امامزاده جعفر دامغان یکی از جاهای دیدنی دامغان است که از لحاظ مذهبی و تاریخی اهمیت دارد. از لحاظ مذهبی فرد مدفون در این بقعه استان سمنان یکی از نوادگان امام سجاد(ع) است. از لحاظ تاریخی نیز قدمت بنای بقعه به دوران سلجوقیان می‌رسد. البته این بنا شهر دامغان در حقیقت مجموعه امامزادگان جعفر (ع) و محمد (ع) دامغان نام دارد. زیرا بقعه دیگری نیز در کنار امامزاده جعفر وجود دارد که به نام امامزاده محمد شهرت دارد. دو بنای تاریخی دیگر یعنی مقبره شاهرخ میرزا و برج چهل دختران دامغان نیز در مجاورت این امامزاده قرار دارند. درواقعیت این بنا یکی از اماکن مذهبی و آثار تاریخی بشمار می‌رود. ما در این مطلب به معرفی آثار تاریخی موجود در این مجموعه می‌پردازیم. در مورد هریک از این ابنیه تاریخی اطلاعاتی در زمینه تاریخچه و معماری بنا بیان می‌کنیم.
آثار تاریخی مجموعه امامزادگان جعفر (ع) و محمد (ع) دامغان
بقعه امامزاده جعفر دامغان
بنای آرامگاه امامزاده جعفر دامغان به مساحت 278 متر مربع دارای پلان چهارضلعی است. ایوان ورودی اصلی در ضلع جنوبی و چهار برج مدور در چهار گوشه بنا قرار دارند. هر چهار ضلع بنا دارای چندین طاق‌نما بوده و یک ورودی در میانه ضلع است. تنها ورودی اصلی بنا دارای یک پیش طاق مرتفع است. دو لوح سنگی بسیار ارزشمند متعلق به دوران تیموریان در طرفین ورودی بنا نصب شده است. یکی از الواح با تاریخ محرم 851 هجری قمری در مورد مالیات مردم دامغان است. پیرامون این کتیبه صلوات بر پیامبر و ائمه درج شده است. کتیبه دوم به تاریخ محرم 815 هجری قمری در مورد وقف‌نامه عایدات زمینی است که باید صرف امامزاده و خادمان آن شود. البته وقف‌نامه دست‌نویسی با همین مطالب و اطلاعات در سازمان اوقاف نیز موجود است. پیرامون این کتیبه نیز آیاتی از قرآن درج شده است.
در متون تاریخی آمده است که دیوارهای ایوان ورودی این بنا تا سرحد الواح سنگی و بالای مدخل ورودی بنا کاشی‌کاری نفیسی وجود دارد. اما کاشی‌های گران‌قیمت آن به مرور زمان به سرقت رفته است. این کاشی‌های خاص به شکل ستاره هشت پر و دارای نقوش انسانی و حیوانی بوده که معمولاً در بناهای اسلامی استفاده نمی‌شود. به همین دلیل کارشناسان احتمال می‌دهند این کاشی‌ها از بنای دیگری به اینجا منتقل شدند. دلیل به سرقت رفتن آنها نیز ارزش تاریخی و کمیاب بودن آنها بوده است. در حال حاضر تعدادی از این کاشی‌های زرین فام در موزه لوور و برخی مجموعه‌های شخصی نگهداری می‌شود.
معماری آرامگاه امامزاده جعفر
گوشواره‌سازی بنا که برای برپایی سقف گنبدی انجام شده بسیار قابل توجه است. سطح داخلی این گوشواره‌ها با مقرنس‌های آجری آراسته شده است. گنبد آجری بنا از جمله گنبدهای دو پوسته‌ای است. پوسته داخلی گنبد به صورت آجرچینی جناغی و پوسته خارجی آن به صورت آجرچینی پلکانی اجرا شده است. ارتفاع گنبد از ارتفاع متعارف گنبدهای بناهای تاریخی ایران بیشتر است. بخشی از مرمت بنا مختص گنبد آن بوده که سطح خارجی گنبد به صورت پلکانی بازسازی شده است.
بنای امامزاده جعفر دامغان در دوره سلجوقیان احداث شده است. مجموعه امامزادگان جعفر (ع) و محمد (ع) دامغان در مرکز شهر دامغان و در خیابان امام خمینی واقع شده است.
امامزاده جعفر کیست؟
شخص مدفون در این بقعه “سید جعفر بن علی بن حسن بن علی بن عمرالاشرف بن امام علی بن الحسین زین العابدین” می‌باشد. علامه “نسابه ابونصر بخاری” قدیمی‌ترین فردی است که در مورد نسب این امامزاده سخن گفته است. او با ذکر نام جعفر بن علی او را برادر حسن بن علی الناصر معرفی کرده که مؤسس دولت علوی در طبرستان بوده است. او می‌نویسد امامزاده جعفر در جنگی در نزدیکی دروازه نیشابور به شهادت می‌رسد. پس از او مورخان دیگری نیز شهادت امامزاده جعفر در نزدیکی دروازه نیشابور را تأیید می‌کنند.
مقبره امامزاده جعفر دامغان
در حال حاضر مقبره امامزاده جعفر دامغان داخل ضریحی فلزی قرار دارد. قبر داخل ضریح سنگ مرمر سفیدی است که بر روی سکویی با پایه گچ‌بری قرار دارد. گچ‌بری شامل نقوش گل و برگ و آیات آیه الکرسی می‌باشد. البته قبر و ضریح فلزی هر دو در سالهای اخیر نصب شده است. بنا بر متون تاریخی، در گذشته یک صندوق چوبی بر روی قبر بوده است. این صندوق چوبی منبت دارای کتیبه‌ای از آیات قرآن نیز بوده است. سنگ قبر اصلی که نسب امامزاده در آن ذکر شده بود نیز سنگی سیاه رنگ بوده که به طور عمودی روی قبر گرفته بود. روی این سنگ سیاه سوره توحید و نسب امامزاده به خط کوفی درج شده بود.
بقعه امامزاده محمد
بنای تاریخی دیگر مجموعه امامزادگان جعفر (ع) و محمد (ع) دامغان بنای امامزاده محمد در جنوب غربی محوطه است. این بقعه بنایی آجری با پلان هشت ضلعی و سقف گنبدی است. مردم بومی این بقعه را به نام امامزاده محمد از نوادگان امام موسی کاظم(ع) می‌شناسند. ورودی این بقعه در ضلع شرقی آن قرار دارد. در قسمت بالای ورودی با گچ‌بری و نقاشی آراسته شده است.
فضای داخلی این بقعه که حدود 75 متر مربع وسعت دارد مشابه بقعه امامزاده جعفر بازسازی شده است. دیوارهای گچ اندود و ضریح فلزی هر دو در هنگام بازسازی به این مکان افزوده شدند. در متون تاریخی، مقبره امامزاده محمد نیز با یک صندوق چوبی توصیف شده است. و در این بقعه هیچ کتیبه‌ای مبنی بر زمان ساخت و یا زمان مرمت بنا وجود ندارد. در مورد نسب این امامزاده نیز اطلاعات دقیقی موجود نیست. مشکل اینجاست که در منابع معتبر در میان نوادگان امام کاظم(ع) بیش از 160 تن با نام محمد وجود دارد.
آرامگاه شاهرخ میرزا
دیگر بنای تاریخی این مجموعه، بنایی چهارگوش با سقف گنبدی است که در گوشه جنوب شرقی امامزاده جعفر دامغان قرار دارد. این بنا به عنوان خانقاه شاهرخ یا مقبره شاهرخ شناخته می‌شود. بنای این مقبره نیز آجری بوده و هریک از اضلاع آن 5/8 متر و ارتفاع آن 12 متر است. هر ضلع دارای سه طاق‌نما است که طاق‌نمای میانی که پهن‌تر است به عنوان ورودی کاربرد دارد.
طاق‌نماهای طرفین دارای طاق جناغی و اندک تزئینات کاشی‌کاری است. پیرامون ورودی اصلی بنا با کاشی معرق به رنگهای سفید و زرد و فیروزه‌ای بر روی زمینه لاجوردی آراسته شده است. برای ورود به فضای داخلی چهار پله طراحی شده است. نمای داخلی در حال حاضر بدون هیچ تزئینی و تنها دارای اندود گچ است. حتی فضای زیر گنبد نیز با سقف کاذبی پوشانده شده است. اما در متون تاریخی از تزئینات کاشی‌کاری داخل بنا سخن گفته شده که احتمالاً به سرقت رفته است.
ورودی اصلی مقبره در ضلع غربی قرار دارد. بر بالای این ورودی کتیبه‌ای وجود دارد که به خط ثلث با رنگ سفید بر زمینه لاجوردی نوشته شده است. بر طبق این کتیبه این بنا در زمان سلطان شاهرخ تیموری احداث شده است. البته هیلن براند در مشاهدات خود ذکر کرده که در زمان بازدید از این بنا کتیبه آجری دیگری نیز در این مکان دیده است. او بر اساس مشاهدات خود و اطلاعات کتیبه آجری، زمان ساخت این بنا را دوره سلجوقیان می‌داند. همینطور او معتقد است این بنا در اصل در دوره سلجوقیان به عنوان آرامگاه ساخته شده است. او معتقد است این بنا در دوره شاهرخ تیموری بازسازی شده و احتمالاً کاربری آن خانقاه بوده است.
شاهرخ میرزا کیست؟
شاهرخ تیموری چهارمین پسر تیمور گورکانی و از پادشاهان بزرگ سلسله تیموریان بود. او از جمله پادشاهان صلح طلبی بود که برای عمران و آبادانی کشور ارزش قائل بود. او با همراهی همسرش بسیاری از تخریب های صورت گرفته توسط پدرش را جبران نمود. بناهای زیادی اعم از مسجد و مدرسه از او و همسرش گوهرشاد به یادگار مانده است. تنها اطلاعات موجود از مرگ شاهرخ میرزا درگذشت وی در 73 سالگی در شهر ری است. هیچ اطلاعاتی در مورد محل دفن او موجود نیست. هیچ سندی مبنی بر دفن او در مجاورت امامزاده جعفر نیز وجود ندارد. احتمال قوی آن است که این بقعه نیز صرفاً در زمان شاهرخ تیموری بازسازی شده باشد.
اما فردی به نام شاهرخ شاه ولیعهد نادرشاه افشار نیز در تاریخ وجود دارد. او تنها دو سال پادشاه ایران بود و بعدها تنها حکومت مشهد را در اختیار داشت. ظاهراً شواهدی مبنی بر تدفین او در دامغان وجود دارد. بنابراین می‌توان اینطور نتیجه‌گیری کرد که در خانقاهی که شاهرخ تیموری بنا کرده شاهرخ شاه افشار دفن شده است. البته در برخی منابع ذکر شده که در این مکان یکی از طبیبان دوره تیموری به نام شاهرخ دفن شده است. در کل، اهمیت این بنا نه به دلیل فرد مدفون در آن بلکه به دلیل ارزش تاریخی آن است. در سالهای اخیر از این مکان به عنوان دفتر نذورات امامزاده جعفر استفاده می‌شود.
برج چهل دختران
دیگر بنای تاریخی مجموعه امامزاده جعفر دامغان برج آجری زیبایی است که در پشت بنای امامزاده قرار دارد. این برج به نام برج چهل دختران شناخته می‌شود و بر اساس کتیبه موجود در بنا در دوره سلجوقیان احداث شده است. البته این احتمال وجود دارد که تاریخ ذکر شده بر روی بنا مربوط به مرمت بنا در این دوره باشد. زیرا نام چهل دختران به احتمال زیاد به دوران پیش از اسلام تعلق دارد. بر روی همان کتیبه بانی ساخت این بنا “ابوشجاع” ذکر شده است. این برج استوانه شکل با آجرهای کوچک با دقت و ظرافت بسیار ساخته شده است.
کتیبه‌هایی که پیرامون بخش فوقانی برج طراحی شدند تنها تزئینات بنا هستند. این کتیبه‌ها نیز تنها با آجرکاری اجرا شده‌اند که اوج هنر معماری ایرانی است. در داخل این برج نیز قبر ساده‌ای وجود دارد که هیچ اطلاعاتی از فرد مدفون در آن وجود ندارد. حتی این احتمال وجود دارد که این قبر در دوره‌های تاریخی بعد از احداث برج به آن افزوده شده باشد.
دیدنی های دامغان
از دیگر دیدنی های دامغان می‌توان از دریاچه نمک دامغان، کاروانسرای شاه عباسی دامغان، مسجد جامع دامغان، آرامگاه پیر علمدار، برج طغرل مهماندوست و مسجد تاریخانه نام برد.
آب و هوای دامغان
برای بازدید از جاهای دیدنی دامغان چک کردن هوا لازم است. به همین خاطر در این بخش پیشبینی وضع آب و هوای شهر دامغان را در پنج روز آینده مشاهده می‌کنید.
لوکیشن امامزاده جعفر دامغان
در بخش بالا آدرس امام زاده جعفر دامغان آورده شد. با این حال برای سهولت در مسیریابی لوکیشن دقیق آن در این بخش آورده شده است.
امتیاز شما به این صفحه:
امامزاده جعفر دامغان، مجموعه آثار تاریخی
امامزاده جعفر دامغان، مجموعه آثار تاریخی و دیدنی های دامغان است. در مطلب بالا به معرفی بخش ها امام زاده و بناهای مختلف، جاهای دیدنی و آدرس امامزاده جعفر دامغان پرداختیم.
