بازار چهارسوق اردکان (بازار چارسوق)

بازار چارسوق اردکان یا بازار چهارسوق اردکان که در اصطلاح عامیانه آن را بازار چهارسوی اردکان یا بازار چارسوی اردکان هم می‌نامند، یکی از بزرگ‌ترین بازارهای خشتی ایران است. این بازار سنتی با قدمت 400 ساله خود، تاریخ هنر و معماری بی‌همتای دوران صفویه و قاجار را به رخ می‌کشد. واژه چهارسوی در واقع به فضایی گفته می‌شد که در چهار طرف آن بازار وجود داشته باشد. اما چارسوق یا چهارسوق به محل تلاقی دو بازار اشاره دارد. از آن‌جا که این بازار قدیمی محل تلاقی دو بازار کوچک و بزرگ شهر اردکان بوده است، بنابراین به نظر می‌رسد واژه چهارسوق در مورد آن صدق کند. در ادامه این مطلب ابتدا به معرفی بازار چارسوق اردکان و تاریخچه تخریب آن می‌پردازیم. سپس به بررسی برخی از خصوصیات متمایز آن و معماری منحصر به فردش می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

معرفی بازار چارسوق اردکان

در بافت تاریخی و بخش مرکزی شهر اردکان، بازار چارسوق اردکان قرار دارد. این بازار به سبب خصوصیات ارزشمند و به خصوص معماری منحصر به فردش به تازگی به فهرست آثار ملی کشور اضافه شده‌است. به گفته محققین، قدمت برخی از بناهای موجود در این بازار به زمان قاجار برمی‌گردد. حمام‌های زنانه و مردانه با نقش شیر و خورشید و پایاب از جمله بناهای تاریخی متعدد این بازار هستند. مسجد جامع اردکان و بنای آب انبار قدیمی رباط به همراه بادگیر زیبای آن همچنان پذیرای بازدیدکنندگان هستند. در سوی دیگری عصاری قرار دارد که در قدیم از کنجد ارده تهیه می‌کرد. چندین تیمچه هم برای امنیت برخی از حجره‌ها ساخته شده بودند، که امروز فقط تعداد انگشت شماری از آن‌ها باقی مانده‌است. چارسو بازار زمانی نماد افتخار این شهر به شمار می‌رفت. کم‌تر کسی پیدا می‌شد که به این بازار خشتی برود و محو تماشای هنر دست استادکاران معمارش نشود.

بازار چهارسو اردکان در گذشته

بنای بازار تاریخی چارسوق اردکان از دو بخش غربی و شرقی و راسته‌ها و بازارهای فرعی متعددی تشکیل شده ‌‌بود. هریک از این راسته‌ها مربوط به صنف خاص و تجار و کسبه‌های مختلفی بوده‌است. قسمت اعظم آن هم به زرگران اختصاص داشته‌ که به همین سبب بسیاری از مردم آن را بازار زرین می‌خواندند. هر یک از راسته‌های بازار به یکی از دروازه‌های شهر ختم می‌شد. از جمله این دروازه‌ها می‌توان به دروازه آخوند و دروازه سیف اشاره کرد که دروازه سیف در سال 1387 به نحو مطلوبی بازسازی شده‌است.

بازار شرقی کوچک‌تر، از 6 حجره تشکیل شده بوده و بازار غربی بزرگ‌تر، 29 حجره را در خود جای داده ‌‌بود. گفته شده این دو بازار در گذشته توسط فضای چهارسوق با یکدیگر مرتبط بوده‌اند. در واقع فضای چهارسوق بازار اردکان را می‌توان شاهکار معماری آن زمان دانست. چهارسوق فضایی با پلان هشت ضلعی بوده‌ که شعاع آن حدودا به 10 متر می‌رسید و 4 دهنه از این 8 ضلعی به اشغال مغازه‌ها در آمده بودند.

روایت تخریب بازار چارسوق اردکان

زمانی رگ حیاتی اردکان برای اهالی این شهرستان، بازار تاریخی چارسوق بود. اما متاسفانه دست تقدیر با این بنای قدیمی یاری نبود و در سال 1336 به سبب بارش‌های شدید جوی آسیب فراوانی دید. البته به لطف مرحوم استاد محمد شابل و استاد میرزا محمد دهستانی مرمت شد. اما هنوز مدت زیادی از مرمت این بنا نگذشته بود که در سال  1338 قربانی آز طلبی مدرنیته شد. شهرسازان حتی نمی‌دانستند که این میراث قدیمی 400 ساله ارزشش تا کجاها می‌رسد. این‌گونه بود که آن را در ازای یک خیابان مدرن به باد دادند. مردم همه به تماشای فرو ریختن این بنای با ارزش نشسته بودند. بسیاری مخالفت می‌ورزیدند اما کاری از دستشان بر نمی‌آمد. عده‌ای هم در تصوراتشان زادگاه خود را با خیابانی که چهارسوق را زیر گرفته بود، تجسم می‌کرده و از این همه پیشرفت شهری به خود می‌بالیدند.

 ساخت فضاهای شهری در این نقطه، اتصال دو بازار را از یکدیگر گسیخت و چهارسوق بی‌همتایش را به ویرانی کشید. اگرچه هنوز بقایایی از این فضای زیبای چارسوق باقی مانده که به عنوان نمادی برای بازار قدیمی اردکان که کم و بیش رونق دارد، شناخته می‌شود. اما بخش اعظم بازار و بناهای با ارزش جانبی آن تخریب شده‌است. امروزه تنها دو راسته از این بازار قدیمی به جا مانده است. در این دو راسته هم فقط تعداد محدودی از ساختمان‌های قدیمی آن همچنان فعال و پابرجا باقی مانده‌اند.

جایگاه ویژه آب و نور در بازار چارسوق اردکان

وسعت یک کیلومتری بازار تاریخی چارسوق از دروازه جنوبی شهر یعنی بازارنو شروع و تا دروازه شمال شهر یعنی کوشک نو ادامه می‌یابد. قسمت میانی بازار دو طبقه بوده است. گنبد مخروطی شکلی که 32 وجه دارد با ارتفاع 6 متر این بازار را می‌پوشاند. انتهای آن کلاه فرنگی قرار گرفته که برای نورگیری فضای داخلی نقش مهمی ایفا می‌کند. نوری که از این روزنه به درون فضای داخلی نفوذ می‌کند در معماری سنتی ایران مفهوم پر معنایی دارد. در واقع این نور نمادی از خداوندگار دو عالم است که با برکت وجودش به زمینیان حیات می‌بخشد. گفته شده ارتفاع این گنبد 6 متری به قدری زیاد بوده است که حتی از ترک آباد هم قابل رویت بوده‌است.

یکی دیگر از خصوصیات منحصر به فرد این بازار عبور آبی است که از قنات نیلی تامین می‌شود. این آب روان با ظرافت از شیب ملایم بازار جاری می‌شود تا به انتهای آن برسد. از آن‌جا که بخش اعظم کشورمان به خصوص قسمت جنوبی و مرکزی را بیابان و کویر فرا گرفته، در زمان‌های قدیم آب عنصری با ارزش برای مردم به شمار می‌رفته‌‌است. آب نماد حیات و زندگی است و در معماری بناهای سنتی ایران از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده‌است. در این بازار به یمن وجود آب روان قنات نیلی، زندگی و حیات مدام در گردش بوده‌است. به علاوه وجود آب جاری در این بازار به خنک شدن فضاهای داخلی آن هم کمک بسزایی می‌کرد.

عناصر معماری منحصر به فرد بازار چهارسوق

بنا و ساختمان بازار چهار سوق از ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار است. یکی از ویژگی‌های مهم و متمایز این بازار دوطبقه، معماری بی‌نظیر آن است. در ساختار بازار چارسوی اردکان، عناصر معماری ارزشمندی به چشم می‌خورد. سه ساباط که در نقاط مختلف بازار تعبیه شده‌اند، ارتباط میان فضای داخلی و خارجی را فراهم آورده‌اند. دسترسی به پشت‌بام از طریق ساباط نخستین در ورودی بازار میسر بوده‌است که البته امروزه مسدود شده‌است. سازه سقف را طاق و تویزه‌هایی تشکیل داده‌اند که با روزنه‌های خود، در تامین نور و تهویه هوای داخلی بازار نقش موثری دارند. در این میان یزدی بندی‌های اطراف گنبد، هر بیننده‌ای را به خود مجذوب می‌کنند.  نمای بازار سراسر از طاق‌های متعددی تشکیل شده که متناسب با شیب متفاوت قسمت‌های داخلی، از ابعاد و ارتفاع مختلفی برخوردارند.

در ساختار بازار تاریخی چارسوق از مصالحی سنتی از جمله کاهگل، سنگ، خشت و آجر بهره برده‌است. اگرچه بسیاری از بخش‌های آن در مراحل مرمت از مصالح متفاوتی برخوردار شده‌اند. دیوارها در زمان ساخت اولیه، از اندود کاهگل و خشت و آجر ساخته شده‌اند. اما در زمان مرمت بخش‌هایی از آن را به سبب فرسوده شدن با اندود گچ پوشانده‌اند.

البته هنوز هم در گوشه کنار بازار قسمت‌هایی از آن دیوارهای خشتی قدیمی که خود را از تیشه مرمت کاران حفظ کرده‌اند، به چشم می‌خورند. انگار مصرانه درصدد هستند آن پوسته‌های گچی مدرن را پاره کنند و خود را بنمایانند. طاق‌های آجری تودرتوی بازار که به زیبایی پشت هم ردیف شده‌اند هم دست کمی از دیوارها ندارند و در بخش‌هایی دچار مرمت و اندود گچی شده‌اند. کفسازی بنا از ترکیب سنگ و آجر ساخته شده. با وجود این که قسمت بزرگی از بازار چارسوق اردکان ویران شده و بخش‌های بسیاری با مصالح جدید مرمت شده‌اند، اما صفای سنتی آن همچنان از گوشه و کنار به مشام می‌رسد.

بازار چهارسوق اردکان کجاست؟

اگر گذرتان به شهر یزد و شهرستان اردکان افتاد تماشای این بازار 400 ساله قدیمی را از دست ندهید که مغازه‌هایش همچنان عطر و بوی سنتی خود را حفظ کرده‌اند و در تلاشند که حیات را کماکان در این بازار زنده نگه دارند. این بازار تاریخی در مرکز شهر اردکان، روبه روی مدرسه علمیه قرار دارد.

جاهای دیدنی اردکان

شهر کویری اردکان مملو از آثار تاریخی و جذاب دیدنی است. از دیگر جاذبه‌های این شهر می‌توان به زیارتگاه چک چک، حمام سعیدا، مسجد جامع اردکان و نام برد. همین طور برج بازار نو، خانه ملک افضلی یا موزه فرش، مسجد زیرده، خانه تقدیری اردکان، آسیاب دژک، خانه خاتمی ها یا موزه مفاخر ایران، فرودگاه انگلیسی‌ها، کوچه آشتی کنان و باغ ملی اردکان اشاره کرد.

بهای بلیط ورودی بازار چهار سوق اردکان

برای بازدید از این بازار تاریخی نیازی به پرداخت هزینه و تهیه بلیط نیست.

آب و هوای شهر اردکان

برای اینکه شما سفری دلپذیرتر و با کیفیت بهتری به شهر اردکان داشته باشید، در این بخش آب وهوای شهر اردکان آورده شده است. با مراجعه به این بخش می توانید از آب و هوای این شهر در لحظه آگاه شوید.

اردكان آب و هوای

لوکیشن دقیق بازار چهارسو اردکان

در بخش‌های بالا به آدرس و مشخضات بازار تاریخی چارسوق شهر اردکان اشاره شده است. در این بخش لوکیشن دقیق این بازار آورده ده است. با مراجعه به این بخش و با کمک گوشی همراه هوشمندتان تا رسیدن به این بازار را به سادگی مسیریابی کنید.