بازار گلپایگان از بازارهای تاریخی ایران و جزء آثار تاریخی و بازارهای مهم شهر گلپایگان در استان اصفهان می‌باشد. بازار سنتی شهر گلپایگان مربوط به دوران سلجوقی است، که در دوره‌های متعدد مرمت گشته است. درواقع بازار گلپایگان از آجر و ترکیبات طاقی بنا شده است. و تاثیرات معماری صفوی را در آن به خوبی شاهد هستیم. بازار چهارسوق گلپایگان رابط بین مناره و مسجد جامع شهر گلپایگان است و دارای استراتژی با اهمیتی می‌باشد. در ادامه به بازار چهار سوق گلپایگان، معماری بازار قدیمی گلپایگان، ویژگی دکان‌های بازار چارسوق گلپایگان و واژه‌هایی چون تیمچه و چهارسوق در معماری این بازار می‌پردازیم.

بازار چهارسوق گلپایگان

درواقع بازار گلپایگان که به آن بازار چهارسوق گلپایگان یا بازار سنتی گلپایگان نیز می‌گویند. یک بازار قدیمی با حدود قدمت 400 ساله است. قدمت این بازار به دوران سلجوقیان مربوط می‌شود. بازار گلپایگان یکی از بازارهای مهم استان اصفهان است که در نزدیکی و مابین 2 بنای تاریخی مهم دیگر سلجوقی با قدمت‌هایی نزدیک به 900 الی 1000 سال ساخته شده است. بازار گلپایگان به دلیل اهمیت بالای معماری و اهمیت مکانی که دارد، به نوعی یک راه ارتباطی است.

اين راه ارتباطي بین مناره‌ی گلپایگان یعنی بلندترین مناره‌ی قرن 5 هجری قمری با ارتفاع 18 متر و مسجد جامع گلپایگان است. به مناره، “میل گلپایگان” نیز می‌گویند که در خیابان امام خمینی و 3 راهی طالقانی قرار دارد. همگی این بناها آثار به جای مانده از سلجوقیان می‌باشند. بازار گلپایگان در گذشته از اهمیت و استراتژی تجاری بسیار مهمی برخوردار بوده است. این بازار در واقع بیش از 400 سال قدمت دارد. اما در زمان صفویان بخش‌هایی از این بازار که تخریب شده بودند، مرمت شدند. و بخش‌هایی نیز در همان زمان به بنای بازار گلپایگان اضافه شدند.

جزئیات بازار شهر گلپایگان

به تازگی بازار جدید گلپایگان که متشکل از پاساژهای متعدد می‌باشد، در نزدیکی بازار گلپایگان ساخته شده است. اينبخش جديد از این بازار تاریخی و قدیمی در دل خود محافظت می‌کند. علاوه بر زمان صفویان این بازار در طی سال‌های مختلف مرمت گشته است. آخرین مرمتی که بر بنای بازار گلپایگان انجام شد، در آذرماه سال 92 بوده است. در طی این بازسازی، سنگفرش‌های کف بازار را به خوبی مرمت کردند.

بازار گلپایگان از بخش‌های مختلفی همچون بازار گیوه دوزان، بازار مسگرها، بازار کوزه گران، بازار فرش فروشان و ديگر بخش‌ها تشکیل شده است. بازار جدید و پاساژهای آن نیز در اطراف بازار قدیمی قرار دارند. این اثر در سال 1384 به شماره 14440 در لیست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

معماری بازار چهارسوق گلپایگان

بازار چارسوق گلپایگان معماری مشابهی با دیگر بازارهای سنتی و تاریخی ایران دارد و از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. این بازار قدیمی دارای یک دهانه ورودی بسیار بزرگ به همراه طاق بندی می‌باشد. سقف بازار به صورت ضربدری است و مصالح اصلی به کار رفته در ساخت آن از آجر است. که سبک سازه‌های آجری سلجوقی به خوبی در آن رعایت شده است. یک سوی بازار چهارسوق گلپایگان به مناره‌ی تاریخی و بلند شهر گلپایگان راه دارد و طرف دیگر آن به مسجد جامع گلپایگان مرتبط و وصل می‌شود.

نزدیک بودن بازار اصلی و مرکزی به مساجد جامع یا زیارتگاه‌های مهم شهر را در بیشتر بناهای تاریخی اسلامی ایران شاهد می‌باشیم. مانند حرم شاه عبدل‌العظیم و بازار نزدیک به آن، نزدیکی مسجد شاه سابق یا مسجد امام کنونی و بازار تهران، مسجد شاه اصفهان و بازار دور میدان نقش جهان که بیشتر آن‌ها در دوران صفویه ساخته شده‌اند.

ویژگی های بازار

از دیگر ویژگی‌های معماری به کار رفته شده در بازار گلپایگان، که با دیگر ویژگی‌های بازارهای ایران مشترک است. و به خوبی آن را در بازارهای سنتی شاهد هستیم، استفاده از طاق‌های آجری است. همچنین در این بازار تناسب ترکیب، فضاهای ساخته شده و قرارگرفتن دیگر فضاهای جانبی و بخش‌های مختلف از بازار همچون تیمچه‌ها و چای خانه‌ها را به خوبی شاهد هستیم. در این بازار از نور طبیعی برای روشنایی استفاده می‌شده و این بهره از آفتاب به گونه‌ای بوده است. که هیچ حرارت و سرمایی در روزهای مختلف سال به فضای بازار وارد نمی‌شود.

از تاثیرات مرمت‌های انجام شده در این بازار در دوره صفویان می‌توان به طاق‌های ضربی و گنبدی که با آجر ساخته شده‌اند، اشاره کرد. گوشه‎‌های این سقف‌های طاقی، جالب توجه است. و این نوع سبک را در بازار اصفهان که در دوره صفویه ساخته شده است، به خوبی می‎بینیم.

ویژگی دکان ها بازار چهارسوق گلپایگان

از ویژگی‌هایی که بازار چهارسوق گلپایگان در گذشته داشته و بیشتر بازاریان قدیمی آن را به یاد دارند، می‌توان به درب‌های چوبی و ضخیمی اشاره کرد. اين درب‌ها در جلوی دکان‌ها، در شکاف‌های چوبی بالا و پایین ردیف می‌شدند. این درب‌ها با قفل‌های پیچی مخصوص قفل می‌شدند. این قفل‌ها را در همان شهر گلپایگان تولید می‌کردند. رسم بازاریان آنجا در گذشته این بوده است که بعد از اتمام کار و هنگام بستن قفل سوره توحید را می‌خواندند. آن را روی قفل فوت می‌کرند تا مبادا اموالشان توسط دزد ربوده شود. در این بازار نیز رسم بوده است که در شب نیمه شعبان، تمام بازار را چراغانی می‌کردند. در شب‌ها نیز در جلوی دکان‌هایشان را با چراغ‌های روغن کرچک درست می‌کردند، بازار را روشن نگه می‌داشتند. صبح‌گاه نیز بوق شب این چراغ‌ها را از جلوی درب دکان‌ها جمع آوری می‌کرد.

 تیمچه

همانطور که گفته شد یکی از بخش‌های جانبی و در عین حال با ارزش در تمامی بازارها از جمله بازار گلپایگان تیمچه‌ها بودند. تیمچه در لغت به معنای تیم کوچک است. تیم در گذشته به کاروانسراها نیز می‌گفتند. در بازارها این لغت را به سراهای کوچک که مسقف و سرپوشیده هستند نسبت می‌دهند و به آن‌ها تیمچه می‌گویند. تیمچه‌های بازار گلپایگان که در گوشه و کنار این بازار سنتی یافت می‌شوند از فضای مناسبی برخوردار بودند به نوعی که از آن‌ها برای عرضه و فروش یا مبادله کالاهای با ارزش و گران بهایی مانند فرش، ابریشم، زعفران وغيره استفاده می‌کردند.

فضای مناسبی که تیمچه‌ها از آن برخوردار بودند، به بازاری‌ها و فروشندگان این امکانات خاصي مي‌داد. اين آنها تا اجناس خود را به دور از آسیب‌هایی چون شرایط آب و هوایی بد، خراب شدن اجناس در هوای گرم یا سرد و یا آلودگی در اثر گرد و خاک، بیرون نگهداری کنند. به راحتی بفروشند؛ به همین دلیل بود که تیمچه‌ها نسبت به کاروانسراها قیمت و ارزش بیشتری داشته و در نتیجه فروش کالاهای ارزان در آن‌ها صرفه اقتصادی نداشت و فقط مناسب عرضه و مبادله کالاهای گران بودند.

چهارسوق به چه معناست؟

از مهم‌ترین چهارسوهای (چهار سوق) باقی مانده در بازارهای مهم ایران می‌توان به چهار سوی بازار تهران، بازار اصفهان، بازار کرمان، بازار تاشکند، بازار لار و در نهایت چهارسوق یا چهار سوی بازار گلپایگان اشاره کرد. آنها جزء بخش‌های مهم و ارزشمند در این شهرها محسوب می‌شوند. به طور کلی نحوه‌ی ساخت بازارهای سنتی ایران عموماً به صورت درازی و طویل است که حجره‌ها و دکان‌ها در کنار هم به صورت قطاری و خطی در یک امتداد مشخص قرار گرفته‌اند. به این مسیر قطاری راستا می‌گویند. در بازارهای بزرگ بر تعداد این راستاهای بزرگ اضافه می‌شود. این راستاها در بخش‌ها و معابر پرتردد شهر قرارداشتند.

“چهارسوق” یا “چهارسو” در واقع به تقاطع و برخورد دو راستای مهم و پرتردد بازار با همدیگر می‌گویند که جزء قسمت‌های با اهیمت، ارزشمند و گران قیمت بازار محسوب می‌شود. دلیل گران قیمت بودن و اهمیت داشتن این بخش از بازار، موقعیت ارتباطی و دسترسی خوبی است که این بخش از بازار هم برای مردم و هم برای بازاریان دارد. چهارسوق در واقع واژه‌ای است که حاصل از ترکیب شدن زبان عربی با فارسی و تاثیرات آن در زبان ما ایجاد شده است. واژه‌ی اصلی و درست چهارسوق در زبان فارسی، چارسو می‌باشد.

“سوق” در زبان عربی به معنی بازار است که در گذشته‌ها به دلایلی به‌جای چارسو از چهارسوق استفاده می‌شده است. خوشبختانه چهارسوق به اندازه چارسو در بین مردم نتوانسته است به خوبی جا بیفتد و امروزه مردم در محاوره خود، بیشتر از همان واژه فارسی “چهارسو” استفاده می‌کنند. علاوه‌بر چهارسو، دالان‌ و میدان‌ها در بازارها، جزء بخش‌های ارتباطی و مهم محسوب می‌شدند. این دو بخش تنها در بازارها نبودند بلکه گاهی آن‌‎ها را در کاروانسراها نیز می‌توان دید.

راسته فرعی

در هر بازار اصناف مختلف این راستاهای قطاری شکل را به قسمت‌های مختلف تقسیم می‌کردند. هر راستا یا امتدادی از یک راستا از صنف‌های مشخصی تشکیل می‌شدند. هر راستا یا راسته‌ی اصلی از راستاهای فرعی مختلفی نیز تقسیم می‌شدند که هریک از این راسته‌های فرعی نیز گاها یا مربوط به صنف راسته‌ی اصلی خود بودند و یا از صنف‌های متفاوت تشکیل می‌شدند.

دکان

دکان‌ها یا همان حجره‌ها کوچک‌ترین و ساده‌ترین قسمت تشکیل دهنده یک بازار می‌باشند. متراژ هر حجره متفاوت است. و بسته به نوع صنفی که یک راستا دارد هر حجره در اندازه متفاوتی ساخته می‌شود. در گذشته متراژ حجره‌ها بزرگ بود. اما امروزه با افزایش فروشنده‌گان برخی مالکان حجره‌ها را به قسمت‌های کوچکتری تقسیم کرده‌اند. تا مغازه‌های بیشتری در بازار ایجاد شود، تا افراد بیشتری در آن‌ها فعالیت کنند. علاوه‌بر آن این کار صرفه‌ی اقتصادی بهتری نیز برای مالکان دارد. این حجره‌ها در کنار و در امتداد همدیگر قرار می‌گیرند، که باهم راستا را ایجاد می‌کنند. راستاها با هم برخورد می‌کنند و با تقاطع با همدیگر یک چهارسو را ایجاد می‌کنند. با اضافه شدن دیگر عناصر مانند تیمچه، میدان، دالان و… بازاری بزرگ و سنتی چون بازار گلپایگان در شهر شکل می‌گیرد.

دیگر دیدنی های گلپایگان

نام گلپایگان در كتاب‌هاي جغرافیای مهمي نظير کتاب معجم البلدان اثر یاقوت حموی و احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم نوشته‌ي مقدسی به چشم می‌خورد. از دیدنی های گلپایگان مي‌توان به مناره گلپایگان، قلعه وداغ گلپایگان، ارگ گوگد، دریاچه سد گلپایگان، حصار و بارو گلپایگان، مسجد جامع گلپایگان یا مسجد جامع سلجوقی، کبوترخانه‌ گلپایگان و … اشاره کزد.

بازار چهارسوق گلپایگان کجاست؟

بازار گلپایگان در خیابان امام خمینی شهر گلپایگان بین دو میدان هفده شهریور و میدان فردوسی قرار گرفته است.

آب و هواي شهر گلپايگان

اگر قصد سفر به شهر تاريخي گلپايگان را داريد، دانستن شرايط آب و هوايي اين منطقه ازجمله نكات مهم است. در اين بخش آب و هواي اين شهر آورده شده است. با مراجعه به اين بخش مي‌توانيد از شرايط جوي اين شهر در هر لحظه آگاه شويد.

گلپايگان آب و هوای

لوكيشن دقيق بازار چهارسوق گلپايگان

در بخش‌هاي بالا به آدرس و مسيرهاي دسترسي به بازار سنتي گلپايگان اشاره شده است. در اين بخش براي دستيابي بهتر و ساده‌تر، لوكيشن دقيق اين بازار آورده شده است. با مراجعه به اين بخش و با كمك نرم افزار گوگل مپ گوشي گوشي همراه هوشمندتان تا رسيدن به اين بازار ديدني را به سادگي مسيريابي كنيد.

اگر روش استفاده از اين نرم افزار را نمي‌دانيد. بر روي اين لينك كليك كرده تا شما را در روش استفاده از اين نرم افزار ياري رساند.

عکس‌های این مطلب را جناب آقای فرزین اشراقی عزیز ثبت نموده‌اند.