بقعه‌ امامزاده ابوالفتوح وانشان

بقعه امامزاده شاهزاده ابوالفتوح سلیمان بن موسی بن جعفر با گنبد لوزي شكل آن در روستاي وانشان در دوازده کیلومتری گلپایگان در استان اصفهان، يكي از جاهاي ديدني در اين روستا است. در اين محتوا سعي شده است تا به قدمت آرامگاه امامزاده شاهزاده ابوالفتوح وانشان، بررسي هويت‌شناسي آرامگاه امامزاده شاهزاده ابوالفتوح (شرفشاه)، گنبد آرامگاه شاهزاده ابوالفتوح، بناي چهارگوش آرامگاه امامزاده ابوالفتوح، صندوق چهارگوش آرامگاه شاهزاده سلیمان بن موسی بن جعفر بپردازیم. همینطور به تزئينات داخل به بناي چهارگوش بقعه شاهزاده ابوالفتوح، درب ورودي به بناي چهارگوش بقعه شاهزاده ابوالفتوح، شبستان قاجاري آرامگاه شاهزاده ابوالفتوح، بازسازي آرامگاه امامزاده ابوالفتوح وانشان در سال‌هاي اخير و آرامگاه امامزاده ابوالفتوح وانشان در نوشته‌هاي سید مرتضی آوینی پرداخته شود.

آرامگاه امام زاده ابوالفتوح روستای وانشان

آرامگاه امامزاده شاهزاده ابوالفتوح وانشان يك امامزاده كوچكي است كه در داخل آن قناتي سرچشمه گرفته از كوه‌هاي زاگرس براي گرفتن وضو جاري است. اين آرامگاه از مقبره و آرامگاه‌هاي نادر ايران است كه داراي گنبد رك هرمي شكل دوازده ضلعي است.

روستاي وانشان از معدود روستاهاي ايران است كه انواع جاذبه‌هاي گردشگري تاريخي، باستاني، مذهبي، طبيعي و فرهنگي را در خود جا داده است. بقعه‌ي امامزاده ابوالفتوح از جاذبه‌هاي گردشگري مذهبي در روستاي رويايي وانشان گلپايگان است.

بقعه امامزاده شاهزاده ابوالفتوح سلیمان در وسط روستا ساخته شده است و خانه‌ها دورادور آن ساخته شده‌اند. اهالي اين روستا و مردمان اطراف اين منطقه نسبت به امامزاده ابوالفتوح وانشان ارادت خاصی دارند. در كنار اين آرامگاه گردشگران مي‌توانند از طبيعت و باغات سرسبز و ارگ وانشان لذت ببرند.

قدمت آرامگاه امامزاده شاهزاده ابوالفتوح وانشان

قدمت بناي آرامگاه امامزاده ابوالفتوح وانشان گلپايگان با توجه به كتيبه‌هاي داخل آرامگاه يعني لوح مرمر با تاريخ 923، صندوق چوبي زير گنبد با تاريخ 962 و 990 به قرن دهم هجري قمري مربوط مي شود. اين مورخه‌ها نشان مي‌دهد كه بناي مذكور در دوره‌ي پادشاهان اوایل دوره صفويه مانند شاه اسماعیل اول، شاه طهماسب اول و محمد خدابنده مورد تعمير و مرمت قرار گرفته‌اند و در ‌اين مقبره در اين دوره‌ها، ساختمان‌سازي انجام شده است. اما با توجه به سبك معماري مقبره چهارگوش مربع شكل با گنبد رك يا هرمي شكل احتمالا اين اين بنا در دوره‌ي ايلخانان ساخته شده است. اوج ساخت چنين مقبره‌هايي در قرن هفتم و هشتم بوده است كه به دوره‌ي ايلخانان نزديك است. بنابراين اين بنا در دوره‌ي صفويه توسعه و بازسازي شده است.

در شمال شرقی بنای آرامگاه امامزاده شاهزاده ابوالفتوح وانشان درخت چناري است كه عمر دقيق آن مشخص نيست. تخمين زده شده است كه اين درخت هفتصد ساله باشد. اين درخت در فهرست منابع طبیعی و ملی کشور ثبت ملی شده است. همچنين خود آرامگاه شاهزاده ابوالفتوح از نوادگان امام موسی بن جعفر نيز در تاریخ در تاریخ ۵ اسفند 1338 با شماره 435 در ثبت فهرست آثار ملی ايران قرار گرفته است.

بررسي هويت‌شناسي آرامگاه امامزاده شاهزاده ابوالفتوح (شرفشاه)

در ارتباط هویت‌شناسي بقعه امام زاده ابوالفتوح، با توجه کتیبه‌ي سنگ مرمر اين امامزاده متعلق به يكي از فرزندان امام موسی کاظم (ع) است. بر روي کتیبه صندوق روي قبر که بانی آن يعني شاه حسین ابن فریدون شکوه یکی از رهبران دراویش معرفي شده است.

گنبد آرامگاه شاهزاده ابوالفتوح

گنبد آرامگاه شاهزاده ابوالفتوح به صورت دوازده ضلعي يا ترك و كاملا منحصر به فرد با ارتفاع تقريبا نه متر ساخته شده است. اين گنبد در يك بناي چهارگوش به ارتفاع هشت متر با مصالح ملات، گچ، آجر و خاك بنا شده است. حدود شصت سال پيش گنبد داراي كاشي‌هاي فيروزه‌اي، آبی، سفید، زرد و اخرایی رنگي داشت كه با مرور زمان اين كاشي‌هاي فيروزه ريخته شده است. در حال حاضر آثار اين كاشي‌ها در ضلع شرقي گنبد باقي مانده است. همچنين اين كاشي‌ها در عكس‌هاي قديمي باقي‌مانده از بنا كاملا مشهود است. در عكس‌هاي قديمي اين كاشي‌ها، زيبايي خاصي را به آن داده بودند. از سطح زمين تا نوك گنبد ارتفاع بقعه هجده متر است.

در هر ترك گریو يا سطح ساق گنبد یک طاق‌نما با عمق کم وجود دارد. مجموع يازده طاق در ترك‌ها مشاهده مي‌شود. در ترك‌ شرقی گریو و گنبد رك ( هرمي يا مخروطي) که کاشی‌هاي آن موجود است. طاق‌نما در زير كاشي‌ها مانده است. دو نظريه احتمالي در مورد اين طاق‌نماهاي با عمق کم وجود است، اول اينكه کاشی‌کاري گنبد با ساخت گنبد همزمان نبوده است. کاشی‌كار تصمیم گرفته طاق‌نماها در گنبد ديده نشوند و آنها را زير كاشي‌ها پنهان كرده است. نظريه بعدي اين است كه ساخت اين طاق‌نماها فقط براي کم کردن وزن گنبد و عدم ريزش گنبد مخروطي شكل بوده است. بنابراین در هنگام کاشی‌کاري نیازي به نمایان بودن آنها نبوده است.

بناي چهارگوش آرامگاه شاهزاده ابوالفتوح

در بناي چهارگوش و در بالاترین قسمت دیوارهاي هر ضلع بنا و دقیقا در وسط آن یک نورگیر آجري طاقي شكل تعبیه شده است. اين نورگیرها داراي ارتفاع يك و نيم سانتي‌متر و عرض آن شصت سانتی‌متر است. در نورگیرها، آجرها به گونه‌اي قرار گرفته‌اند که مربع‌هاي کوچک درون خالي ساخته شده است و از آنها نور به داخل بنا وارد مي‌شود و جريان هوا در آن جاري مي‌شود.

شکل هندسی بناي آرامگاه شاهزاده ابوالفتوح دقيقا مکعب مربع است. اين مكعب داراي اضلاع شش در شش در شش متر است. پوسته داخلی گنبد پنج و نيم متر قطر دارد. همچنين در داخل بناي زير گنبد بقعه امام زاده ابوالفتوح دوازده ضلعي بودن گنبد كاملا مشخص است. از مركز پوسته داخلی گنبد تا سطح زمين دوازده متر فاصله دارد.

از بخش‌هاي معماري ديگر در بناي چهارگوش آرامگاه شاهزاده ابوالفتوح، طاق‌نمای محراب شكل است. اين طاق جناغی در وسط دیوار ضلع غربی است که عمق آن هفتاد سانتي‌متر و عرض آن صد و چهل سانتي‌متر است و ارتفاع آن از مرکز طاق جناقی سيصد سانتي‌متر است.

صندوق چهارگوش آرامگاه شاهزاده ابوالفتوح

زير گنبد خانه یک صندوق چوبی منبت کاری شده بسیار با ارزش با مشخصات صد و شصت در صد و شصت با ارتفاع صد و ده سانتي‌متر موجود است. هر چهار ضلع صندوق چوبی منبت‌كاري شده است. همچنين در اين صندوق در كادر مستطيل شكل کتیبه‌هاي به خط ثلث شامل مضمون آیات قرآن و صلوات، نام سازنده این صندوق، اجداد او و نيز سال ساخت صندوق موجود است.

كتبيه‌ها شامل « عمل مفخر النجار و النقار استاد میر قاسم بن استاد مقصود علی بن استاد درویش محمد بن استاد امیرحسین الخوانساري و ابنه میرزا عبدالغنی النقار» و« قدتم هذا الصندوق فی شهر ربیع الثانی اتني و تسعین و تسعمائه هجریه» است. همچنين از بالا تا پايين حاشيه دو طرف هر ضلع اين صندوق منبت‌كاري با اشکال پنج ضلعی کوچک به صورت منظم اطراف یک ستاره شش گوش قرارگرفته‌اند. علاوه بر حاشيه، منبت‌كاري در تمام ضلع‌هاي صندوق به صورت پنج ضلعی‌ها و مربع‌هاي بزرگ ديده مي‌شود كه در داخل پنج ضلعی‌ها نام الله، محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین نوشته شده است و در داخل مربع‌ها اشکال هندسی مانند پنج دایره کوچک يكي در وسط و بقيه دور آن، ستاره هشت پر درست در وسط مربع‌ها و لوزي‌هاي کوچک است. در حال حاضر اين صندوق با ارزش درون یک ضریح قرار گرفته است تا آسيب نبيند.

تزئينات داخل به بناي چهارگوش بقعه شاهزاده ابوالفتوح

تزئينات داخل به بناي چهارگوش يا گنبد خانه بقعه شاهزاده ابوالفتوح شامل گچ‌بري‌هاي ساده با رنگ‌هاي نارنجی، قهوه‌اي، آبی و سفید و مقرنس‌هاي گچی است. ازاره – بخشي از دیوار اتاق یا ایوان است که از کف طاقچه تا روی زمین با سنگ و ساير مصالح ساخته شده باشد – از کاشی و کف از آجري ساخته شده بود. در سال 1387 توسط سازمان اوقاف و امور خیریه تزئيناتي مثل آینه‌کاري در سقف و دیوارها، در ازاره‌ها و کف سنگ‌هاي سفید دستگاه تراش و ضریح فلزي آب نقره‌کاري شده جاي تزئينات قديمي را گرفته است.

درب ورودي به بناي چهارگوش بقعه امامزاده شاهزاده ابوالفتوح وانشان

بنا چهارگوش داراي سه درب است، درب اصلی که ورود و خروج از آن انجام مي‌شود و قديمي‌ترين درب امامزاده است در دیوار ضلع شمالی واقع شده است. درب اصلی داراي عرض صد و چهل سانتي‌متر و ارتفاع دويست و پنجاه متر است. در اصلی چوبی است كه از دو لنگه كاملا منبت كاري ساخته شده است. درواقع درب اصلي آرامگاه شاهزاده ابوالفتوح در دوره صفویه در دوران شاه طهماسب ساخته شده است و به آن وقف شده است.

شكل و طرح منبت كاري شده هر لنگه درب اصلي کاملا قرینه و منطبق همديگر هستند. طرح درب اصلي به سه کادر هندسی شامل يک مربع در بالا و یک مربع در پایین و یک مستطیل به صورت عمودي در وسط دو مربع تقسيم شده است كه طرح منبت‌كاري شده هر كادر هندسي با هم متفاوت است. در شكل مربع‌ها طرح منبت‌كاري به صورت تكه‌هاي کوچک چوبی داراي اشكال مختلف الاضلاع هندسی است که کنار هم واقع شده است. در کادر مستطیل وسط مربع‌ها، نقوش اسلیمی و ختایی گل منبت‌کاري شده است.

کتیبه های امامزاده

دو کتیبه به خط ثلث در بالا و پایین درب اصلي با مضمون ريز نوشته شده است:

در قسمت بالاي درب : قد سعی هذا الباب المتبرکه آقا جلال الدین امیر بیک وانشانی در قسمت پایین درب اصلي : فی شهر رمضان المبارك سنه تسعین و تسعمائه «.

بر اساس کتیبه روی درب اصلي تاریخ اتمام ۹۹۰ هجري قمري است و براساس كتيبه روي درب اطلاعاتي در مورد سازنده و اهدا كننده اين درب شامل سازنده آن، قاسم حسین خوانساری و وقف‌کننده آن امام جلال الدین است. دو درب دیگر جدید احداث آهنی است كه در ضلع جنوبی واقع شده است. اين درب‌ها به شبستان جنوبی راه داشت كه امروزه آنها تخريب شده است و بناهاي جدید به جاي آنها ساخته شده است.

شبستان قاجاري آرامگاه شاهزاده ابوالفتوح

قسمت‌ مستطيل شكل آرامگاه به اندازه چهار و نيم متر در شش متر در دوره قاجاريه در سال 1338 به ديوار شمالي بقعه اصلي يا زير گنبد اضافه شده است. سقف اين شبستان کوتاه‌تر از سقف زير گنبد است. اين شبستان مثل تمام بناهاي ساخته شده در دوره قاجاريه به صورت ساده با گچ سفيد بنا شده است. در شبستان سنگ قبري مربوط به اوایل قرن دوازدهم هجري است که به صورت عمودي در دیوار جنوبی شبستان واقع شده است كه مربوط به سید رضا ابن میر سید علی لواسانی است. اطلاعاتي بيشتري در مورد اين شخص ذكر نشده است.

مهمترين بخش اين شبستان سقف چوبی با پردوهاي بین تیرها است. نقاشی‌هايي با رنگ‌هاي قرمز و آبی نفتي شامل نقوش گل، پروانه، شاخ و برگ در بين پردوهاي بین تیرها به همراه خوشنویسی بسیار نفیس با خطوط نستعلیق و ثلث مشاهده مي‌شود.

خوشنویسی‌ها شامل اشعاري در مورد ولایت علی (ع) و اسامی امامان معصوم، مرثیه های عاشورایی و همچنین اشعاري از محتشم است. طبق کتیبه‌ی نوشته شده روی آن، سقف توسط استاد محمود نجار ساخته شده است. کارهای نقاشی و خوشنویسی آن نيز توسط استاد یوسف خوانساری کشیده شده است. در بسياري از سقف‌هاي چوبي ساخته شده در دوره قاجاريه اين نوع نقاشي‌ها در معماري بناهاي مذهبی، تفرجگاهی، سیاسی و خانه‌هاي ثروتمندان مشاهده شده است.

درب ورودي امامزاده ابوالفتوح

درب ورودي امامزاده ابوالفتوح از آجر ساخته شده است كه قدمت ساخت اين درب ورودي طاقي هلالي شكل نيز احتمالا به دوره قاجاريه مي‌رسد. سنگ‌هاي دست تراش در اندازه بزرگ در دو سمت پله‌کان ورودي براي ایجاد نشیمن‌گاه طرفين درب ورودي امامزاده ابوالفتوح نيز ساخته شده است.

درب ورودي امامزاده به صورت ایوان گونه با ارتفاع هفت متر، عرض سه و نيم متر و عمق يك متر ساخته شده است. در كل درب ورودي امامزاده به شكل طاقی هلالی است. دو نیم ستون برجسته زاویه‌دار از پایین تا زیر بام، در دو طرف درب ورودي به صورت قرینه ساخته شده است. هر کدام از ستون‌ها به سر ستون‌هاي کوچک منتهي می‌شوند که با کاشی‌هاي فیروزه‌اي تزیین شده است.

در قسمت پايين نيم ستون‌ها، دو طاق‌نماي عمیق تا ارتفاع حدود درب چوبي ایجاد شده است. دربی چوبی در بالاي پله‌کان‌ها و درست در مركز دو طاق‌نماي قرار دارد. در بالاي درب ورودي چوبی، کاشی‌هاي سبز رنگ به اندازه چهل در پنجاه طراحي شده است که روي آن نوشته‌ ي نستعلیق انا فتحنا لک فتحاً مبینا است.

حياط بقعه امامزاده شاهزاده ابوالفتوح وانشان

در ادامه درب ورودي طاقي شكل، دالان کوتاهی است. كه به حیاط امامزاده منتهي مي‌شود كه اين حياط جدید الاحداث است. حیاط امامزاده شامل محوطه‌ي کوچکی با اندازه چهار در هشت متر است. اين حياط با سنگ‌هاي دستگاه تراش امروزي سنگفرش شده است. جوي آبی از حیاط می‌گذرد كه با چهار پله مي‌توان به آب قنات روستا رسيد. زائرين از اين آب براي وضو و ساير مصارف استفاده مي‌كنند.

بازسازي آرامگاه امامزاده ابوالفتوح وانشان در سال‌هاي اخير

در سال‌هاي اخير نيز بناهايي به آرامگاه شاهزاده ابوالفتوح نيز افزوده شده است. و اين بنا مورد بازسازي قرار گرفته است. اما متاسفانه اين بازسازي با كج سليقه‌ي همراه بوده است. در اين بازسازي بسياري از آثار تاريخي ساخته شده در دوره صفويه و بسياري از گورها تخريب شد.

آرامگاه امامزاده ابوالفتوح وانشان در نوشته‌هاي سید مرتضی آوینی

سید مرتضی آوینی در یکی از یاداشت‌های خودش، اين روستا و امامزاده آن اشاره کرده‌است. و به توصيف آن پرداخته است: «روستای وانشان در پناه شاهزاده ابوالفتوح فرزند امام موسی بن جعفر(ع) است. و روح پرفتوح او معراج تقرب مردم وانشان به خدا است. مؤذن پیر (مرحوم روحانی حاج صادق) زارع است و فراتراز آن، عهد دیگری نیز با خدا بسته است. تا رسالت او را از طریق قرآن و روایات به مردم ابلاغ کند. ببینید چگونه خداوند یاران خود را از شهرهای دور و روستاهای دورتر، از میان خانه‌های صمیمی کاهگلی روستاها و از میان آپارتمان‌های لانه زنبوری شهرها بر می‌گزیند و آنان را به مصاف باطل فرا می خواند. مردم خوب روستای وانشان درپناه امامزاده ابوالفتوح هستند. و او را بر خود و اعمال خویش شاهد گرفته‌اندک».

آب و هوای روستای وانشان

برای یک بازدید و گشت و گذار عالی لازم است، تا از شرایط آب و هوایی منطقه مطلع شویم. بدین منظور در زیر پیشبینی وضع آب و هوای روستای وانشان در پنج روز آینده آورده شده است.

وانشان آب و هوا

لوکیشن دقیق بقعه امام زاده شاهزاده ابوالفتوح روستای وانشان

زمانی که به روستای وانشان سفر کنید. از هر نقطه از روستا تقریبا می‌توان گنبد زیبای آرامگاه امام زاده ابوالفتوح وانشان رو می‌بینید. باز برای سهولت لوکیشن دقیق امام زاده ابوالفتوح در زیر آورده شده است. با کمک گوشی همراهتان و استفاده از اینترنت به راحتی می‌توانید مسیریابی نمایید.