تالاب فریدونکنار یکی از بهترین مکان‌ها برای پرنده‌نگری و عکاسی از حیات وحش ایران به حساب می‌آید. حوالی شهرستان فریدونکنار در استان مازندران تالاب فریدونکنار قرار دارد، که یکی از مهمترین زیستگاه‌های پرندگان مهاجر ایران نامیده می‌شود. پرنده نگری در تالاب فریدونکنار به عنوان یکی از مهمترین تالاب های ایران، جذاب است. شهرت این تالاب زیبا تنها به دلیل جذابیت طبیعی‌اش نیست. بلکه به دلیل پرنده عاشق و داستان عاشقانه جاری در این تالاب است. درنای سیبری با نام درنای امید به عنوان آخرین پرنده مهاجر از گونه خود در ایران هر ساله وارد این تالاب می‌شود و مورد توجه حامیان محیط زیست قرار می‌گیرد. این در حالی است که شکار غیرقانونی و نسل‌کشی پرندگان، یکی از معضلات اساسی در تالاب فریدون کنار به شمار می‌آید. در این مقاله به معرفی، موقعیت، دسترسی، مخاطرات، گونه‌های گیاهی و جانوری موجود در تالاب بین المللی فریدونکنار خواهیم پرداخت.
معرفی تالاب فریدونکنار
محوطه تالاب بین المللی فریدونکنار جز تالاب های ایران بخش وسیعی از جنوب شهرک خزر شهر و شهر فریدونکنار را به خود اختصاص داده است. این تالاب از شالیزارها، استخرها، انواع آب‌بندان و رویشگاه‌های طبیعی تشکیل یافته است. ارتفاع این تالاب را 23 متر پایین‌تر از سطح دریا اعلام می‌کنند.
بیشتر مناطق این تالاب در مالکیت خصوصی قرار دارد. این را می‌توان در بدو ورود به این منطقه مطلع شد. شالیزارهایی که در این مناطق وجود دارد، سند مالکیت بخش خصوصی است. همین موضوع سبب شده تا محیط زیست نتواند به شکل موثری از شکار بی‌رویه پرندگان جلوگیری کرد. زیرا تالاب ملک خصوصی شکارچیان است و می‌توانند در آنها تله‌گذاری کنند. آب تالاب در تابستان به شدت کاهش یافته ولی در زمستان در بیشترین حجم ممکن مشاهده می‌شود.
تعریف علمی تالاب
ابتدا بایستی با تعریف علمی تالاب آشنا شد تا شناختی کلی از تالاب‌های ایران به دست آورد. بر اساس کنوانسیون رامسر در سال 1351 “تالاب شامل مناطق مردابی، آب‌مانده، نم زارهای سیاه و باتلاقی، برکه‌های مصنوعی یا طبیعی است که به طور دائم یا موقت دارای آب ساکن یا روان، شیرین یا شور یا نیمه شور باشد و یا مناطقی از سواحل دریا که هنگام جذر ارتفاع آب در آنها بیشتر از ۶ متر نباشد.”
فواید تالاب‌ها در محیط زیست
شاید برخی تالاب را مردابی آلوده و محل انتشار حشرات موذی بپندارند. در حالی که تالاب به عنوان مهمترین اکوسیستم در کره زمین به شمار می‌آید. این اکوسیستم با جلوگیری از فرسایش خاک و مناطق ساحلی، مکانی مناسب برای رسوب‌گیری و غنی کردن خاک است. همچنین تالاب، سیلاب‌ها را کنترل کرده و مواد غذایی و آب مورد نیاز گیاهان و حیوانات را تامین می‌سازد. اکو توریسم نیز یکی دیگر از فواید تالاب برشمرده می‌شود.
موقعیت تالاب فریدونکنار
این تالاب در جنوب شرقی شهرستان فریدونکنار در استان مازندران واقع است. تالاب با جاده سرخرود به آمل در شرق، جاده گاز در جنوب و جاده اجاکسر در غرب احاطه شده است.
مساحت تالاب فریدونکنار
وسعت تالاب فریدون کنار در حدود 5427 هکتار تخمین زده می‌شود. وقتی با ماشین در طول این تالاب حرکت کنید، به وسعت این تالاب پی می‌برید.
فیلم تالاب فریدونکنار
گونه‌های جانوری
با توجه به اینکه در تابستان آب تالاب کاهش می‌یابد و بیشتر زمین تالاب زیر کشت می‌رود، اکثریت گونه‌های جانوری این منطقه را پرندگان مهاجر تشکیل می‌دهند. این پرندگان در فصل زمستان از مناطق سردسیر همچون روسیه به ایران می‌آیند. این تالاب مکان غنی و مناسبی برای انواع ماهیان، پرندگان، دوزیستان، خزندگان و پستانداران به حساب می‌آید.
-
آبزیان
10 گونه ماهی در تالاب فریدونکنار شناسایی شده است. مهمترین ماهی‌ها در این منطقه لای ماهی، شاه‌کولی، سیاه ماهی، کپور، گامبوزیا، کاراس و سیاه کولی هستند. این تالاب یکی از برترین ذخیره‌گاه‌های لای‌ماهی برشمرده می‌شود.
-
پستانداران و دوزیستان
برخی از حیوانات ایران همچون تعدادی از گونه‌های پستانداران همانند شغال، راسو و شنگ در جنگل‌های نزدیک تالاب زندگی می‌کنند. دوزیستان و خزندگانی مانند لاک‌پشت، قورباغه و مار نیز که در تمام نقاط شمالی ایران یافت می‌شوند و به این منطقه اختصاص ندارند.
-
پرندگان
هر ساله هزاران پرنده از 120 گونه مختلف در فصل پاییز وارد تالاب فریدونکنار می‌شوند، تا زمستان را در این منطقه بگذرانند. برخی از آنها تنها برای تامین غذا و بعضی برای اسکان 1 تا 6 ماهه از تالاب بهره می‌برند. از مهمترین پرندگان مهاجر این تالاب باید به درنای سیبری، پلیکان، پرلا، کشیم، آنقوت، تنجه و انواع مرغابی، قو، غاز، حواصیل و اردک اشاره کرد.
مرغ سقا، قره غاز، باکلان، بوتیمار، گاوچرانک، اگرت سفید، خوتکا، عقاب دریایی دم‌سفید، سنقر تالابی، طرلان، انواع یلوه، چنگر، ابیا، کاکایی، کبوتر جنگلی، جغد انبار، ماهیخورک، پیپت تالابی، دم‌جنبانک، سینه سرخ، گلوآبی، سسک، کلاغ ابلق، سار، گنجشک سینه سیاه، زردپره و شاهین پرندگانی هستند که هر ساله در این منطقه دیده می‌شوند.
درنای سیبری
درناهای سیبری در گذشته با آغاز فصل سرما در سه جهت پرواز می‌کردند. عده‌ای سوی شرق به چین و برخی به هند و گروهی به ایران می‌آمدند. اکنون از گروهی که به هند پرواز می‌کردند، اثری باقی نمانده و درناهای مهاجر به ایران نیز به یک عدد تقلیل یافته است. تنها گروهی که چین را مقصد خود قرار داده‌اند، در وضعیت مناسبی از نظر جمعیتی هستند.
اولین بار در دهه 50 تعداد 18 عدد درنای سیبری در تالاب فریدونکنار مشاهده و ثبت شد. به واسطه شکار غیر مجاز پرندگان، این تعداد مرتب کاسته شد. در سال 1381 تنها 4 درنا باقی ماندند. درناهای سیبری به علت زاد و ولد محدود و تک‌همسر بودن به شدت با کاهش جمعیت روبه‌رو شدند. سال 1383 روسیه 2 جوجه درنا را به این گروه اضافه کرد. اما جوجه‌ها نتوانستند با این گروه همسفر شوند.
درنای امید؛ آخرین بازمانده
آخرین جفت از این گونه در سال 1385 به نام امید و آرزو در بین طبیعت‌دوستان شهرت یافت. با از بین رفتن آرزو در سال 1387 آخرین درنا با نام امید هر ساله به تنهایی مسیر 6 هزار کیلومتری را می‌پیماید. این پرنده به سمبلی از امید به آینده بدل شده است. پاییز هر سال خبر ورود امید به ایران، موجی از شادی را در بین دوستداران طبیعت ایجاد می‌کند. آخرین بار در 29 مهر 1398 درنای امید وارد تالاب فریدونکنار شد.
با نزدیک شدن بهار، درنای امید با عبور از گیلان، جمهوری آذربایجان، داغستان و قزاقستان، به دریاچه‌ای نزدیک اقیانوس منجمد شمالی برمی‌گردد. این پرنده اکنون 22 سال سن دارد و به طور معمول تا 35 سال می‌تواند زندگی کند.
ویژگی ظاهری درنای سیبری
این پرنده با صورت و پاهای قرمز، منقار سیاه و پرهای سفید شناخته می‌شود. انتهای بال‌ها به رنگ مشکی در‌آمده است. قد درنا در حدود 135 سانتی‌متر است. طول دو بال نیز در حدود 2 متر تخمین زده می‌شود.
فیلم تالاب بین المللی فریدونکنار
حفظ امنیت درنا در تالاب فریدونکنار
سازمان محیط زیست برای حفظ امنیت درنای سفید، پست‌های نگهبانی در نظر گرفته تا بتواند بقای این پرنده و سایر پرندگان در معرض انقراض را تضمین کند. با این وجود به علت مسلح بودن شکارچیان، مشکلاتی در تالاب به وجود آمده است که سازمان محیط زیست به تنهایی نمی‌تواند کاری از پیش ببرد.
شکار غیرقانونی در تالاب فریدونکنار
آب‌بندان و شالیزارهای موجود در تالاب فریدونکنار در فصل پاییز و زمستان به دامگاه پرندگان تبدیل می‌شود. با توجه به اینکه این مناطق، مالک حقیقی و خصوصی دارند، سازمان محیط زیست امکان مقابله با شکارچیان را ندارد. قیمت بالای بسیاری از پرندگان سبب شده تا بازار شکار غیر قانونی رونق بگیرد.
شکارچیان انواع روش‌های صید مانند دوماچال، دام هوایی یا شب‌دام و نصب قفس‌های بزرگ کرس را برای به دام انداختن پرندگان به کار می‌برند، که همگی ممنوع هستند. غاز خاکستری، اردک سرسبز، خوتکا، چنگر و اردک فیلوش مهمترین هدف‌های شکارچیان هستند. برخی معتقدند سالانه در حدود 1 میلیون پرنده در تالاب شکار می‌شوند.
گونه‌های در حال انقراض
علاوه بر درنای سیبری که در حال انقراض است، غاز پیشانی سفید، عروس غاز، اردک سرسفید، غاز سینه سرخ، عقاب تالابی بزرگ، اردک بلوطی، قوی فریادکش، قوی گنگ و خروس کولی نیز به علت شکار در خطر انقراض قرار دارند. برخی از پرندگان نیز مانند آنقوت، بوتیمار بزرگ، غاز پا زرد، اردک مرمری، طاووسک، پلیکان خاکستری، تنجه، اکراس و پاشلک، نیاز به حمایت دارند تا منقرض نشوند.
برپا کردن تله و شکارگاه‌های دلخراش در این تالاب، گویی کاری عادی و مجاز در این منطقه است. با یک نگاه می‌توان انواع دام و تله‌های پرندگان را در این تالاب یکجا دید. عمل شکار پرندگان مهاجر تا جایی عادی است که در داخل شهر نیز تابلوها و مکان‌های خاص برای خرید و فروش آنها برپا شده است. این نشان از گرمی بازار فروش آنها است. در قسمت بالا تابلوی فروش پرندگان وحشی در سطح شهر را می‌توانید ملاحظه کنید. عکس زیر نیز ورودی تالاب فریدونکنار است.
مقایسه دو عکس خود گویای خیلی از مسائل است. شغل و کسب درآمد حلال از مهمترین مسائل اجتماعی و فردی است. هر چند در گذشته شغل بسیاری از افراد شکار بود، اما شکارچیان قدیم دارای مرام و مسلکی بودند. آنان در فصل و زمان‌های خاص شکار می‌کردند. و تنها به کسب روزی خود قانع بودند. امیدواریم سیاست درستی اتخاذ شود، تا هم مردم بتوانند شغل و درآمد صحیح و حلال داشته باشند و هم محیط زیست و حیوانات ایران در شرایط خوبی به سر برند.
تاکسیدرمی پرندگان
برخی از پرندگان تالاب به صورت زنده شکار شده و به شکلی وحشیانه با گاز خفه می‌شوند. در این شیوه بدن پرنده آسیبی نمی‌بیند. بعد از این عمل که بیشتر روی شاهین و سیاه‌چشم انجام می‌شود، حیوان تاکسیدرمی و به فروش می‌رسد. برخی پرندگان نیز بعد از زنده‌گیری به باغ‌های پرندگان و پرنده‌فروشی‌ها انتقال داده می‌شوند. در واقع تاکسیدرمی برای حیواناتی که در طبیعت یا در بند می‌میرند، طراحی شده است. اما اکنون برخی پرندگان برای تاکسیدرمی شدن، کشته می‌شوند.
حال با وجود این همه پرنده مهاجر زیبا و متنوع که در این تالاب زندگی می‌کنند، وجود باغ پرندگان فریدونکنار امری آزاردهنده است. به اسارت گرفتن پرندگان مهاجر در سطح گسترده، برای امرار معاش امری نکوهیده محسوب می‌شود. امید است با کمک مردم و مسئولین، این مشکل از این شهر زیبا رخت بربندد. و انسان‌ها در کنار سایر مخلوقات بتوانند در صلح زندگی کنند.
علت حجم زیاد پرندگان در تالاب فریدون کنار
دلیل اصلی مهاجرت تعداد زیادی از پرندگان به این تالاب، خشک شدن 80 درصد تالاب‌های کشور و از بین رفتن زیستگاه‌های اصلی پرندگان است. پرندگانی چون فلامینگو از سر ناچاری و به دلیل تخریب زیستگاه اصلی خود به این تالاب مهاجرت می‌کنند. در حالی که غذای مناسب فلامینگو در تالاب فریدونکنار وجود ندارد.
گونه‌های گیاهی
248 گونه گیاه آوندی در تالاب فریدونکنار به ثبت رسیده است. خانواده‌های گل سرخ، حبوبات، کاسنی، گندمیان و هفت‌بند بیش از سایر گونه‌ها وجود دارند. برخی از این گیاهان آبزی، برخی جنگلی و گروهی خرابه‌روی هستند. حاشیه تالاب نیز با درختانی چون بید، زبان گنجشک، داغداغان و شمشاد پوشیده شده است.
آدرس دقیق تالاب فریدونکنار
راحت‌ترین مسیر تالاب فریدونکنار از جاده آمل به فریدونکنار است. از این جاده باید به کنارگذر فریدونکنار وارد شد تا به تالاب دسترسی یافت. مسیر بعدی بزرگراه بابلسر به بابل است. در چند کیلومتری بابلسر باید وارد جاده گاز شد.
بهترین زمان بازدید از تالاب فریدونکنار
بهترین زمان برای سفر به تالاب فریدونکنار در ماه‌های آبان و آذر است که پرندگان مهاجر در این تالاب حضور دارند. پرنده‌نگری جالب‌ترین فعالیت در این منطقه محسوب می‌شود.
منطقه حفاظت شده تالاب فریدونکنار
دهه 50 سازمان محیط زیست این تالاب را به منطقه شکار ممنوع تبدیل کرد. قسمتی از این تالاب نیز پناهگاه حیات وحش اطلاق شد. اما در گذر ایام بسیاری از این مناطق به شکل‌های مختلف مورد دست درازی قرار گرفت. استفاده زراعی و صید غیر قانونی پرندگان از مهمترین این موارد است.
ثبت جهانی تالاب بین المللی فریدونکنار
این منطقه به عنوان یکی از 22 تالاب شناخته شده در کره زمین ثبت بین المللی شده است.
فیلم نازیبای تالاب فریدونکنار
مخاطرات پیش رو
تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری موجود در این تالاب سبب شده، تا این مکان به نقطه‌ای بی‌نظیر در جهان بدل شود. با اینکه تالاب منطقه حفاظت شده است، به علت برداشت‌های بی‌رویه از آب و استفاده زراعی از زمین، حیات تالاب به مخاطره افتاده است.
از آنجا که تعداد زیادی از تالاب‌های ایران خشک شده‌اند، خطر خشک شدن این تالاب نیز وجود دارد. برای حفظ این اکو سیستم ارزشمند و زیبا نیاز به همکاری مسئولان و مردم به خوبی درک می‌شود.
این تنها خطر تالاب نیست. شاید بتوان اذعان داشت که مهمترین خطر تالاب بین المللی فریدونکنار، وجود مالکان شخصی در این منطقه اند. آنها علاوه بر شکار پرندگان به شیوه‌های خشن، در برابر انسان‌ها و بازدید کنند‌گان نیز خشونت به خرج می‌دهند. پرندگان شنوایی بالایی دارند. با کمترین صدای نا‌آشنا هوشیار شده و پرواز می‌کنند. این امر سبب خشم مالکان تالاب می‌شود. زیرا باعث اختلال در روند شکار پرندگان می‌شود. در این زمان حتی خطر حمله آنان به گردشگران نیز ممکن است.
آب و هوای شهر فریدونکنار
سفر در دل طبیعت لذت خاص خود را دارد. برای اینکه بتوانید لذت بیشتری ببرید باید قبل از سفر آب و هوای مقصد را بررسی کنید. در این بخش آب و هوای شهر فریدونکنار آمده است. شما می‌توانید قبل از عزیمت برای دیدن این تالاب مشهور، به این بخش مراجعه نمایید و از دما و شرایط اقلیمی این شهر مطلع شوید.
لوکیشن دقیق تالاب فریدونکنار
در قسمت بالا به آدرس و مسیر دسترسی به تالاب بین المللی فریدونکنار اشاره شد. در این بخش لوکیشن دقیق این مکان آورده شده است. شما می‌توانید با استفاده از گوشی همراه هوشمندتان تا رسیدن به این تالاب به سادگی مسیریابی کنید.
در نیمه دوم سال 1401 در پروژه‌ای از سمت محیط زیست تلاش برای حفظ نسل درناهای سیبری مهاجر به ایران انجام شد. در این پروژه درنا سیبری ماده‌ای از بلژیک خریداری و در تالاب فریدونکنار در کنار امید رها شد. بعد از ارتباط خوب این دو درنا با هم در اسفند 1401 هر دو با هم از تالاب سفر خود را آغاز نموده‌اند. امیدواریم که با جفت خوردن این دو پرنده، شاهد ازدیاد این گونه در کشورمان باشیم. در مطلب امید و رویا در تالاب فریدون کنار به این موضوع پرداختیم.
در پایان ذکر این نکته، ضروری به نظر می‌رسد که با توجه به اینکه این تالاب در آب بندهای شهر فریدونکنار قرار داشته و بخش اعظم آن مربوط به زمین‌های خصوصی و شالیزارها است، با احتیاط وارد تالاب شوید. زیرا همان طور که گفته شد این زمین‌ها گاهی به دامگاه تبدیل می‌شوند و حضور در آنها ممکن است با خطراتی همراه باشد.
امتیاز شما به این صفحه:
تالاب فریدونکنار
تالاب فریدونکنار یکی از بهترین‌ها برای پرنده‌نگری و عکاسی از حیات وحش ایران به حساب می‌آید. در مقاله بالا به معرفی، انواع گونه‌های مختلف و آدرس تالاب بین المللی فریدون کنار پرداختیم.
