تپه سیلک در قسمت جنوب‌غربي شهر کاشان در استان اصفهان واقع شده است. به طور كه اين محوطه باستاني، شهر کاشان را به محله فین، که باغ معروف فین در آن واقع شده است، پيوند مي‌دهد. در اين محتوا سعي شده است تا به معرفي تپه سیلک، موقعيت تپه سیلک، چه کسی تپه های سیلک را کشف کرد، اهميت محوطه‌ي باستاني سيلك، شرايط اقليمي تپه سیلک در سه هزار پيش از ميلاد مسيح، كاوش‌هاي باستاني صورت گرفته در محوطه‌ي باستاني سيلك، توصيف محوطه‌ي تپه سیلک بر اساس نتايج باستان شناسي (از دوره اول تا ششم)، تفاوت قبور بوميان تپه سيلك با مهاجران آريايي، زیگورات سیلک، بررسي نقوش ظروف سفالينه‌هاي محوطه‌ي باستانی سیلک و مهمترين آثار باستاني كشف شده در محوطه‌ي باستاني تپه سيلك ساعات بازدید تپه سیلک کاشان، دیگر دیدنی های کاشان، عکس تپه و آثار سیلک کاشان، آب و هوای کاشان و لوکیشن دقیق تپه سیلک کاشان پرداخته شود.

كشف تپه باستاني سيلك به اين صورت تصادفي بوده است. به اين صورت كه پس از سيل شديد تعدادي از گورها در سطح زمين نمايان شدند. پس از آن اين محوطه مورد توجه باستان شناسان خبره از جمله رومن گيرشمن قرار گرفت و شروع به كاوش در اين منطقه كرد. محوطه‌ي باستانی سیلک یکی از نخستين آثار باستاني ايران است. این جاذبه تاریخی با شماره‌ي 38 در سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسيده است.

تپه سیلک کاشان با تمدن و تاریخی بسیار قدیمی از جاهای دیدنی کاشان بشمار می‌رود. در دل تپه‎های فین کاشان، تاریخی خفته است که صحه‎ای بر قدمت چند هزار ساله ایران است. وجود آثار قدیمی شهر نشینی در این تپه‎ها نشانگر اولین تمدن شهر نشینی در فلات مرکزی ایران و از قدیمی‎ترین آثار تمدن بشری است.

تپه سیلک

وجود آثار قدیمی شهر نشینی در بقایای تپه‎های سیلک کاشان و آثار بدست آمده از کاوش‎های باستانی اطراف نطنز بیانگر وجود شهرهای باستانی و کهن در 4500 سال قبل از میلاد بوده است. بنابر گفته گریشمن این باستان شناس و ایران شناس بزرگ، از 5000 سال قبل از میلاد، نخستین تمدن‎ها در داخل فلات ایران شکل گرفته است. با پیدا شدن تکه‎ها سفال در تپه‎های سیلک کاشان و کاوش های صورت گرفته این ادعا ثابت شد. کشف این آثار در تپه‎های سیلک کاشان بیانگر آن است. که این منطقه از قدیمی‎ترین منطق تمدن بشری ایران است.

تپه سیلک کجاست

سیلک منطقه و محوطه باستانی ست که در جنوب غربی شهر کاشان و در روستای دزیجه و در حد فاصل فین به کاشان پذیرای گردشگران است.

چه کسی تپه های سیلک را کشف کرد

رومن گریشمن باستان شناس موزه لوور فرانسه با شنیدن نمایان شدن تپه‎ها و آثار قدیمی در کشوری به نام ایران که در اثر سیل و جاری شدن آثار و ابزار آلات باستانی به زمین‎های کشاورزی رخ نموده بود. برای شناسایی و نجات تمدن ناشناخته راهی ایران شد. گریشمن و همکارانش طی کاوش‎هایی که انجام دادند این تمدن و سیلک را به جهانیان معرفی کردند.

اهميت محوطه‌ي باستاني سيلك

كشف و كاوش‌هاي باستان شناسي در تپه‌ي سيلك اطلاعات با ارزشي را در مورد دوره‌هاي تاريخي ايران و رده‌بندي دوران نو سنگي، سنگي و عصر آهن و مس داده است. در واقع اين محوطه نمادي از فرا ديرينه سنگي در ايران و جهان است. همچنين اين منطقه، اطلاعات مهمي در مورد فرهنگ مردمان دوران سنگی ارائه داده است. به عنوان مثال در حدود هزاره‌ي چهارم پيش از ميلاد مسيح، استفاده از چرخ سفالگری جهت ساخت سفالینه‌های ظريف، نشان دهنده‌ي تمدني بزرگ در در تپه و محوطه‌ي باستاني سیلک است.

اين سفالینه‌ها كه شامل ظروف دهان گشاد و ظروف منقاردار، کاسه، كوزه‌هاي بزرگ، جام و پیاله‌های با رنگ کرم یا زرد نخودی است. که با رنگ سیاه یا قهوه‌ای تیره نقوشي با اشكال گوناگون هندسی، جانوری و تلفیقی بر روي آنها كشيده شده است. طبق آثار تاريخي و باستاني بدست آمده، نخستين روستاهاي ايران و جهان در تپه سیلک، جيرفت، گنج دره و شوش بوجود آمده است و سپس اين تمدن‌ها سر آغاز شهرها در ايران هستند.

محوطه‌ي باستاني سيلك يكي از نادرترين مناطق باستاني جهان است. كه به باستان‌شناسان امكان مطالعه‌ي تغييرات تدريجي كه در يك جامعه كه در طول دوره‌هاي تاريخي مختلف از دو هزار و هفتصد سال تا هشت هزار سال پيش از ميلاد مسيح رخ داده است را مي‌دهد. در طول اين دوره‌ها، امكان مطالعه‌ي فرهنگ، اقتصاد، سبك زندگي، هنر، اقليم و آب و هوا، محيط زيست، حيات وحش ايران ( با توجه به نقوش حيواني در سفالینه‌ها، فناوري و اختراعات و غيره وجود دارد. محوطه‌ي باستاني سيلك علاوه بر تاريخ ايران، در تكميل نحوه زندگي انسان‌هاي اوليه نيز تاثير دارد. اين محوطه نخستين منطقه شهري در دنيا است.

شرايط اقليمي تپه سیلک در سه هزار پيش از ميلاد مسيح

شرايط اقليمي و جغرافيايي كاشان ايران سه هزار پيش از ميلاد مسيح طبق آثار باستاني به دست آمده از تپه سيلك به صورت منطقه جنگلی و مرطوب بوده است. که انواع حیوانات در آن می‌زیسته است. نقوش روی ظروف سفالیه‌ها شامل حيوانات بومي ايران مانند پلنگ، شير، آهو و گوزن گواه اين مطلب است. همچنين رودخانه‌يي در تپه سيلك وجود داشت كه به درياچه مي‌ريخت كه خشك شده است. شواهد مربوط به اين اقليم، نقش ماهی بر روی ظروف سفالینه‌هاي باقیمانده از آن دوران است كه نشان مي‌دهد مردمان تپه سيلك در اين رودخانه به ماهی‌گیری می‌پرداختند.

كاوش‌هاي باستاني صورت گرفته در محوطه‌ي باستاني سيلك

نخستين كاوش‌هاي باستاني در محوطه‌ي باستاني سيلك پس از كشف آن، توسط گروه فرانسوي به سرپرستي رومن گيرشمن در سال 1312 صورت گرفته است. اين كاوش‌ها به مدت چهار سال در اين محوطه صورت گرفته بود كه منجر به كشف دو گورستان الف و ب، در تپه شمالي و جنوبي شد. پس از تحقيقات رومن گيرشمن، تپه سيلك تا بيش از شصت سال به حال خودش رها شده بود تا اينكه در سال 1380 باستان‌شناس به نام ايراني، دكتر صادق ملك شهميرزادي تا سال 1385 تحقيقات و بازنگري در اين محوطه باستاني پرداخت. حاصل زحمات و تلاش‌هاي اين باستان‌شناس عالي قدر منجر به نجات و حفظ اين آثار باستاني مهم ايران شد.

نتايج به دست آمده بر اساس باستان‌شناسان ايراني، طبق نتايج كربن 14 در تپه سيلك جنوبي به اين صورت است. كه تپه سيلك جنوبي به سه دوره قديم، مياني و جديد تقسيم‌بندي شده است كه آنها عبارتند از : 1-سيلك III قديم 2- سيلك مياني III و 3- سيلك جديد III است. سپس در سال 1378 دكتر فاضلي نشلي اقدام و هيئت ايشان به تاريخ‌گذاري دقيق سكونت مردمان سيلك در تپه شمالي پرداختند.

توصيف محوطه‌ي تپه سیلک بر اساس نتايج باستان شناسي

محوطه‌ي باستانی سیلک از دو تپه‌ي شمال و جنوبی تشكيل شده است كه به فاصله‌ي چهارصد متر از هم در كنار دو گورستان قرار گرفته است. طبق يافته‌هاي باستان‌شناسي محوطه‌ي باستانی سيلك به شش دوره رده‌بندي شده است.

دوره اول و دوم محوطه‌ي باستانی سیلک

دوره اول و دوم محوطه‌ي باستانی سیلک كه در تپه شـمالي واقع شده است. تپه شمالي يا سيلك كوچك داراي ارتفاع شش متر، طول سيصد و پنجاه متر و عرض صد و پنجاه متر است. اين بخش كهن‌ترين قسمت محوطه‌ي باستانی سیلک است كه قدمتي در حدود هشت هزار سال دارد كه مربوط به دوره تاريخي نوسنگي است. مردمان دوره اول خانه‌هايي از برگ درختان و شاخه داشتند. از خوراك گياهي و شكار حيوان براي تغذيه استفاده مي‌كردند. ابزارهاي استفاده شده در اين زمان بيشتر سنگ، چوب و يا استخوان بوده است و با فلز آشنايي نداشتند.

در دوره‌ي دوم خانه‌ها داراي ديوار چينه‌اي و خشتي بودند. همچنين در اين دوره از نقوش هندسي و حيوانات در روي ظروف سفالينه اسـتفاده مي‌شد. مردمان اين دوره به تدريج به كشاورزي و دامداري مشغول بودند. و حیواناتی مثل بزكوهي و قوچ و ميش‌هاي كوهي وحشي را اهلي كرده بودند. در دوره‌ي دوم مردمان سيلك با كشف و بهره‌برداري از كاني‌هايي مثل مس شروع به ساختن زيورآلات كردند. مردمان اين دوره يك زندگي روستا نشيني داشتند.

دوره‌ي سوم وچهارم تپه باستاني سيلك

شروع دوره‌ي سوم در شش هزاره سال قبل از مسيح بوده است. كه مردمان تپه شمالي به تپه‌‌ جنوبي انتقال مكان دادند. انتقال از تپه شمالي به تپه‌‌ جنوبي در هاله‌ي از ابهام باقي مانده است. و هنوز مشخص نشده است كه چرا تپه شـمالي متروك شده است. احتمالاتي مثل وقوع زلزله، شيوع بيماري واگيردار، سيل و يا رانش زمين، هجوم حشرات يا حيوانات در اين موضوع مطرح شده است.

تپه‌‌ جنوبي يا سيلك بزرگ داراي مشخصاتي با ارتفاع چهارده متر از سطح زمين و طول سيصد و پنجاه متر و عرض دويست متر است. اين تپه، مساحتي حدود هفت هكتار را شامل مي‌شود. زيگورات سيلك در اين تپه به ارتفاع بيست و پنج واقع شده است. در اين دوره مردمان سيلك چرخ سفالگري را اختراع كرده بودند و سفالينه‌ها در کوره پخته مي‌شد. در دوره سوم استخراج نقره از سنگ معدن نيز صورت مي‌گرفت. زمان دوره‌ي چهارم به پنج هزار سال پيش مي‌رسد. دوره‌ي چهارم شروع دوره‌ي شهرنشيني در محوطه باستاني سيلك است. پيدايش خط و نگارش به صورت ابتدايي و مهره‌هاي منقوش به اشكال حيواني نيز ديده مي‌شود. اين دوره با نام شروع نگارش و يا شهرنشيني ياد مي‌شود. شروع نگارش در روي ظروف سفالينه‌ها قابل رويت است.

دوره‌ي پنجم و ششم در محوطه باستاني سيلك

دوره پنجم كه به سه هزار سال پيش از ميلاد مسيح مي‌رسد. در دوره ششم كه بين سال‌هاي دو هزار و هشتصد تا دو هزار نهصد را شامل مي‌شود. در اين دوران مهاجران (آريايي‌ها ) به اين سرزمين وارد شدند. و احتمالا به بوميان اين منطقه نيز درگير و نبردهايي صورت گرفته بود و سپس با هم ادغام شدند. تغييرات در سبك دفن مرده‌ها گواه ورود مهاجران (آريايي‌ها ) است.

مهمترين شاخص اين دوره‌ها استفاده از ظروف سفالي و كوزه‌ها به عنوان محل دفن مردگان بوده است. فكر به زايش و مرگ يكي از نخستين انديشه‌هاي فلسفي ايرانيان بود. آن طور كه از شواهد موجود به دست آمده است مردمان اوليه ايران مرگ را تولد ديگر مي‌دانستند. در واقع آنها در گور خمره‌هاي بزرگ، استخوان‌هاي مردگانش را به شكلي كه كودك در شكم مادر قرار دارد. يعني با پاها و دست‌هاي جمع شده بر روي سينه به دفن مي‌كردند. تا به همان شيوه كه به اين دنيا آمده‌اند به دنياي ديگر بروند. آنها بر این اعتقاد بودند. قرار دادن مردگان در گور خمره مثل قرار گرفتن آنها در رحم مادر، موجب آرامش بيشتر مردگان آنها خواهد شد.

كاوش‌هاي باستان‌شناسي در اين تپه نيز نشان داده است. كه مردمان سيلك در اين بخش به مدت 1300 سال به طور مستمر زندگي كرده‌اند. در هزاره پنجم باز هم به دلايل نامشخص زندگي در آنجا متوقف شده است. و اين وقفه هزار و پانصد سال طول كشيده شده است. سرانجام در سه هزار و پانصد سال پيش از ميلاد مسيح مردمان سيلك اين منطقه را براي آخرين بار به مدت هشتصد سال انتخاب نموده‌اند. در مجموع تپه‌ي شمالي داراي آثار تاريخي مربوط به دوره‌هاي نوسنگي، مس و سنگ (سيلك 1و2 (. تپه‌ي جنوبي در برگيرنـده‌ي آثـار دوره‌ي مس و سنگ )سيلك 3و4) است.

تفاوت قبور بوميان تپه سيلك با مهاجران آريايي

برخورد دو قوم آريايي و بومي در آثار باستاني بازمانده در محوطه باستاني سيلك قابل رويت است. نوع آداب و رسوم و فرهنگ دو گروه با هم متمايز بوده است. اين مطلب به خصوص در دفن مردگان كاملا مشهود است. در تپه‌ي شمالي مردگان را در پوششي از گل اخرا قرار مي‌دادند. و سپس آنها را با حالت چمباتمه زده شبيه جنين در رحم مادر، در زیر منازل‌شان با اشياي زينتي مثل سفالينه‌هاي خاص دفن می‌کردند. اما از دوره پنجم به بعد، مردگان ديگر در زیر منازل دفن نمی‌‌شدند. بلکه گورستاني مستقل برای آنها در فاصله‌ي صد و پنجاه متری از تپه اختصاص داده شده بود.

در این گورستان که گورستان الف نامیده می‌شد. براي مردگان گودال‌هایی کنده مي‌شد و آنها در داخل گودال با اشياي متعدد مانند ظروف سفالينه، اشياء زينتي، كلاه خود در گور دفن مي‌كردند. در دوره بعدي مردگان در گور خمره‎ها قرار گرفتند. در گورستان ب آثار باستاني متعددي مثل لوازم آشپزخانه، ادوات مختلف، ظروف سفالینه و فلزی، یراق آلات، مهر، تزیینات شخصی و غيره كشف شده است. که در بين آنها ظروف سفالی بيشترين تعداد را دارد. قدمت گورستان ب به عصر آهن III مي‌رسد.

زیگورات سیلک

زیگورات سیلک به لحاظ ساختار زیگوراتی از زيگورات‌هاي موجود در بين النهرين ( ميان رودان ) و زيگورات چغازنبيل در ايران در استان خوزستان منحصر به فرد می‌ باشد. همینطور زیگورات سیلک، نخستين زيگورات شناسايي شده در فلات مركزي ايران است. و قديمي‌ترين زيگورات شناسايي شده در فلات مركزي ايران است كه كشور عراق با زيگورات‌هايش نيز شامل اين فلات بوده است. در واقع احتمالا زيگورات‌هاي ديگري در اين مناطق بوده است. كه يا تخريب شده‌اند و يا زير اعماق خاك مدفون شده‌اند.

درواقع زیگورات سیلک داراي دو سكو است. كه سکوی اول از جنوب به شمال چهل و پنج متر و از شرق به غرب پنجاه و شش متر است. قسمت شرقی زیگورات سیلک دارای تزیینات است. در ساخت اين زيگورات از 1250 خشت به كار رفته است. سه اتاق در اين زيگورات شناسايي شده است. كه در آن ظروف سفالينه به قدمت پنج هزار سال قبل از ميلاد مسيح كشف شده است. این زيگورات در جهت شمال-جنوب جغرافیایی بنا شده است. بنابراين اولین اشعه خورشید به سمت شرقی تابش و برخورد مي‌كرد و اين سمت داراي تزیینات بيشتري بود.

بررسي نقوش ظروف سفالينه‌هاي محوطه‌ي باستانی سیلک

نقوش انسان در ظروف سفالينه‌هاي محوطه‌ي باستانی سیلک نشان دهنده‌ي پيوند انسان با آب، زايش، باروري است. كه نقوش انسان به صورت انجام در مراسم مذهبي، جشن‌ها، رقص گروهي و شكار با نيزه و كمان كشيده شده است.

 بز كوهي حيوان ملي ايران نيز در نقوش تپه سيلك و ساير تمدن‌هاي كهن ايراني ديده مي‌شود. اين حيوان در سفالينه‌ها سمبل باران و خورشيد است. در طراحي سفالينه‌هاي محوطه‌ي باستانی سیلک بز با شاخ‌هاي بزرگ و خمش بارها به تصوير كشيده شده است. به طوري كه انواع شكل و شمايل بز كوهي در سفالينه‌ها موجود است. در نقوش اين سفالينه‌ها حتي گره‌هاي شاخ و ريش بز نيز با ظرافت به تصوير كشيده شده است.

گاو نمادي از باروري، نيرو و قدرت، حاصلخيزي و آفرينش است. در سفالينه‌هاي محوطه‌ي باستانی سیلک گاو شاخ‌دار به صورت خيالي مشاهده شده است. گوزن در اين محوطه احتمالا با وظيفه انتقال مردگان را داشت. چون كه شاخ‌هاي گوزن يادآور و شبيه شاخه‌هاي درختان است كه نشانه و سمبل زندگي دوباره احيا است. انواع شاخ‌هاي گوزن در اين ظروف با نهايت دقت ترسيم شده‌اند. ساير حيوانات بومي ايران در سفالينه‌ها شامل شير، پلنگ و اسب است و پرندگاني شامل كلاغ، عقاب يا شاهين، پرندگان دراز پا و آبي و حشرات و بندپایاني مثل عقرب در آنها مشاهده شده است. نقوش سفالينه‌هاي تپه سيلك براي بيان حكايت بيم و اميد، ياري گرفتن از طبيعت، بيان افكار و انديشه‌هاي انسان‌هاي نوسنگي تا عصر آهن است. كه بوسيله اين طراحي و نقوش با هستي و طبيعت و خودشان سخن گفته‌اند.

مهمترين آثار باستاني كشف شده در محوطه‌ي باستاني تپه سيلك

انواع كوزه‌ها و ظروف سفالي با طرح و نقوش متفاوت، جام‌ها، ديگچه، شمشير، گل سر و اشياي تزييني كه كاملا سالم در موزه‌هاي سراسر جهان حضور دارند. از جمله موزه لیندن اشتوتگارت، کلان‌شهری هنر يا متروپولیتن، هنر شهر لس‌آنجلس، یادواره جنگ اوکلند، موزه ملی ایران، لوور پاريس، هنر نلسون اتکینز و غيره جلوه‌گري مي‌كنند.

ساعات بازدید تپه سیلک کاشان

این تپه‎ها از آنجایی که به ثبت ملی و جهانی رسیده‎اند. همانند تمام آثار باستانی دارای ساعات مشخص برای بازدید است. در فصول بهار و تابستان از ساعت 9تا 18:30 و در فصول پاییز و زمستان از ساعات 9 تا 16:30 پذیرای گردشگران‎اند.

دیگر دیدنی های کاشان

از دیگر جاهای دیدنی کاشان می‌توان به خانه عباسیان، خانه طباطبایی ها، خانه بروجردی ها، خانه عامری ها، مسجد جامع کاشان، مسجد آقابزرگ کاشان، بازار کاشان، مقبره محتشم کاشانی، باغ فین، مقبره خواجه تاج الدین، سرا و تیمچه بخشی کاشان، خانه موزه عروسک و اسباب بازی کاشان و حمام باغ فین کاشان اشاره کرد.

آب و هوای کاشان

با توجه به این که این تپه تاریخی در محیط باز قرار دارد. اطلاع از شرایط آب و هوایی برای بازدید بسیار ضروری است. با اطلاع از شرایط آب و هوایی می‌توانید بهترین انتخاب‌ها را انجام دهید. بدین منظور در بخش پایین پیشبینی وضع آب و هوایی شهر کاشان را در پنج روز آینده مشاهده می‌نمایید.

کاشان آب و هوای

منابع:

• كتاب ردپاي تاريخ بر تارك ايران زمين، مؤلف دكتر مهران آرين، انتشارات آثار نفيس قم، سال 1391
• سبک‌شناسی نقش مایه‌های ظروف سفالین گورستان سیلک B، محمد میرزایی رشنو، رضا مهرآفرین، محمد مهدی توسلی، فصلنامه علمی تخصصی باستان شناسی ایران، واحد شوشتر
• نمادهاي انساني و حيواني موجود در سفالینه‌هاي مكشوفه در سه منطقه‌ي تل باکون فارس، تپه سيلك كاشان، تپه گيان نهاوند، ابوالقاسم دادور، ساره بهمني، ساسان سامانيان، دو فصلنامه علمي – پژوهشي مطالعات تطبيقي هنر، سال چهارم، شماره هشتم، پاییز و زمستان 1393
• شواهدي ازنهادهاي اقتصادي اجتماعي جوامع عصر آهن در مركز فلات ايران، سجاد علي بيگي، شكوه خسروي، مجله‌ي مطالعات باستان‌شناسي

لوکیشن دقیق تپه سیلک کاشان

در بخش‌های بالایی آدرس این تپه تاریخی آورده شده است. با این حال در این قسمت برای راحتی بیشتر لوکشین دقیق آورده شده. تا بتوانید با گوشی همراه هوشمندتان به راحتی تا رسیدن به این تپه تاریخی مسیریابی نمایید.

اگر استفاده از گوگل مپ برایتان سخت است، مقاله راهنمای استفاده از گوگل مپ را مشاهده نمایید.