حمام سعیدا اردکان یا حمام چرخاب از حمام های تاریخی ایران یکی از جاهای دیدنی استان یزد و اردکان است. این اثر تاریخی به دلیل نوع معماری، نورگیری و تزئینات داخلی بنا در نوع خود وجاهت و زیبایی بسیاری دارد. همان طور که از اسم آن بر می­‌آید، این بنا به دست شخصی به نام حاج محمد سعیدا ساخته شده ‌است. اکثر حمام­‌های تاریخی ایران مربوط به دوران صفویه و قاجاریه هستند. به نظر می‌رسد حمام حاج محمد سعیدا نیز از دوره قاجاریه به یادگار مانده باشد. در ادامه به شرح مختصری راجع به شهر اردکان، معرفی، موقعیت، تاریخچه، معماری، آدرس و ساعت بازدید حمام سعیدا می‌­پردازیم.

ارزش بناهای تاریخی را می‌توان به نکات ظریفی دانست که از سبک زندگی و شیوه تفکر مردمان یک منطقه بازگو می‌کنند. در میان انواع متعدد آثار تاریخی که از ادوار گوناگون بر جای مانده، حمام‌ها بیش از سایر ابنیه این مهم را هویدا می‌سازند. حمام‌های شهر اردکان علاوه بر اینکه میزان توجه مردم به بهداشت را عیان می‌کند، دانش معماری سازندگان را نیز به رخ می‌کشد. حمام سعیدا اردکان تنها مشتی نمونه خروار است.

شهر اردکان

شهرستان اردکان از لحاظ وسعت، یک­ سوم استان یزد را به خود اختصاص داده‌­ است. به طوری که مساحت آن به 24000 کیلومتر مربع می­‌رسد. اردکان با برخورداری از بافت سنتی و معماری اصیل، تعداد زیادی حمام‌ قدیمی و آثار باستانی را در خود جای داده‌ است. سابقه این شهر به قرن 8 هجری قمری برمی‌­گردد که بیان‌گر قدمت بالای این منطقه است. در حال حاضر کارخانجات زیادی نیز در این شهر بنا شده که آن را به یک قطب صنعتی در مرکز ایران تبدیل کرده ‌است.

معرفی حمام تاریخی سعیدا

یکی از آثار تاریخی شهر اردکان حمام سعیدا است که به علت حفظ تقارن، تناسب و تزئینات استفاده شده در معماری، مکانی جذاب و دیدنی محسوب می‌شود. این بنا همچون بیشتر حمام‌های قدیمی ایرانی از اجزای مختلفی چون بینه، میان‌در و گرم‌خانه تشکیل شده ‌است. اما نقشه این حمام به همراه اجرای سازه، نورگیری، گچ‌بری و نقاشی‌های دیواری، موقعیت این بنا را میان نمونه‌های مشابه، ممتاز کرده ‌است.

موقعیت

این بنای تاریخی در محله چرخاب که قدیمی‌ترین محله اردکان است، قرار دارد. برای رسیدن به حمام سعیدا باید از خیابان آیت ‌الله خامنه‌ای به کوچه طرفداری وارد شد و بعد از طی مسیری کم‌عرض و پیچ در پیچ به در ورودی ساده و قدیمی این حمام رسید.

تاریخچه

برخی از صاحب‌نظران، تاریخ ساخت حمام سعیدا اردکان را نامشخص عنوان می‌کنند. اما در برخی منابع مانند وقف‌نامه‌ای که وجود دارد، زمان احداث این بنا به سال 1304 هجری قمری در دوره قاجار نسبت داده شده ‌است.

همان طور که گفته شد از فردی به نام حاج محمد سعیدا به عنوان موسس این حمام و مسجد سعیدا یاد می‌شود. حاج محمد سعیدا هزینه ساخت این حمام را از موقوفات پدرش حاج محمدصادق در کشتخوان علی‌آباد صرف کرد. این بنای تاریخی از نظر زمانی هم­ زمان با مسجد سعیدا بنا نهاده شد.

به نظر می‌رسد در آن دوران تاجران اردکان به ساخت بنا‌های عمومی مانند مسجد و حمام اهتمام داشتند. بسیاری از بناهای تاریخی اردکان توسط تاجران و متمولان شهر احداث شده‌اند. نام‌هایی چون حاج سعیدا و حاج حسن بر سر در ابنیه اردکان بیانگر این نکته است.

سبک معماری داخلی

معماری اکثر حمام‌­های قدیمی ایران، همچون حمام سعیدا اردکان سرشار از زیبایی، کاشی­‌های معرق و هفت ‌رنگ است. علاوه بر آن روی دیوارهای آن تصاویری چون انسان، حیوانات و نمادهایی از قصه‌های قدیمی ایرانی نقش بسته ‌­است. این بنای تاریخی به وسیله کاشی و آجر تزئین شده که جلوه سنتی و بی‌­نظیری دارد. حمام حاج محمد سعیدا به صورت عمومی مورد استفاده قرار می‌گرفت و برای این که تمامی افراد بتوانند به راحتی به آن دسترسی پیدا کنند، در مکانی نزدیک مسجد و بازار ساخته شد.

سقف حمام سعیدا اردکان به صورت گنبدی است. در معماری این بنا نورگیرهایی قرار داده‌اند تا نور طبیعی خورشید به­ داخل برسد. این شکل از معماری مانع از نفوذ هوای سرد به­ داخل حمام می­‌شود. اهمیت این مسئله به خصوص در فصول سرد سال مشهود است.

بخش‌های مختلف حمام

این حمام دارای یک دالان ورودی پر پیچ و خم است که به رختکن منتهی می‌­شود. در گذشته صندوق‌دار در گوشه‌ای از قسمت رختکن قرار می‌گرفت و هزینه‌­ها را دریافت می‌کرد. پس از رختکن اتاقی وجود دارد که به آن بیت اول و یا اتاق سرد می‌­گفتند. در این قسمت حوض‌­های آب قرار ­داشت که در گذشته همچون سونای امروزی عمل می‌کرد.

قسمت بعدی حمام سعیدا بیت الحراره و یا حجره داغ نامیده می‌شود. در این بخش حوض آب گرم وجود­ داشت که دمای آن بسیار بالا بود. به­ طوری که افراد نمی­‌توانستند دمای بالاتر از آن میزان را تحمل کنند.

در قسمت پشتی این بنا گرم‌خانه وجود داشت. در این قسمت آب مورد نیاز جوشیده و آماده آب‌رسانی به بخش‌های دیگر می­‌شد. دیگ­‌های مورد استفاده در حمام سعیدا اردکان از جنس مس بود. آب گرم از طریق لوله‌های سفالی به بخش­‌های مختلف می­‌رسید. سوخت مورد نیاز گرم‌خانه را از طریق در پشتی به آن منتقل می­‌کردند.

مصالح مورد استفاده در ساخت بنا

بیشترین مصالح به کار رفته در این مکان آجر است. نمای قسمت جنوبی، تمامی ستون­‌ها، پی­‌های ساختمان و اتاق‌­ها از آجر تشکیل شده‌ است. استفاده از آجر از آن جهت بود که میزان رطوبت و آب را به خارج از محیط منتقل نمی­‌کرد.

در ساخت تمامی حما‌م‌­­های قدیمی، از آجر و سنگ مرمر استفاده می‌کردند. علت این مسئله آن بود که این مصالح مقاومت خیلی خوبی داشتند و آب یا رطوبت را انتقال نمی­‌دادند. همچنین کف حمام­‌ها را از سنگ مرمر درست می­‌کردند تا بتوانند آن را به آسانی تمیز کنند.

هر چند نمای خارجی دیوارها با کاه‌گل پوشیده شده، اما از گچ نیز برای اندود کردن و تزئین بهره وافری برده شده ‌است. ملات گل و گچ و یا گچ خالص نیز در ساخت این حمام به کار رفته ‌است.

کاشی سر در حمام سعیدا

یکی از نکات ارزشمند این حمام حفظ یک کاشی تاریخی بر سردر آن در گذر ایام است. دو کاشی در سال 960 هجری قمری توسط حیدر بن حسین اردکانی به رنگ‌های آبی و لاجوردی ساخته شد. یکی از این دو کاشی بر سر در حمام سعیدا و دیگری در مسجد جامع روستای هفتادر نصب شد. کاشی سردر حمام سعیدا به­ رنگ لاجوردی به طول 60 و عرض 35 سانتی­متر است. تصویر دو طاووس روبه‌روی یکدیگر، چهار درخت سرو در اطراف و دو بلبل بر فراز درختان سرو، بر روی این شی تاریخی قابل مشاهده است.

ثبت ملی

این بنا در آذر ماه سال 1376 در فهرست آثار ملی ایران به­ ثبت رسید.

آدرس و ساعت بازدید

محل دقیق این بنا در شهر اردکان، محله قدیمی چرخاب و جنب حسینیه چرخاب است. گردشگران می­‌توانند همه روزه از ساعت 9 صبح تا 8 شب از این مکان تاریخی دیدن نمایند. مدت زمان پیشنهادی برای مشاهده­ این بنا 30 دقیقه است.

قیمت بلیط

بهای بلیط ورودی حمام سعیدا اردکان جهت بازدید، در ایام سال متغیر است. به عنوان مثال در ایام تعطیل و اعیادی مثل نوروز قیمت آن بیشتر است. همچنین بلیط این مکان برای برخی افراد مانند فرهنگیان با تخفیف محاسبه می­‌شود. قیمت بلیط بین 5 تا 10 هزار تومان متغیر است.

جاذبه‌های اطراف

آشخانه شمسی، حسینیه بنی‌ هاشمی، دربند حاج ملاتقی، محله علی‌بیک، مسجد سعیدا، کوچه ضیائی، بازار چهار سوق، خانه تقدیری،  مسجد کوشک‌ نو، خانه سنایی و حسینیه چرخاب از مکان‌های جذاب در اطراف این حمام تاریخی هستند که می‌توان از آن‌ها دیدن کرد.

آب و هوای اردکان

برای برنامه‌ریزی یک سفر و بازدید خوب لازم است تا از اطلاعات آب و هوایی منطقه مطلع شویم. به همین خاطر در بخش پایین پیش‌بینی وضع آب و هوای شهر اردکان در پنج روز آینده آورده شده است.
نهاوند آب و هوای

جاهای دیدنی اردکان

با توجه به تاریخی بودن این شهر، خانه های تاریخی و آثار دیدنی در این شهر کم نیستند. مسجد جامع اردکان، خانه تاریخی خاتمی‌ها، آسیاب دژک، باغ ملی اردکان، برج بازار نو، چک چک، مسجد زیرده، و مسجد چرخاب نیز از دیدنی های اردکان به شمار می‌آیند.

لوکیشن دقیق حمام سعیدا اردکان

در قسمت بالا آدرس این حمام تاریخی آورده شد. در این بخش لوکیشن دقیق حمام سعیدا اردکان در نقشه قرار گرفته تا با کمک گوشی همراه هوشمندتان بتوانید تا رسیدن به این حمام مسیریابی نمایید. راهنمای استفاده از گوگل مپ نیز می‌تواند در این امر مفید باشد.

عکس‌های این پست را جناب آقای محمد پور روستایی اردکانی ثبت نموده‌اند.