دخمه زرتشتیان یزد نیز به برج خاموشان یزد معروف است. البته برخی از افراد این دخمه را برج سکوت نیز خطاب می‌کنند. در واقعیت دخمه زرتشتیان یزد کمی آن طرف تر از مرکز یزد واقع شده است و اگر به سرنوشت آن دقت کنیم با مرگ عجین شده‌اند. این دخمه جز جاهای دیدنی یزد به حساب می‌آید. در این مقاله به معرفی دخمه زرتشتیان یزد، تاریخچه، ساعت بازدید و آدرس این مکان تاریخی می‌پردازیم و نکاتی تکمیلی و جذاب را مورد بررسی قرار می‌دهیم که قطعاً خالی از لطف نیست. بررسی بخش‌های مختلف دخمه زرتشتیان یزد و آداب استفاده از این منطقه موضوعی تأمل برانگیز است.

معرفی دخمه زرتشتیان یزد

در واقع دخمه زرتشتیان یزد در 15 کیلومتری بخش جنوب شرقی شهر یزد قرار دارد. این دخمه‌ها به عنوان دخمو نیز شناسایی می‌شوند و پارسیان هند این اسم را بر روی آن گذاشته‌اند. محل دقیق دخمه زرتشتیان یزد در حوالی منطقه صفاییه است و دقیقاً بر روی یک کوه رسوبی قرار گرفته است. این کوه با ارتفاع کمی که دارد از شهرت زیادی برخوردار است و مشهور به کوه دخمه است. در دوره‌های گذشته و بر اساس آیین تدفین مردگان یک سری مراسم بر روی این کوه‌ها برگزار می‌شد. دخمه زرتشتیان یزد در لیست آثار شاخص زرتشتیان در ایران قرار دارد.

به طور کلی دخمه‌های زرتشتیان در شهرهای تهران و کرمان و اصفهان نیز دیده می‌شود اما دخمه زرتشتیان یزد دقیقاً در پایتخت مذهبی زرتشتیان قرار گرفته است و به واسطه محیط تاریخی که دارد بیشتر مورد بازدید گردشگران قرار می‌گیرد.

دو دخمه در یک مجموعه قرار دارد. اگر به گذشته برویم، این محل شامل دو دخمه بود که بر طبق اسناد تاریخی به شکل دوره‌ای استفاده می‌شد. به معرفی دو دخمه می‌پردازیم:

• دخمه بزرگ مانکجی: یکی از این بناها هاتریا یا دخمه مانکجی نام دارد ک در بخش چپ قرار گرفته است و دارای قطری در حدود 15 متر است. این نام به شهرت سازنده آن انتخاب شده است. او عوض انجمن بهبودسازی وضعیت زرتشتیان در ایران بود و در بین مردم این قوم بسیار مورد احترام است.
• دخمه گلستان: شرایط این دخمه به دوره قاجار باز می‌گردد به طوری که در آن دوره برای حمل‌ونقل جنازه مشکلاتی وجود داشت و سبب شد تا دخمه‌ای با ابعاد کوچک‌تر ساخته شود. در حال حاضر دخمه گلستان در 150 متری غرب دخمه مانکجی واقع شده است و دارای قطر 25 متری است و ارتفاع دیوار آن نیز 6 متر از سطح تپه در نظر گرفته شده است.

تاریخچه دخمه زرتشتیان یزد

تاریخچه دخمه زرتشتیان یزد به باورهای دینی زرتشتیان باز می‌گردد. زرتشتیان بر اساس اعتقادات خود مردگان خود را در دخمه قرار می‌دادند تا خوراک درندگان باشد و آنچه باقی می‌ماند استخوان‌ها بود. در واقع مراسم خاک‌سپاری برگزار نمی‌شد و از نظر مردم زرتشت خاک عنصری مقدس است و نباید آلوده شود. این روش تدفین سال‌ها رایج بود اما در زمان پهلوی به کل ممنوع اعلام شد و دخمه‌ها جای خود را به آرامگاه دادند.

در تاریخ اشاره‌ای به گور دخمه نیز شده است گور دخمه‌ها با دخمه‌ها فرق دارند. گور دخمه به فضایی در صخره‌ها و کوه‌ها و همین‌طور تپه گفته می‌شود به طوری که برای خاک‌سپاری افراد استفاده می‌شد. معماری گور دخمه‌ها به‌صورت صخره‌ای بود. در واقع آرامگاه‌هایی در دل کوه و صخره بودند که مانند یک اتاق خودنمایی می‌کردند و قبرها در داخل آن قرار می‌گرفت. دخمه یا برج خاموش به مکانی گفته می‌شود که بر روی یک بلندی و با مسافتی بسیار دور از شهر ساخته می‌شد. مردم با قرار دادن اجساد در آنها قرار می‌دادند تا پرندگان و حیوانات وحشی از آن تغذیه کنند. در واقع دخمه محلی برای متلاشی شدن اجساد است.

وقتی دین زرتشت پیدا شد سوزاندن جسد از بین رفت اما دخمه رشد بهتری پیدا کرد به طوری که متوفی در داخل آن قرار می‌گرفت.

روایتی در سال 1318 و 1319 وجود دارد که نشان می‌دهد استفاده از دخمه از سوی رضاخان ممنوع اعلام شد و خاک‌سپاری مردگان شکل همگانی گرفت.

بخش‌های مختلف دخمه زرتشتیان یزد

دخمه زرتشتیان یزد در فاصله زیادی از آبادی قرار می‌گرفت و برای رسیدن به آن باید جاده‌ای  نسبتا طولانی طی می‌شد. این جاده در گذشته دسته بندی مخصوص به خود را داشت یعنی قسمتی از جاده برای تحویل گرفتن و حمل و نقل جسد استفاده می‌شد. از ابتدای دخمه تا درب ورودی مسئولان فقط حق عبور و مرور دارند. امروزه شاهد پله سازی این جاده هستیم به طوری که بازدید برای گردشگران آسان‌تر صورت پذیرد. در صورتی که در گذشته گردشگران خارجی از چندین چاله کوچک برای ورود به دخمه استفاده می‌کردند.

به هر صورت فلسفه اجرای دخمه زرتشتیان یزد استفاده از اجساد در راستای تغذیه حیوانات بود. به این ترتیب برای حفظ مردار از سایر مسائل یک سری درب‌های آهنی یا سنگی نیز در دخمه زرتشتیان یزد قابل رؤیت است.

بخش مربوط به کتیبه در دخمه زرتشتیان یزد برای مطالعه در نظر گرفته شده است و اطلاعاتی بر روی آن قید شده است که می‌تواند بازدید از این محیط را آسان‌تر نماید.

اگر وارد دخمه زرتشتیان یزد شوید با فضایی مسطح و گرد روبرو خواهید شد که به صورت تخته سنگ های بزرگ نمایان شده‌اند. این قسمت در حالت فرضی از سه نوار دایره‌ای تشکیل شده است. بخش اول که متصل به دیوار پیرامون دخمه بوده و بزرگ‌تر از سایر دوایر است و مشهور به بخش مردانه است. بخش دیگر در نوار دایره میانی قرار دارد و مشهور به بخش زنانه است. یک بخش کودکان نیز وجود دارد که در داخلی‌ترین نوار دایره‌ای قرار دارد.

بخش استودان دخمه زرتشتیان یزد

دخمه زرتشتیان یزد دارای یک سطح داخلی از دیوار به سمت مرکز شیب است و در وسط دخمه وارد چاه عمیقی می‌شود. در این بخش یک سنگ متحرک به نام ارویس دیده می‌شود که دقیقاً در ته آن قرار گرفته است. این چاه به یک چاه عمیق‌تر نیز راه دارد. در بخش میانی چاه دخمه‌ای پوشیده از سنگ و سیمان وجود دارد و در داخل آن استخوان نیز دیده می‌شود. نامی که برای این چاه در نظر گرفته شده است استودان است که به معنی استخوان دان یا جای استخوان است. البته برخی از هندی‌ها این بخش را استوپه می‌نامند.

استودان به جایی گفته می‌شود که باقی اجساد داخل آن ریخته می‌شد و تبدیل به خاک می‌شد. تاریخ نشان می‌دهد که افراد دارا و فقیر پس از مرگ در این چاه و در شرایطی یکسان قرار می‌گرفتند. در واقع نشان از عدم کارایی دارایی در زمان مرکز است.

سازه‌های اطراف دخمه زرتشتیان یزد

اگر 150 الی 200 متر دور و اطراف دخمه زرتشتیان یزد را نشانه بگیریم با سازه‌ای روبرو خواهیم شد که بررسی آن‌ها خالی از لطف نیست. اغلب این سازه‌ها به دوره صفویه باز می‌گردد.

• خانه سالار : این خانه وابسته به دخمه زرتشتیان یزد است و متعلق به مسئول دخمه بود. سالار فردی بود که در بین زرتشتیان می‌بایست امور درگذشتگان را مورد بررسی قرار می‌داد. در گذشته اجساد توسط وی غسل داده می‌شد و به بالای برج برده می‌شد و به پرندگان واگذار می‌شد. او فردی بود که در تمام عمر خود در دخمه یا نزدیکی آن زندگی می‌کرد و حق خروج از محدوده به وی داده نمی‌شد.
• اتاق مخصوص آتش سوزی: آتش سوزها اغلب دو نفر بودند و وظایفی داشتند. آن ها در تاریکی هوا در یک اتاق مخصوص آتش روشن می‌کردند و می‌بایست مواظبت کنند تا آتش تا صبح خاموش نشود. نور حاصل از آتش از پنجره‌های اتاق به همه دخمه‌ها تابیده می‌شد این روال می‌بایست تا سه شب ادامه داشته باشد.

دسترسی به دخمه زرتشتیان یزد

شما می‌توانید برای دسترسی به دخمه زرتشتیان یزد و همین‌طور ساختمان‌های اطراف آن از اتوبوس استفاده نمایید.

مثلاً می‌توانید از پایانه شهدای محراب – فجر فرهنگیان استفاده کنید که شامل مسیرهای زیر است:

خیابان کاشانی-میدان ابوذر-میدان جانباز-بلوار شهید قندی-خیابان شهید صیاد شیرازی-بلوار بوستان- چهار راه سیتی سنتر- میدان ایثار- بلوار طراوت- میدان توحید- بلوار شهیدان انتظاری- میدان امام هادی- بلوار انبیا- بلوار الماس و بالعکس

و یا می‌توانید از پایانه شهدای محراب – ملاصدرا با مسیرهای زیر استفاده کنید:

شهدای محراب- میدان ابوذر- خیابان تیمسار فلاحی- خیابان شهید نیرنگ- خیابان ارشاد اسلامی- خیابان ۲۴ متری- خیابان ملاصدرا – خیابان منتظرالفرج – چهارراه پژوهش- بلوار دانشگاه- خیابان تندگویان – بلوار شهیدان اشرف- میدان ایثار و بالعکس

ساخت قبرستان زرتشتی ها

در تاریخ در خصوص قبرستان زرتشتیان نیز صحبت بسیار است. اینطور که تاکید شده است این قبرستان‌ها با دخمه‌ها یکسان ساخته می‌شدند و بر اساس تعداد جمعیت و افراد شهر و روستاهای زرتشتی نشین ساخته می‌شد. ابعاد دقیق و مشخصی برای آن در نظر گرفته نمی‌شد. قبرستان زرتشتی ها در یزد از خشت‌های خام و گچ ساخته می‌شد تا مواد آلوده به زمین برخورد نکند.

مراسم تدفین در دخمه زرتشتیان یزد

زرتشتیان از دخمه‌ها به عنوان گورستان استفاده می‌کردند. شرایط به این شکل بود که متوفی می‌بایست در ردیف هایی قرار بگیرند که دسترسی پرندگان به آن‌ها آسان‌تر باشد و فقط استخوان آن باقی بماند. این مراسم از دیرباز در بین زرتشتیان انجام شد و مشهور به مرگ تمیز است. در واقع مردم زرتشت بر این باور بودند که وقتی جسم از زندگی می‌ایستد توسط شیطان آلوده می‌شود و شرایط ناپاک به خود می‌گیرد. استفاده از دخمه‌ها سبب می‌شود که شیطان از جسم دور شود و مرده تطهیر داشته باشد.

مراسم تدفین به این صورت برگزار می‌شد که می‌بایست اجساد مردگان شسته می‌شد و 4 شبانه روز در داخل دخمه قرار می‌گرفت. پس از اینکه گوشت بدن متوفی توسط پرندگان خورده می‌شد و استخوان‌ها باقی می‌ماند و کودکان دور آن جمع می‌شدند. پس از آن نیز زنان دور آن جمع می‌شدند و دایره آخر مربوط به مردان بود.

حمل و نقل مرده به عهده عده‌ای خاص شکل می‌گرفت و افراد اجازه داشتند که استخوان‌ها را داخل برج خاموش و در داخل چاه استودان دفن نمایند.

در یزد جمعیت اقلیت‌های زرتشتی به 5 الی 10 درصد از جمعیت این استان می‌رسد و دخمه‌ها جنبه گردشگری پیدا کرده است. در ساخت دخمه‌ها از خشت خام و گچ استفاده می‌شد.

وجه تسمیه دخمه زرتشتیان یزد

دخمه از دوره گذشته تا به امروز معانی مختلفی دارد. دخمه در زبان پهلوی به معنی دخمک است و در دوره قاجار به صورت دخنه تلفظ می‌شد و به معنی ترسناک است. در زبان فارسی به معنی محلی داغ بوده و محل حضور شیطان است و به طور کلی دخمه‌ها از این معنی استفاده می‌کنند. زرتشتیان نام گوردخمه را برای این بخش در نظر می‌گیرند و نمود آن در تخت جمشید مشاهده می‌شود.

ساعت بازدید دخمه زرتشتیان یزد

ساعت بازدید از دخمه زرتشتیان یزد همه روزه از 8 صبح الی غروب آفتاب اعلام شده است. در تاریکی شب اجازه بازدید به شما داده نمی‌شود زیرا روشنایی لازم اعمال نشده است.  مدت زمان پیشنهادی برای بازدید 2 ساعت است.

برای بازدید از دخمه زرتشتیان یزد بهتر است با خود وجه نقد و کارت بانکی به همراه داشته باشید. کفش راحت ترجیحاً کفش کوهنوردی یا کتانی استفاده کنید و عینک آفتابی به همراه کرم ضد آفتاب داشته باشید. مونوپاد و آب آشامیدنی را فراموش نکنید.

قیمت بلیط دخمه زرتشتیان یزد

قیمت بلیط دخمه زرتشتیان یزد برای هر ایرانی ۵ هزار تومان و برای گردشگران خارجی ۵۰ هزار تومان است.

آدرس دخمه زرتشتیان یزد

آدرس دخمه زرتشتیان یزد : ایران، استان یزد، 15 کیلومتری بخش جنوب شرقی شهر یزد، منطقه صفائیه، کوه دخمه

قدمت دخمه‌ها به دوره هخامنشیان باز می‌گردند و مهم‌ترین مرکز دفن اموات زرتشتیان در قدیم محسوب می‌شد. در سال 1377 خورشیدی با شماره 2096 در میراث ملی به ثبت رسید.

شما پس از بازدید از این دخمه‌ها می‌توانید از موزه آب ، مسجد جامع یزد و آتشکده زرتشتیان در اطراف این دخمه بازدید نمایید.

دیدنی های یزد

جاهای دیدنی یزد در واقع قابل شمارش نیستند. همچنين از بهترين دیدنی های یزد مي‌توان به مسجد جامع شهر یزد، مجموعه خان شهر یزد، آتشکده یزد، موزه آب يزد، قنات زارچ، زندان اسکندر(مدرسه ضیائیه)، خانه‌ي آقازاده ابركوه و خانه‌ي لاري ها يزد، تالاب پساب یا دریاچه کویر یزد، باغ دولت آباد، آب انبار شش بادگیر و غيره اشاره نمود.

آب و هوای شهر یزد

 شهرستان یزد یکی از شهرهای مرکزی ایران است که دارای آب و هوایی گرم و خشک است. در طول سال کمتر روزی از در این منطقه است که دارای آب و و هوایی مناسب جهت مسافرت به این شهر است. در این بخش شرایط جوی و دمایی شهر یزد آورده شده است. با مراجه به این بخش ‌می‌توانید از دما و شرایط جوی این شهر آگاه شوید.

یزد آب و هوای

لوکیشن دقیق دخمه‌های زرتشتیان یزد

در بخش‌های بالا به آدرس و مسیرهای دسترسی این دخمه ها اشاره شد. در این بخش لوکیشن دقیق این دخمه‌ها آورده شده است. شما می‌توانید با استفاده از گوشی همراه هوشمندتان تا رسیدن به این مکان را به سادگی مسیریابی کنید.
عکس‌های این پست را سرکار خانم پرستو عطرسائی عزیز ثبت نموده‌اند.