درخت چنار خامنه كهنسال ترين چنار دنيا است. اين درخت نماد و شناسه‌ي شهر خامنه است. در اين محتوا تلاش شده است تا به معرفي پیر ترین چنار ایران، مشخصات درخت چنار خامنه، معرفي شهر خامنه، معرفی درخت چنار، چنار نماد چیست، ريشه‌يابي نام درخت چنار، تمهيدات لازم براي حفظ چنار خامنه و ساير جاهاي ديدني و جاذبه‌هاي گردشگري شهر خامنه و بهترين زمان بازديد از درخت چنار خامنه پرداخته شود. قدیمی ترین درخت چنار دنيا در شهر خامنه در شهرستان شبستر در هفتاد کیلومتری غرب تبریز رويش دارد. درخت چنار خامنه از درختان کهنسال ایران با شماره‌ي 124 در دي ماه سال 1390 در فهرست آثار طبيعي ايران به ثبت رسيده است. اين درخت در مجاورت مسجد تاريخي خامنه كه دوره‌ي قاجار احداث شده است، قرار دارد.

معرفي درخت چنار خامنه

در اين درخت، آثار سوختگي در يك سمت درخت وجود دارد كه در اثر صاعقه سوخته است. در سمت ديگر اين درخت كه سالم مانده است، قطر آن، بيش از پنج متر است. و ارتفاع آن حدودپانزده است. عمر اين درخت 1700 سال برآورد شده است. وسعت تاج اين درخت در حدود سيصد متر مربع است.

درخت چنار ديگري به فاصله‌ي كمي از درخت كهنسال چنار خامنه وجود دارد كه بلندي آن از همه جاي اين شهر مشاهده مي شود. عمر درخت چنار دوم بيش از هشتصد و پنجاه سال است. درختان چنار كهنسال در اين شهر مورد احترام اهالي هستند.

در قديم مردمان اين شهر بر اين باور بودند كه بريدن يا شكستن اين درخت اثر بدي بر سرنوشت آن شخص دارد. نيز در مورد اين درخت در قديم باوري بود كه اگر كسي از هیزم خشک شده‌ي این درخت به منزلش ببرد، خانه آن شخص در آتش خواهد سوخت. قايل شدن اعتقاد اين چنيني براي اين درخت، براي محافظت از آن بوده است. چون كه در قديم از هیزم درختان براي گرم كردن خانه و پخت و پز استفاده مي‌كردند.

خامنه کجاست؟

خامنه يكي از شهرهاي شهرستان شبستر در استان آذربايجان شرقي است. اين شهر در کوهپایه‌های میشو داغی واقع شده است. این شهر از سمت غرب با تسوج و کوزه‌کنان، از سمت شمال با شهر دریان و از طرف شرق با شهر شبستر، از سمت جنوب با شندآباد، شوره‌زارهای بندر شرفخانه و دریاچه‌ي ارومیه احاطه شده‌است. اين شهر سرسبز دارای چشمه‌ها و قنات‌های زيادي است.

اقتصاد اين شهر بر پايه دامپروري و كشاورزي است. مردمان اين شهر به زبان آذري صحبت مي‌كنند و داراي مذهب شيعه هستند.

معرفی درخت چنار

درختان چنار در گذشته از فراوان‌ترين و پراهميت‌ترين درختان بي ثمر اما سايه گستر ايران بودند.گواه اين مطالب نام اکثر مكان‌ها، روستاها و شهرهاي ايران است. به عنوان مثال چنارستان روستایی در قزوین، روستاي چنار در شهرستان آباده، روستاي چنار کرمانشاه از توابع بخش فیروزآباد است. تعداد اين روستاها در سراسر ايران بسيار زياد است. در حال حاضر هم بيشترين ثبت درختان كهنسال و پير ايران، درختان چنار هستند.

درخت چنار درختي از خانواده چناریان است كه ارتفاع اين درختان به بیست الي سى متر نيز می‌رسد. درختان چنار تاج مدور و گسترده، تنه‌ي ضخیم و تنومند، برگ‌هاى خزان ریز پنجه‌اى شكل شبيه به كف و انگشت‌هاي انسان، گل‌هاى تك جنسى ریز و سبزفام و میوه‌هاى فندقه‌اى كركدار دارند. موسم گل‌دهى اين درختان از فروردین ماه تا خرداد ماه است.

اين درخت به جز استان‌هاى جنوبى در بقيه جاهاي ايران رويش دارد. متاسفانه در دهه‌ هاي اخير، در فضاي سبز و پارك‌ها حضور اين درختان كمرنگ‌تر شده است. به عنوان مثال تهران قدیم به شهر چنارها معروف بود. در سال هزار و سيصد در شهر تهران، زمانی که خیابان ولیعصر احداث شد، در حاشیه‌های خیابان درخت چنار كاشته شده بود. متاسفانه در حال حاضر اثري از اين درختان در اين شهر نيست.

در حال حاضر بيشترين توجه براي كاشتن درختان مكان‌هاي عمومي و حتي قبرستان‌ها درختان غير بومي ساير شهرها و حتي ساير كشورها مثل درختان كاج است. درخت كاج نسبت به درخت چنار سايه‌گستر خيلي محدود دارد. ميزان توليد اكسيژن‌درختان كاج به مراتب کمتر از درختان چنار است.

 

در حالي كه در گذشته به دليل سايه‌گستر بودن اين درختان، در مسير آمد و شد و جاده‌هاي روستاها و شهرها درختان چنار مي‌كاشتند. در حال حاضر از اين فرهنگ خبري نيست.

چنار نماد چیست؟

درخت چنار از درختان بومي و اندميك ايران است. اين درخت ريشه در تاريخ و تمدن ايرانيان دارد. درخت چنار درختي عظيم، تنومند و سر برافراشته است. نه تنها اين خصوصيات بلكه جوان و سرسبز شدن آن با پوست‌اندازي در هر سال، اين درخت را تبديل به درختان مورد احترام در طول تاريخ ايران كرده است.

اين درختان سمبل و نماد باروری و سرسبزی، نمادي از شكوه و سلطنت، سرزندگي، بركت و عظمت هستند. درخت چنار از درختان مقدس در دوران هخامنشيان است. به طوري كه در اتاق خواب پادشاهان هخامنشي درخت زرين چناري وجود داشت كه اين درخت زرين نماد سلطنت و پادشاهي به شمار مي‌رفت.

در قالي بافته شده در قرن دهم، سيمرغ مقدس اوستايي بر روي درخت چنار نشسته است. اين قالي در موزه‌ي هنرهاي تزييني پاريس نگهداري مي‌شود. در ادبيات ايران نيز ويژگي‌هاي درخت چنار مثل قامت و تنومندي، شكل برگ‌ها و عظمت آن مورد توجه واقع شده است.

به گرد اندرش نی بسان درخت / تو گفتی که چوب چنار است سخت (فردوسی).

چنار پنجه گشاده ست و نی میان بسته / دعای دولت دستور صدر دنیی را ( انوري).

ريشه‌يابي نام درخت چنار

به نظر مي‌رسد كلمه‌ي چنار از فعل ترکی acınmak (آچئنماک) گرفته شده است. اين فعل به معني باز شدن، پهن و گسترده شدن ، شکوفه دادن گرفته شده است. اين فعل acınar آچئنار مشتق شده است. آن نيز به معنی گسترده و پهن‌شونده است. با مرور زمان آ حذف شده است و واژه چنار باقي‌مانده است.

در واقع درخت چنار اشاره به نوعی درخت با برگ‌های پهن و گسترده است كه سايه‌انداز گسترده‌ي را با انشعاب شاخه‌ها و ساقه‌ها ايجاد مي‌كند. سپس اين كلمه از زبان تركي به زبان فارسي وارد شده است. در زبان پارسي چنار به صورت صنار، چينار و چنال نيز آمده است.

تمهيدات لازم براي حفظ چنار خامنه

از آنجا كه درخت چنار خامنه در طول ساليان دست خوش بلا‌هاي طبيعي شده است، در نتيجه يك سمت اين درخت سوخته است. براي تحمل وزن شاخه‌ها، ساقه‌ها و سرشاخه‌ها توسط ستون‌هاي آهني، تنه‌ي اين درخت تقويت مي‌شود. همچنين با ستون و تیرهای چوبی تنه‌ي درخت نيز محافظت مي شود.

بخشي از زير تنه‌ي اين درخت به دليل پوسيدگي خالي شده است. لذا با مصالحي مثل دیوارهای آجری، پايه درخت ساخته شده است. اين درخت در مركز شهر خامنه واقع شده است و دسترسي به آن از طريق خودرو شخصي امكان‌پذير است.

از دیگر درختان کهنسال ایران می‌توان به سرو ابرکوه، سرو آفین کهک و سرو هرزویل گیلان نام برد.

ساير جاهاي ديدني و جاذبه‌هاي گردشگري شهر خامنه

از ساير جاهاي ديدني و جاذبه‌هاي گردشگري شهر خامنه مي توان به موزه هدایای خامنه در حمام تاريخي اين شهر، مسجد تاریخی میر پنج، خانه شیخ محمد خیابانی، مقبره شیخ نجم الدین گیلانی، قلعه‌ي هراتی، آب‌انبار قیرخ ایاخ و منطقه گردشگری قره کهریز را اشاره كرد.

بهترين زمان براي سفر به شهر خامنه و بازديد از درخت چنار خامنه

شهر خامنه در منطقه‌ي كوهستاني ايران واقع شده است. بهترين زمان براي سفر به اين شهر، اواخر فصل بهار الي اوايل فصل پاييز است.

آب و هوای خامنه

برای یک بازدید عالی اطلاع از وضع آب و هوایی لازم است. به همین خاطر در این بخش پیشبینی وضع آب و هوای خامنه را در پنج روز آینده مشاهده می‌نمایید.
خامنه آب وهوای

لوکیشن دقیق چنار خامنه

در این بخش برای سهولت بیشتر در دسترسی لوکیشن دقیق چنار خامنه قرار داده شده است. با کمک گوشی همراه هوشمندتان به راحتی تا رسیدن به این درخت کهنسال مسیریابی نمایید.

منابع

• گياهان و درختان مقدس در فرهنگ ايراني، مرتضي فرهادي
• صورت‌های متنوع درخت زندگی بر روی فرش‌های ایرانی، حسين عابددوست، زيبا كاظم پور، گلجام، فصلنامه علمی پژوهشی انجمن علمی فرش ایران، شماره 12، بهار 1388
• عکس‌های این محتوا را سرکار خانم ساناز جباری عزیز ثبت نموده‌اند.