رشته کوه زاگرس، مامن اقوام ایران

رشته کوه زاگرس را مشاهده می‌کنید که از جنوب شرقی دریاچه وان کردستان ترکیه با درخشش بی‌نظیر طبیعت پیرامونش، شروعی دلپذیر دارد. آنگاه رشته‌کوه زاگرس با بلندای چین‌خورده و رشته‌رشته، به بسیاری از استان‌های سرزمین مصفای ایران سر می‌کشد. حتی این سیر فرح‌بخش و مغرورانه را، تا غرب و جنوب غربی کشور به زیبایی تمام تجلی می‌دهد. اما دامنه‌هایش در امتداد شمال عراق نیز، ره می‌سپارد. راستی سخن از هیجانی است که ماجراجویی‌های بسیار، در آغوش این رشته کوه پر ابهت در‌بردارد. بنابراین بدون آنکه حتی لحظاتی نیز از همراهی طلایِه‌دار کاروان سفر در ایران غفلت بورزیم، به دیداری روح‌افزا می‌رویم. آنگاه جامه سپید و پربرف رشته‌ کوه زاگرس را، به دیده جان می‌نگریم. دیدگانمان به مناظر بی‌بدیلی که در لحظات هستی هرگز ندیده‌ایم، مبهوت و مجذوب می‌گردد. بنابراین سزاوار آنیم که در طی این سیر و سلوک مهیج، یاوری و همراهی صمیمانه ما را پذیرا باشید.

رشته کوه زاگرس با مناظر روح‌نواز طبیعت

یک‌بار دیگر اعجاز گسسته‌مهار طبیعت را، بامعنایی از رشته کوه زاگرس دوام می‌بخشیم. آنگاه بیان می‌کنیم که رشته‌کوه زاگرس، چگونه به وجود آمد؟ حتی از رشته کوه زاگرس روی نقشه و نامهای قدیمی آن نیز، می‌گوییم. چه خوب است که مشتاق شنیدن از آب‌وهوای رشته کوه زاگرس، باشید و از منظری دیگر از رشته‌کوه البرز و زاگرس بگوییم. اما نباید از چگونگی جهت رشته‌ کوه زاگرس و نقش برخورد صفحات از آن، غافل شویم. سپس از اینکه رشته‌ کوه زاگرس، در کدام استان‌ها واقع است و حتی قله‌های آن سخن می‌گوییم. البته هیجانات شنیدن را با گفتن از زاگرس مرکزی، زاگرس مرتفع و کوه‌های زاگرس نظیر زردکوه و اشترانکوه پی می‌گیریم. راستی از پوشش گیاهی و جانوری، زاگرس و بلوط و اقوام ایرانی در منطقه زاگرس نقل‌قول‌ها می‌کنیم. آنگاه بابیان اوصاف این رشته‌کوه زیبا، وسوسه‌ای از تماشا را در دل شما زنده می‌گردانیم.

زاگرس (Zagros)

کمانی بزرگ و طولانی از ارتفاعات در غرب، جنوب غربی و حتی در جنوب ایران، جلوه دارد. آنگاه شکوهمند و زیبا قلم ظریف طبیعت را به ترسیم تابلوی جاودانه‌ای می‌نگارد، که زاگرس نام دارد. زاگرس که دریاچه‌های طرب‌انگیز و آبشارهای مسرت بخشش، همچون تحفه‌ای الهی دورنمایی از جذابیت را به رخ می‌کشاند. آنجا که زاگرس به‌عنوان مظهر بخشایش با چشم‌اندازی از رودخانه‌های دلپذیر، خون سفیدرنگ را در شاهرگ هستی به جریان وامی‌دارد. حتی می‌توان تجربه‌ای لذت‌بخش از کوهنوردی، بر قله‌های رفیع رشته کوه زاگرس کسب کرد. همچنین اسکی روی برف، صعود و بالا رفتن از آبشارها و صخره‌های یخی را در یخ‌نوردی و … اگر دارای تجهیزات، مهارت و آموزش لازم هستید، بر دامنه‌های زاگرس امتحان کنید. اما هنوز تمام نشده، دیدن انواع گیاهان و جنگل‌های سرسبز معجزه دیگری از آفرینش را نشان می‌دهد. خلقتی بر رشته‌کوه زاگرس که با زیبایی تحسین‌برانگیز، شما را مفتون و جادو می‌سازد.

رشته کوه زاگرس و برخورد صفحات

باید دانست مابین اروپا و آسیا که در تلفیق باهم به اوراسیا شناخته می‌شوند، از لحاظ معیارهای زمین‌شناسی قلمرو و مرزی دیده نمی‌شود. یعنی درواقع بر یک صفحه زمین‌شناسی، قرار دارند. اما سنگ‌کره بیرونی‌ترین ناحیه پوسته زمین است، که لیتوسفر نیز نام دارد. البته این قشر محل پدیدار شدن و وقوع حیات، در عالم هستی محسوب می‌شود. همچنین علی‌رغم وجود عناصر دیگر، اکسیژن با موجودیت فراوان‌تری از عناصر شیمیایی این پوسته به‌ حساب می‌آید. حال در علم زمین‌شناسی از دانشی که در اثر حرکات صفحات لیتوسفر بحث می‌کند، به تکنونیک صفحه‌ای اشاره می‌شود. همین‌طور زمین شناسان اعتقاد دارند که رشته کوه زاگرس، در اثر برخورد و حرکات صفحات تکنونیکی ایجاد شده است. البته این برخورد در صفحات تکنونیکی اوراسیا و عربستان، موجب پدید آمدن رشته کوه زاگرس گردیده است. همچنین در مکانی که این صفحات با هم برخورد دارند، می‌بینید سنگ‌ها دچار چین‌خوردگی می‌شوند.

رشته کوه زاگرس چگونه به وجود آمد؟

همان‌طور که ذکر شد باید رشته ‌کوه زاگرس را، نتیجه برخورد و حرکات صفحات تکنونیکی عربستان و اوراسیا شناخت. اما بنا به دانش زمین‌شناسی یا ژئولوژی ( Geology) یکی از علل سیکل کوهزایی زاگرس را در انباشته شدن و تجمیع رسوبات بسیار باید دانست. البته به‌تدریج و طی زمان60 میلیون سال، بر ضخامت این رسوبات افزوده شد. سرانجام با دفن رسوبات، فرسایش، دگرگونی، حرکات و فعالیت آرام صفحات تکنونیکی یعنی برخورد صفحات باهم کوهزایی صورت گرفته است. همچنین رسوبات در رشته‌ کوه زاگرس، غیر از موادی نظیر گچ، آهک، ماسه و … شامل گنبدهای نمکی نیز می‌شود.

البته چین‌خوردگی‌های زیاد زاگرس و همین‌طور گنبدهای نمکی، وجود نفت را در زاگرس امکان‌پذیر می‌سازد. حتی رشد این رشته‌کوه، ادامه‌دار و در حال افزایش است. همچنین با تشکیل رشته‌ کوه زاگرس می‌توان در قلب آن، آبشارها، جنگل‌ها و حتی دره‌های زیبای بسیاری را مشاهده کرد.

نام‌های قدیمی و وجه‌تسمیه زاگرس

«کُر» و «کور» را می‌توانید، از نام‌هایی باستانی زاگرس بدانید. همچنین بر اساس شناخت اساطیر سومری بر کوه‌های زاگرس که در شرق سومر قرار دارد، اطلاق می‌شود. اما به زبان اوستایی معنای «کوه بزرگ» را، بر زاگر ( ‘za-G’r) می‌نهند. راستی کور را نام دیگر پادشاهی (اکد)، می‌دانند که بر این نواحی فرمانروایی داشت. حتی این نام از کوچنده‌های هندواروپایی که در این نواحی به ساگارتی معروف بودند، اخذ می‌شود. اما در زبان فارسی در قدمتی کهن، رشته ‌کوه زاگرس را به «پاطاق» می‌شناختند. البته در زمان قدیم‌تر به «کهستان»، در زبان عربی «جبال» و همچنین «پهله» نیز می‌نامیدند. حتی نام زاگرس را برای نخستین بار در حاشیه کتاب، (تاریخ ایران از آغاز تا انقراض ساسانیان) نوشته حسن پیرنیا، سیاستمدار و تاریخدان نامور ایران می‌بینید. همچنین بعد از نوشتار پیرنیا، به‌طور متعدد از زاگرس بانام «کوه» و « دره» به‌اشتباه نام برده شده است.

 

رشته کوه زاگرس روی نقشه

زاگرس یا زاگروس علی‌رغم قدمت بسیار تقریباً در اواخر حکومت قاجار، تازه بر نقشه ایران دیده ‌شد. حتی این کار توسط ترجمه‌هایی از نویسندگان اروپایی، یا نفوذ زبان یونانی به زبان فارسی انجام پذیرفت. البته از نقشه به سهم افزونتر ارتفاعات و کوه‌ها در گستره کشور و دارا بودن رشته‌کوه زاگرس، در بیشترین سطح این ناهمواری‌ها پی می‌بریم. درواقع باید از زاگرس به سلسله جبال پرعظمتی که به حالت رشته‌های موازی و دارای چین‌خوردگی است، اشاره کرد.

این پهنای ضخیم، گسترده و دیوار مانند از ناحیه شمال غربی تا به جنوب و جنوب شرقی ایران کشیده می‌شود. کوهستان بزرگی که از رشته‌های بلند و موازی، اما چین‌خورده، دره‌های عمیق و همین‌طور دامنه‌های شیب‌دار تشکیل‌شده است. همچنین نقشه بیانگر این است که رشته‌کوه زاگرس، از قله‌های رفیعی نیز برخوردار است. این قله‌ها در اغلب اوقات سال زیر خروارها برف، جامه‌ای سپید و زیبا بر تن دارند.

تفکیک مناطق در رشته کوه زاگرس

مشاهده می‌شود که رشته‌کوه زاگرس از نظر تقسیمات زمین‌شناسی، بنا به موقعیت و ارتفاع به سه ناحیه قابل ‌تفکیک می‌باشد. این بخش‌ها شامل، زاگرس شمالی، میانی و زاگرس جنوبی است. اما بین زاگرس شمالی و جنوبی، در زمینه چگونگی چین‌خوردگی‌ها و همین‌طور طرز قرارگیری آنان بر گنبدهای نمکی فرق است. البته باید دانست آنچه نسبتاً زاگرس شمالی را از ناحیه جنوبی آن جدا می‌سازد، استان فارس، سرزمین بهارنارنج‌ها است. همچنین در نوع دیگر تقسیم‌بندی می‌توان زاگرس را، به دو بخش زاگرس چین‌خورده و زاگرس مرتفع قرار داد. راستی شاهد دشت‌های وسیعی از زاگرس چین‌خورده، می‌باشید که بین رشته ‌کوه‌های آن قرار دارند. از مشخصات زاگرس چین‌خورده، کوه‌هایی طاقدیسی فرم می‌باشد. همچنین باید دشت‌های پهناور آن را، به دلیل افزایش تجمع رسوبات در گودی‌هایی به حالت ناودیس در نظر گرفت. شروع زاگرس چین‌خورده را می‌توان، از کردستان جنوبی تا امتدادی به تنگه هرمز مشاهده کرد.

زاگرس مرتفع

اما رفیع‌ترین کوه‌های استان کرمانشاه، در این ناحیه زاگرس قرارگرفته است. بنابراین به زاگرس مرتفع، شناخته می‌شود. حتی شروع بخش‌های زاگرس مرتفع را، می‌توان از نواحی مریوان تا تنگه هرمز در نظرگرفت. راستی زاگرس شکسته، نام دیگری است که بر زاگرس مرتفع نهاده شده است. همچنین جنس کوه در این ناحیه، از سنگ آهک توده‌ای که بیشتر آن از کربنات کلسیم است، می‌باشد. البته به خاطر اینکه زاگرس مرتفع تحت تأثیر نیروها و فشارهای دارای توالی قرار دارد، شکسته می‌شود. همچنین بارش و برف زیادی در ناحیه بلند زاگرس، مشاهده می‌شود. اما می‌توان زاگرس مرتفع را، در ناحیه شمال شرقی کوه زاگرس با قله‌های بلند دید. همین‌طور در این بخش زاگرس، نمی‌توان سطح هموار و صافی را دید. همچنین به دلیل شکستگی فراوان سنگ‌های آهکی، آب به درون زمین نفوذ می‌کند. همچنین موجب شکل‌‌دهی نخستین ردیف، از کوه زاگرس می‌باشند. در زاگرس مرتفع دامنه‌ها دارای شیب تندی هستند.

زاگرس مرکزی

در بخش مرکزی رشته کوه زاگرس می‌توان زاگرس زیبای مرکزی را، در استان چهارمحال و بختیاری با جنگل‌های بلوط دید. همچنین در منطقه حاصلخیز کهگیلویه و بویر احمد، مناطقی از استان فارس و اصفهان نیز زاگرس مرکزی مشاهده می‌شود. البته زاگرس مرکزی با توجه به شرایط مساعد اقلیمی، غنی از پوشش گیاهی بی‌نظیر و مأمنی برای جانوران نیز می‌باشد. حتی می‌توان آن را، یکی از مراکز اساسی عشایر شریف کشور شناخت. به‌راستی منطقه زاگرس مرکزی را، با میزان نزولات جوی به‌مراتب بالاتر از میانگین نرخ بارندگی در کل کشور باید دانست. همین‌طور سطح زاگرس مرکزی، از جنگل‌ها و مراتع پوشیده و بارزترین ویژگی این جنگل‌ها درختان بلوط ایرانی آن است. البته بعد از بلوط، نوبت به درخت بنه یا پسته کوهی و بادام‌کوهی وحشی می‌رسد. راستی می‌توان از قله‌های اشترانکوه لرستان، قاش مستان بلندترین قله رشته‌کوه دنا، زردکوه استان چهارمحال بختیاری و … در زاگرس مرکزی نام برد.

جهت رشته کوه زاگرس چگونه است؟

جالب است بدانید که در غرب و جنوب غربی ایران، با رشته‌کوه باابهت و شکوهمند زاگرس مواجه می‌شوید. رشته‌کوهی که درگذر پر اقتدار خود از بسیاری استان‌ها در کشور، نمای هیجان‌انگیز و شوق‌آفرینی را به نمایش می‌گذارد. حتی سرسبزی و طراوت را، با جنگل‌های روح‌بخشش افزون می‌سازد و با برف شورانگیزش زیبایی می‌بخشد. اما آیا تابحال اندیشیده‌اید که جهت رشته کوه زاگرس، چگونه می‌باشد؟

باید بگوییم که جهت رشته کوه زاگرس، از شمال غربی به سمت جنوب شرقی می‌باشد. همچنین باید بدانید که در دامنه‌های شمال غربی، با میزان بارش زیادی از برف و باران روبرو می‌شوید. اما میزان این بارش، در بخش‌های جنوب زاگرس با کاهش روبرو می‌باشد.

پیشینه‌ رشته‌ کوه زاگرس

تاریخچه‌ای از زاگرس را در ایران شاید باید، به حدود 100.000 سال قبل از میلاد حضرت مسیح (ع) نسبت داد. این موضوع به استناد نشانه‌های کشف‌شده از غارنشینی و زندگی بشر، در رشته کوه زاگرس در غرب کشور به‌دست‌آمده است. حتی باید عنوان کرد این رشته‌کوه در زمان ایران باستان نیز، مکانی جهت زندگی مادها می‌باشد. البته محمد قزوینی در کتاب 5 جلدی « مقالات علامه» خود، نوشته‌ای در خصوص نام زاگرس دارد.

«زاگرس نام یونانی سلسله جبال غربی ایران، به ‌خصوص منطقه بختیاری در غرب ایران است»

 اما در دانشنامه بزرگ لاروس نیز، از رشته کوه زاگرس به نام دره‌ای نفت‌خیز اشاره می‌شود. برخی دیگر نیز از جنبه تاریخی نقش رشته کوه زاگرس را، در محافظت مادها به ‌عنوان یک قوم آریایی در برابر حملات مکرر آشوریان مؤثر می‌دانند. مادهایی که وارد فلات ایران، شده بودند و استقرارشان در شرق رشته‌ کوه زاگرس بود.

آب و هوای رشته کوه زاگرس

واضح است که افزایش ارتفاع، کاهش دما را در پی دارد. اما این کاهش دما، با افزون شدن مقادیر بارش در منطقه کوهستانی زاگرس همراه است. البته باید دانست که رشته کوه زاگرس، در بخش‌های غربی موجبات متعادل‌سازی آب ‌و هوا می‌شود. همچنین این منطقه شرایط مناسب، برای زیست را از خود نشان می‌دهد. تازه می‌توان بالاترین میزان بارندگی کشور را، در بلندی‌ها و ارتفاعات زاگرس مشاهده کرد. اما اجازه دهید از آب‌ و هوای قله‌ها در کوه‌های زاگرس، به‌ عنوان مناطق سردسیر کشور نام ببریم. به نظر می‌رسد که شرایط آب و هوایی، با سرمای شدید در زمستان و هوایی متعادل در تابستان همراه باشد. در زمستان این مناطق زاگرس، بسیار سرد و با بارش برف سنگین همراه است.

بازهم در مورد آب و هوای زاگرس

حتی بارندگی در مناطق ارتفاعات، در تابستان کم و در زمستان بسیار زیاد است. این بارش فراوان را، در مناطق شمال غربی نسبت به جنوب غربی آن بیشتر مشاهده می‌کنید. البته بهتر است بدانید برف اغلب اوقات طی چند ماه قله‌های بلند، بالای 3000 متر رشته کوه زاگرس را سپیدپوش می‌نماید. آنگاه بهاری مستانه و دزدانه در زمانی کوتاه، به تفکیک زمستان سرد و سخت با تابستان می‌پردازد. راستی تفاوت دما بین روز و شب را در این اقلیم کوهستانی، بسیار زیاد می‌بینیم. اما دره‌های زاگرس در تابستان با وجود تابش زیاد اشعه خورشید، بسیار گرم به نظر می‌رسد. ولی میزان تابش شعاع خورشید، در زمستان کم بوده و با هوایی معتدل در زمستان مواجه خواهید شد.

رشته کوه البرز و زاگرس

در نواحی شمالی کشور سلسله جمال زیبای البرز، قامت استوار خود را از تالشان جمهوری آذربایجان درجهت غرب آغاز می‌کند. آنگاه باشکوهی بی‌نظیر، امتداد کرانه‌های جنوبی دریای خزر را پیموده و در شرق تا درون ترکمنستان و افغانستان امتداد می‌یابد. البته با توجه به رطوبت برخاسته از دریای کاسپین، ناحیه شمالی رشته‌کوه البرز را مظهری از طراوت می‌بینید. اما جبهه جنوبی آن خشک و منظری از کویر را در دیدگان شما جلوه می‌دهد. همچنین درزمینه گستره البرز باید گفت، وسعتی به میزان 51.500 کیلومترمربع در قلمرو این کوه قرار دارد. راستی بگذارید از قله آتشفشانی دماوند بااقتدار بسیارش، به‌عنوان رفیع‌ترین قله ایران نیز در مأمن البرز بگوییم. قله دماوند با ارتفاع 5610 متر و قلل دیگر البرز که می‌توان، به کوه‌نوردی ماجراجویانه و جانانه‌ای بر آنان پرداخت. اما اگر بخواهیم از طویل‌ترین رشته‌کوه ایران نیز بگوییم، سخن بی‌وقفه از زاگرس زیبا به میان خواهد آمد.

سلسله جبال‌ شکوهمند البرز و زاگرس

اما رشته‌کوه دنا، چشم‌اندازی از بلندترین چین‌خوردگی‌ها زاگرس را رقم می‌زند. همچنین بدانید قله« قاش‌مستان» رشته‌کوه دنا با ارتفاعی معادل 4450 متر، در بلندترین کوه زاگرس جای دارد. زاگرس که از غرب تا جنوب ایران، شاهد گستردگی مناظر روح‌انگیز و خلقت شوق‌آفرینش به طول تقریبی1400 کیلومتر هستید. همین‌طور بدانید عرض رشته‌کوه زاگرس، از 100 تا 300 متر در نقاط مختلف متغیر است. البته مساحت این سلسله جبال باعظمت را تقریباً معادل 20 % گستره ایران و معادل 323.000 کیلومترمربع مشاهده می‌نمایید. همچنین باید از دریاچه‌های دل‌پسند، آبشارهای هیجان‌انگیزی که بر طراوت فضا می‌افزاید تا سرسبزی که در دامنه کوه‌های زاگرس همچون تحفه‌ای زیبا ارزانی می‌شود، نیز سخن بگوییم. حتی می‌توانیم در دل زاگرس، از دره‌های اعجاب‌آوری که میان سنگ‌ها و صخره‌های ناموزون و تیز جا خوش کرده‌اند، بگوییم. به‌راستی در ادامه طبیعت بکر زاگرس چشمه‌سارهای زیبا، دورنمایی از طراوت‌بخشی را نیز نشان می‌دهند.

رشته کوه زاگرس در کدام استان ها است؟

رشته کوه زاگرس درگذر از کشور ایران، به استان کوهستانی « آذربایجان غربی» در شمال غرب ایران خواهد رسید. در این استان مراتع و جنگل‌های زیبای زیادی، دیدگان شما را نوازش می‌دهد. اما سپس رشته کوه زاگرس را، در استان «کردستان» با فرهنگ اصیل کردی و جاذبه‌های فراوان مشاهده خواهید کرد. همچنین در «کرمانشاه» با محوطه تاریخی بیستون در رشته کوه زاگرس، شاهد آثار باستانی فراوانی نظیر کتیبه باارزش بیستون می‌باشید. در «همدان» رشته کوه زاگرس خود را در قامت بلند کوه الوند، با بیش از 3000 متر ارتفاع نمودار می‌سازد. راستی بگذارید از استان «ایلام» نگین انگشتری سلسله جبال زاگرس، در مناطق غرب و جنوب غربی ایران نیز بگوییم. اما چهره زیبای این رشته‌کوه را، در استان «اصفهان» نیز می‌بینید. حتی حیف است که از دیدار زاگرس، در قالب کوه‌نوردی بر بلندترین رشته‌کوه آن یعنی دنا غافل شوید.

رشته کوه زاگرس درگذر از استان‌ها

حالا در ناحیه کوهستانی استان «کهگیلویه و بویر احمد» نیز، رخ‌نمایی از رشته کوه زاگرس را ببینید. البته جلوه‌گری زاگرس در این نواحی، با یخچال‌های طبیعی و رودهای خروشان حیرت‌انگیز و مبهوت‌کننده است. اما قسمت مرکزی این رشته‌کوه پرآوازه را، در استان «چهارمحال و بختیاری» با ظاهری منحصر به فرد و شکوهمند به‌ویژه در قلل رفیع زرد کوه بختیاری خواهد دید. نوبت به «خوزستان» که می‌رسد، استان از جهت شمال و شرق در محاصره رشته کوه زاگرس قرار دارد. البته می‌بینید که جنگل‌های انبوه رشته کوه زاگرس، استان « لرستان» را به زیبایی در برگرفته است. اما در «استان فارس»، به جداسازی بخش زاگرس چین‌خورده و زاگرس مرتفع بیاندیشید. همچنین تجلی رشته کوه زاگرس، در استان‌های « بوشهر» و «کرمان » نیز در سیر ایران‌پیمایی مشاهده می‌شود. حتی امتداد رشته کوه زاگرس را، به‌واقع در نمای زیبای کوه‌های استان هرمزگان خواهید دید.

کوه های زاگرس

اجازه دهید از کوه‌های تشکیل‌دهنده رشته کوه زاگرس، به کوه «ساری‌داش» در رشته‌کوه بزقوش اشاره کنیم. اما کوه سردسیر و با برف فراوان« چهل چشمه» را، به عنوان یکی از بلندترین ارتفاعات کردستان بشناسید. راستی از کوه‌های حاشیه زاگرس، کوه «پنجه‌علی» را در نزدیک قروه باید نام برد. همچنین بدانید سرچشمه رودخانه‌های گردکانیه و چم سنگ سیاه نیز از این کوه پرمنزلت می‌باشد. حتی حالا بهتر است از کوه « پرآو»، در رشته کوه زاگرس سخن بگوییم. این کوهستان محسور کننده کرمانشاه، در دوره سوم زمین‌شناسی کم‌کم از زیر آب خارج شده است. اما باید از کوه « الوند» عمق دره‌ها، چشمه‌های پرآب و زیبایی‌های دیگری که نمودی از آفرینشی الهی است، نیز بگوییم. راستی کوه‌های «بختیاری» اغلب پوشیده از برف هستند و رودخانه‌های پرآبی از آنان سرچشمه می‌یابند. از آنها نیز می‌توان به کوه‌های « سالداران»، « قراول خانه»، کوه « ریگ» و … اشاره کرد.

کوه های زاگرس مظهر ایستادگی

« زرد کوه» یا زرد کوه بختیاری، از کوه‌های برجسته زاگرس در جنوب غربی کشور است. البته در رشته‌کوه‌های زاگرس مرکزی نیز می‌توانید کوه « هزار دره» و حتی کوه « کلار» که زیستگاه پرندگان بسیاری است، را ببینید. راستی « پیشکوه» و «پشتکوه»، از کوه‌های رشته کوه زاگرس در لرستان می‌باشد. همین‌طور‌ باید دانست که « دنا» نه تنها یک کوه، بلکه یک‌ رشته‌کوه در سلسله جبال زاگرس است. حتی رشته‌کوه دنا، دارای تعدادی قله بالای 4000 متر نیز می‌باشد. اما « اشترانکوه» را یکی از رفیع‌ترین کوه‌های زاگرس، با جلوه‌های بی‌بدیل طبیعت باید دانست. نوبت به « قالی‌کوه» که می‌رسد، باید از درخت همیشه‌سبز سرو کوهی آن نیز گفت که در بین سنگ‌ها و صخره‌های آن در شهرستان الیگودرز به بقاء ادامه می‌دهد. همچنین از کوه‌های دیگر زاگرس می‌توان، کوه‌های « آب‌نیل»، «آبیدر»، «آتشکده یا آتشگاه»، « اصلان‌داغ» و … را نام برد.

قله های رشته کوه زاگرس

قله‌های رشته کوه زاگرس با زیبایی‌های خاص، طبیعت بکر، حیات‌بخش زندگی است. قلل زاگرس که با استشمام هوایی که نشانی از آلودگی ندارد، طراوت می‌بخشد و محبوب بسیاری از کوه‌نوردان است. قله‌های زاگرس که جان می‌بخشند و شما را با کوه‌نوردی، یخ‌نوردی و دیگر ورزش‌های جانانه به‌سوی خود فرا می‌خواند. اما ابتدا از رشته‌کوه زیبای دنا و قله‌های پرطرفدارش، آغاز می‌کنیم. حتی بهتر است از قله بلند «کل قدویس» دنا با ارتفاع 4340 متر که با مسیری طولانی و جذاب نوید یک کوه‌نوردی هیجان‌انگیز را می‌دهد، شروع کنیم. حالا سخن را به قله « لوکوره» با ارتفاع 4265 متر، می‌رسانیم. قله‌هایی که در زمستان صعودی سخت و طاقت‌فرسا را، بر آنها در پیش دارید. حتی بدانید مسیرهای صعودی این قله‌ها در زمستان، صعب‌العبور و غیرقابل‌دسترس نیز هستند. بنابراین صعود بر این قله‌ها، طالب یک گروه تیمی زبده، باتجربه و حتی تجهیزات کامل کوه‌نوردی می‌باشد.

قله‌های زاگرس

راستی به قله «برف کرمو دنا» نیز، در رشته کوه زاگرس اشاره‌ای کوتاه داشته باشیم. باید دانست این قله با بلندای 4150 متری خود، مهیای پذیرایی از کوه‌نوردان، صخره‌نوردان و یخ‌نوردان بامهارت می‌باشد. حالا از قلل هیجان‌انگیز «برج آسمانی»، «ماش» و «قزل‌قلعه یا قلعه ماما» با قامت 3180 متری نیز بگوییم. قللی که صعود بر آنان، ماجراجویی‌های مهیج و شیرینی را برای علاقه‌مندان رقم می‌زند. اما بلندترین قله رشته‌کوه دنا، در« قاش‌مستان» حقیقت می‌یابد. بدانید اسکی و یخ‌نوردی بر یخچال قله‌های زاگرس، کاری شجاعانه است. حتی قله «مورگل» و رفتن به‌قصد قله «کل‌گردل» نیز، یک هیجان واقعی را به دنبال دارد. راستی از قله «شاهان‌کوه» با ارتفاع 4040 متر، در استان اصفهان بگوییم. اما در امتداد اشترانکوه با کوه گرین، از سلسله جبال زاگرس مواجه می‌شوید. البته از قله‌های کوه گرین می‌توان، به «بال‌کبود»، « هیجده‌یال» و قله «ولاش» با بلندای 3624 متر و … نیز اشاره کرد.

آبشار های زاگرس

این رشته کوه به دلیل موقعیت زمین‌شناسی و آب و هوایی که دارد، مملو از آبشار است. از آبشارهای مهم زاگرس می‌توان از آبشار آب سفید، آبشار نوژیان، آبشار وارک و آبشار کمردوغ نام برد.

اشترانکوه و قله‌های پرهیبت آن

به آلپ ایران معروف است، همان اشترانکوه که در شرق استان لرستان قامت زیبایش را گسترده است. البته این کوه به عنوان، یکی از بلندترین رشته‌کوه‌های زاگرس نیز شناخته می‌شود. اما بدانید رفیع‌ترین ‌ قله اشترانکوه را، در قله «سنبران» با بلندای 4150 متری مشاهده می‌کنید. راستی قله‌های پربرف و بلند هشت‌گانه اشترانکوه، در دورنمایی جذاب به‌ مانند قافله‌ای از شتران به نظر می‌رسد. بنابراین کوه به شترکوه یا اشترانکوه، معروف است. البته از قلل بلند اشترانکوه، می‌توان «گل گل» با دورنمایی هیجان‌انگیز از رودخانه زیبای گهر و قله «گل گهر» با ارتفاعی معادل 3950 متر را نیز بینید. همچنین می‌توانید به قله «میرزایی» ارتفاع 3800 متر، «فیال سون» 3850 متر، «مهرجام» 3850 متر و … نیز اشاره کنید. راستی بدانید دره‌های یخچالی در اشترانکوه که به چال معروف است، نظیر چال «شاه تخت» و … را می‌توان دید.

زرد کوه

در ناحیه غربی استان چهارمحال و بختیاری در رشته کوه زاگرس شمال مرکزی، با زرد‌کوه مواجه می‌شوید. راستی بدانید رفیع‌ترین قله زرد‌کوه که زرده ‌کوه هم نام دارد، «کلونچین» است که در ارتفاع 4221 متری قرار دارد. آنگاه از ورزش شادی‌بخش و باطراوت کوه‌نوردی بر آن، احساسی دلچسب و توأم با افتخار بیابید. البته این کوه که زرد‌کوه بختیاری نیز می‌نامند، در میان دو رودخانه کوهرنگ پرآب و بسیار سرد و بازفت با بکرترین و بدیع‌ترین مناظر جنگلی قرار گرفته است. اما باید دانست بزرگ‌ترین رودخانه‌ها، از این کوه سرچشمه می‌یابد و گنجینه منابع طبیعی آب کشور است. البته قلل این رشته‌کوه نظیر «کینو» « زرده» و «چری» می‌باشد. همچنین باید از قلل « چگاله»، با ارتفاع 4136 متر و « هفت‌تنان» با بلندای 4109 متر نیز نام برد. حتی قله « درویش کزلی» با نمای زیبای سنگی هرمی، « نازی» و …. نیز از قله‌های زرد‌کوه هستند.

پوشش گیاهی زاگرس

آیا تاکنون از خودتان پرسیده‌اید که رشته کوه زاگرس، دارای چه نوع رویش گیاهی می‌باشد؟

بنابراین بدانید آنچه اغلب در جنگل‌های زاگرس دیده می‌شود، درختان بلوط هستند. همچنین بنه یا پسته کوهی، درختان افرا، زبان‌گنجشک با میوه‌های خشک و بیضی‌شکل نیز در جنگل‌های زاگرس مشاهده می‌شود. راستی از میوه‌های وحشی می‌توان، گلابی وحشی با خواص درمانی فراوان و طبع سرد و خشک را نیز نام برد. البته انواعی از بادام، ولیک یا زالزالک و دره‌های زیبا و شکوهمندی که سراسر از شکوفه‌های درختان شوق‌آور ارغوان پر هستند، نیز در رشته‌کوه زاگرس قابل‌رؤیت است. حتی در مکانی بالاتر از درختان بلوط، با ارس یا سرو کوهی مواجه می‌شوید. همچنین سیاه‌تلو یا قره‌تیکان که درختچه‌ای کوچک است، گل نسترن کوهی از گونه‌های وحشی رز نیز در زاگرس مشاهده می‌شود. اما نباید از چنار، انار، زربین یا سروناز گیاهی، سماق، عناب، مو و … در رشته کوه زاگرس غافل شد.

از گل های ایران که در این پهنه می‌رویند، می‌توان به گل لاله واژگون اشاره نمود.

جانوران رشته کوه زاگرس

حیات وحش ایران در این منطقه گستره متنوعی دارند. بی‌شک باید دانست غنای زیستی و تنوع حیات جانوری، در سرزمین وسیع زاگرس بسیار می‌باشد. اما اجازه دهید از خیل عظیم پرندگان این کوهستان، به کبک دری با جثه‌ای بزرگ، هما که در اسطوره‌های ایرانی همای سعادت نام دارد، اشاره ‌شود. حالا از پرنده خوش قامت «سنگ چشم پیشانی‌سفید»، «پلیکان یا خاکستری»، «لک‌لک سفید» و «عقاب طلایی» نیز می‌گوییم. همین‌طور بحری یا شاهین، عقاب، دارکوب سرسرخ و … نیز جزء پرندگان ناحیه زاگرس می‌باشند. حالا در زمینه پستانداران رشته کوه زاگرس، پلنگ، قوچ، میش، گراز، گرگ، خرس قهوه ای و … را نیز مشاهده می‌کنید. با توجه به وسعت زیاد این رشته کوه، طیف متنوعی از پروانه های ایران در این منطقه زندگی می‌کنند.

همچنین کل و بز، کفتار، سیاهگوش و خفاش نعل اسبی بزرگ با جمجمه‌های باریک‌تر از سایر خفاش‌ها را نیز ببینید. نوبت به خزندگانی مانند انواع مارمولک، مار و حتی لاک‌پشت، سوسمار و دوزیستانی نظیر وزغ، سمندر و قورباغه می‌رسد. اما به‌آسانی نباید از اقسام ماهی، در دریاچه‌ها و رودخانه‌های این کوهستان گذشت. از حیوانات ایران که در این منطقه زیست می‌کنند، سنجاب ایرانی نیز شهره است.

زاگرس و بلوط

بلوط جنگل‌های زاگرس به‌مانند گنجینه‌ای‌ کهن، محسوب شده و این رشته‌کوه با رویش درختان و درختچه‌های بلوط، معنای تازه‌ای می‌یابد. همچنین با توجه به وسیع‌ترین منطقه رشد گونه‌های بلوط در زاگرس،شاهد انبوهی از زیبایی‌های درختان بلوط هستید. البته زاگرس محل رشد درختان بلوط، با قامت بلند و برگ‌های کنگره‌دار و پنجه‌ای شکل می‌باشد. اما میوه درختان بلوط در جنگل‌های رشته کوه زاگرس، نظیر فندق بوده و در سابق به‌عنوان غذا مصرف می‌شد. راستی بدانید، گاهی بلندای این درختان به 50 متر نیز می‌رسد. همین‌طور با توجه به تنه‌های پهن آنها، قطر تنه این درختان حتی زمانی معادل 3 متر است. درختان بلوط در گونه‌های متفاوتی در رشته‌کوه‌های زاگرس، دیده می‌شوند که از آن جمله می‌توان به « دارمازو»، « بلوط ایرانی» و « یوول» اشاره کرد. البته بدانید بلوط مصرف دارویی دارد و آن را با توجه به طب سنتی، دارای طبع گرم و خشک می‌دانند.

اقوام ایرانی در منطقه زاگرس

عطر زندگی و نسیم حیات از قدیم‌الایام، در رشته کوه زاگرس مشام بشر را نوازش می‌دهد. البته زاگرس را باعظمت، شکوهمند، حاصلخیز و لبریز از غنای نعمت می‌یابید. مراتعی سرسبز که مناسب دام‌ها و دامداری و زمین‌هایی که مهیای کشاورزی می‌باشند، از ویژگی‌های این رشته‌کوه است. اما طبیعت زیبا و بکر زاگرس، از شمال غربی ایران تا جنوب شرقی آن همچون تابلوی رنگین زینت‌بخشی تجلی می‌کند. آنگاه رشته کوه زاگرس اقوام مختلف را، مکان تجمع و زندگی قرار می‌دهد. رشته‌کوه باشوکتی که سرچشمه بسیاری از رودخانه‌های عظیم ایران، همچون کارون و کرخه است وجاری‌ساز جریان حیات است. حتی آنجاست که می‌بینید اقوام ایران، نظیر کردهای غیور و مبارز و لرها با خصوصیات انسانی غیرقابل کتمان خود در دشت‌ها و کوهپایه‌های این رشته‌کوه ساکن شدند.

اقوام ایران در رشته کوه زاگرس

البته عشق به سرزمین لاله‌های واژگون، کوه‌های سر به فلک کشیده پربرف و آبشارهای روح‌افزای زاگرس، جاذب اقوام ایرانی است. همچنین بدانید قوم شجاع قشقایی که به هیچ قیمتی پذیرای شکست در مبارزه نیستند، در این رشته‌کوه سکونت دارند. همین‌طور اقوام دلیر بختیاری که مهمان‌نوازی را از میزبان پرسخاوت خود یعنی رشته کوه زاگرس آموخته‌اند، از اقوام دیگر می‌باشند. اما رشته کوه زاگرس با وجود جنگل‌های بلوط، بنه و بادام‌کوهی، پذیرای ایلات و عشایر دیگری نیز می‌باشد. همچنین مناظری دلپسند از دشت‌ها و دره‌های زیبای پرآب و حتی آب ‌و هوای مرطوب رشته کوه زاگرس، مسئله حیات و زندگی را برای بسیاری از قومیت‌ها و ایلات ایران ممکن می‌سازد.

سخای رشته کوه زاگرس

دقیق به طبیعت بی‌نظیر و زیبایی‌های برف سپید بر قله‌های رشته کوه زاگرس، نگاه کنید. حتی به جلال چشمه‌ها و آبشارهای هیجان‌انگیز، کوه که نظیر سرسره‌ای شفاف از بالا به پایین می‌غلتد، بنگرید. حالا بگذارید از دره‌های زیبا و اعجاب‌آورش، بگوییم که مانند دره شیرز نمونه کاملی در ( زمین‌گردشگری) یا ژئوتوریسم است. آنجا که دورنمای جذاب صخره‌های آهکی در پیرامون تنگه، قامت افراشته و رودخانه خروشنده سمیره از درون آن می‌گذرد. آنگاه میوه‌های فراوان کوهی، نظیر انگورهای خوش‌طعم، انجیر وحشی و گلابی را ارزانی می‌دارد. صبر کنید و هرگز زیبایی‌های رشته کوه زاگرس را، تمام‌شده نپندارید. باید از تالاب‌ها و آبگیرهای فراوان، حاشیه آنان نیز بگوییم. البته باید از تالاب مورزرد زیلایی کهگیلویه و بویر احمد که به عنوان عروس زاگرس است، نیز گفته شود. حتی از بخشندگی رشته کوه زاگرس همراه با شکوه آن بارها می‌گوییم، بلکه ارزش این نعمت الهی را قدر بشناسیم.

بخش از عکس‌های این مطلب را جناب آقای حسن مقیمی، جناب آقای مهرداد میثاقیان ثبت نموده‌اند.