شهر باستانی بیشاپور یکی از آثار تاریخی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. اگر از جمله افرادی هستید که نمی‌دانید شهر بیشاپور کجاست؟ بقایای شهر بیشاپور در کجا واقع شده است؟ شهر باستانی بیشاپور چرا از بین رفت؟ و اینکه با گسترش جنگ و بیماری در شهر بیشاپور کدام اهمیت این شهر از بین رفت؟ با ما همراه باشید. ما در این مطلب ابتدا اطلاعات کلی اعم از تاریخچه، وجه تسمیه و معماری این شهر را بررسی می‌کنیم. پس از آن اطلاعاتی در مورد گروه‌های مختلفی که به تحقیق در مورد شهر بیشاپور پرداختند ارائه می‌کنیم. در ادامه به معرفی دیدنی های بیشاپور مانند کاخ بیشاپور می‌پردازیم.
در این بخش معروف ترین بنای شهر بیشاپور معبد آناهیتا را به تفصیل معرفی می‌کنیم. و در نهایت این مطلب را با بررسی عوامل نابودی این شهر و پاسخ به سؤال شهر باستانی بیشاپور در کجا قرار دارد؟ به پایان می‌بریم.
تاریخچه شهر باستانی بیشاپور
شهر باستانی بیشاپور از جمله آثار باستانی ایران است که در مورد تاریخچه آن تردیدی وجود ندارد. زیرا در این شهر باستانی سنگ نوشته‌ای کشف شده که تاریخچه ساخت این شهر به طور کامل در آن تشریح شده است. شاپور اول ساسانی پس از آنکه بر والرین، امپراطور روم، پیروز شد دستور داد شهری جدید در منطقه‌ای خوش آب و هوا مابین تیسفون و تخت جمشید احداث شود. این شهر همان شهر بیشاپور است که در جاده‌ای که زمان هخامنشیان برای ارتباط شهرهای تخت جمشید، استخر و شوش ساخته شده بود احداث شد. گفته می‌شود معماری سوری به نام”اِپسای” طراحی این شهر را بر عهده داشته است. این شهر در دوران اوج شکوه امپراطوری ساسانیان مرکز شاهنشاهی شاپور بود. این شهر باستانی که حدود 200 هکتار وسعت دارد قریب به 2000 سال قدمت دارد.
شهر بیشاپور در دوره اسلامی
در کاوش‌های باستان‌شناسی آثاری از ابنیه اسلامی مانند مسجد و مدرسه نیز در این شهر کشف شده است. به نظر می‌رسد در دوره اسلامی ساختار شهر تا حدودی تغییر یافته است. به عنوان مثال در این دوران ساخت خانه‌های معمولی در بخش شاهی نیز صورت گرفته است. البته بنای مدرسه و مسجد ظاهراً بناهای ساسانی بوده که به منظور تغییر کاربری، تغییراتی در آن ایجاد شده است. مدرسه یکی از بناهای چهار ایوانی بوده و مسجد نیز بنایی با یک حیاط مرکزی و تالارهای ستون‌دار است. بر اساس متون تاریخی در دوره اسلامی نیز این شهر تا قرن چهارم هنوز رونق داشته است.
وجه تسمیه بیشاپور
در متون تاریخی از این شهر با اسامی “بیشاپور”، “وه شاپور”و “به اندیوشاپور” یاد شده است. “بی شاپور” به معنای “اعلیحضرت شاپور” “وه شاپور” به معنای “وجه نیکوی شاپور” و “به اندیو شاپور” به معنای “شهر بهتری از انطاکیه” معنا شده است.
معماری شهر بیشاپور
شهر باستانی بیشاپور به سبک شهرهای یونانی با چهار دروازه و دو خیابان متقاطع طراحی شده است. این خیابان‌ها یکی در راستای شمالی-جنوبی و دیگری در راستای شرقی-غربی احداث شده است. انتها و ابتدای هر دو خیابان به یکی از چهار دروازه اصلی شهر منتهی می‌شود. البته ورودی اصلی شهر بیشاپور دروازه غربی آن بوده است. این شهر باستانی از دو بخش ارگ سلطنتی و بخش عامه‌نشین تشکیل شده است. در حال حاضر نیز بخشی از بقایای شهر مربوط به ارگ سلطنتی و بخشی دیگر مربوط به بخش عامه نشین است. تالار تشریفات، ایوان موزائیک، کاخ والرین و معبد آناهیتا بخش‌های باقی مانده از ارگ سلطنتی هستند. از بخش عامه نشین نیز بقایای اندکی از خانه‌های مسکونی، گرمابه، حمام و مدرسه وجود دارد.
ساختار دفاعی بیشاپور
برای حفاظت از شهر از عوامل طبیعی مانند کوه و رودخانه در کنار استحکامات دفاعی از قبیل قلعه و خندق استفاده شده است. قلعه دختر و دیوار دفاعی در ضلع شمالی، رودخانه شاپور در ضلع غربی و خندقی در ضلع جنوبی و شرقی از این شهر محافظت می‌کردند. بررسی‌ها نشان می‌دهد این شهر دارای دو حصار دفاعی با ارتفاع حداقل 7 متر بوده است. یک حصار پیرامون ارگ سلطنتی و حصار دوم پیرامون تمام شهر احداث شده بود. خندق شهر با مقطع u شکل در امتداد اضلاع جنوبی و شرقی شهر احداث شده است. این خندق از شمال شرقی شهر در نزدیکی قلعه دختر آغاز شده و با گذر از ضلع شرقی و جنوبی در ضلع غربی به پایان می‌رسد.
کاوش‌های باستان شناسی
تحقیقات باستان‌شناسی در شهر بیشاپور از سال 1314 شمسی توسط نمایندگانی از موزه لوور آغاز شد. این گروه به سرپرستی رومن گیرشمن و ژرژ سال به مدت پنج سال به حفاری و انجام تحقیق در مورد شهر باستانی بیشاپور پرداختند. نتیجه این تحقیقات معرفی بناهای باقی مانده از این شهر باستانی با عناوین کاخ اختصاصی، آتشکده، ایوان موزائیک و جایگاه نذورات بود. با توقف این تحقیقات در سال 1319 شمسی به مدت 30 سال هیچ کاوشی در این منطقه صورت نگرفت.
پس از سالها اداره کل باستان‌شناسی و فرهنگ عامه آن دوران تصمیم گرفت این کاوش‌ها را دوباره آغاز نماید. در بهمن ماه سال 1347 یگ گروه باستان‌شناسی ایرانی به سرپرستی دکتر سرافراز فعالیت خود را در این منطقه آغاز نمودند. هدف آنها تعیین نقشه کلی شهر و کشف دیگر اجزای شهر بود. این گروه پس از ده سال کار مداوم موفق شدند نمای کلی شهر و بناهای دیگری از جمله بقایای برج و باروی شهر و یک مسجد متعلق به دوران اسلامی را شناسایی کنند. تحقیقات این گروه نیز در سال 1357 متوقف شد. پس از آن در سال 1375 تحقیقات گروهی به سرپرستی دکتر سرافراز کار خود را در این منطقه آغاز نمودند. اما این گروه کمتر از یک سال کار کردند. در سالهای بعد نیز به تناوب گروه‌های مختلفی برای تحقیقات در این محل فعالیت نمودند. اما ظاهراً این تحقیقات نتیجه خاصی به دنبال نداشته است.
دیدنی های شهر باستانی بیشاپور
ایوان موزائیک
یکی از بخش‌های باقی مانده از شهر باستانی بیشاپور ایوانی است که به خاطر استفاده از موزائیک در آن با عنوان ایوان موزائیک نامیده شده است. در این بنا از موزائیک‌های مکعب شکل رنگی و کوچک برای آراستن دیوارها استفاده شده است. ظرافت این تزئینات به اندازه‌ای است که نمایی همانند یک فرش زیبا و رنگارنگ دارد. تصاویری همچون تصاویر زنان درباری، رقصندگان و نوازندگان، چهره افراد و مناظر طبیعی در این بنا به تصویر کشیده شده است. امروزه بخش کوچکی از این کاشی‌کاری باقی مانده و بخش عمده این موزائیک‌ها در موزه لوور و موزه ایران باستان نگهداری می‌شوند.
ستون های یادبود
درست در تقاطع دو خیابان اصلی شهر دو ستون به ارتفاع 7 متر وجود دارد. کتیبه ارزشمند ساخت شهر بر روی یکی از همین ستون‌ها قرار دارد. تاریخچه ساخت شهر در این کتیبه به خط پهلوی اشکانی و ساسانی درج شده است. ظاهراً در گذشته مجسمه‌ای از شاپور شاه نیز در این مکان وجود داشته است. در برخی متون این مکان به عنوان جایگاه نذورات شهر معرفی شده است.
آتشکده سلطنتی
یکی از بناهای کشف شده در این شهر باستانی بنایی با پلان چلیپا شکل است. فضای داخلی بنا حدود 780 متر مربع وسعت دارد و از چهار طرف به راهرویی که پیرامون فضای صلیبی شکل احداث شده راه دارد. در دیوارهای داخلی این بنا 64 طاقچه تزئینی با آثاری از گچبری دیده می‌شود. احتمالاً بزرگترین گنبد ساسانیان به قطر 20 متر بر روی این بنا ساخته شده بود. بنا بر تحقیقات انجام شده این مکان آتشکده سلطنتی شهر بوده است.
کاخ والرین
کاخ بیشاپور در واقع بقایایی از یک کاخ در شمال شرقی آتشکده است که گفته می‌شود شاپورشاه برای والرین، امپراطور روم، که اسیر او بود ساخته است. آثار شاخص مربوط به تزئینات این بنا در موزه بیشاپور به نمایش گذاشته شده است.
معبد آناهیتا بیشاپور
یکی از معروفترین دیدنی های شهر بیشاپور معبد آناهیتا است. معبد آناهیتا بیشاپور بنای چهارگوشی است که در مجاورت کاخ بیشاپور و آتشکده قرار دارد. نکته جالب این است که از این بنا که 14 متر ارتفاع دارد تنها 8 متر آن روی زمین است و 6 متر مابقی در زیر زمین است. بر روی دیوارها و ستون‌های این معبد مجسمه کله گاو نصب شده که نماد الهه آب است. شاخه‌ای از رودخانه شاپور در این معبد جریان دارد و در نهایت به حوض داخل حیاط واریز می‌شود. این معبد هم از لحاظ معماری بنا و هم از لحاظ مهندسی سیستم آبرسانی بسیار ارزشمند است. ظاهراً برای ساخت این بنا شالوده عمیقی به ابعاد 23*23*7 متر حفر شده و طراحی بنا بر اساس قناتی که در این مکان جریان داشته صورت گرفته است. البته قنات این مکان خشک شده اما بقایای آن در دالان غربی معبد قابل مشاهده است.
در صحن اصلی معبد حوضی به گنجایش 60 متر مکعب وجود دارد که پیرامون آن سکویی برای نشستن عبادت کنندگان احداث شده است. در هر سه ورودی معبد نیز یک مجرای آب در زیر کف‌پوش طراحی شده که احتمالاً در زمان جشن‌ها و مراسم خاص، آب در تمام قسمت‌ها جاری می‌شده است. برای خروجی آب نیز چاهی به عمق 4 متر حفر شده و با چهار سنگ مربع شکل به عرض 90 سانتی‌متر روی آن را پوشانده‌اند. این بنا از ابتدا به عنوان معبد آناهیتا معرفی شد ولی تحقیقات بعدی نشان داد که ممکن است مکانی برای اجرای مراسم پاکیزگی قبل از ورود به آتشکده باشد.
تالار تشریفات بیشاپور
در جنوب شرقی معبد آناهیتا بنای چهار ایوانی باشکوهی قرار دارد که با عنوان تالار تشریفات شناخته می‌شود. این بنا که حدود 800 متر مربع وسعت دارد در زمان خود بزرگترین سازه گنبد دار بوده است. برای این بنا 64 طاقچه طراحی شده و گنبد این بنا در ارتفاع 25 متری ساخته شده است. در این بنا نقوش زیبایی گچبری شده است.
حمام تاریخی
بقایای حمامی با پلان هشت گوش در سال 1357 در این شهر باستانی کشف شد. این حمام قدیمی در ضلع شمالی بنای یادبود واقع شده است.
پل ساسانی
در انتهای خیابان اصلی شهر در محور شرقی-غربی بقایای یک پل بر روی رودخانه شاپور دیده می‌شود. این پل ساسانی با مصالح سنگ و گچ ساخته شده است.
غار شاپور
یکی از دیدنی های محوطه باستانی بیشاپور غار شاپور است. دهانه این غار حدود 30 متر است و مجسمه باستانی شاپور در دهانه غار دیده می‌شود. این مجسمه که 1700 سال قدمت دارد حدود 7 متر ارتفاع دارد. متأسفانه دست و پای مجسمه شکسته اما هنوز عظمت و زیبایی آن قابل تحسین است.
قلعه دختر
قلعه دختر بیشاپور قلعه دفاعی این شهر باستانی بوده است. این قلعه از قلوه سنگ، ساروج و گچ احداث شده است. بخش عمده این قلعه به مرور زمان تخریب شده و نقشه کلی قلعه مشخص نیست. اما می‌توان نکاتی را در مورد معماری آن حدس زد. از جمله این که این قلعه تنها دارای یک دروازه رو به شهر بوده است. این قلعه دارای سه دیوار دفاعی بوده که برج‌های مدوری در فواصل مشخص آن احداث شده است. این سکوهای سه گانه متناسب با شیب کوه در سطوح مختلف احداث شده و به تدریج باریک شده است. در نتیجه، این ساختار به خوبی نقش حفاظتی خود را ایفا کرده و مانع از ورود مهاجمین به قلعه می‌شده است. نکته مهم این است که بر اساس ساختار کلی شهرهای ساسانی به نظر می‌رسد محل اقامت پادشاه نیز در دژ مرکزی این قلعه بوده است.
قلعه پسر
در شمال شرقی کوه شاپور و در سمت راست رودخانه شاپور بقایای یک قلعه دیگر نیز دیده می‌شود. کارشناسان این قلعه را با نام قلعه پسر معرفی نمودند. این قلعه در ارتفاع بالاتری نسبت به قلعه دختر احداث شده و چشم‌انداز کاملی از منطقه از این قلعه قابل مشاهده است. به همین دلیل احتمال داده می‌شود که این قلعه در واقع نوعی برج دیده‌بانی شهر بوده است.
مجموعه نقش برجسته تنگ چوگان
در دو طرف تنگ چوگان شش نقش برجسته حجاری شده که شاهکاری از دوران ساسانیان به شمار می‌رود. این آثار تماشایی برای ثبت پیروزی‌های شاهان ساسانی طراحی شدند. سه نقش برجسته مربوط به پیروزی شاپور بر والرین رومی است. تاج ستانی بهرام اول از مظهر اهورا مزدا، پیروزی بهرام دوم بر یاغیان و پیروزی شاپور دوم در برابر دشمنان موضوعات سه نقش دیگر هستند. این نقوش برجسته در مجاورت رودخانه و در نزدیکی شهر بیشاپور قرار دارند.
شهر باستانی بیشاپور چرا از بین رفت؟
علت نابودی شهر بیشاپور از جمله مسائل تاریخی است که در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. اینکه با گسترش جنگ و بیماری در شهر بیشاپور کدام اهمیت این شهر از بین رفت؟ پاسخ روشنی ندارد. برخی معتقدند وقوع شورش‌های مختلف در ایران حکومت ساسانیان را متزلزل نمود. در این شرایط حمله اعراب به ایران انجام شد و در نتیجه شهرهای آبادی چون بیشاپور ویران شدند. برخی دیگر پس از تحقیق در مورد شهر بیشاپور به این نتیجه رسیدند که شیوع طاعون موجب متروکه شدن این شهر شده است. در هر حال آنچه مسلم است از اواخر قرن ششم یا اوایل قرن هفتم این شهر خالی از سکنه شده است.
شهر باستانی بیشاپور در کجا قرار دارد؟
در پاسخ به سؤال شهر بیشاپور کجاست؟ باید گفت این شهر در جنوب غربی ایران در استان فارس و در مجاورت دره‌ای به نام چوگان قرار دارد. کازرون نزدیکترین شهر به شهر بیشاپور است. این شهر باستانی در شمال غربی شهر کازرون و در فاصله 20 کیلومتری آن واقع شده است. فاصله بیشاپور تا مرکز استان فارس، شیراز، حدود 120 کیلومتر است.
آب و هوای کازرون
همانطور که در بالا ذکر شد، نزدیکترین شهر در حال حاضر به شهر باستانی بیشاپور کازرون است. به همین خاطر در اینجا پیشبینی وضع آب و هوای شهر کازرون را در پنج روز آینده مشاهده می‌نمایید.
لوکیشن دقیق شهر باستانی بیشاپور
در بخش بالا به آدرس شهر بیشاپور پرداختیم. برای سهولت بیشتر در مسیریابی در این بخش لوکیشن دقیق شهر باستانی بیشاپور را ملاحظه می‌کنید.
امتیاز شما به این صفحه:
شهر باستانی بیشاپور
شهر باستانی بیشاپور از آثار تاریخی ایران ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است. در مطلب بالا به معرفی، تاریخچه، عکس و آدرس شهر باستانی بیشاپور پرداختیم.
