آتشکده های ایران یا نیایشگاه‌های زرتشتی از جمله بناهای مذهبی ایران می‌باشند، که قدمت آن به دوران مادها و پارت‌ها باز می‌گردد. و آتشکده با نام‌های دیگری مانند آتخش کدگ، کدگ آتش، آتش خانه، آتش خان و معبد نیز شناخته می‌شود. در این مقاله با ما همراه باشید تا به بیان کلیات، معماری، تقسیم بندی آتشکده‌ها با توجه به نوع اهمیت، زمان ورود به ایران، معرفی آتشکده‌های شاخص و دفینه‌های مربوط به آتشکده‌های ایران بپردازیم.
در واقع آتشکده ها نمادی از اعتقادات ایرانیان باستان را به همگان می‌رساند. این اماکن مقدس در طی سالیان متمادی در تمام شهرهای ایران ساخته شده بود که به مرور با ورود اسلام در ایران از بین رفتند.
همینطور در گذشته در ایران آتشکده‌های بسیار زیادی وجود داشته است که برخی از آنان در گذر زمان از بین رفته و تخریب شده‌اند. با شناخت بیشتر این بناهای آئینی می‌توانید گذری به تاریخ و گذشته ایران بزنید و فضای معنوی این نیایشگاه‌ها را بیشتر درک کنیم.
محل نیایش
به محل نیایش زرتشتیان، آتشکده گفته می شود زیرا در آن آتش دارای جایگاهی خاص است و نیایش‌های خود را در حضور آتش انجام می‌دهند.
در ایران باستان سرپرست خانواده همواره آتش را روشن نگه می‌داشت بنابراین روشن نگه‌داشتن آتش به یک سنت تبدیل گشت. در ادامه روشن نگه‌داشتن شعله‌های آتش به یک نماد الهی برای انجام مراسم عبادت در آتشکده‌های ایران مبدل شد.
واژه آتشکده در دوران مختلف
کلمه آتشکده به معنی خانه‌ی آتش بوده و برگرفته از «آتخش کدگ» و «کدگ آتش» است. در متون مربوط به دوره ساسانی تا اوایل دوره اسلامی در ایران از آتشکده‌ها به نام «مان آتش» نیز یاد می‌کردند.
پس از آن کلمه‌ی جدیدتری به نام «آتش خانه» یا «آتش خان» برای آتشکده کاربرد پیدا کرد. زرتشتیان ایران از کلمه «درمهر» و «دربی مهر» نیز برای آتشکده استفاده می‌کردند. اما امروزه پژوهشگران برای آتشکده، کلمه «معبد» را به کار می‌رند.
محافظت از آتش
در آتشکده‌های ایران به هیچ وجه آتش نمی‌پرستیدند، بلکه از آن به خاطر وجود پویایی، گرما، محافظت و ماهیت ایجاد تحول، به عنوان جنبه‌هایی از نیروی الهی یاد می‌شود.
با مرور زمان مقرر می‌گردد که آفتاب به آتش نتابد. با توجه به این موضوع، آتش را در فضایی بسته نگهداری می‌کردند. اتاقی در وسط بنا را برای قرار دادن آتش تعیین و از آن محافظت می‌نمودند. آتشدان در وسط بنای آتشکده قرار گرفت و محافظ آتشکده را هیربد نام نهادند.
کلیاتی در مورد زرتشت و زرتشتیان
چند قرن پس از ورود قوم آریایی به ایران، شهرنشینی آغاز شد. فرد اصلاح گری از بین مردم برخاست و آنان را به آیین تازه‌ای فراخواند. این پیامبر خود را به صورت فرستاده خدای خوبی و روشنایی معرفی کرد و زرتشت نام داشت.
ادعای زرتشت این بود که جهان را از تیرگی پاک کند و مردم را به سوی نیکی هدایت کند. زرتشت، زردهشت، زرادشت و زراتشت از جمله واژه‌هایی است که به زرتشت نسبت می‌دهند. البته معادل صحیح‌تر آن زرد اشتر بوده که طبق نظریه ذکر شده به معنای شتر زرد رنگ است.
تاریخ ظهور زرتشت
درباره تاریخ ظهور زرتشت اختلاف نظر وجود دارد اما با این حال زمان تولد را به 660 سال قبل از میلاد و آغاز پیامبری را در 630 سال قبل از میلاد نسبت داده‌اند. آیین زرتشت مربوط به سه اصل گفتار نیک، پندار نیک و کردار نیک می شود که این اصول در ادیان دیگر نیز بیان شده است.
مظهر خدای روشنایی در آیین زرتشت، احترام گذاشتن به آتش است. از ویژگی‌های آیین زرتشت می‌توان به روشن نگه داشتن آتش و همچنین انجام مراسمات خاص در حضور آتش در آتشکده‌ها نام برد. آتشکده‌های ایران نیز از این قاعده متثنی نبوده و مردم در آتشکده‌ها به دعا و نیایش می‌پرداختند. نکته‌ی جالب این است که دین زرتشت حدود 5 سده، دین رسمی ایران بوده و همچنان طرفدارانی دارد.
معماری آتشکده های ایران
جالب است بدانید که شکل آتشکده‌ها در همه جا با یکدیگر یکسان است. طرح آتشکده‌ها بدین صورت است که هر آتشکده 8 درگاه و چندین اتاق 8 گوشه دارد. همچنین آتشدانی در وسط بنا قرار گرفته و افراد برای نیایش به گرد آن جمع می‌شوند.
با توجه به نظر باستان شناسان، بنای کلی آتشکده از چندین قسمت تشکیل شده است. که چهارتاقی یا آتشگاه، اتاق‌های جانبی یا یزشن‌گاه یا جایگاه آتش و دیگر اتاق‌های جانبی یا آتشکده از جمله قسمت‌های مختلف این بناها می‌باشد.
مقدس‌ترین قسمت هر آتشکده
توجه داشته باشید در آتشکده‌ها، مقدس‌ترین قسمت هر آتشکده مربوط به قسمتی است، که آتش در آن نگهداری می‌شود.
آتش مقدس، در اتاقی مکعبی یا مکعب مستطیل شکل، نگهداری می‌گردد. در اصطلاح زرتشتیان ایرانی به این اتاق مکعبی، گنبد و در اصطلاح زرتشتیان هندی به آن آتشگاه گفته می‌شود.
همینطور در آتشکده‌های هندی‌ها، آتشگاه دارای اتاقی با دیوارهای مشبک است، تا عبادت کنندگان بتوانند به راحتی آتش را از دور ببینند. در این نوع آتشکده‌ها موبدان از دری وارد آتشگاه می‌شوند تا به آن خدمت کنند. و هر فرد عادی نمی‌تواند به آنجا وارد شود.
نحوه عبادت پرستش کنندگان
در آتشکده‌های قدیمی یزد و کرمان شیوه پرستش کردن بدین شکل است که در اتاق بزرگی به نام محراب یا گَهَنبار جمع می‌شوند. آتش نیز در اتاقی مجزا با دیوارهای قطور و دور از چشم پرستش کنندگان نگهداری می‌گردد. آتش را دور از چشم پرستش کنندگان نگه می‌داشتند، تا آن را از آلوده شدن محفوظ کنند. و تنها موبدان مجاز به دیدن آتش و ورود به اتاق مربوط به نگهداری آتش بودند.
با گذشت زمان در سده‌های 13 و 14، آتشکده های ایران در شهرهای یزد، کرمان و تهران دچار تغییراتی شد و آتشکده‌هایی به سبک آتشکده‌های هندی‌ها ساخته شد. یعنی بناهایی که آتشگاه آن دارای اتاق مشبک بود.
در آتشکده‌های متحول شده در ایران، آتش در اتاقی مکعبی شکل در وسط قرار می‌گرفت. و دیوارهای مشبک امکان رویت آتش برای پرستش کنندگان فراهم کرده بود. آتشدان در گودی و بالای ستونی گرد و سفالی و در زیر قبه قرار می‌گرفت.
منشأ آتشکده‌ها
از نظر باستان شناسان، ساختار کلی آتشکده ها به شکل چهار تاقی همراه با اتاق‌های جانبی می‌باشد. و قدمت آن به دوره هخامنشیان و اشکانیان باز می‌گردد.
آپادانا در شوش مثالی از ساختار ذکر شده بوده و دارای اتاقی مربعی و راهرویی است که آن را در برگرفته است. معبد هترا نیز نمونه‌ای از آتشکده‌های ایران است که قدمت آن به دوره اشکانی و قرن اول باز می‌گردد، که ساختار این بنا نیز مشابه آپادانا در شوش می‌باشد.
تأسیس، اوج و سقوط آتشکده های ایران
آتشکده‌های ایران در زمان اشکانیان (در حدود 224 تا 247 سال پیش از میلاد) تأسیس گشت. زمان به اوج رسیدن آتشکده های ایران به زمان حکومت ساسانیان (224-651 م) باز می‌گردد. که در آن زمان آتشکده‌های زیادی در ایران بنا نهاده شد.
پس از حمله اعراب و مسلمانان در 651 سال پس از میلاد، آتشکده‌های ایران سقوط کرده و با مسلمان شدن ایرانیان، بسیاری از آنها به مسجد تبدیل شدند. احیای دین زرتشت در قرن 7 و 8 میلادی بسیاری از هموطنان زرتشتی، از ایران رفتند و البته از میان آنها افرادی بودند که در ایران ماندند.
اکثر افرادی که از ایران مهاجرت کردند، به کشورهایی مانند هند و بمبئی پناه بردند و در آنجا ساکن شدند و سعی کردند دین خود را تا به امروز حفظ کنند. با رسیدن به آرامش پس از جنگ‌های متوالی، زرتشتیان به احیا و بازسازی آتشکده‌های ایران پرداختند. و هنوز در ایران آتشکده‌هایی وجود دارد که توانسته‌اند شعله‌های آتش را روشن نگه دارند.
آتشکده‌ها بنا بر نوع اهمیت
با توجه به نوع آتشی که در آتشکده ها قرار می‌گیرد، به سه نوع آتش بهرام، آدُران و دادگاه تقسیم بندی می‌شود که در ادامه به صورت مفصل به توضیح هر کدام می‌پردازیم:
آتش بهرام
برای به وجود آوردن آتش بهرام از 16 نوع آتش مختلف مانند آتش خانگی، صنعتی و غیره استفاده می‌شود و پس از انجام مراسم دعاخوانی، تطهیر و تقدیس آن صورت می‌پذیرد.
آتش تطهیر شده را با انجام تشریفات دینی خاصی، در اتاق مخصوص و در زیر قبه قرار می‌دهند. یا اصطلاحا آتش را بر تخت می‌نشانند.
پس از بر تخت نشاندن آتش، تنها موبدان دارای درجات خاص می‌توانند برای خدمت گذاری به آتشگاه وارد شوند. به آتشکده‌هایی که آتش اینگونه بر تخت می‌نشیند، آتش بهرام اطلاق می‌گردد.
تقدیس آدُران
به آن آدریان، آدُریاآتَخش نیز اطلاق می‌گردد. برای به وجود آوردن آتش آدُران از 4 نوع آتش مختلف استفاده می‌کنند.
مراسم بر تخت نشاندن و در اتاق مخصوص قرار دادن آتش آدُران نیز مانند آتش بهرام می‌باشد. تنها تفاوت آن استفاده از انواع کمتری از آتش برای روشن کردن آن است. از این آتشکده در ایران به نام دَرِ مهر و در هند به نام آگیاری خوانده می‌شود.
دادگاه (آدَروگ)
این نوع آتش تنها از یک آتش که خانگی است تقدیس و تشکیل می‌شود. البته باید توجه داشت که تقدیس این آتش تنها در حضور روحانی زرتشتی صورت می‌پذیرد. اما هر فرد عادی زرتشتی می‌تواند به آن خدمت کند. خدمت به آتش به معنای هیزم و بوی خوش به آن اضافه کردن که تشریفات بسیار کمی دارد.
آتش دادگاه می‌تواند در دو مکان عمومی و اتاقی در نزدیکی روحانیون یا مردم عادی زرتشتی حضور داشته باشد. اگر به خانه‌های اعیانی مردم زرتشتی هندوستان نگاهی بیاندازید، این آتش را می‌بینید، که برای انجام مراسم مذهبی خاصی از آن استفاده می‌کنند.
این نوع از آتش‌ها که به صورت خصوصی از آن استفاده می‌کنند پس از مدتی به معبد منتقل می‌شود. لازم به ذکر است که هیچگاه آتشی با مرتبه پایین‌تر به آتش مراتب بالاتر تبدیل نمی‌گردد.
در صورت انتقال آتش پایین مرتبه به معبد، با آتشی که در معبد قرار داده شده است، در زیر یک گنبد قرار نمی‌گیرد. به اتاق دیگری منتقل شده تا از آن نگهداری کنند.
حضور آتش بهرام در آتشکده‌های خاص
در بندهشن که یکی از متون زرتشتی است، سه آتشکده بزرگ را نام برده است که در ادامه به معرفی آن می‌پردازیم:
آتشکده‌ی مخصوص جنگاوران بوده که گشنسب به آتش قدیم قوم ماد اطلاق می‌گشت. این بنا در نزدیکی دریاچه ارومیه (تخت سلیمان) قرار داشت. یکی از مهم‌ترین آتشکده‌های دوران ساسانی محسوب می‌شد.
آذر فَرنبَغ
آتشکده‌ی مخصوص موبدان که در کاریان فارس قرار گرفته است.
آذر بُرِزین مهر
آتشکده‌ی مخصوص کشاورزان و دهقانان که در کوه رِیوند نیشابور قرار داشت. لازم است توجه داشته باشید که هر سه آتشکده نامبرده از آتشکده‌های ایران، به یکی از سلسه‌های بزرگ حاکم بر ایران منتسب بوده‌اند. این 3 سلسله مهم شامل مادها، پارت‌ها و ساسانیان بود.
حضور آتشکده‌های متعدد در کشور
علاوه بر آتشکده‌هایی که در قسمت قبلی به آن اشاره کردیم، آتشکده‌های متعددی در کشورمان وجود داشته که امروزه تنها خرابه‌ای از آنها باقی مانده است.
شاهان مادها، پارت‌ها و ساسانیان در هنگام جلوس، آتشی را تأسیس می‌کردند که از آن به عنوان مبدأ سال‌های پادشاهی یاد می‌گشت. امور مربوط به آتشکده‌ها در زمانی که ساسانیان بر کشورمان حکومت داشتند بر عهده دیوان خیرات (دیوان کِردَگان) یا اوقاف (رُوانَگان) قرار داشت.
هر آتش مخصوص برای یک پادشاه
این نظریه وجود دارد، که هر پادشاه آتش مخصوص خود را داشته است. این آتش نشان دهنده‌ی سلطنت و فضل الهی بوده که توسط خدایان به او عطا می شود.
تصور بر این موضوع بوده که با مرگ یک پادشاه، این فضل از او گرفته شده تا به فرد دیگری واگذار گردد. بنابراین آتش به آتش کشیده می‌شد. پس از پایان یافتن مراسم تدفین پادشاه قبلی، پادشاه جدید آتشی جدید را روشن می‌نمود.
تبدیل آتشکده های ایران به مساجد
پس از اسلام آوردن ایرانیان، آتشکده ها تا چندین قرن برجای ماندند و هنوز هم تعدادی از پیروان زرتشت در ایران وجود داشت. اما به تدریج تعداد زرتشتی‌ها در کشور کم شد.
برخی از آتشکده های ایران تغییر کاربری داده و به مسجد تبدیل شدند. برخی دیگر نیز تنها ویرانه‌ای از آنها باقیمانده است. از جمله آتشکده‌هایی که به مسجد تغییر پیدا کرد می‌توان به مسجد جامع اصفهان و اردستان اشاره کرد. این‌ها تنها آتشکده‌هایی نبود که به مسجد تبدیل شد.
در برخی نقاط دیگر ازجمله شیراز و گلپایگان نیز شاهد آنها هستیم. در برخی اسناد آمده است که مسجد جامع گلپایگان و مسجد عتیق شیراز نیز بر روی آتشکده‌های قدیمی ساخته شده اند. جالب است بدانید که در معماری اولین مساجد نیز، شاهد معماری چهارتاقی شبیه آتشکده‌ها هستیم.
تقسیم بندی آتشکده‌های متأخر
گروب (نام شخص) آتشکده‌ها را در سه دسته قرار می‌دهد:
- آگیاری
- آدوران
- در مهر
توجه داشته باشید، که ساختار قدیمی چهار تاقی بوده که با آتشکده¬های جدیدتر نیز شباهت‌های زیادی دارد.
از نظر معماری می‌توان آتشکده های ایران را به سه دسته چهار تاقی ساده، آتشکده‌های بدون دالان طواف و همچنین آتشکده¬های همرا با دالان طواف تقسیم نمود.
زنده نگه داشتن آتش در آتشکده های ایران
به گفته تعدادی از مورخان یونانی مانند استرابو، هرودوت و…، شعله در این بناهای مقدس همواره روشن نگه داشته می‌شد. روشن نگه داشتن آتش و احیای آن 5 بار در روز صورت می‌گرفت.
برای روشن نگه داشتن آتش در آتشکده های ایران، لازم بود که موبدان و روحانیون وارد معبد شوند و پس از خواندن دعا، شعله را روشن نگه دارند و احیای آن را انجام دهند.
زمان ورود آتشکده‌ها به ایران
در رابطه با شروع ساخت آتشکده‌ها در ایران، باستان شناسان به اتفاق نظر نرسیده‌اند و نمی‌توان آن را تخمین زد. آندره گدار بر این موضوع معتقد است، که در هنگام ورود آیین زرتشت به ایران، آتشکده‌ها در تمامی شهرها وجود داشته است و اکثریت پژوهشگران این فرضیه را قبول دارند.
البته فردی به نام ویکاندو با فرضیه ذکر شده مخالف بوده و با ذکر دلایل مختلف ثابت می‌کند. که در بدو ورود آیین زرتشت به ایران هیچ آتشکده‌ای وجود نداشته است.
آپادانا شروع ساخت آتشکده در ایران
فرد دیگری به نام مری بویس اعتقاد دارد که معبد آپادانا در شوش که اکنون از بین رفته است، نخستین آتشکده ساخته شده در ایران می‌باشد.
قدمت بنای آپادانا به زمان اردشیر دوم باز می‌گردد. با توجه به دلایل ذکر شده در مورد مری بویس، می‌توان زمان ساخت آتشکده های ایران را مربوط به قرن 4 ق.م و اردشیر دوم به بعد دانست.
شواهد حاکی از آن است که زرتشتیان به تقلید از مردم بین النهرین به ساخت آتشکده پرداختند. اکثریت اطلاعات ما نیز به دوران ساسانی و دوران اسلامی باز می‌گردد.
معرفی آتشکده‌های شاخص ایران
اگر می‌خواهید از نزدیک شاهد آتشکده های ایران باشید، با ما همراه شوید تا در ادامه به معرفی آتشکده‌های ایران که در حال حاضر دارای فعالیت هستند، بپردازیم:
آتشکده آدریان
تنها آتشکده‌ی فعال در تهران بوده که از آن با نام‌های معبد آدریان، آدریان و مسجد زرتشتیان نیز یاد می‌شود. قدمتی در حدود صد سال داشته که توسط کیخسرو شاهرخ بنای آن نهاده شده است.
برای کسب اطلاعات بیشتر همچون معرفی، تاریخچه، راهنمای بازدید، ساعت بازدید و آدرس آتشکده آدریان تهران یا نیایشگاه تهران اینجا را لمس(کلیک) نمایید.
آتشکده پیر سبز چکچک
یکی دیگر از آتشکده‌های فعال و پویای ایران، در شهر یزد قرار دارد. این آتشکده که به چک چک مشهور است، هرساله در آن مراسمات مهم زرتشتیان ایران و جهان برگذار می‌شود.
آتشکده یزد
این آتشکده‌ی منحصر به فرد 1531 سال است که آتش آن روشن باقی مانده و به یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر یزد مبدل گشته است.
علاوه بر آتشکده‌هایی که همچنان فعالیت خود را انجام می‌دهند، آتشکده‌های دیگری نیز در ایران وجود دارند، که می‌توانید از آنها بازدید کنید. در ادامه به معرفی مهم‌ترین آتشکده‌های ایران می‌پردازیم:
آتشکده آذر گشنسب
در استان آذربایجان غربی و شهر تکاب بوده و از جمله بزرگ‌ترین و مشهورترین آتشکده های ایران می‌باشد. دارای قدمتی 3000 ساله بوده که کیخسرو و پسرش سیاوخش بنای این آتشکده را نهاده‌اند.
آتشکده آذر برزین مهر
از جمله آتشکده های ایران بوده که در شهر نیشابور قرار گرفته است. توسط فریدون شاه ساخته شده و یکی از سه آتشکده مقدس محسوب می‌گردد.
آتشکده کوسان
متعلق به دوران ساسانی بوده و در روستای کوهستان و شهر بهشهر مازندران قرار گرفته است.
آتشکده آتشگاه
در شهر اصفهان قرار دارد و یکی از 7 آتشکده بزرگ ایران در زمان ساسانیان می‌باشد. در بالای تپه‌ای قرار گرفته که ارتفاع آن در شهر اصفهان از همه بالاتر است.
آتشکده کرکویه
یکی از آتشکده‌های ایران بوده که در مرز ایران و افغانستان و شهر سیستان و بلوچستان قرار گرفته است. مربوط به دوره هخامنشیان بوده و دارای دیوارهای خشتی- چینه‌ای می‌باشد.
از دیگر آتشکده های ایران می‌توان به تخت رستم (تهران)، سرمسجد (خوزستان)، نیاسر (کاشان)، قصر شیرین (کرمانشاه)، چهارتاقی بازه هور (مشهد)، بیشابور (فارس)، اردشیر کوره (فارس)، ری (تهران) و غیره اشاره کرد.
آتشکده کرمان
در کنار آتشکده زرتشتیان کرمان امروزه موزه مردم شناسی نیز وجود دارد.
پارس بانو یا پیربانو یزد
یکی دیگر از اماکن مقدس زرتشتیان، زیارتگاه پارس بانو یا پیربانو در استان یزد است. بر اساس روایات این زیارتگاه تاریخی متعلق به یکی از دختران یزدگرد سوم و خواهر شهربانو ست.
از دیگر آتشکده های ایران می‌توان به آتشکده اسپاخو در استان خراسان شمالی اشاره کرد.
آتشکده‌های ایران و دفینه‌های آن
در زمان مربوط به ایران باستان، چون هیچ بانکی وجود نداشت، مردم اموال و اشیای گران بهای خود را به آتشکده‌ها و معابد برده و به دست موبدان می‌سپردند.
آتشکده‌های ایران باستان، مانند مساجد امروزی نبوده و مردم در هنگام رفتن به سفر، اموال گران قیمت خود را به امانت به آتشکده‌ها می‌دادند. افرادی که این اموال را نگهداری می‌کردند درست مانند خادمین مساجد امروزی بودند که به آنها کاتب گفته می‌شد.
کاتبین آتشکده‌های ایران
کاتبین آتشکده‌های ایران افرادی امانت‌دار، صالح و مذهبی بود که دارای دو دسته بندی بودند:
1- کاتب اعظم: که مخصوص درباریان بود و امانت دار درباریان محسوب می‌شد.
2- کاتب عادی: که از اموال مردم عادی محافظت می‌کرد.
هر دو دسته بندی کاتبین آتشکده های ایران، وقتی مالی را به امانت می‌گرفتند، به او رسیدی تحویل می‌دادند تا در موقع برگشت از سفر بتواند مال خود را تحویل بگیرند.
آتشکده‌های ایران و نسخه‌های مربوط به دفینه
مردم با سپردن اموال خود به کاتبین و موبدان آتشکده‌ها، اموال خود را حفظ می‌کردند و همچنین رسیدی تحویل می‌گرفتند که می‌توانستند اموال خود را پس بگیرند.
فرد نیز رسید را به یک فرد امین یا یکی از اعضای خانواده خود می‌داد تا در صورتی که در سفر دزدیده شد یا در اثر بیماری از بین رفت، مال او ضایع نشود و بتواند مال خود را پس بگیرد.
کاتبین نیز افراد ثروتمندی بودند که در هنگام مرگ آنان، مال آنها نیز با خودشان دفن می‌شد. در آتشکده‌ها، غیر از ثروت مربوط به مردم عادی، درباریان و خود کاتبین، مردم در ضمن انجام مراسم مربوط به عبادت، هدایای بسیاری را به آنجا اهدا می‌کردند.
آتشکده های ایران و اتاق‌های دفن شده
در اکثر آتشکده‌ها، یک اتاق به صورت مخفی وجود دارد که تمامی اموال ذکر شده در قسمت قبلی را در آنجا نگهداری می‌کردند.
این اتاق مخفی، اشیای گران قیمت را از دزدان دور نگه می‌داشت و معمولا در عمق 7 متری در نزدیکی آتشکده‌ها دفن می‌گشت.
خط‌های به جای مانده از اموال مردم
کاتبین هنگام دریافت و دفن اموال، رسیدی را به مردم تحویل می‌دادند که با خط پهلوی و یا میخی نگاشته شده است. حال اگر موبد از دنیا می‌رفت، افراد با نشان دادن رسید خطی خود به موبد جدید، اموال خود را پس می‌گرفتند.
ممکن است هنوز نسخه‌هایی وجود داشته باشد که تنها کاوشگران بتوانند آن را رمزنگاری کرده و محل دقیق دفن این اموال را بیابند.
وجود دفینه‌ها در مساجد و امامزاده‌ها
پس از حمله اعراب مسلمان به ایران، بسیاری از آتشکده های ایران از بین رفت و به همین دلیل دفینه‌های مربوط به آن نیز به فراموشی سپرده شد. برخی دیگر توسط حمله مغول از بین رفت و با خاک یکسان شد و اطلاعات مربوط به آنان نیز از دسترس خارج شد.
دیگر آتشکده‌های به جای مانده از حمله غارتگران، به مساجد و امامزاده‌ها تغییر پیدا کردند و این اتاق‌ها نیز در جای خود باقی ماند.
برخی از نسخه‌ها به صورت عکس و نشانه‌هایی است. این نشانه‌ها با گذشت زمان و فرسایش از بین رفته و به همین دلیل دسترسی به این اموال غیر ممکن و به فراموشی سپرده شده‌اند.
