خانه های تاریخی ایران از مقاصد مهم گردشگری در کشور به شمار می‌آیند. تاریخ کهن و فرهنگ غنی مردمان این سرزمین در بخش‌های مختلف تمدن بزرگ ایران نمود داشته است. بالطبع بخش مهم و بزرگی از این فرهنگ نیز در خانه‌های ایرانی خود را نمایان ساخته است. بنابراین خانه های قدیمی ایران، راهی برای کاوش در دوره‌های مختلف تاریخ کشور محسوب می‌شود. آنچه در این آثار تاریخی بسیار قابل توجه است، تلفیق هنر ایرانی با معماری و مهندسی دوره‌های مختلف است. همین امر توجه هنر دوستان و گردشگران را به خود جلب کرده است. آنها از اقصی نقاط ایران و جهان برای یک گشت تاریخی و بازدید از خانه های زیبای ایران می‌آیند. با ما همراه باشید تا مروری بر خانه های تاریخی یزد، اصفهان، تهران، تبریز، شیراز و کاشان، تاریخچه، بخش‌های مختلف آنها، معماری، تزئینات خانه های ایرانی در اقلیم‌های مختلف و اطلاعات ضروری برای بازدید داشته باشیم.
خانه های توریستی ایران
در واقع، خانه‌های تاریخیِ بی‌بدیل، مامن و زیارتگاه عاشقان گردشگری شده‌اند. بسیاری از خانه های توریستی ایران به عنوان هتل و اقامتگاه، تجربه‌ای به یاد ماندنی در ذهن و روح شما بر جای خواهند گذاشت. در این اماکن، صمیمیت، زیبایی و روح تاریخ موج می‌زند. باید در حیاط خانه‌های قدیمی مانند خانه بهنام در تبریز، خانه طباطبایی‌ها در کاشان، خانه لاری‌ها در یزد، خانه امین التجار در اصفهان و هزاران خانه ارزشمند دیگر قدم زد. بخشی از هر سفر به بازدید از خانه های قدیمی ایران سپری خواهد شد. اگر به دنبال شناخت خانه‌های ایرانی و خانه‌گردی هستید، با ما همراه باشید.
تاریخچه خانه های تاریخی ایران
خانه‌های قدیمی ایران، بخشی از حافظۀ تاریخی ملت ایران به حساب می‌آیند. پیشینۀ معماری در ایران به هزارۀ هفتم پیش از میلاد می‌رسد. از آن زمان تا کنون، این هنر خود را در عرصه‌های گوناگون، به ویژه در خانه‌های سنتی ایران نمایان ساخته و به مرور تکامل یافته است. از شهر یزد که اولین شهر خشتی جهان و دومین شهر تاریخی جهان بعد از ونیز ایتالیا است، تا خانه‌های قدیمی در همدان و هگمتانه می‌توان روند تغییرات خانه‌های تاریخی ایران را درک کرد.
خانه های تاریخی ایران در دوران صفویه
دوران صفویه، بدون شک از درخشان‌ترین دوره‌های هنری در ایرانِ پس از اسلام است. از رشته‌های هنری پیشتاز در این دوره می‌توان به معماری و ساخت بناهای باشکوه و ارزشمند اشاره کرد. از مهمترین این بناها، خانه‌های تاریخی ایران در دورۀ صفویه است. می‌توان از دورۀ صفویه، به عنوان دوران شکوفایی و به ثمر رسیدن نبوغ معماری ایرانیان نام برد. از خانه‌های مهم و بی‌نظیری که در این دوران طلایی ساخته شدند، می‌توان به خانه‌های تاریخی مشیر الملک انصاری، خانه‌ی اخوان حقیقی و خانه‌های بخردی، شیخ الاسلام، سوکیاس و سیمون در اصفهان اشاره کرد.
خانه های تاریخی ایران در دوران قاجاریه
هنر معماری در خانه‌های ایرانی در دوران قاجار ادامه یافت. این هنر قدم در تکامل و تلفیق با سبک‌های رایج عصر خود گذاشت. لذا در این دوران بناهای باشکوه و فاخری ساخته شد. به خصوص در دوران ناصرالدین شاه، با توجه به مسافرت‌های پادشاه و همچنین فرستادن دانشجویان به کشورهای غربی برای تحصیل، زمینه‌ی ترکیب و تلفیق هنر معماری ایرانی با معماری غربی فراهم گشت. از جمله خانه‌های دوران قاجار می‌توان خانه‌های تاریخی عمارت باغ فردوس و عمارت مسعودیه در تهران، خانه‌های صابر، سعادت و منطقی نژاد در شیراز، خانه‌ی مشروطه و خانه امیر نظام گروسی در تبریز، عمارت ملک التجار سنندج و خانه‌ی آقازاده یزد را نام برد.
خانه های تاریخی ایران در دوران پهلوی
با آغاز دوره‌ی پهلوی، شاهد ساخت بناهایی با معماری‌های متفاوت هستیم. برای نمونه کاخ مرمر و کاخ سعد آباد از معماری سنتی بهره گرفته‌اند. همچنین ساختمان موزه‌ی ملی ایران در تهران نیز با الهام گرفتن از طاق کسری ساخته شد. از نمونه‌های خانه‌های قدیمی دوران پهلوی می‌توان خانه‌های استاد شهریار، پروین اعتصامی و لاله‌ای در تبریز را بر شمرد.
معماری خانه های تاریخی ایران
در معماری خانه‌های تاریخی در ایران برای رعایت حریم خصوصی، خانه‌ها دو بخش اندرونی و بیرونی داشتند. چرا که حریم خصوصی خانواده و سکونت به دور از چشم نامحرمان، از اصول معماری این خانه‌ها بوده است. خانه‌های سنتی ایرانی عموما درونگرا و مرکز‌گرا هستند. حیاط به عنوان مظهر طبیعت، مرکز آنها محسوب می‌شود. مرز‌ها و دیوار‌ها با کیفیت‌ها، تزئینات و سـایه روشن‌های بسـیار حیاط و اتاق‌ها را تعریف کرده‌اند. بازشوهای مختلف در جداره‌ی ایوان‌ها و اتاق‌ها کیفیات متنوعی از ارتباط حیاط و اتاق‌ها را رقم زده‌اند. خانه ایرانی به دلیل حضور طبیعت، سرشار از آرامش و زندگی است. وجود فضاهایی با کیفیت‌های متفاوت و نمود خاص نور و رنگ، این خانه‌ها را از حس شادابی و سرزندگی انباشته است.
چند ویژگی معماری سنتی خانه های قدیمی ایران
اهمیت ارتباط با روح و معنا در فضاهای مختلف خانه های تاریخی
تاکید بر سلسله مراتب و رعایت آن در خانه های تاریخی
ایجاد بخش‌های حیاط، ایوان و اتاق‌ها که سمبلی از روح و نفس و جسم هستند.
ایجاد رابطه بین فضا و صورت، یعنی عناصر تجدید کننده‌ی فضا، شامل کف، دیوار‌ها و بام
مرکزیت خانه توسط حیاط که به منزله‌ی روح خانه است.
توجه کردن به نور و رنگ به صورت نمادین و کاربردی
استفاده‌ی نمادین از اشکال هندسی و اعداد در تزئینات خانه
استفاده از آینه کاری در تزیینات خانه به معنی نمادین جوهر عرفان
استفاده از پیمون خرد و پیمون بزرگ برای طراحی خانه های تاریخی در مقیاس کاملا انسانی
بهره‌گیری از نورگیرهای سقفی در سقف خانه برای راه دادن انرژی خورشیدی و نور مستقیم به فضاهای داخلی
طراحی و جانمایی ساختمان‌ها با توجه به رون‌های راسته، اصفهانی و کرمانی در بخش‌های مختلف ایران
ایجاد تناسبات طلایی در نظام هندسی اتاق‌ها و در تعداد در و پنجره‌ها بر روی نما
تزئینات در خانه های تاریخی ایران
در خانه‌های تاریخی، تزئین در کل در دو مفهوم بیان شده است. اول به مفهوم زیبایی، آراستگی و هماهنگی کلی در یک مجموعه. دوم سبک و گرایش و روش اثر هنری. در معماری ایرانی قبل و پس از اسلام، عنصر تزئین نقش اساسی دارد. به عبارت دیگر حضور تزئینات از معماری و ساختمان جدایی ناپذیر است. از جمله تزئینات در معماری می‌توان به تزئینات دیواری، گچبری، نقاشی، آینه کاری، کاشی‌کاری و آجرکاری اشاره کرد. هر تزئین دارای مفاهیم و کارکردهای خاص خود است. تزئینات از عناصر تزئینی همچون خط و خوشنویسی، نقوش گیاهی و هندسی، نور و آب ایجاد می‌شوند. از جنبه‌های مفهومی تزئینات می‌توان به این موارد اشاره کرد:
سنگ: به مفهوم صلابت
کاشی کاری: به مفهوم عروج
آجر منقوش: برای به رخ کشیدن بنا
موتیف گچی: به مفهوم آرامش، قداست و پاکی.
از کارکردهای تزئینات سنتی می‌توان موارد زیر را برشمرد:
سکو‌های مقابل درب ورودی: محلی که برای استراحت عابران و یا مراجعین به خانه در نظر گرفته شده بود.
سردر: دارای کارکردهایی همچون ایجاد دعوت کنندگی، به عنوان سایبان در تابستان و مانع برف و باران در زمستان.
تنوع کوبه‌های درب ورودی: که به منظور حفظ حریم و بیان جنسیت مهمان بوده تا میزبان از این حیث آماده باشد.
هشتی: به منظور پذیرایی موقت، تقسیم مسیرهای ورودی، و حفظ حریم خانه
بادگیر: کوران هوا، تعدیل دما
کاربندی: به منظور زیبایی، عایق حرارتی، ایجاد اکوستیک
حفظ حریم خانوادگی در خانه های سنتی ایران
از مهمترین اصول معنوی در طراحی خانه های تاریخی در ایران می‌توان به اصل حریم و محرمیت اشاره کرد که همواره مورد توجه معماران گذشته بوده است. این حفظ حریم از آنجا حائز اهمیت بوده که انسان‌ها همواره نیازمند احساس امنیت در زندگی خصوصی و محترم شمرده شدن حریم خویش از جانب دیگران هستند. در معماری خانه‌های تاریخی، در فضاهای عمومی و خصوصی با استفاده از روش‌های مناسب و همچنین عناصر خاص در معماری، آسایش روانی افراد خانواده تامین می‌شد. در خانه‌های سنتی ایران فضاها متنوع و عناصر موجود، ساختاری بر گرفته از فرهنگ و رسوم اجتماع و دین دارند.
حفظ حریم باعث شده تا عناصری همچون در، حیاط، اتاق، ایوان، بام، مشربیه و دیوارهای بلند با ویژگی‌های خاص ساخته شوند. بحث محرمیت در خانه‌های تاریخی ایران از همان بدو ورود توسط حلقه و کوبه‌های درب خانه تا هشتی و حیاط خانه مشخص می‌شود.
مقایسه‌ی خانه‌های تاریخی و امروزی ایران
علی رغم پیشرفت زیادی که بشر در زمینه‌های مختلف از جمله معماری، مواد و مصالح داشته، جای خالی صفا و صمیمیت خانه‌های تاریخی، امروز به شدت احساس می‌شود. آپارتمان‌های بلند و آسمان‌خراش‌ها، ازدحام جمعیت و تراکم شدید خانه‌ها و البته ورود معماری غربی به ایران، دلایلی هستند که تفاوت‌های بسیاری بین خانه های تاریخی ایران و خانه‌های امروزی به وجود آورده‌اند. نمایان‌ترین تفاوت‌هایی که میان خانه‌های قدیمی و جدید به وجود آمده از نظر تفاوت مساحت عرصه است.
در خانه‌های سنتی ایران به سبب مساحت زیاد، بخش‌های مختلفی وجود داشت. حیاط بزرگ، بخش‌های اندرونی و بیرونی، حوض و ایوان که در خانه‌های جدید دیگر به چشم نمی‌خورند. ضخامت دیوار‌ها در بناهای قدیمی زیاد بوده و تا 60 سانتی‌متر می‌رسیده است. در حالی که در خانه‌های جدید حداکثر 35 ساتی‌متر است. همچنین مصالح به کار رفته در خانه‌های تاریخی نیز امروزه تغییرات زیادی داشته است. خشت و کاه‌گل، امروزه جای خود را به عناصر آجری، سفالی، فلزی، بتنی و فولادی داده‌اند.
حوض خانه موزه مقدم
بخش های مختلف خانه های تاریخی ایرانی
معماران خانه‌های قدیمی ایرانی تحت تاثیر فرهنگ و اقلیم مناطق مختلف، آثار با ارزشی از خود به جای گذاشته‌اند. از ویژگی‌هایی که در اغلب خانه‌های قدیمی ایران به چشم می‌خورد، مساحت زیاد آنها است. فضای خانه‌های قدیمی ایرانی بر ایجاد مکانی پر از آرامش و صمیمیت برای اعضای خانواده تاکید داشته است. بخش‌های مختلف خانه‌های ایرانی در راستای سلسله مراتب و محرمیت‌ها شکل می‌گیرد. بدین ترتیب که فرد ابتدا سردر و سکوی ورودی را خواهد دید. سپس وارد هشتی و دالان‌های ارتباطی خواهد شد.
عموما در هر خانه ایرانی تعدادی اتاق با نام‌های مختلف از جمله مهتابی، تابستان نشین، زمستان نشین، اتاق کرسی، بهار خواب، اتاق گوشوار، اتاق بادگیر و حوض‌خانه وجود دارد. در کنار این‌ها حیاط‌های داخلی و بیرونی با اندازه‌های مختلف نیز به چشم می‌خورد. در ادامه به توضیح هر مورد خواهیم پرداخت.
سکو
در دو سوی در ورودی، برای افرادی مانند همسایه‌ها که وارد خانه نمی‌شدند، محلی تعبیه شده بود که سکو نام داشت. به هر کدام از خانه‌های تاریخی که بروید سکو را به صورت دو طرفه یا یک طرفه کنار درب ورودی خواهید دید. اینجا فضایی برای استراحت و توقف‌های موقت بوده است. وجود سکو در خانه‌های قدیمی نشان می‌دهد که اهالی خانه سر پا ماندن را برای افراد جلوی در صحیح و مودبانه نمی‌دانستند.
سر در ورودی
اولین بخش از خانه‌های تاریخی که از دور خودنمایی می‌کند، سردر است. جالب است بدانید که سردرها در اقلیم‌های مختلف شکل‌های متفاوتی دارند. در بازدید از خانه‌های تاریخی، فورا وارد خانه نشوید. حتما به طور دقیق سردر و آرایه‌های زیبایی که در ساخت آن به کار رفته را نگاه کنید. مانند سردر خانه‌های تاریخی تبریز که کاشی‌کاری‌های فوق‌العاده‌ای را در آنها خواهید یافت. سردر در واقع یکی از قسمت‌های بیرونی بوده که معمولا به صورت هلال تزئین و کاشی کاری شده است. به طور معمول در بالای آن آیاتی از قرآن یا روایات نوشته می‌شده است.
هشتی
این بخش از خانه به شکل‌های هشت ضلعی، نیمه هشت ضلعی و یا چهار گوش دیده می‌شود. هشتی برای تقسیم قسمت‌های مختلف خانه و گاه دسترسی به خانه‌های دیگر استفاده می‌شد.
دالان
راهرویی که هشتی را به حیاط خانه متصل می‌کند، دالان نامیده می‌شود. دالان برای دیده نشدن اهل منزل و رعایت حریم خصوصی دارای پیچ و خم است.
حیاط
در خانه‌های تاریخی حیاط به عنوان مرکز خانه در نظر گرفته می‌شد. چرا که با توجه به مساحت زیاد و قسمت‌های مختلف مانند ایوان، حوض، باغچه و اتاق‌های اطراف آن، انجام بسیاری از کارها مانند مراسم مختلف مذهبی و عروسی را میسر می‌ساخت. معمولا حیاط خانه‌های سنتی بنا به رعایت حریم خصوصی و عمومی، از سه بخش نارنجستانی، اندرونی و بیرونی تشکیل می‌شد. حیاط نارنجستان محوطه‌ای بسیار کوچک بود که حتی قابلیت پوشیده شدن سر آن نیز وجود داشت. حیاط بیرونی وسعتی نسبتا کوچک داشت که توسط هشتی یا درب از حیاط اندرونی جدا می‌شد. این حیاط مختص کارها و دیدارهای عمومی بود و پذیرایی از افراد غریبه و یا نامحرم در اینجا صورت می‌گرفت.
حیاط اندرونی با وسعتی زیاد و قابل توجه، آراسته به درختان، درختچه‌ها و انواع بوته‌های گل بود. این حیاط حتی برای اهل منزل حکم یک باغ را داشت. حیاط اندرونی مختص اهل خانواده بوده و از دید نامحرمان پوشیده بود.
شاه نشین
در خانه‌های تاریخی اتاقی بود که نسبت به اتاق‌های دیگر ارتفاع بیشتری داشت. در قسمت بالای آن سقف نیم گنبدی قرار داشت که باعث خنک شدن هوای آن می‌شد. چون شاه نشین پذیرای اعضای بزرگ خانواده و مهمان‌های مهم بود، تزئیناتی همچون نقاشی، آیینه کاری و گچبری داشت. پنجره‌های اتاق شاه نشین اغلب سه دری یا پنج دری بودند که با شیشه‌های رنگی تزئین یافته بود.
خانه‌های توریستی ایران در نواحی مختلف کشور
ایران سرزمینی پهناور با نواحی مختلف آب و هوایی است. همان طور که گفته شد، خانه‌های تاریخی نیز تحت تاثیر شرایط اقلیمی، از معماری متفاوتی برخوردار شدند. در اینجا ساختار خانه‌های قدیمی در اقلیم‌های مختلف ایران را از نظر می‌گذرانیم.
خانه های تاریخی ایران در اقلیم گرم و خشک
در مناطق گرم و خشک یا کویری، تابستان گرم با آفتابی سوزان و زمستان سرد و سوزناک است. این اقلیم باعث شده تا تاثیر آن در معماری و ساخت خانه‌های قدیمی مناطق کویری مانند استان یزد، نمود پیدا کند. بنابراین، خانه‌های تاریخی در این مناطق به گونه‌ای ساخته شده‌اند که دارای قسمت‌های تابستان نشین و زمستان نشین باشند. مصالح به کار رفته در این خانه‌ها همگی دارای ظرفیت حرارتی بالا و بسیار مقاوم هستند. یکی دیگر از اجزای مختص این نواحی بادگیرها هستند. بادگیر هوای تازه را به داخل ساختمان انتقال داده و هوای خنک را مهیا می‌سازد. رنگ‌ها و مصالح نیز کاملا تاثیر گرفته از این شرایط آب و هوایی است. رنگ‌های گرم به کار رفته در بنا، مصالح مقاوم، حتی نقش‌های شمسه و چرخ خورشید، همگی حکایت از سازگار شدن این خانه‌ها با ناحیۀ گرم و خشک دارد.
در نواحی کوهستانی، با آب و هوایی سرد و مرطوب، جریان متفاوت است. هوای سرد، زاویۀ تابش خورشید، اختلاف دمای شدید، ناهمواری‌ها و شیب‌های تند از عواملی هستند که بر منظرۀ خانه‌های قدیمی این نواحی تاثیری شگرف گذاشته‌اند. نواحي عمده كوهستاني ايران واقع در استان‌هاي آذربايجان شرقی و غربی، اردبيل، زنجان، كردستان، همدان، كرمانشاه، مركزي، لرستان، چهارمحال و بختياري و كهگيلويه و بويراحمد، در امتداد دو رشته کوه البرز و زاگرس قرار گرفته‌اند.
در این نواحی از ویژگی‌های خانه‌های تاریخی می‌توان این موارد را برشمرد: خانه‌ها بیشتر درونگرا هستند. غالبا حیاط مرکزی دارند. بام خانه‌ها اغلب سطحی مسطح دارند. ارتفاع اتاق‌ها کم است. در و پنجره‌ها کوچک هستند. خانه‌ها دارای ایوان هستند. دیوارهای خانه قطر زیادی دارند. برای بیشترین استفاده از نور خورشید و حفظ دما، نحوۀ استقرار خانه‌ها تغییر می‌کند. جهت گیری ساختمان به گونه‌ای است که بیشترین نور آفتاب را در طول زمستان دریافت کنند. خانه‌ها به هم چسبیده و در مجاورت هم ساخته شده‌اند. ساختمان‌ها از مصالح با جذب حرارت زیاد و بیشتر از رنگ‌های تیره ساخته شده‌اند. وجود ایوان در خانه‌های قدیمی این نواحی بیشتر به دلیل مقابله با سرمای بوده است.
خانه های تاریخی ایران در اقلیم معتدل
مناطق ساحلی شمال کشور دارای آب و هوای منحصر به فردی است. با توجه به مرطوب و معتدل بودن، بارش‌های زیاد و عمق کم آب‌های زیرزمینی، خانه‌ها شکلی متفاوت‌تر به خود گرفته‌اند. چوب، سنگ و گِل، عمده‌ترین مصالح به کار رفته در خانه‌های این خطه هستند. طبقۀ همکف برای در امان ماندن کف بنا از نم و رطوبت در ارتفاع بالاتر از سطح زمین قرار می‌گیرد. ایوان دور تا دور بنا را فرا گرفته است، تا مانع رسیدن باران به بدنه خانه شود. همچنین ایوان سبب می‌شود تا اتاق‌ها به همدیگر دسترسی داشته باشند. بام خانه‌ها شیب دار است، تا باران و برف روی سقف جمع نشود. از جمله خانه‌های تاریخی در این مناطق می‌توان به خانۀ نجفی بابل اشاره کرد.
زیباترین خانه های تاریخی ایران
خانه‌های با شکوه در نقاط مختلف ایران، دیده‌ها را مسحور خود می‌گردانند. در این خانه‌ها، تاریخ دیرین و فرهنگ غنی مردم با هنر معماری ایرانی آمیخته شده است. هر کدام از شهرهای بزرگ ایران جایگاه خانه‌ها و بناهای عظیم و زیبا هستند. خانه‌هایی که همچنان پا برجا و استوار، ما را با خود به دنیایی از زیبایی، هنر، و رمز و راز گذشتگان می‌برند.
همان طور که گفته شد، ایران دارای تعداد کثیری از خانه‌های سنتی در شهرهای گوناگون است. این بناها به نوبه‌ی خود فضایی سرشار از روح زندگی و آرامش را در معرض نمایش می‌گذارند. در اینجا برخی از این شاهکارهای هنر را گردآوری کرده‌ایم که به اختصار به هر کدام می‌پردازیم.
در دل شهر تهران که قدم بگذارید، خانه‌های تاریخی بسیاری می‌بینید که به دوران قاجار تعلق دارند. یکی از خانه های تاریخی تهران، خانه مقدم است. خانه موزه مقدم به عنوان یکی از گران‌ترین و زیباترین خانه‌های ایران شناخته می‌شود. این خانه دارای بخش‌های متعدد و اشیائی بس گران بها است. خانه مقدم را در خیابان امام خمينی، حد فاصل خیابان شیخ هادی و خیابان ولی‌عصر، پلاک ۲۵۱ می‌توان یافت.
این خانه و منزل که به دوران قاجار تعلق دارد، از جمله خانه های تاریخی تهران و دیدنی این شهر است. خانه امام جمعه در خیابان ناصر خسرو، حوالی میدان امام خمینی در محله‌ی عودلاجان قرار دارد.
گاهی برخی از خانه های تاریخی تهران، به علت سادگی و زیبایی در معماری شهرت زیادی یافته‌اند. یکی از این خانه‌ها خانه مدرس است که دارای المان‌های ساده در معماری است. این خانه در چهار راه سرچشمه واقع شده است.
از زیباترین خانه های تاریخی تهران می‌توان به خانه‌ی تاریخی عمارت مسعودیه اشاره کرد که در دوران قاجار ساخته شده است. عمارت مسعودیه به قسمت‌های مختلفی همچون عمارت مشیرالدوله، سفره خانه، دیوان خانه، حیاط مشیری و حیاط سید جوادی تقسیم می‌شود. معمار این بنا استاد شعبان معمار باشی ذکر شده است. تزئینات بسیار زیادی در نمای بیرونی و اندرونی، از جمله گچبریها، کاشی کاری، نقاشی و خطاطی، انجام شده که زیبایی و عظمت آن را دوچندان ساخته است. این بنا در خیابان جمهوری، نرسیده به بهارستان، خیابان ملت، تقاطع خیابان اکباتان قرار دارد.
موزه سینما یکی از خانه های تاریخی تهران، به جای مانده از دوران قاجاریه است. نمای زیبا و دلنشین آن با ستون‌ها، پنجره‌های چوبی و محوطه‌ی پر از درختان کهنسال چشم بیننده را به خود جلب می‌کند. تماشای این بنای تاریخی در خیابان ولی عصر، خالی از لطف نیست. فضای دلنشین و قدیمی این خانه، آرامش خاطر را برای شما فراهم می‌آورد.
خانه‌ی قوام، یا همان موزه‌ی آبگینه یکی از جذاب‌ترین خانه های تاریخی تهران است. این خانه زمانی محل سکونت قوام السلطنه، وزیر احمد شاه قاجار بود. معماری این بنا آمیزه‌ای از معماری ایرانی و غربی است. موزه آبگینه با تزئیناتی زیبا همچون پله‌های سبک روسی، لوستر‌های کریستالی، ستون‌های چوبی و گچبری‌های دیدنی، پذیرای گردشگران است. این بنا در خیابان سی تیر قرار دارد.
هرچند این بنای شاهانه را می‌توان کاخ نامید، اما در دسته خانه های تاریخی هم می‌توان آن را طبقه بندی نمود. از بی‌نظیرترین، زیباترین و کامل‌ترین خانه های تاریخی تهران می‌توان به شمس‌العماره یا عمارت خورشید اشاره داشت. شمس العماره در ضلع شرقی کاخ گلستان جا خوش کرده است. عمارتی که در زمان خود مرتفع‌ترین بنای شهر بود. این بنا با 35 متر ارتفاع منظره‌ای زیبا و دورنمایی از کل شهر را در اختیار پادشاه می‌گذاشته است. فضای عمارت دارای پنج طبقه است. تزئینات بنا شامل آینه‌کاری، کاشی‌کاری هفت رنگ، مشبک و نقاشی است. ایوان و تالار شاه نشین در طبقه‌ی اول قرار دارند. این بنا در خیابان 15 خرداد واقع شده است.
خانۀ آقازاده در ابرکوه یزد قرار دارد، که به بادگیر مرتفع شهرت دارد. این خانه قدیمی متعلق به دورۀ قاجار است. دارای یک حیاط مرکزی با سه ساختمان در سه گوش آن است. ساختمان‌ها در فصل‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. بادگیر آن 18 متر ارتفاع داشته و یک کلاه فرنگی کنار آن برای تامین روشنایی تعبیه شده است. تزئینات فاخر در قسمت مرکزی و سقف مقرنس کاری شده تالار، چشم‌ها را به خود می‌دوزد. این بنا در خیابان شهید باهنر قرار دارد که بازدید از آن از ساعت 9 تا 15 برای عموم میسر است. توصیه ما این است که در میان خانه های تاریخی یزد حتما از این خانه دیدن کنید.
یکی از باشکوه‌ترین خانه های تاریخی یزد که قدمت آن به عصر قاجار بر می‌گردد، خانه‌ی لاری‌ها است. این خانه‌ی عظیم خود شامل مجموعه‌ی 6 خانه‌ی اعیانی است که دارای بخش‌های بیرونی، اندرونی و 3 حیاط است. خانه لاری ها دارای چهار وجه است که خانه‌ای چهار فصل به ارمغان آورده است. تزئیناتی همچون آینه کاری و نقاشی بر اتاق و در و پنجره‌های آن دیده می‌شود. همین تزئینات آن را به خانه‌ای اعیانی و باشکوه در عصر خود تبدیل کرده بود. این بنا در محله‌ی فهادان در مجاورت عمارت کلاه فرنگی قرار دارد. خانه لاری‌ها از ساعت 8 تا 20 پذیرای بازدیدکنندگان است.
یکی از زیباترین خانه های تاریخی یزد، خانه‌ی کلاهدوز‌ها یا موزه آب یزد است. این خانه به دستور تاجر معروف دوره‌ی قاجار، حاج سید علی اکبر کلاهدوز ساخته شد. خانه کلاهدوز از آثار منحصر به فرد دوران قاجار به حساب می‌آید. این خانه تاریخی دارای 5 طبقه بوده و از زیر آن 2 قنات عبور می‌کرده است. اکنون فقط یک قنات از زیر آن گذر می‌کند. نقاشی‌ها، گچبری و کاه گل نازک در زمینه‌ی آن، تالار آیینه و اتاق‌های پنج دری بر جذابیت بنا افزوده‌اند. این بنا در شهر یزد میدان امیر چخماق، ابتدای خیابان قیام قرار دارد. علاقمندان می‌توانند از ساعات 8 تا 19 به بازدید از آن بپردازند.
شهر شیراز با داشتن جاذبه‌های دیدنی، به شهر گل و شعر فارسی مشهور است. بخشی از دیدنی‌های این شهر مربوط به خانه های تاریخی شیراز است.
خانه‌ی تاریخی صابر
خانه‌ی تاریخی و مشهور صابر که متعلق به دوران زندیه است، در شهر شیراز قرار دارد. این بنا از جایگاه ویژه‌ای در معماری سنتی ایران برخوردار است. قرینه سازی دقیق و بسیار زیبا در ساخت و تزئینات این بنای با شکوه، آن را در نوع خود منحصر به فرد ساخته است. این عمارت زیبا و دلربا در کوچه‌ی محلۀ سرباغ، بن بست کدخدا، پلاک 62 میزبان شما خواهد بود.
قریب به 90 سال از ساخت این بنای تاریخی می‌گذرد. امروزه خانه فروغ الملک به موزه مشکین فام نیز شهرت یافته است. این خانه‌ی سنتی با داشتن بخش‌های شاه نشین، اندرونی، بیرونی، حوض، حیاط، حمام و آشپزخانه، یک خانه‌ی سنتی ایرانی را به نمایش می‌گذارد. خانه فروغ الملک در بافت قدیم شهر، نزدیک بقعه‌ی بی بی دختران واقع است.
یکی دیگر از خانه‌های تاریخی که قدمت آن به دوران صفویه برمی‌گردد، خانه بخردی است. معماری آن به سبک دوران صفوی است. ایوان و چندین تالار اصلی دارد. این بنا از پربیننده‌ترین خانه های تاریخی اصفهان است که می‌تواند آرامش و رضایت خاطر هنر دوستان و گردشگران را مهیا سازد. خانه بخردی در خیابان شهدا، خیابان ابن سینا پلاک 56 قرار دارد.
شاید به جرات بتوان گفت یکی از خانه‌های تاریخی و دیدنی شهر اصفهان، خانه تاریخی و دیدنی ملاباشی و یا معتمدی اصفهان است. این خانه زیبا در حال تبدیل به اقامتگاه است.
از دیگر خانه های تاریخی اصفهان که فضایی دلنشین برای مشتاقان اماکن تاریخی دارد، خانه‌ی دهدشتی است. قدمت آن به دوران قاجاریه بر می‌گردد. امروزه به عنوان یک کافه سنتی مورد استفاده‌ی عموم قرار گرفته است که به کافه گوهر نیز شناخته می‌شود. می‌توانید در ساعات 17 تا 22، در دروازه دولت، خیابان باب الرحمه لحظاتی شاد و آرام را در این مکان زیبا سپری کنید.
این عمارت فاخر و با شکوه با قدمتی بیش از 150 سال، از زیباترین خانه های تاریخی ایران و به جای مانده از عصر قاجار است. در خانه‌ی تاریخی وثیق انصاری به طرزی جالب و متمایز، در تزئینات اتاق‌ها و شاه نشین از پارچه و کاغذ دیواری استفاده شده است. این بنای دلنشین در خیابان هاتف، کوچه‌ی مشیر، بن بست وثوق قرار دارد.
خانه‌ای سنتی که خشت وجودش را با عشق بنا نهاده‌اند. خانه‌ی بروجردی‌ها در کاشان، که علاوه بر معماری چشم نواز، داستان ساخت آن نیز بر زیبایی آن افزوده است. جوانی که شرط ازدواج او داشتن خانه‌ای در شان خانواده‌ی عروس بوده، بی پروا توسط استاد علی مریم شروع به ساخت این بنا می‌کند. نمای بیرونی دیوارهای کاه‌گلی است. داخل خانه با معماری بی‌نظیر، گچبری و آینه کاری، بادگیر‌های قرینه، کلاه فرنگی با نورگیرهای هلالی شکل، بدون شک تحسین هر بیننده‌ای را بر می‌انگیزد. این بنای تاریخی در محله‌ی سلطان میراحمد، خیابان علوی قرار دارد.
خانه‌ی تاریخی طباطبایی‌ها در کاشان بدون شک یکی از بی‌بدیل‌ترین و زیباترین خانه‌های تاریخی است که همچنان استوار، بیننده را به روزگار‌های دور می‌برد. معماری درونگرای ایرانی کاملا خود را نشان داده است. با ورود به خانه، گویی به دنیایی دیگر وارد می‌شوید. خانه به سبک گودال باغچه ساخته شده و ارتفاع آن از سطح کوچه پایین‌تر است. مقرنس بندی‌ها، گچبریها و آینه کاری‌ها، سقف ایوانی این خانه‌ی باشکوه را زینت بخشیده‌اند. این عمارت زیبا همه روزه ساعات 8 تا 20، در خیابان علوی، محله‌ی سلطان امیر احمد، جنب امامزاده امیر احمد میزبان حضور شما است.
بزرگترین خانه تاریخی کاشان، با مساحتی بیش از 7000 متر مربع، خانه عامری ها نام دارد. در اصل قدمت این خانه به دوره زندیه باز می‌گردد. اما در دوران قاجار مرمت شد. این بنای عظیم دارای بخش‌های زیادی مشتمل بر حوض خانه، 7 حیاط بیرونی و اندرونی و شاه نشین است. امروزه در قالب هتلی مجلل پذیرای گردشگران از جای جای ایران و جهان است. این بنا در خیابان علوی، خیابان باستان هفتم قرار گرفته است.
بدون شک یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی خانه‌ی بهنام در تبریز است که قدمت آن به اواخر دوره‌ی زندیه و اوایل قاجاریه می‌رسد. خانه‌ی بهنام یک بنا با معماری اصیل ایرانی است. این عمارت مشتمل بر دو حیاط اندرونی و بیرونی، زمستان نشین، تابستان شین و… است. یک هفت دری بسیار زیبا در نمای آن چشم‌ها را به خود خیره می‌کند. تزئینات گچی، چوبی، سنگی، فلزی و آینه کاری در این عمارت باشکوه خودنمایی می‌کنند. این بنا در خیابان مقصودیه، نرسیده به خیابان ارتش قرار گرفته است.
خانه‌ی تاریخی قدکی
خانه‌ی تاریخی قدکی با نمایی آجری و منحصر به فرد قریب به 160 سال قدمت دارد. دارای دو حیاط بیرونی و اندرونی، با ایوان ستون‌دار و پنجره‌های ارسی بسیار زیبا که در طول تاریخ همچنان دست نخورده باقی مانده است، است. این بنا در مجاورت چند خانه‌ی قدیمی دیگر مانند خانه‌ی بهنام قرار دارد، که بر جذابیت دیدن از آن می‌افزاید. این بنا در شهر تبریز و کوچه مقصودیه، نرسیده به خیابان ارتش جنوبی قرار دارد.
در واقع خانه نیکدل یکی از با ارزش‌ترین و زیباترین خانه‌های تاریخی تبریز است. این بنا ویژگی‌های یک خانه‌ی اصیل ایرانی را در خود گنجانده است. تزئینات شامل گچبریها، آجرکاری و آینه‌کاری‌ها بر زیبایی و شکوه این عمارت زیبا افزوده‌اند. اتاق‌های زیاد کوچک و بزرگ، حوض‌خانه، اتاق‌های گوشوار در دو قسمت نمای اصلی، از بخش‌های جالب توجه این خانه‌ی تاریخی هستند. این بنا در خیابان امام خمینی، میدان ساعت، پیاده رو مقصودیه قرار دارد.
موزه قاجار یا خانه امیرنظام گروسی یکی دیگر از خانه‌های زیبا و باشکوه تبریز است. این خانه که به دوران قاجار تعلق دارد، در حال حاضر به موزه تبدیل شده است.
مواردی که ذکر شد، تنها تعدادی از خانه های تاریخی شناخته شده در کشور هستند. شهرهای دیگر نیز از این نوع آثار تاریخی بی‌بهره نیستند. به عنوان نمونه شهر نائین در 140 کیلومتری شهر اصفهان، خانه پیرنیا یا موزه مردم شناسی کویر را در دل خود جای داده است. همچنین خانه‌های مستوفی و کیانی زاده در بشرویه خراسان جنوبی و خانه داروغه در مشهد را نیز نباید از یاد برد.
لوکس‌ترین خانه های تاریخی ایران
در میان خانه‌های تاریخی، لوکس‌ترین آنها کدام است؟ بدون شک ایران با معماری سنتی بی‌نظیر خود، در بسیاری نقاط، خانه‌های تاریخی اعیانی و لوکس زیادی را در خود جای داده است. بناهایی که شکوه و عظمت و زیبایی خود را از گذشته‌های دور برای ما به ارمغان آورده‌اند. از جمله این خانه‌های تاریخی لوکس، چند موردی را معرفی می‌نماییم.
این خانه به عروس خانه‌های تاریخی در ایران شهرت یافته است. این بنای بی‌نظیر و زیبا، یکی از بناهای تمام عیار در مختصات یک خانه‌ی سنتی ایرانی است. یکی دیگر از خانه های تاریخی ایران که به جرات می‌توان آن را خانه‌ای اعیانی و فاخر دانست، خانه‌ی شاه یلانی یا مهین سرای راهب در کاشان است. اقامتگاهی باشکوه و تمام عیار، که حتی آن را لوکس‌ترین خانه‌ی تاریخی نیز دانسته‌اند. این بنا که قدمت آن به دوره‌های قاجاریه و اوایل پهلوی برمی‌گردد، دارای 2 طبقه، 12 اتاق، 3 حیاط اندرونی، بیرونی و خدمه است. خانه شاه یلانی تصویری کامل از خانه‌ی سنتی ایرانی را میزبان دیده‌ی شما ایران دوستان می‌کند.
اهمیت حراست ازخانه های تاریخی ایران
خانه‌های تاریخی یکی از مظاهر شکوه و عظمت تمدن دیرینه‌ی ایران هستند. از آنجا که بسیاری از این خانه‌ها امروزه تغییر کاربری یافته‌اند، شاهد حضور انبوهی از گردشگران در آنها هستیم. متاسفانه طی بازدید‌های گردشگران، این بناها دچار آسیب‌های زیادی شده‌اند. ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که در بازدید از این اماکن، باید قدر این یادبود‌های تاریخی را بدانیم. چرا که کوچک‌ترین سهل‌انگاری، خسارت‌هایی جبران ناپذیر به آنها وارد می‌کند.
نکات ضروری در بازدید از خانه های تاریخی ایران
رعایت نکات زیر در دید و بازدید از خانه های تاریخی ایران ضروری و اخلاقی است.
در ایامی از سال مانند تعطیلات نوروز و تابستان، این اماکن میزبان جمعیت زیادی هستند. بنابراین با اطلاعات و نقشه‌ی قبلی، از این بناها بازدید کنید. تا علاوه بر لذت بردن از این شاهکار‌ها، اطلاعات و درک صحیحی از تاریخ و جاذبه‌های خاص آن کسب کنید.
به شدت از دیوار نویسی و نوشتن اشعار و ابیات و خاطره‌نگاری در قسمت‌های مختلف خانه‌های تاریخی ایران پرهیز کنید. این کار به اصالت و وجهه‌ی بنا خدشه وارد می‌شود. همچنین این عمل از نظر قانونی جرم به حساب می‌آید. چرا که مصداق تخریب بنای تاریخی محسوب می‌شود.
پاکیزگی را رعایت کنید. به تزئینات دست نزنید. از کثیف کردن این خانه‌های سنتی پرهیز کنید.
قوانین و هشدار‌های اعلام شده را بخوانید و حتما رعایت کنید. چرا که خانه‌های تاریخی ایران دارای تزئینات معماری حساسی هستند. ممکن است حتی در یک فلش زدن دوربین آسیب نوری ببینند.
از آنجا که بسیاری از این خانه‌های تاریخی اکنون به عنوان موزه استفاده می‌شوند و یا اشیاء قدیمی و گران بهایی را در خود جای داده‌اند، از پایه‌ی دوربین، سلفی و موارد مشابه استفاده نکنید. چرا که خطر آفرین هستند.
خانه‌های تاریخی
در خاتمه باید خاطر نشان کرد اگر بخواهید سیر تکامل و پیشرفت بشر و هر تمدن و دیاری را بدانید، باید به معماری شهری و خانه‌های قدیمی آن شهر نظر کنید. تا روند تکامل را درک کنید. یکی از نمود‌های تاریخ و تحول هر شهر، خانه‌های قدیمی و معماری آن است، که در شهرها دیده می‌شود.
تاثیر فرهنگ و دین در ساخت خانه
ساکنان شهرها با توجه به فرهنگ و عقاید دوره تاریخی که در آن قرار داشتند، خانه‌های خود را به شکل متفاوتی می‌ساختند. به عنوان نمونه وجود کلون بر روی درب خانه، از مواردی بود که تحت تاثیر فرهنگ دینی آن دوران به وجود آمد. در قدیم برای هر جنسیت کلون مخصوصی بر روی درب‌ها تعبیه می‌شد. کلون زنان صدای ریز و نازکی داشت. اما کلون مردان، از صدایی بم و رسا‌تر برخوردار بود. این کلون‌ها برای حذف برخوردهای غیر ضروری نامحرمان با یکدیگر تعبیه شده بودند. از این رو باید گفت مذهب و آیینی که مردمان در هر دوره تاریخی به آن معتقد بودند، در معماری و نقشه خانه‌ها اثر داشته است. وجود اندرونی و بیرونی خانه در خانه‌های دوران صفویه و قاجار را نیز بایستی تحت تاثیر فرهنگ دینی مردم دانست.
مامن آرامش، خانه‌ی عشق
در بررسی معماری خانه‌های قدیمی، هنگامی که تلفیق طبیعت و معماری و فرهنگ را می‌بینیم، زبان به تحسین می‌گشاییم. برای مثال در شهرهای کویری مانند کاشان و یزد، وجود آب انبارها و بادگیرها مشترک است. آنچه تفاوت بین آنها را مشخص می‌کند، تفاوت در تزئینات و بخش‌های خانه و نقشه عمارت است. این تفاوت‌ها همگی برای سازگاری با شرایط اقلیمی و فرهنگ هر شهر است. معماری خانه‌ها در شهرهای بزرگی همچون اصفهان و شیراز به دلیل تاریخ غنی که دارند، به گونه‌ای دیگر متمایز است. به بیان دیگر فضاسازی حیاط و بخش‌های داخلی خانه‌ها بهتر و زیباتر صورت گرفته است. اما در هر صورت، خانه های قدیمی ایرانی همگی مامنی برای ساکنان خود بودند. و این روح آرامش همچنان در آنها موج می‌زند.
خانه تاریخی نوریان در نجف آباد یکی از جاهای دیدنی استان اصفهان است. این خانه تاریخی پس از بازسازی با عنوان “مکتب خانه علوم خواجه نصیرالدین طوسی” راه‌اندازی شده است. هدف از راه‌اندازی این مجموعه ارتقا دانش و فرهنگ نجف آباد در Weiterlesen
اقامتگاه بومگردی آنا شیراز در بافت تاریخی شهر از مراکز اقامت در شیراز است. در ادامه به معرفی، نظرات مشتریان، عکس و آدرس اقامتگاه بوم گردی آنا شیراز می‌پردازیم.
