آب انبار يكي از بناهاي شاخص در مناطق گرم و خشك كويري است. از آنجا كه در مركز ايران هميشه كمبود آب بوده است. راهكارهاي مثل ساخت آب انبار براي حفظ و ذخيره آب انديشه شده است. در اين محتوا تلاش شده تا به تعريف آب انبار، نام‌هاي ديگر آب انبار، تاريخچه آب انبار هاي ايران، مصالح ساخت آب انبارهاي ايران، طریقه ساخت آب انبار، منابع تامين آب بركه های ایران، اجزایآب انبارهای ایران (مخزن، سقف مخزن، بادگير، راه پله، پاشير و سردر ورودي)، تقسيم‌بندي آب انبارها از نظر مالكيت، برداشت آب، مكان احداث، زنمان احداث، شرايط اقليمي و جغرافيايي، طرز ساخت آب انبار، قدیمی‌ترین، بزرگترين و معروف‌ترین اب انبار هاي ايران پرداخته شود.
نام‌هاي ديگر آب انبار
همینطور آب انبار با نام‌هاي ديگري مثل برکه (در جنوب كشور)، آبدان، مصنع(در عربي)، برخ، مخزن آب، آبگیر، برم، تالاب، حوض انبار، حوض، سردابه، مصنعه، منبع، گاه آبدان، مرغي و مرغك (در ساوه) است.
همینطور در جنوب كشور به خصوص در بنادر خلیج فارس مثل بندر كنگ و بندر لنگه به آب انبار برکه گفته مي‌شود. در اين مناطق مي‌توان به بركه دريا دولت و بركه پنج دريا در بندر كنگ و بركه خليف و مجموعه برکه‌های بشاری در بندر لنگه اشاره كرد.
آب انبار چيست؟
درواقع آب انبار از سازه‌هاي بومي ايران است كه عبارت است از حوضي سرپوشيده در زير زمين است كه آب باران، چشمه و قنات در آن ذخیره مي‌شود. آب انبار به منظور ذخیره آب در فصول پرآب سال كاربرد دارد تا از آب ذخيره شده در فصول كم آبي استفاده شود.
همینطور آب انبار جزء سازه هاي آبي است كه بيشتر در مناطق كويري و گرم و خشك مثل استان يزد احداث شده است. ساير سازه هاي آبي احداث شده در مناطق گرم و خشك قنات يا كاريز و يخدان يا يخچال هستند.
تاريخچه آب انبار هاي ايران
در تمدن بزرگ ایلامی در شهر شوش در استان خوزستان، آثار باقي مانده از آب انبارهاي ايران باقي مانده است. تمدن ايلامي از اولین تمدن‌ها در فلات مركزي ايران است. اين تمدن به هزاره ی دوم قبل از ميلاد مسيح مي‌رسد. آب انبار در شهر دورانتاش در چغازنبیل شهر شوش واقع شده است. در دوره‌ی هخامنشیان نیز بقایای آب انبار و آبراه‌ها در تخت جمشید نيز قابل مشاهده است. برخي بر اين باورند ايرانيان مبتكر ساخت آب انبار در جهان هستند.
بيشتر آب انبارهاي ايران به دوره‌ی اسلامی به خصوص به قرون دهم تا سیزدهم تعلق دارد. در دوره‌ي اسلامي، آب انبار هاي ايران در بازارها و در بين محلات و نيز بين کاروانسراهای بین راهی ساخته شده‌اند.
مشكل كمبود آب وخشكسالي در ايران به خصوص در مركز ايران همواره به دليل قرار گرفتن آن در محيط گرم و خشك كويري بوده است. به طوري كه در کتیبه‌ي چهارم داریوش در تخت جمشید چنين نوشته شده است: اهورامزدا این کشور را بپاید از سپاه دشمن، از خشکسالی و از دروغ. در نتيجه به خاطر اقليم گرم و خشك مركز ايران، معماري و سازه‌هاي بومي در اين مناطق مثل آب انبار، بادگير و قنات ساخته شده است.
علاوه بر اين از دلايل ديگر ساخت آب انبارهاي ايران مي‌توان به تبخير شدن سريع آب به دليل گرماي شديد آب، آلوده و فاسد شدن آب در هواي آزاد و گرم شدن آب با نور شديد خورشيد در محيط كويري را نيز اشاره كرد.
مصالح ساخت آب انبارهاي ايران
با توجه به اقليم مختلف ايران، مصالح به كار رفته برای ساخت آب انبارها متفاوت است. مصالح به رفته در آب انبارهاي ايران شامل سنگ، آهک، آجر، ساروج، كاه گل، خشت و پوشش گیاهی است.
بيشتر آب انبارهاي جنوب كشور به خصوص در بنادر خليج فارس با سنگ احداث شده اند. سقف مخزن آنها نيز با سنگ ساخته شده است. از بركه هاي جنوب كشور مي‌توان به بركه‌هاي شيخ، برکه طلايي، خركي، گله‌داري، نيريز، شاكو، شكري، رئيس حسن، عباس، كاكا و بهزاد اشاره كرد. مصالح آب انبارهاي كرمان از آجر و خشت است. مخزن آب با آجر ساخته شده است اما سقف مخزن با خشت زده شده است. سقف گلي از انتقال گرماي خورشيد به آب مخزن جلوگيري مي‌كند.
طریقه ساخت آب انبار
نحوه ساخت و معماري آب‌انبارها نياز به تخصص و تجربه خاصي است، در ساخت آب انبار بايستي به ميزان فشار آب بر كف زمين و سطح آب انبار دقت شود، تهويه هواي داخل اين سازه، تصفيه و جلوگيري از آلودگي آب نيز بايستي مد نظر گرفته شود.
براي تصفيه و جلوگيري از آلودگي آب، فضاي داخل آب انبار تاريك ساخته مي‌شود تا موجودات كه نياز به نور خورشيد براي رشد دارند، در آن رشد نكنند. تصفيه آب از طريق ذغال، نمك و آهك صورت مي‌گيرد. تهويه و جريان هواي داخل آب انبار از طريق سازه ديگري به نام بادگير انجام مي‌شود. جريان هوا توسط بادگير مانع راكد ماندن آب مي‌شود، لذا از فاسد شدن آن جلوگيري مي‌شود.
طرز ساخت آب انبار
در ساخت آب انبار نخست محل احداث آب انبار مشخص مي‌شود. سپس بعد گودبرداري، ابتدا كف مخزن آب انبار با شفته آهك و سپس با سنگ ساخته مي‌شود. ديوارهاي مخزن نيز با چيدن سنگ يا آجر ساخته مي‌شود. مخزن پس از احداث با ساروج پوشيده مي‌شود. مخزن آب در مناطق كوهستاني در دل صخره و سنگ كنده مي‌شود و متفاوت با آب انبارهاي مناطق گرم و خشك است.
منابع تامين آب بركه ها
همانطور كه ذكر شد، هدف از احداث آب انبارها جلوگيري از اتلاف آب و ذخيره آن در فصول پر آبی است. لذا منابع تامين آب بركه هاي ايران، رودخانه‌ها و بارش‌هاي فصلي، چشمه‌ها و قنات مي‌باشد.
براي هدايت آب به آب انبار، تنبوشه‌ها ( لوله‌هاي سفالي) مورد استفاده قرار مي‌گيرد. تنبوشه‌هاي سفالي مورد استفاده در معبد زيگورات چغازنبيل از شاهكارهاي معماري تمدن‌هاي اوليه ايران براي هدايت آب باران در اين معبد است. حتي تنبوشه‌ها بارگذاري شده براي هدايت آب به آب انبار، گاهي به چندين كيلومتر نيز مي‌رسد.
نمونه‌ي از اين آب انبارها، آب انبار گرد كوه دامغان است كه آب آن از چشمه‌ي پيخار تامين ميشد.
آب آب‌انبارهاي بين راهي در كاروانسراها، از سيلاب‌هاي رودخانه‌هاي فصلي تامين ميشد. براي هدايت آب به آب انبار، خاكريزهاي در بستر رودخانه ساخته ميشد، آب در آن جمع ميشد و سپس بوسيله مجراهايي به آب‌انبار هدايت ميشد. خاكريز در نقش تصفيه آب، با ته‌نشين كردن ذرات و سنگ‌ريزه‌ها نيز عمل مي‌كرد.
اجزای آب انبار هاي ايران
اجزای آب انبارها شامل مخزن آب يا حوض، راچينه يا راه‌پله و يا پلكان‌هاي ورود به سازه، پاشير، سردر ورودي به سازه، بادگير و سقف گنبدي شكل است. معماری و طراحی آب انبارها در مناطق مختلف ایران تحت تاثیر معماری محلی و بومی قرار گرفته است.
مخزن آب
به مخزن آب كه تنوره يا خزينه نيز مي‌گويند. معمولا پلان مخزن آب انبارها مربع، مربع مستطیل، هشت ضلعی، دایره يا استوانه‌ي و تركيبي است. بر روي مخزن معمولا مخزن گنبدي شكل قرار مي‌گيرد.
مخزن استوانه‌ي
در مخازن استوانه‌ي آب انبار به دليل فشار زیاد آب در تمامی سطوح عمودی مخزن آن برابر است. ساخت اين مخزن نسبت به ساير مخازن آب انبارها ساده است. به دليل نداشتن گوشه و زاويه در مخازن استوانه‌ي، امكان رشد موجودات آبزي در آن كم است. آب انبار عبدالرزاق خان کاشان داراي مخزن دایره‌ای با سقف گنبدی است.
مخزن مکعب يا چهار گوش
این نوع مخزن به شکل چهارگوش يا مربع مستطيل با دهانه‌ی كوچك ساخته مي‌شود. انتخاب دهانه‌ی كوچك به دليل زدن طاق آهنگ است. ساخت مخزن مربع به دليل نداشتن پوشش طاقی پیچیده، بين سازندگان آب انبار رايج است. در این نوع مخازن به دليل عدم صحيح طراحي و ساخت گوشه‌ها و کنج‌ها، امكان رشد جلبک‌ها و موجودات آبزی وجود دارد. آب انبار وکیل شیراز داراي پلان مربع شكل با پوشش گنبدي است.
مخزن هشت وجه: در ايران آب انبارها دارای پلان مخزن هشت گوش انگشت شمار هستند. اين امر به دلیل پوشش سقف آن و امكان پوشش مناسب كنج‌ها و گوشه‌ها است.
مخزن مركب يا تركيبي
در مخزن تركيبي یک مخزن استوانه‌ی در مركز سازه احداث مي‌شود و چهار مخزن چهار گوش كشيده يا مستطيل به مخزن استوانه‌ی وصل مي شود.
سقف مخزن
سقف آب انبارها به شكل گنبدي، مخروطي، طاق آهنگ یا گهواره‌ای، کلنبو و مسطح ساخته ميشد. نحوه طاق‌زني در سقف آب انبار به شيوه دورچين است. سقف در دهانه‌هاي مخزن تا قطر بيست متر به اين روش زده مي‌شود. اما گاهي در مخازن خيلي بزرگ امكان زدن طاق وجود ندارد.
پوشش گنبدی
اين نوع سقف آب انبار برای مخزن با دهانه‌های بزرگ به كار مي‌رود. ساخت پوشش گنبد بر روي مخازن استوانه‌ي ساده‌تر قابل اجرا است.
پوشش مخروطی
پوشش مخروطی نيز بر روي مخازن مدور يا استوانه زده مي‌شود. اين نوع سقف با پوشش گنبدي تفاوت چنداني ندارد و نشان دهنده سليقه معمار است. البته اگر قطر مخزن آب انبار از اندازه استاندارد تجاوز كند، زدن پوشش مخروطي آسان‌تر است.
پوشش طاق آهنگ يا گهواره‌ای
اين پوشش براي مخازن با پلان مستطيل يا چهار گوش کشیده به صورت ضربی زده مي شود. این نوع پوشش از ساده ترین نوع طاق‌هاي مخزن آب است.
کلنبو: پوشش کلنبو از طاق‌هاي پر استفاده در معماري ايراني است. اين پوشش مانند یک گنبد کوچک است و فاصله‌هاي مربع شکل را پوشش مي‌دهد.
راچينه يا راه‌پله
براي برداشت آب از مخزن آب، پلكان‌هايي متناسب با عمق آب انبار به صورت شيب تند بنا شده است. معمولا راه پله‌ها با توجه به وسعت آب انبار داراي عرض دو متر است و ارتفاع پله‌ها پنجاه سانتي‌متر است.
نورگيري راچينه يا پلكان‌ها از طريق كانال‌هاي عمودي در سقف مخازن صورت مي‌گيرد. علاوه بر نورگيري، تهويه‌ي هواي راچينه نيز از اين طريق صورت مي‌گيرد. معمولا تعداد پله ها به چهل تا پنجاه عدد نيز مي‌رسد، لذا در فواصل راه پله محلي براي استراحت نيز تعبيه شده است.
پاشير
به محل برداشت آب در آب انبار را پاشیر مي‌گويند. پاشير يا پا شيرها معمولا یک پله از کف مخزن آب بالاتر ساخته شده‌اند. فضاي پاشير با پلان چهار ضلعی یا هشت ضلعی نیمه ساخته شده‌اند. در پاشير چند شیر آب برنجي براي برداشت آب مخزن تعبيه شده است. نيز سکو هايي براي استراحت نيز طراحي شده است. در پاشير دريچه‌ي در سقف به عنوان روشنايي به اين مكان و تهويه هواي راه پله و هواكش تعبيه شده است.
سردر ورودي
براي ورود به اين سازه معمولا سردري زيبا با تزئينات برپا شده است. تزئینات سردر اين بنا بيان كننده‌ي اهميت این بنا براي مردمان آن مناطق بوده است. تزئينات سردر ها شامل آجرکاری به شیوه خفته و رسته، کاربندي، کاشي‌کاري هفت رنگ، مقرنس‌کاري و کتبيه‌هايي در انواع خط نستعليق، ثلث و بنايي است.
معمولا در کتیبه‌ها نام سازنده و وقف كننده بنا نوشته شده است. در واقع کتيبه‌ي سردر آب انبار شناسنامه سازه به حساب مي‌آيد. اندازه و بزرگي سردر با حجم گنجايش مخزن ارتباط مستقيم دارد. يعني هر چقدر آب انبار بزرگ باشد، سردر نيز بزرگ و با شكوه بنا شده است.
بادگير
بادگير براي خنك نگه داشتن آب، تصفيه و در جريان بودن هوا در آب انبار بنا شده است. انواع جناح بادگيرهاي با توجه به جهت وزش باد، یک طرفه، دو طرفه، سه طرفه و چهار طرفه در اين بناها ساخته شده است. تعداد بادگيرها نيز متفاوت است. تعداد بادگيرها از يك تا هشت عدد در آب انبارهاي ايران احداث شده است.
آب‌انبار هفت بادگیر عصر آباد در استان يزد، آب انبار شش بادگیری در شهر يزد، آب انبار زنانه‌ی بازار در شهر قزوين داراي پنج بادگير، آب‌انبار مصلاي نايين داراي سه بادگیر، آب انبار مرادی مربوط به دوره قاجار در شهر رفسنجان داراي چهار بادگير، آب انبار مریضان ندوشن در يزد داراي دو بادگير و آب انبار شاه عباسی ندوشن يزد داراي تك بادگير است.
در آب انبارهاي كوچك ايران كه بادگير ندارند، هواكشي در بالاي سقف تعبيه شده است تا كار تهويه هوا را انجام دهد. اين هواكش نقش نو رساني به داخل سازه را نيز دارد.
تقسيم‌بندي آب انبارهاي ايران
اب انبار هاي ايران را مي‌توان شيوه‌هاي مختلف تقسيم‌بندي نمود. اين تقسيم‌بندي شامل شكل و طرز ساختمان مخازن، نوع پوشش سقف آب انبار، نوع تهويه به كار رفته براي اين سازه ( بادگير و هواكش )، نحوه برداشت آب از مخزن( دستي و پاشير )، شيوه‌ي آبرساني به مخزن آب انبارها، تزيينات به كار رفته در سردري آنها، مصالح به كار رفته در ساخت آنها، از نظر ساخت در منطقه‌ي جغرافياي و سبك‌هاي محلي ساخت آنها يعني گونه‌شناسي و سبك‌شناسي است.
تقسيم‌بندي آب انبارهاي ايران از نظر مالكيت
-
آب‌انبارهاي عمومي و همگاني
آب‌انبارهاي عمومي و همگاني در بازار، مدارس، مساجد، محلات و در مسير بين كاروانسراها بنا شده‌اند. آب انبارهاي عمومي گنجايش حجم زياد آب را داشتند و معمولا به وسيله افراد خير و يا افراد دولتي يا پادشاهان ساخته مي‌شدند. آب انبار حكيم شهر قزوين و آب انبار ميدان سيد اسماعيل شهر تهران نمونه‌ي از اين آب انبارها است.
-
آب‌انبارهاي خصوصي
آب‌انبارهاي خصوصي در داخل خانه‌ها در زیر ساختمان یا در زیر سطح حیاط و يا در باغات ساخته ميشد. ساخت آب انبار در باغ‌هاي روستاهاي ايران به خصوص در روستاي وانشان اصفهان، براي مصارف شخص و دام‌ها هنوز وجود دارد. مخزن آب انبارهاي خانه هاي قديمي معمولاً چهار گوش يا مكعب مستطيل‌است. سقف در آنها مسطح يا گهواره‌اي زده شده است. حجم آب ذخيره شده در آب‌انبارهاي خانگي براي مصرف سه تا چهار سال يك خانه كافي بود.
آب انبار خانگی در اندازه كوچك ساخته شده‌اند، آب انبار خانگی كه مخزن آن در زير حياط خانه احداث شده است. آب اين آب انبار از مخزن از راه دريچه‌اي در سقف به وسيله دلو يا سطل برداشت مي‌شود. اما در آب انبارهايي كه مخزن آنها در زير قسمت مسكوني احداث شده است، دسترسي به آب از طريق راه پله و پاشیر است.
تقسيم‌بندي آب انبارهاي ايران از نظر نحوه آب‌برداري
-
آب انبار دستي يا آب انبار رو
در آب انبارهاي عمومي مستقيماً آب را مي‌توان از مخزن برداشت كرد. با كاهش آب در مخزن، پلكان‌ها نمايان مي‌شوند، پلكان‌ها تا سطح زمين براي برداشت آب ادامه مي‌يابد. نمونه اين آب انبار، آب انبارهاي حسينيه زواره در استان اصفهان است. در برخي از آب انبارهاي عمومي در ايران كه حجم آب آنها كم است، بدون پلكان است. برداشت آب از طريق دريچه‌اي در سقف آب انبار با سطل آب صورت مي‌گيرد.
-
آب انبار شيري
آب انبار شيري داراي پاشير هستند. نسبت به آب انبارهاي دستي به بهداشت آب توجه بيشتري شده است.
تقسيم‌بندي آب انبارهاي ايران از نظر مكان احداث آنها
-
آب انبارهاي شهري
آب انبارهاي شهري در محلات و اماكن مذهبي، آموزشي و تجاري بنا شده است. اين نوع آب انبارهاي ايران نسبت به انواع ديگر داراي حجم بيشتري براي ذخيره آب بودند. اين آب انبارها توانايي تامين آب شهر را براي ماه‌ها بر عهده داشتند.
از آنجا كه اين آب انبارها نقش حياتي در تامين آب شهرها داشتند، نهايت دقت در انتخاب نوع مصالح و نحوه‌ي ساخت بناي آنها بكار رفته است. علاوه بر اين ساير اجزاء آب انبارهاي شهري مثل سردر ورودي و تزيينات و كتيبه، جلوخان و هشتي، پله‌هاي عريض و پهن، بادگيرهاي بلند بزرگ و چشمگير بنا شده‌اند.
-
آب انبارهاي روستايي
آب انبارهاي روستايي نسبت به آب انبارهاي شهري كوچك هستند. مصالح آب انبارهاي روستايي برخلاف مصالح آب انبارهاي شهري كه داراي مواد مقاوم و با كيفيت هستند، مصالح آب انبارهاي روستايي از مصالح موجود در روستاها است. مخزن آب انبارهاي روستايي اغلب استوانه‌ي شكل است.
-
آب انبارهاي قلعه‌اي
در آب انبارهاي قلعه‌اي مخزن آب كوچك اما عميق است. اين آب انبارها به گونه ساخته شده‌اند كه آب باران را از روي بام قلعه، سكوها و حياط جمع آوري و ذخيره مي‌كردند. همینطور آب‌انبار قلعه‌ي حسام‌آباد اسدآباد همدان نمونه‌ي از آب انبارهاي قلعه‌اي است.
از آب انبارهاي قلعه‌اي معمولا داراي مخزن آب استوانه هستند و سقف پوشش گنبدی دارند. آب انبارهاي قلعه‌اي براي ذخيره آب در هنگام محاصره دشمن كاربرد داشتند تا زمان پايان يافتن محاصره قلعه، ساكنين قلعه دچار بي‌آبي نشوند.
-
آب انبارهاي ميان‌راهي
درواقع آب انبارهاي ميان راهي در مسير جاده هاي كاروان رو و در نزديكي كاروانسراها ساخته شده‌اند. مخزن آب انبارهاي ميان راهي استوانه اي و پوشش گنبدی دارند. در بعضي از آب انبارهاي ميان راهي كلاه فرنگي‌هايي براي استراحت مسافران طراحي شده است. آب انبار برسته در نزديكي تفت در استان يزد نمونه‌ي از اين آب انبارها ست.
-
آب انبارهاي بياباني
آب انبارهاي بياباني همانطور كه از نامش بر مي‌آيد، در صحراهاي گرم و خشك با هدف سيراب كردن دام ها احداث شده‌اند. مخزن آب انبارهاي بياباني معمولاً چهار گوش هستند.
تقسيم‌بندي آب انبارهاي ايران از نظر دوره احداث آنها
-
آب انبارهاي پيش از دوره صفوي
از آب انبارهاي پيش از دوره صفوي، تعداد كمي از اين آنها باقي مانده است و سردرهاي تزييناتي ندارند.
-
آب انبارهاي دوره صفوي
آب انبارهاي دوره صفوي در بناهاي عمومي و مهم مثل مساجد، بازارها، مدارس، حسينيه‌ها و تکايا زده شده‌اند. بيشتر اين آب انبارها داراي سردر با اشكال تزييناتي هستند.
-
آب انبارهاي دوره قاجار
آب انبارهاي ساخته شده در دوره‌ي قاجاريه به لحاظ معماري سردري‌هاي باشكوه، به راحتي با ساير آب انبارهاي ايران در دوره‌هاي قبلي قابل شناسايي هستند.
-
آب انبارهاي عصر حاضر
درواقع آب انبارهاي عصر حاضر نيز ساده هستند. همینطور آب انبارهاي ساخته شده در دور‌هاي قبل به خصوص در بنادر و جزاير جنوب كشور هنوز هم کاربرد دارند. از جمله آب انبارهاي بنادر دو شهر تاریخی بندرلنگه و بندرکنگ است كه آب ذخيره شده در طول سال مورد استفاده‌ي اهالي قرار مي‌گيرد.
بزرگترين آب انبارهاي ايران
یکی از بزرگترین آب انبارهای ایران، آب انبار کل در شهرستان گراش در استان فارس است. اين آب انبار حدود سیصد سال پیش در دوره‌ي قاجاریه بنا شده است. دهانه اين آب انبار به قدري بزرگ است كه به آن گنبدي ساخته نشده است. اين آب انبار توسط يكي از خيرين به نام همت حاج اسدالله گراشی ساخته شده است و وقف عموم شده است.
آب انبار برکه دریا دولت در بندر کنگ در استان هرمزگان نيز یکی از بزرگترین آب انبارهای ایران است. اين آب انبار به خاطر وسعتش نام دولت گرفته است.
قديمي ترين آب انبار ايران
از قديمي ترين آب انبار هاي ايران مي‌توان به آب انباري سه قلعه اسطخر فارس كه توسط عضدالدوله ديلمي در قرن چهارم بنا شده است. از ساير آب انبار هاي قديمي ايران مي‌توان به آب انبار سيد اسماعيل تهران، آب انبار مسجد كبير قزوين و آب انبار مسجد جامع یزد را نام برد.
آب انبارهاي زيباي ايران
آب انبارهاي ساخته شده در استان‌هاي يزد، سمنان، كرمانشاه، قزوين، كردستان و شهرستان‌هاي كاشان و نطنز در بين آب انبارهاي ايران داراي ارزش معماري و هنري بالايي هستند. آب‌انبار حاج كاظم در شهر قزوين و آب‌انبار ميدان حسينيه در افوشته در شهر نطنز نمونه‌ي از اين آب انبارهاي زيباي ايران است.
آب‌انبار حاج كاظم در شهر قزوين داراي چهل پلكان، دو هواكش براي روشنايي و تهويه هوا، سردري زيبا با طاق‌نماهاي متعدد، قوس جناغي بلند، خط بنايي يا معقلي، تزيينات كاشي‌كاري با طرح‌هاي هندسي است.
آب انبارهای معروف ایران
آب انبارهاي ايران فقط در نواحي گرم و خشك و كويري ساخته نشده است. بلكه در سراسر ايران به عنوان مثال در استان هاي حاشـيه‌ي خليج فارس و جزاير جنوبي آن، شهرهاي شمالي مثل ساري و گرگان، در استان‌هاي غربي كشور در كرمانشاه و كردستان، در استان‌هاي مركزي ايران در تهران، قزوين، اصفهان و يزد، در استان‌هاي شرق كشور در خراسان ساخته شده‌اند.
درواقع از آب انبارهای معروف ایران مي‌توان به آب انبار سردار بزرگ قزوین، آب انبار شش بادگیر شهر یزد، آب انبار مجموعه امیرچخماق یزد، آب انبار گلشن شهر يزد، آب انبار عبدالرزاق خان کاشان، آب انبار رستم گیو در یزد، آب‌انبار علی مردان خان کرمان، آب انبار صفی آباد از توابع شهرستان اسفراین در استان خراسان شمالي، یازده برکه اوز در استان فارس، آب‌انبار وکیل شیراز، آب‌انبار معصوم خانی نایین در استان اصفهان، آب‌انبار حاج محمد تقی شهداد در استان كرمان، آب‌انبار شریعت يا موزه آب گناباد در استان خراسان رضوي، آب‌انبار کازرونی اصفهان و غيره است.
از آنجا كه آب انبارهای ايران قسمتي از ميراث معماري بومي ايران هستند، لذا بايستي جزو ميراث معماري ايران حفظ و باقي بمانند. در سال‌هاي اخير براي حفظ و پابرجا ماندن اين سازه بومي و ايراني، برخي از آب‌انبارهاي شهري تغييري كاربري داده‌اند، به عنوان مثال آب‌انبارهاي شهري به رستوران و سالن غذاخوري- آب‌انبار سيد اسماعيل در شهر تهران،- كافي شاپ و چايخانه، تئاتر و يا موزه تبديل شده‌اند.
منابع
- ساماندهی خشکه رودها و برکه‌هاي باران، روش سنتی استحصال آب در جنوب کشور، محمدرضا غریب رضا، هفتمین همایش ملی سامانه‌هاي سطوح آبگیر باران، تهران، اول و دوم اسفند ماه 1397
- معماري آب انبارهاي شهر قزوين، غلامحسين معماريان،
- مقایسه ی تطبیقی آب انبارهای اقلیم گرم و خشک و گرم و مرطوب، نیلوفر پورزرگر، حدیثه کامران کسمایی، كنفرانس پژوهش‌هاي معماري و شهرسازي اسلامي و تاريخي ايران
- آب انبار، یک سازه کارآمد برای تامین آب شرب در جنوب ایران، غلامرضا رهبر، محمد مهدي قاسمی و رویین تن منوچهري، چهارمين همايش ملي سامانه‌هاي سطوح آبگير باران، مركز تحقيقات و آموزش كشاورزي و منابع طبيعي خراسان رضوي، انجمن علمي سيستمهاي سطوح آبگير باران، مشهد مقدس، 28-29 بهمن 1394
- آب انبارهاي كاشان، دكتر محسن نيازي، فرهنگ مردم ايران، شماره 10، پاييز 1386
