بندر كنگ شهري بسيار زيبا و جذاب با نخلستان‌هاي سر به فلك كشيده در شهرستان لنگه در استان هرمزگان است. اين بندر، پايگاه جهاني دانش سنتي در زمينه لنج سازي و دريانوردي بوده است. در اين بخش سعي كرديم تا به معرفي بندر كنگ و موقعيت جغرافيايي آن، تاريخچه بندر كنگ، جمعيت بندر كنگ، شغل و معیشت مردمان اين بندر، آداب و رسوم مردم بندرکنگ، زلزله بندر كنگ، پوشش گياهي بندركنگ، معماری بندر تاریخی کنگ، دیدنی های بندر کنگ جاذبه‌هاي تاريخي (بركه دريا دولت، خانه گلبتان، برج مدور، قلعه پرتغالی‌ها، خور بزرگ، موزه مردم‌شناسی و دریانوردی بندر كنگ)، جاذبه‌هاي مذهبي و فرهنگي بندر كنگ (مساجد، خانه هنرمندان و خانه صنايع دستي) و جاذبه‌هاي طبيعي، راه‌هاي ارتباطي با بندركنگ، صنايع دستي و سوغات بندر کنگ و اقامتگاه در بندر تاريخي كنگ اشاره كرد.
بندر کنگ کجاست؟
درواقع بندر كنگ در شرق بندر لنگه در استان هرمزگان قرار دارد. اين بندر در مسير جاده بندرعباس- بوشهر واقع شده است.
مساحت بندر کنگ
مساحت اين بندر در حدود 650 هکتار است. بندر تاريخي كنگ داراي مختصات جغرافيايي 54 درجه و 56 دقیقه و 15 ثانيه طول شرقي و 26 درجه، 35دقيقه و 39ثانيه عرض شمالي است. ارتفاع متوسط اين بندر پنج متر از سطح آب‌هاي خليج فارس است. فاصله بندرعباس تا بندر کنگ 166 كيلومتري است. در واقع بندر تاريخي كنگ در غرب بندرعباس واقع شده است. بيش از دو ساعت طول مي‌كشد تا به بندرعباس رسيد.
تاريخچه بندر كنگ
بندر كنگ در زمان‌هاي گذشته، پل ارتباطي بين شهرهاي لار و بستك با آب‌هاي آزاد جهاني بود. همچنين اين بندر مورد توجه كشورهاي اروپايي مثل هلند، انگليس و پرتغال بود تا از طريق اين بندر مهم، راهي براي تجارت جهاني در آب‌هاي خليج فارس پيدا كنند.
تاريخ دقيق اين منطقه قبل از اسلام به طور كامل بررسي و مطالعه نشده است. اما با توجه به قلعه لشتان در نزديكي بندر كنگ و آثار باقي‌مانده از آن، قدمت اين قلعه به قبل از اسلام مي‌رسد. آثار باقي‌مانده در درون قلعه‌ي لشتان شامل خانه‌ها، انبار آذوقه، آب انبار و بركه‌ها و قبرستان است. اين قلعه نشان دهنده پويا بودن اين بندر در دوران قبل از اسلام است.
آثار و بناهاي تاريخي از دوره‌ي سلجوقيان در اين بندر به جا مانده است. اما دوران رونق بندر كنگ به دوره صفويه و به شاه عباس اول مي‌رسد. بندر تاريخي كنگ پس از شكست دادن استعمارگري پرتغالي‌ها توسط شاه عباس به اوج شكوه و رونق رسيد. در دوره افشاریه و زندیه نيز طبق متون نوشته شده صنعت كشتي و لنج‌سازي آن پيشرفته و مشهور بود. به طوري كه نادر شاه دستور داده بود تا براي نيروي دريايي ايران، كشتي جنگي در اين بندر ساخته شود. در اواخر دوره قاجاريه يعني دوره ناصرالدين شاه، كم كم از شكوفايي اين بندر كاسته شده است.
به طوري كه با آغاز جنگ‌هاي جهاني در دوره پهلوي، فقر و قحطي و مهاجرت مردم از اين بندر و نيز كشف نفت در استان خوزستان و شكوفايي بنادر خرمشهر و آبادان بر افول آن تاثير بگذارد. در زمان اوج شكوفايي بندر كنگ، سفرهاي دريايي از اين بندر به بنادر عراق، يمن، آفريقاي شرقي، پاكستان و هندوستان انجام مي‌شد.
جمعيت بندر كنگ
بر اساس سرشماري عمومي نفوس و مسكن در سال 1395 جمعيت شهر بندر كنگ، 19231 نفر بوده است. مردمان اين بندر داراي مذهب تسنن و شيعه هستند. اين مردمان سال‌هاست در كنار هم زندگي آرام و مسالمت آميزي دارند و بر عقايد همديگر احترام قائل هستند.
شغل و معیشت مردمان بندر كنگ
به دليل نبود آب كافي كشاورزي در اين بندر رونق زيادي ندارد. محصولات كشاورزي شامل خرما است. بيشتر ساكنان اين بندر از طرق صيد ماهي زندگي‌شان را سپري مي‌كنند. صيد ماهي از طريق قايق‌هاي بومي و لنج صيادي صورت مي‌گيرد. صنايع دستي نيز از شغل‌هاي درآمدزا در اين بندر است.
همچنين در گذشته صنعت لنج‌سازي و تعميرات آن، در اين بندر تاريخي پيشرفته و پر رونق بود. به طوري كه از سراسر حوزه خليج فارس و دريايي عمان براي خريد و تعمير لنج به اين بندر مي‌آمدند. لنج‌هايي مثل سمبوک، بغله، بوم، جالبوت و غيره در اين بندر ساخته مي‌شد. در حال حاضر نيز صنعت لنج‌سازي رونق‌اش را در اين بندر از دست نداده است. شغل بیشتر مردمان اين سرزمين اين حرفه‌ي اجدادي است. به طوري كه در دهه‌هاي اخير در اين بندر لنج پاكستاني نيز ساخته مي‌شود. در حال حاضر شرکت کوهین دریا در اين بندر يكي از معروف‌ترين صنايع تولید و تعمیر انواع لنج است.
آداب و رسوم مردم بندر کنگ
فرهنگ مردم بندر کنگ مثل ساير شهرهاي بندري جنوب كشور بسيار غني است. اين مناطق بسياري از آداب و رسومات قديمي خودشان را حفظ كرده‌اند. به طوري كه نوعي جاذبه گردشگري محسوب مي‌شود.
همینطور در بندر تاريخي كنگ نيز مثل ساير شهرهاي جنوبي كشور، مراسم ازدواج به شكل سنتي به شيوه خاصي برگزار مي‌شود كه بخشي از ميراث فرهنگي كشور عزيزمان است. در اين بندر به عروسي عيش مي‌گويند. مراسم عروسي در اين بندر با پوشش زنان بومي و تزئينات آنها خاص همراه است. حجله عروس نيز در اين بندر در كل منطقه خليج فارس و حتي كل ايران منحصر به فرد است. در بندر كنگ براي عروس، شلوار و جلبیل ( نوعي شال محلي) دوخته و آماده مي‌شود.
در مراسم عروسي بندر كنگ، مراسم موسيقي خاص منطقه به نام زريف نیز برقرار است. در واقع زريف براي ابزار شادي در عروسي صورت مي‌گيرد. معمولا مراسم زريف در نزديكي منزل عروس برگزار مي‌شود.
در زمان اجراي مراسم در دو رديف افراد معمولا هشت الي بيست در مغرب و مشرق در مقابل هم قرار مي‌گيرند، گروه موسيقي در وسط ميدان دو رديف قرار مي‌گيرد. گروه موسیقی شامل افراد دهل زن، كسر زن، داهيره زن و شلنج زن است. اشخاص در دو رديف مغرب و مشرق با ريتم موسيقي زريف ، رقص يكجا و ثابتي دارند. اين رقص شامل حركت پاهاي چپ و راست به سمت عقب و جلو است. در اين رقص گروهي دست چپ افراد در كمر شخص بعدي است. در زمان قاجار در مراسم زريف، شمشير هم بود. خوانندگان اين مراسم نهيم نام دارند. معمولا اشعار عربي را مي‌خواند.
پوشش گياهي بندركنگ
گياهان فضاي سبز شهر بندر كنگ شامل انواع درختان گونه‌هاي بومي منطقه است. اين درختان شامل خرگ، چريش، شمشاد، نخل، گل ابريشم، انواع نخل، مركبات، لوز، كنار، سمر، كهور، خرزهره، بنجامين، گل كاغذي و غيره است.
زلزله بندر کنگ
با توجه به بررسي‌ها و مطالعات زمين لرزه در بين سال‌هاي 2006 تا 2018 در بندر كنگ، شدت زلزله اين بندر 5/2 تا 1/5 بوده است. هفتاد درصد از زلزله‌هاي بندر تاريخي كنگ با شدت 3 تا 9/3 بوده است.
از سوغات بندر كنگ مي‌توان به صنايع دستي تزييني مثل زربافي، كمان‌دوزي، گلابتون‌دوزي، خوس‌دوزي، گلدوزي و پوشاك محلي اشاره كرد. صنايع دستي ديگر مرتبط با درختان نخل است كه از آن مي‌توان به بافت حصير و زنبيل اشاره كرد.
معماری بندر کنگ
بندر كنگ داراي ويژگي‌هاي منحصر به فرد از لحاظ بافت معماري است. به طوري كه بافت قديمي اين شهر داراي خانه‌های درون‌گرا با بادگیرها و بركه‌هاي فراوان است. شاخص‌ترین عنصر معماری در بافت قديمي در شهر بندر کنگ بادگیرها است كه چشم‌انداز بسيار زيباي را براي اين بندر بوجود آورده است. بادگيرها معماري اصيل ايراني به صورت هوشمندانه باعث خنك شدن خانه‌ها مي‌شوند.
با توجه به اقليم گرم بندر كنگ، اكثر خانه‌ها با رنگ روشن و سفيد ساخته شده‌اند خانه‌ها در بافت قديمي اين شهر، با ديوارهايي به صورت قطور و ضخیم احداث شده است. بيشترين مصالح خانه‌هاي قديمي از سنگ‌های گچی با روكشي از گچ تشکیل داده است. از زیبایی‌های خاص خانه‌هاي تاريخي بندر كهن كنگ مي‌توان به چوب منقوش و مشبک در ساختمان‌ها بويژه در درب و پنجره‌ها اشاره كرد.
دیدنی های بندر کنگ
جاهای دیدنی بندر کنگ شامل جاذبه‌هاي تاريخي، مذهبي، فرهنگي و طبيعي است. از آثار تاريخي بندر كنگ مي‌توان به بركه‌ها، قلعه، خانه‌هاي تاريخي و موزه‌های تاریخی آن ذكر كرد. به دليل نزديكي بندر لنگه به بندر كنگ ( حدود پنج كيلومتر) مي توان از جاهای دیدنی بندر لنگه مثل خانه‌هاي تاريخي آن نيز بازديد نمود.
بركه‌ها يا آب انبارها از معماري بومي ايران سرچشمه گرفته است. كاربرد اين سازه براي ذخيره آب باران بوده است. بركه‌ها با معماري خاص به صورت گنبدي شكل در داخل شهر يا مسير شهرستان بندر لنگه، در مسيرهاي حركت رواناب ساخته مي‌شدند. بزرگترين بركه شهر بندر كنگ بركه‌ي دريا دولت است. بركه‌ي دريا دولت به صورت دايره با قطر بيست و هشت متر ساخته شده است. عمق اين آب انبار چهارده متر است. انتخاب دولت در نام اين بركه به دليل بزرگي آن بوده است.
عکس برکه دریا دولت
از دیگر برکه های کنگ می‌توان از برکه طلایی نام برد.
خانه گلبتان
در بافت تاريخي شهر بندر كنگ دويست و هشتاد خانه بومي و قديمي واقع شده است. اين خانه‌ها از جاذبه‌هاي گردشگري اين بندر محسوب مي‌شوند. از خانه‌هاي تاريخي و بومي اين بندر مي‌توان به خانه‌ي گلبتان اشاره كرد. اين خانه تاريخي در دوره قاجاريه بنا شده است. خانه گلبتان در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. از ساير خانه‌هاي تاريخي اين شهر تاريخي مي‌توان به خانه‌هاي عیدی، یونسی، یوسفی، کرچی، علی گلبت، کویتی، رشید، حسن کنگی و خانه عبدالله ابراهیمی فرد اشاره كرد.
برج مدور در غرب بندر كنگ و در فاصله‌ي شصت متري از ساحل دريا از سنگ سياه و ساروج بنا شده است. اين برج براي نگهباني و ديدباني احداث شده بود كه دريچه‌ها برج هنوز پابرجا است. برج مدور در محاصره آب دريا قرار گرفته است و در هنگام جزر مي توان به داخل آن وارد شد.
قلعه پرتغالی‌ها در غرب بندركنگ با سنگ و ساروج ساخته شده است. اين قلعه مثل قلعه پرتغالي‌هاي هرمز و قشم، بازمانده از آثار استعمار پرتغالی‌ها در اين بندر است. در حال حاضر جز دو ستون پايه چيزي از آن باقي نمانده است.
جامانده های رها شده قلعه پرتغالی ها بندر کنگ
خور بزرگ
در چهارصد متري قلعه پرتغالي‌ها بندر كنگ، خور قديمي وجود دارد كه در قديم محل لنگر انداختن كشتي‌هاي بزرگ تجاري بود. در حال حاضر از هياهوي كشتي‌ها در آن اثري نيست و سطح اين خور توسط ماسه و شن با مرور زمان پر شده است. نزديك بودن اين خور به قلعه پرتغالی ها بندر کنگ نشان دهنده آن است كه كالاها از كشتي به قلعه حمل مي‌شد و نيز كالاهاي صادراتي بندر از قلعه به كشتي بار مي‌شد. از طريق اين خور كالا به ساير كشورهاي جهان فرستاد مي‌شد.
موزه مردم‌شناسی و دریانوردی بندر كنگ
موزه مردم‌شناسي و دريانوردي بندر كنگ توسط ناخداها و جاشوهاي قديمي اين بندر ايجاد شده است. در اين موزه وسايل ناخداها و جاشوها از جمله فرمان لنج، قطب‌نما و راديوهاي قديم به نمايش گذاشته شده است. در اين موزه علاوه بر به نمايش گذاشتن مجموعه‌هاي دريانوردي بندر تاريخي كنگ، صنايع دستي، آداب و رسوم، معماري، نوع پوشش مردمان و غذاهاي اين منطقه را نيز به نمايش گذاشته شده است.
همینطور موزه ديگري به نام موزه شخصي آقاي محمد ابراهيم ابراهيمي نيز وجود دارد. اين موزه در منزل شخصي اين ناخدا بر پا است. در اين موزه مجموعه عكس‌هاي قديمي و با ارزش، تجهيزات دريايي و لنج‌راني و ساير وسايل دريايي به نمايش گذاشته شده است.
دیدنی های مذهبي بندر كنگ
از آثار مذهبي بندر كنگ مي‌توان به مساجد آن اشاره كرد. از قديمي‌ترين مساجد بندر كنگ مي‌توان به مساجد حسنين و كويتي اشاره كرد. اين دو مسجد در بافت تاريخي اين بندر قرار دارند.
مسجد سه طبقه یا تجارت خانه در محله‌ای سلطان آباد در غرب شهر کنگ واقع شده است. اين بنا با قلعه پرتغالي ها فاصله‌ي زيادي ندارد. در حال حاضر از اين بناي تاريخي مخروبه و ويراني بيش نمانده است. قدمت دقيق اين بنا دقيقا مشخص نيست. برخي بر اين باورند قدمت مسجد سه طبقه به دوره قاجار مي‌رسد. عده ديگر با توجه به نوع معماري آن، اين بنا را به دوره سلجوقيان نسبت مي‌دهند. از اين بنا اتاق‌ها، دو محراب و طاقچه‌ها باقي‌مانده است. اتاق‌ها دورادور حياط ساخته شده‌اند. به نظر مي‌رسد اين بنا، اقامتگاهي براي استراحت ملوانان، جاشوها، ناخدايان، تاجران و غيره بوده است.
مسجد دو محرابه کنگ
جاذبه هاي فرهنگي بندركنگ
خانه صنایع دستی و خانه هنرمندان در خانه‌هاي تاريخي بندر كنگ احداث شده است. در خانه صنايع دستي علاوه بر آموزش صنايع دستي، نمايشگاه فروش صنايع دستي نيز بر پا است. در خانه‌ي هنرمندان بندر كنگ نيز انجمن هنرهاي تجسمي، عكاسي، موسيقي، شعر، خوشنويسي و تئاتر برگزار مي‌شود.
جاذبه‌هاي طبيعي بندركنگ
چشم انداز بسيار زيبا از سواحل نيلگون خليج فارس، موج‌شكن‌ها، جنگل‌هاي حفاظت شده آكاسيا و درختان زيباي از جاذبه‌هاي طبيعي بندركنگ به شمار مي‌روند.
سمبل نمادين لنج بوم مسی
لنج بوم مسی در بندر تاريخي كنگ در سال 1273 ساخته شده است. اين كشتي كالاهاي تجاري به كشورهاي هندوستان، پاكستان، آفريقايي شرقي و يمن حمل مي‌نمود. ظرفيت اين لنج در حدود هفتصد تن بود.
لنج بوم مسی در سال 1323 شمسي با شصت و چهار سرنشين به سمت بنادر كشورهاي پاكستان و هندوستان حركت نمود. بعد هشت روز از حركتش، مورد حمله زیردریایی متفقین قرار گرفت. تنها سي نفر از كاركنان اين لنج زنده ماندند و بعد هشت ماه به بندر كنگ برگشتند. سطح زيرين اين لنج به دليل پوشش ورقه‌هاي مسي به لنج بوم مسی معروف شده بود.
تنديس نمادين لنج بوم مسي در سال 1386 به كمك ناخدايان با تجربه و قديمي و با همكاري مديريت شهري و مردم بندر كنگ در ساحل اين بندر ساخته شده است.
راه‌هاي ارتباطي با بندر كنگ
فرودگاه شهر بندر لنگه راه ارتباط هوايي بندر كنگ را با ساير شهر و استان‌هاي ايران برقرار مي‌كند. ارتباط ريلي اين بندر نيز از طريق راه آهن بندرعباس در فاصله‌ي صد و هشتاد كيلومتر از آن برقرار است. بزرگراه خلیج فارس نيز با فاصله صد و هشتاد كيلومتر از اين بندر، راه ارتباطي زميني آن را با ساير آزادراه‌هاي كشور ميسر مي‌سازد.
اقامتگاه بندر کنگ
براي اقامت در بندر کنگ مي‌توان به هتل بندر کنگ، خانه‌هاي ساحلي و اقامتگاه‌هاي بوم گردي مراجعه نمود.
منابع
تحلیل جامعه‌شناختی آیین دریایی رزیف در بندرکنگ، فرامرز خجسته، بنیامین انصاری نسب، پژوهشنامه فرهنگی هرمزگان، شماره 8 و 9 ، سال 1393
طرح ويژه شهر بندر كنگ، جلد اول: مباني نظري و شناخت كنگ، مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي
قلعه پرتغالی ها بندر کنگ از جاهای دیدنی بندر کنگ در کنار ساحل خلیج فارس است. در ادامه به معرفی، تاریخچه و آدرس دقیق قلعه پرتغالی ها بندر کنگ می‌پردازیم.
