جزیره قشم بسان مرواریدی در صدف استان هرمزگان، واقع در جنوب بندرعباس و در جنوب کشور ایران تجلی می‌کند. البته می‌توانید جزیره را، در تنگه هرمز ببینید و آن را وسیع‌ترین جزیره خلیج فارس و همچنین کشور ایران بدانید. حتی ممکن است، در استنشاق هوای تمیز این جزیره رویایی لذت بی‌حدوحصری را احساس نمایید. امروز دریچه‌ای از دنیای زیبای سفر در ایران را، به روی این تفرجگاه دست‌نخورده طبیعت باز خواهیم کرد.در ادامه به جاهای دیدنی قشم، فرهنگ، آداب و رسوم، آب و هوا قشم و نقشه جزیره قشم می‌پردازیم.
آنگاه از معجزه خلقت، از اعجاب طبیعت و زیبایی‌های جزیره قشم، رازهای نهان و آشکار را باز می‌گوییم. از خاک سرخش که حتی افراد محلی نوش جان کردن آن را روا می‌دانند، سخن می‌گوییم. همچنین از سکون و آرامشی که با هیاهو غریبه است و یا از سنتی که هنوز رنگ و بوی قدیمی خود را با غرور تمام فریاد می‌زند، نقل‌قول می‌کنیم. اما بد نیست در این سیر مستانه، به بازگو کردن نام‌های قدیمی جزیره قشم و پیشینه جالب آن نیز بپردازیم. حتی از جاذبه‌های شگرف طبیعی و تاریخی جزیره قشم و آب‌وهوای آن، مشاغل افراد و بازارهای ویژهسخن خواهیم گفت.
قشم
راستی بهتر است کمی هم شما را، با آداب و فرهنگ منحصربه‌فرد افراد و چگونگی زبان جزیره آشنا سازیم. آنگاه از وضعیت جغرافیایی و موقعیت آن، چگونگی دسترسی و راههای تردد در این جزیره جادویی نیز مسائلی بیان کنیم. درعینحال از پوشش گیاهی و جانوری، صنایع‌دستی، غذاهای خوشمزه محلی، جمعیت و مذهب نیز در این جزیره مسکونی سخن بگوییم. حتی بهتر می‌دانیم از چگونگی زندگی در جزیره، موسیقی زیبای آن، منطقه آزاد قشم کارت شهروندی و حتی مختصری از مراسم عروسی در آن و تلفن‌های ضروری جزیره نیز موضوعاتی را عنوان کنیم. بنابراین جا دارد ما را در این سفر جذاب و هیجان‌انگیز که شوق می‌آفریند، همراهی فرمایید.
درباره قشم و شناختی از جزیره
پا بر قشم که می‌گذاری، انگار به دنیای افسانه‌ای وارد شده‌اید. تابلوی رنگارنگی که تلفیقی از بسیاری رنگ‌هاست و البته رنگ آبی، در آن درخشندگی ویژه‌ای دارد. آبهای آبی دریای خلیج‌فارس در سواحل جنوبی، با امواجی بلند در جزیره قشم جلوه‌گری می‌نماید. حتی انعکاس موج‌های خروشان، در برخورد با نمای حیرت‌آور سواحل صخره‌ای، شنی و ماسه‌ای نقش تکمیل‌کننده‌ای بر زیبایی دارد.
پوشش گیاهی شور‌پسند اما روحانگیز جزیره، به زیبایی آن یاری می‌رساند و شما را به این بهشت زمینی دلگرم‌تر می‌سازد. در جزیره قشم یکجا کوه نمک خواهید دید، جای دیگر بازی دولفین‌ها در دریا منظره‌ای جادویی در دیدگان شما می‌سازد. همچنین در این جزیره تماشایی، می‌توان گذر تاریخ را نیز در قالب جاذبه‌ای تماشایی به نظاره نشست. بنابراین با آمدن به جزیره بی‌نظیر قشم استراحتی مضاعف، به خود ارمغان دهید و خود را با دیدار از جاذبه‌های هیجان‌انگیز سرگرم خوشی سازید.
مساحت جزیره قشم و جغرافیای آن
ابتدای امر اجازه دهید از وضعیت جغرافیایی جزیره قشم، بگوییم. بهتر است بدانید، این جزیره از ناحیه شمالی به بندرعباس و جزیره هرمز در منطقه شمال شرقی محدود می‌شود. اما جزیره‌ای لارک را، در بخش شرقی و در ناحیه جنوبی آن جزیره هنگام را مشاهده می‌کنید. همچنین جزایر تنب بزرگ، کوچک و جزیره ابوموسی نیز، در قسمت جنوب غربی جزیره قشم جایگاه دارند. راستی می‌دانید که باید بندرعباس را، به جزیره قشم نزدیک‌ترین بندر به ساحل اصلی در کشور ایران دانست؟
مساحت جزیره قشم، معادل 1491 کیلومترمربع را پوشش می‌دهد. البته بدانید جزیره پرجمعیت قشم، دارای طولی معادل تقریباً 115 کیلومتر می‌باشد. اما عرض جزیره قشم، در جاهای مختلف آن متغیر بوده و آن را از 10 تا 35 کیلومتر می‌دانند. درعینحال سکونت‌گاه اصلی جزیره را، باید شهر قشم دانست که شرقی‌ترین ناحیه جزیره قشم را به خود اختصاص داده است.
زبان، مذهب و جمعیت در جزیره قشم
آیا تصور شما از زبان و مذهب، در مردم جزیره قشم چگونه است؟
باید بدانید که افراد بومی در جزیره قشم، به زبان فارسی و اما گویش بندری تکلم می‌نمایند. راستی این گویش قشمی، در ترکیبی از لهجه بندری و زبان عربی قرار دارد. البته زبان محلی را در جزیره قشم می‌توانید، تلفیقی از زبان‌های عربی، فارسی و بندری بدانید که زبان انگلیسی و هندی نیز به آن اضافه می‌گردد. حالا اگر بخواهیم از دین و مذهب این مردمان بگوییم، افراد در جزیره قشم پیرو دین اسلام می‌باشند. البته آنان اغلب پذیرای مذهب تسنن شافعی هستند، ولی جماعت اقلیتی نیز مذهب شیعه را قبول نموده‌اند. اما از میزان جمعیت در جزیره قشم می‌توان، به رقم 148.993 نفر در سرشماری سال 1395 اشاره نمود. همین‌طور از این تعداد نفرات، میزان 66.801 نفر نفوس شهری و بقیه در روستاهای جزیره قشم سکونت دارند.
نام‌های قدیمی جزیره قشم
پیش از اسلام، ایرانیان جزیره قشم را «برخت» و « ابر کاوان» می‌نامیدند. حتی درگذشته نام‌های، «کاوان»، «بنی کاوان» و «لافت» نیز بر جزیره متداول بود. اما در مکالمه جماعت ساکن در سواحل آن را، «کشم» نام نهاده‌اند. راستی بدانید در نزد عرب‌های ناحیه، به جزیره «الطویله» معروف بوده است. البته فارسی‌زبانان نیز، به آن جزیره « دراز» می‌گفتند.
جای تعجب نیست که بخاطر شباهت ظاهری جزیره، به ترکش و جای تیر آن را به نام «کیش» هم می‌شناختند. همچنین لغت‌نامه دهخدا، قشم را به خاطر فضایل الهی و زیبایی‌های مبهوت‌کننده‌اش به نام «طبیعت» معنا می‌نماید. اما با باران‌های کوتاه‌مدت و شدید، که موجب به وجود آمدن سیل ریزها و آبراه‌ها است، قشم به « آبراهه» نیز شناخته می‌شود. البته جزیره به « باسعیدو» زمانی که مرکزی برای حکومت بود، نیز خوانده می‌شد. اما نام قشم، از دوران صفویان بر جزیره مانده است.
معرفی جزیره قشم و تاریخچه آن
می‌گویند که قدمت زندگی در جزیره، حتی به دوران مادها تعلق دارد. با تسلط اعراب، جزیره قشم نیز در سیطره مسلمانان قرار گرفت. البته به مدت چندین قرن، آنان بر جزیره مسلط شدند تا سرانجام در زمان آل‌بویه این سیطره اعراب پایان پذیرفت. سپس با حمله مغول و دوران ایلخانان، حکومت آنان در جزیره دیده شد. اما اروپائیان ازجمله پرتغالیها با توجه به موقعیت خاص سوق‌الجیشی جزیره قشم، حتی افزون‌تر از یک سده بر آن چیره شدند.
البته به‌تدریج پرتغالیها با هلندی‌ها و سرانجام انگلیسیها، جای خود را معاوضه نمودند. اما در عصر پادشاهی صفویان، سردار قاطع صفوی امام قلی خان توانست، دست پرتغالیها را از جزیره کوتاه کند. بعد از ضعیف شدن دولت صفوی، این بار انگلیس بر جزایر جنوبی نظیر جزیره قشم تسلط یافت. ولی با پایان دوران قاجار و آغاز دوران پهلوی، بار دیگر جزیره قشم به ایران بازگشت.
قومیت در جزیره قشم
در قرن‌های نزدیک به هزاره سوم قبل از میلاد مسیح، نشانه‌های زیادی از فرهنگ و تمدن صدها ساله عیلامی‌ها در جزیره می‌بینید. بنابراین عیلامی‌ها به مدتی طولانی، در جزایر قشم و کیش سابقه سکونت دارند. البته با دیدن آثاری از آتشکده می‌توانید علائمی از آیین مردمانی که پیرو زرتشت بودند، در جزیره قشم بیابید. همچنین باید دانست که تمدن کهن در جزیره قشم، همواره به آریایی‌ها تعلق داشته است.
آنگاه با غلبه اسلام و رونق اسلامی، جزیره قشم در حیطه فتوحات اسلامی قرار گرفت. آن‌وقت شاهد فرمانروایی تمدن اسلامی و آریایی، در این جزیره بودیم. البته از این موضوع غافل نشویم که نخستین بار، افراد آشنا به اصول دریانوردی و کشتیرانی در جزیره سکونت گزیدند. هم‌اکنون تلفیقی از افراد فارس، جماعتی از بلوچ‌ها، حتی اعراب و سیاه‌پوستان نیز در جزیره قشم زندگی می‌کنند.
ویژگی‌های اخلاقی مردمان جزیره قشم
شما می‌توانید مردم جزیره را در محاصره آبهای نیلگون دریا، مشاهده کنید. لذا با سفری به جزیره قشم جو صمیمیت، پیوستگی و اتحادی که بین آنان به‌خوبی تجلی‌گر است، نیز خواهید دید. البته اهالی پاک و خوش‌طینت جنوب کشور به‌خصوص جزیره قشم را، بسیار مهمان‌نواز و خونگرم هم می‌یابید.
آنان در کمک به یکدیگر، از هم پیشی می‌گیرند و همواره در غم‌ها یا رویدادهای شادی‌آور هم شراکت دارند. اما بودن در جزیره و مقابله با سختی‌های آن، همین‌طور تحمل شرایط گاه ناخوشایند آب‌وهوا از آنان جماعتی مقاوم و صبور ساخته است. راستی بدانید نمای فرهنگ خارجی و تأثیرپذیری آن را، با جلوه کمتری در بین اهالی ساکن در قشم مشاهده می‌کنید. البته این موضوع می‌تواند، نمایانگر اصالت و فرهنگ جماعت بومی ساکن در جزیره قشم باشد. همچنین بدانید روحیه گرم و صمیمی مردم بانشاط و فعال جزیره قشم، همواره عامل طراوت‌بخش زندگی آنان است.
چگونگی آداب در جزیره قشم
قشم دارای آداب‌ورسوم خاصی است که از آن‌ها می‌توانید، به مراسم قبله دعا اشاره نمایید. بنا به رسوم در مواقع خشکی و کمبود باران افراد دور درخت کِناری با قدمت بسیار، جمع می‌شوند. آنگاه دعای درخواست باران می‌خوانند و در حین دعا خواندن، غذا نیز می‌پزند و بین بی‌بضاعتان تقسیم می‌کنند.
حتی عقیده دارند قسمتی از غذا را، دور درخت بریزند تا مورداستفاده حیوانات قرار گیرد. اما از مراسم زار که با خروج روح در بدن افراد و اغلب در روستای سلخ قشم انجام می‌گیرد، نیز باید گفت. در این مراسم روح نفوذ کرده در بدن افراد را، طی چندین روز با موسیقی و رسومی خاص، خارج می‌نمایند. جشن نخل خرما، از آداب دیگر جزیره است که بنا به اهمیت درخت خرما در زندگی به چشم میآید. حتی نقش درخت خرما در صنایع‌دستی و خرما را، در سفره غذایی مردم به‌وفور می‌توان دید.
برخی از سنت‌های جالب عروسی در جزیره قشم
پس از مراسم خواستگاری که درگویش محلی به «برای فلانی» شناخته می‌شود و توافق اولیه، نوبت به عروسی می‌رسد. اما تهیه اتاق خاص عروس و داماد که به حجله یا چله معروف است، نیز دارای اهمیت می‌باشد. بهتر است بدانید جهت آذین این اتاق، از آیینه، پارچه‌های زردوز، گلدان‌های پرگل، فانوس‌های پر از جلا و زرق‌وبرق و چراغ‌های چشمک‌زن و غیره استفاده شده و حجله در خانه پدر عروس برپا می‌شود.
همچنین در حنابندان نقش و نگارهای بسیار زیبایی بر اثر حنا، به دست‌وپاهای عروس در خانه پدری او نقش می‌بندد. راستی از این موقع به بعد، صورت عروس پوشیده شده و تا موقع عروسی رخ نمی‌گشاید. تمامی وسایل خریداری شده توسط داماد برای عروس، ساخت نامیده می‌شود و بر روی سر به خانه عروس برده می‌شود. اما حیف است، در این جشن باشکوه جزیره از خنچه سخنی نگوییم.
بازهم از مراسم عروسی در قشم
خنچه وسیله چوبی گردی که با تزئینات فراوان همراه است، در پیشاپیش چمدان‌های وسایل عروس در حیاط به همراه صدای موسیقی و دهل چرخانده می‌شود. البته همراه با چرخش و وجود چراغ آویزان به آن، نشاط و طراوت خاصی در افراد حاضر ایجاد می‌شود. همچنین خواروبار عروسی برای پختن غذاهای مراسم، توسط داماد خریداری می‌شود. به‌رسم عروسی در جزیره قشم، عروس را معمولاً در خانه آرایش می‌کنند.
البته در برخی موارد، عروس به مدل شهری‌ها لباس می‌پوشد که به پوشش «بهاره» معروف است. بعد از خوردن شام، داماد با ساز، دهل و موسیقی به حجله برده می‌شود. در این مدت عروس، هنوز در حجاب و پوشیده است. سپس عروس به حجله و نزد داماد، هدایت می‌شود. راستی حجله ممکن است برای یک هفته تا سالها، محل زندگی عروس و داماد باشد. همچنین از سفره عقد و نیز جهیزیه، در عروسی‌های جزیره قشم اثری نمی‌بینید.
جزیره قشم مقصدها
بی‌شک این جزیره را، به‌منزله کتابی مملو از تجارب غنی تاریخی و جاذبه‌های تماشایی طبیعی باید پنداشت. بنابراین بد نیست به ورق زدن اوراق این کتاب تاریخی و طبیعی، مشغول شویم. همچنین بدانید که جزیره قشم مقصدهای فراوان، برای تماشا و بازدید دارد که از دیدن عجایب آن مبهوت می‌شوید.
پس بهتر است در نخستین مرحله جاذبه‌های دیدنی جزیره قشم را، در سه دسته مجزا تقسیم نمایید. البته به بازگو کردن اوضاع دیدنی‌های تاریخی و باستانی این جزیره اسرارآمیز افسانه‌ای، خواهیم پرداخت. سپس با نگاهی گذرا به جاذبه‌های طبیعی و دلگشای جزیره که برخی علاوه بر زیبایی، شگفتی‌های بسیار را نیز در پی‌دارند، می‌پردازیم. آنگاه در خاتمه از مراکز خرید و بازارهای هیجان‌انگیز جزیره قشم نیز بیان می‌کنیم.
مرور تاریخ در جزیره قشم
در ادامه به مرور بخشی از سرگذشت این جزیره تاریخی می‌پردازیم.
قلعه پرتغالی ها قشم، در یادواره‌ای از تسلط پرتغالی
می‌توانید دژ مستحکم و چندضلعی آن را، در ضلع شمالی جزیره واقع در سواحل زیبای خلیج‌فارس مشاهده کنید. این قلعه که یکی از کاربردهایش نیز به‌عنوان محلی برای تجمیع مهمات پرتغالیها محسوب می‌شد، با همت امام قلی خان سردار دلاور شاه‌عباس بساطش برچیده شد.
آب‌انبار بی‌بی قشم روایتگری از تاریخ کهن
بنایی از قدیم و اولین آب‌انبار ساخته‌شده در شهر قشم که می‌توانید، ببینید و لذت ببرید. آنگاه به‌عنوان صفحه‌ای معتبر از تاریخ این جزیره، برای همیشه به بایگانی ذهن بسپارید.
سدی تاریخی به نام پی پشت
اما باید آب‌بند ساسانی پی پشت را، در روستایی به همین نام در جزیره ببینید. این سد که از مصالح نفوذناپذیری همچون ساروج متشکل است، مانعی در قبال طغیان‌ها می‌باشد
تپه تاریخی و باستانی کولغان از عصر ساسانی
اما بر بالای دره‌ی کولغان، تپه‌های تاریخی کولغان مشاهده می‌شوند که دورنمایی جذاب از جزیره قشم را ایجاد می‌کنند. حتی ممکن است که از آثار معماری‌های باقی‌مانده، در پیرامون این نشانه تاریخی شگفت‌زده شوید.
دیدنی های قشم و طبیعت بکر جزیره
جاهای دیدنی قشم شما را مسحور خود خواهند کرد. به نحوی که شوق خرید را تبدیل به شوق دیدن و گشت و گذار خواهند کرد.
دره ستارگان
شاهکار زمین‌شناسی و بی‌بدیل طبیعت را، در نمودی از دره ستارگان واقع در جزیره قشم مشاهده می‌کنید. بومی‌های جزیره بر این عقیده هستند که سروصداهای شبانه، توسط اجنه و ارواحی که به دره رفت‌وآمد می‌کنند، ایجاد می‌شود. البته شاید صداها بر اثر وزش باد، در ستون‌ها و بین سوراخ‌ها و چاله‌های دره ستارگان به وجود میآید.
جزایر ناز از جاذبه‌های رقصان جزیره قشم
جزایر ناز درواقع دو جزیره‌اند که در موقع جزر دریا، به‌وسیله راه باریکی به ساحل جنوبی جزیره وصل می‌شود. آنگاه در این هنگام می‌توانید، به پیاده‌روی بر روی این جزایر پرتحرک بپردازید و از این فعالیت لذتی ناب ببرید.
جنگل حرا طلای سبزرنگ آبهای جزیره قشم
بازهم در سواحل جزیره قشم به دنبال معجزه کمیاب دیگری می‌گردید، پس به درختان آبهای شور در جنگل حرا بنگرید. درختان همیشه سبزی که هم‌زمان با جزر دریا، با شکوه هرچه تمامتر سر از آب بیرون می‌آورند. اما در هنگام مد، متواضعانه در زیر آب جا خوش می‌سازند.
تنگه شگفتی‌ساز چاهکوه در قلب کوه
تعجب نکنید، اما حق دارید که مبهوت خلقت طبیعی این تنگه که بر اثر فرسایش سنگ‌های رسوبی زمین در قلب کوه ایجادشده، بشوید. تنگه چاهکوه با حفره‌های بسیار و در شکل‌های مختلف در دیواره رفیع خود، جاذبه‌ای تماشایی در جزیره است.
نمک غار نمکدان قشم پدیده‌ای دارویی
هرگز از تماشای غار نمکدان جزیره قشم که واقع در استان هرمزگان است، غافل نشوید. هیجان تماشای دورنمای رگه‌های نمک بر کوه که به‌مانند برفی سپیدپوش جلوه می‌نماید، احساسی فوق‌العاده را به ارمغان می‌آورد.
بازی دلفین‌ها در جزیره هنگام
در کنار جزیره قشم، به جزیره هنگام از جزایر خلیج‌فارس برمی‌خوریم. تماشای دلچسب بازی دلفین‌ها را که شوق‌وذوق را در افراد زنده می‌کند، در سفر به جزیره قشم از دست ندهید.
دره قاضی قشم
دره قاضی در بخش غربی جزیره و بخشی از ژئوپارک قشم است. و دره قاضی متشکل از صخره‌های عمودی، اشکال مختلف هندسی که بر اثر فرسایش خاک به وجود آمده و پلکان‌های قدیمی است.
غار خربس قشم رمز و رازی از گذشته در جزیره قشم
در ناحیه جنوبی جزیره، غار خربس را می‌بینید که از قدمتی به دوران مادها برخوردار است. اما بدانید در حین تماشایی بودن معماری زیبای صخره‌ای داخل غار، برانگیزنده‌ی دنیایی از تفکرات نیز می‌باشد.
بازار قشم جاذبه‌ای وسوسه‌گر
حالا اجازه دهید به محبوب‌ترین و دوست‌داشتنی‌ترین فعالیتی که نزد خانم‌ها بسیار پرطرفدار است، اشاره‌کنیم. در دیدار از جاهای دیدنی قشم و مراکز خرید در این جزیره، ابتدا به سراغ بازار قشم می‌رویم. بازار قدیمی جزیره که بافت قدیمی و تودرتوی آن، خود جاذبه‌ای زیبا است و آن را در مرکز شهر می‌بینید. آنگاه از بازار قشم مایحتاجی را که لازم دارید، بخرید. همچنین در بازار قدیمی جزیره می‌توانید، همه‌چیز از لباس، کیف و کفش، زیورآلات و غیره را به قیمتی مناسب تهیه کنید.
گذشته از بازار قدیمی، مراکز خریدی چون سیتی سنتر با برندهای معتبر را مشاهده کنید. حتی می‌توانید لباسهای بسیار شیک را، به‌راحتی از این مرکز خریداری نمایید. اما از شاپینگ سنتر‌های دیگر جزیره می‌توانید، به پاساژ بزرگ فردوسی اشاره کنید. در این مجتمع مترقی تعداد زیادی مغازه و واحد تجاری را، می‌بینید که به ارائه و فروش اجناس مشغول هستند.
جاهای دیدنی قشم و مراکز خرید در جزیره
در اینجا بهتر است با یکی از مراکز لوکس منطقه، یعنی مرکز خرید ستاره قشم هم در جزیره آشنا شوید. همچنین ممکن است به مراکز خرید دیگری، نظیر مرکز دوست‌داشتنی پردیس، مرکز خرید خلیج‌فارس و غیره نیز سر بزنید. حالا لازم است، سری هم به بازار بندر درگهان بزنید. حتی می‌توانید بهترین کالاهای موردنیاز خود را، از پاساژها و مراکز خرید آنجا تهیه کنید. مانند مرکز خرید دو دلفین، با پلی زیبا که دو بخش آن را به هم وصل می‌کند.
همچنین سری به بازار قدیم درگهان قشم، بزنید که از مراکز خرید تماشایی است. بازاری که می‌توانید اجناسی نظیر لوازم بهداشتی، اجناس مربوط به زیبایی، عطر، لباس و غیره را از آنجا خریداری کنید. البته در درگهان، مجتمع تجاری نور، بازار مروارید و بازارهای متنوع دیگری می‌بینید که شما را به خریدی جانانه و هیجان‌انگیز دعوت می‌کند.
جاذبه‌های نفس‌گیر و جذاب در تفریحات قشم
باید بدانید که این جزیره، تفرجگاهی معرکه برای رفع نیازهای جسمی و روحی شما است. بنابراین بهتر است جهت دوری از دغدغه‌ها و هیاهوی روزمره زندگی، به این جزیره آرام و بدون سروصدا پناه ببرید. آنگاه بنا به سلیقه خاص خود، به انواع تفریحات دریایی و سرگرمی‌های ساحلی جزیره بپردازید. البته که می‌توانید در جزیره قشم، به ورزش محبوب غواصی مشغول شوید. آنگاه جهان رنگارنگ و پرتنوع زیرآب را، با ماهی‌های مختلف، عروس‌های دریایی و هزاران آبزی دیگر با شگفتی مشاهده کنید.
بگذارید از ورزش پرهزینه و پرتحرک جت اسکی، یا چتر پاراسل که توسط یک قایق موتوری به پرواز درمی‌آید، بگوییم. آنگاه لذت پرواز را، بر بالای آب خلیج با این وسیله گران‌قیمت در جزیره قشم به خاطره‌ای ملموس تبدیل کنید. در سواحل زیبای ماسه‌ای جزیره، به پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و یا در آبهای نیلگون آن به شنای جانبخش و قایق‌سواری بپردازید.
تفریحات قشم
در این جزیره انواع سرگرمی‌ها، نظیر شاتل سواری یا تیوب سواری با لذتی جانانه پابرجاست. همچنین بنانا سواری که می‌تواند یک سرگرمی بانشاط و مهیج گروهی باشد، مهیای استفاده شما می‌باشد. در تفریحات قشم گذشته از سرگرمی‌های آبی جزیره که دنیایی از طراوت و شادی را برای علاقه‌مندان به همراه دارد، به تفریح در پارک‌های ساحلی نیز بپردازید. ساحل که نقطه‌ی وصال دریا و خشکی است و پارک‌های ساحلی نظیر پارک زیتون در قشم، دارای مناظری روحانگیز می‌باشد.
راستی می‌توان در میان درختان رفیع و بلندقامت نخل، راه رفت و در درون آلاچیق‌ها نشست. آن‌وقت به تماشای زیبایی معجزه‌آسای سرسبزی شگفتی‌آور فضا و مواجهه و رویارویی آب با صخره‌ها پرداخت. حتی اجازه دهید از زیبایی و حسن اعجاب‌آور، در ساحل جنوبی قشم در پارک آفتاب قشم نیز بگوییم. همچنین در شرق جزیره قشم در روستای لافت که دورنمای زیبایی دارد، به دیداری باشکوه از زیبایی‌های خدادادی دریا بپردازید.
پوشش گیاهی جزیره قشم
در تنوع گیاهی جزیره قشم باید از رویش گیاهانی که به گرما علاقه دارند و شور پسند هستند، نام برد. در ابتدا سخن را به چشم‌انداز جالب‌توجه درختچه حرا که در مناطقی از قشم میروید، می‌رسانیم. همچنین سدر (کنار) با خاصیت شست و شوی بدن و گیاه کرت (قرظ) که به‌صورت وحشی میروید، را مشاهده می‌کنید. البته در قشم می‌توان درختانی چون کهور و گیاه سمر که جهت تغذیه دام بکار می‌رود، را نیز دید. راستی درختچه گز، درخت سلم با اندام بلندش، درخت همیشه‌سبز انجیر معابد و غیره را نیز در جزیره می‌توان یافت.
همچنین گیاهان دارویی نظیر زیره سیاه و پنیرک گیاهی که در درمان عوارض سرماخوردگی مؤثر است، نیز وجود دارد. البته گیاه ترشک که غنی از ویتامین c است، همین‌طور گیاه بارهنگ با خواص درمانی، آویشن، تخم شربتی، گیاه سرمه در تقویت و زیبایی چشم و غیره را در جزیره قشم می‌بینید.
تنوع جانوری جزیره قشم
در جزیره قشم می‌توانید پلیکان خاکستری پرنده‌ای مهاجر، بزرگ و اجتماعی، حواصیل خاکستری با پاهای بلند، گردنی دراز و منقار نوک‌تیز و حواصیل شب و حواصیل هندی را نیز ببینید. حتی باید از اگرت کوچک، ساحلی و سفید، فلامینگو با صدای دلنشین و زیبایش، عقاب ماهیگیر و کرکس نیز گفت. حالا اجازه دهید به پرندگانی نظیر پرستو دریایی دودی، دم جنبانک ابلق با لکه بزرگ و سیاه زیر منقار بگوییم. همین‌طور به بلبل خرما، پرستو و غیره نیز اشاره کنیم.
البته نباید از جانورانی چون بز، با توانایی تطبیق در هوای گرمسیری، خرگوش، روباه و شغال نیز غافل شد. اما از حیوانات دیگری نظیر آهو دونده بسیار سریع و چابک، جوجه‌تیغی و لاک‌پشت نیز باید سخن گفت. همچنین از خرچنگ، پستانداری مانند خفاش میوه‌خوار و نوعی دوزیست نیز نام برد. حتی باید به جوندگانی چون خارپشت و خزندگانی نظیر مار، سوسمار و مارمولک نیز اشاره داشت.
دنیای موسیقی در قشم
در جزیره قشم به‌نوعی موسیقی محلی که دارای فضایی سنتی است، به نام موسیقی جزیرتی برمی‌خوریم. همچنین آوای ماندگار و دلپذیری به نام موسیقی بندری نیز، در جزیره اجرا می‌شود که نشاط و طراوت برمی‌انگیزد. البته این موسیقی شادی‌آور به‌ویژه در مراسم جشن و سرور، نواخته می‌شود. بنابراین جا دارد که از رقص مخصوص آن هم، سخن گفت. درعینحال بدانید که سازی که بربط نامیده می‌شود، در موسیقی جزیره قشم مدت‌هاست جای خود را باز نموده است.
ساز بربط که همه آن را به عود می‌شناسند، دارای نوایی حزن‌انگیز و دلنواز می‌باشد. حتی در گروه‌های موسیقی جزیرتی آنکه که عود می‌نوازد، اغلب سمت خواننده را هم دارد. در جزیره قشم صدای گوش‌نواز دف، دایره، دهل را علاوه بر عود، می‌شنویم که به مجالس شادی رنگ و هیجانی تازه می‌بخشد. گذشته از مراسم عروسی، می‌توانید اجرای موسیقی را در مراسم عزاداری و مراسم زار نیز ببینید.
قبرستان های جزیره قشم
از قبرستان های قشم می‌توان به قبرستان سربازان پرتغالی قشم، قبرستان سید مظفر، قرستان محله مسنی، قبرستان توریان و قبرستان کولقان نام برد.
پوشش زنان قشمی
زنان در قشم از برقع (Bourke) یا نقابی جهت پوشش صورت، استفاده می‌کنند که می‌تواند بسیار بزرگ و پهن باشد. در این صورت فقط چشم‌هایشان، هویدا است و البته گاهی فقط ابرو و بخشی از صورت را می‌پوشاند. همچنین اغلب تازه‌عروسان در قشم، برقع‌های قرمزرنگ بکار می‌برند. همین‌طور زنان قشمی موهای خود را با پارچه‌ای نازک که در اصطلاح جلوپل(Jelopl) نامیده می‌شود، می‌پوشانند. البته بر جلوپل، چادری که بارنگ‌های زیبا و طراحی‌های انحصاری خود دارای جلوه‌ای شوق‌آور می‌باشد، می‌پوشند.
در جزیره پوشیدن شلوار بندری که به شلوار دم پا تنگ نیز معروف می‌باشد، رسمی متداول است. این شلوار از زانو تا کمر حالت گشاد و از زانو تا مچ پا، تنگ و چسبان است. اما تزئینات قسمت تنگ شلوار، با نخ‌های رنگی و طلایی به صورتی بسیار چشم‌گیر می‌باشد. راستی شلوار بندری با جلوه خاص در رنگ‌های زرد، قرمز، سبز و غیره به چشم میآید.
لباسهای محلی زنان و مردان قشمی
برای راحت‌تر پوشیدن شلوار بندری، از داخل آن را چاک می‌دهند و از زیپ یا دگمه استفاده می‌کنند. همچنین لباس دیگری که در قشم زنان بر تن می‌کنند، پیراهن کویتی یا قشمی است. البته جنس این لباس، از پارچه‌ای بسیار باارزش و در رنگ‌های اغلب سبز یا آبی‌رنگ دوخته می‌شود. همین‌طور زمینه متن لباس گل‌دار، بوده و این پیراهن دارای بلندی تا قوزک پا است.
اما مردان قشمی در پوشش سر از کلاهی سفیدرنگ، استفاده می‌کنند که عرقچین نامیده می‌شود. این کلاه می‌تواند آنان را از اشعه خورشید حفاظت، نماید و اغلب به‌صورت توری و قلاب‌دوزی از نخ‌های ظریف کتانی می‌باشد. همچنین لباسی بلند و اغلب سفیدرنگ یا رنگی، به نام جیمه عربی یا دشداشه بکار می‌برند. از پوشش دیگر مردان، باید به هاف اشاره کرد. هاف شورت کوتاهی است که معمولاً بعد از پوشیدن آن، به بستن لنگ در ناحیه کمر اقدام می‌کنند.
مشاغل در جزیره قشم
گذشته از مشاغل عادی در جزیره قشم، می‌توانید خلیج همیشه فارس را یک منبع سعادت بدانید که ایجادکننده فعالیت‌های اصلی نظیر ماهیگیری، شیلات و حمل‌ونقل دریایی است. مشغله صیادانی که به عشق دریای نیلگون، روزی خود مانند ماهی و میگو را از میان آبهای آن می‌جویند.
راستی از موارد فعالیت‌های دیگر جزیره می‌توانید، به صنعت لنج سازی که کاری مردانه است و نخل‌داری اشاره داشت. حتی تولید و فروش صنایع‌دستی، از قبیل پارچه‌بافی، درودگری ساخت وسایلی از چوب، زری‌دوزی و غیره نیز فعالیتی منحصربه‌فرد می‌باشد. البته باید معادن گاز، خاک‌سرخ و کرومیت با کاربرد در فولاد‌سازی و غیره را با افزایش مشاغل در ارتباط دانست.
همچنین کشاورزی، دادوستد و تجارت اقلامی چون خرما، ادویه و ماهی را می‌توان در جزیره قشم بااهمیت بدانید. با توجه به صنعت جذب توریست و توسعه گردشگری در جزیره قشم، امکان کاریابی در این راستا افزایش داشته است.
غذا در جزیره قشم
بی‌شک ماهی کبابی یا برشته، اولین غذایی است که باید آن را با لذت در جزیره قشم میل نمود. به‌ویژه که داخل ماهی‌هایی نظیر سنگسر یا ماهی سرخو، از انواع سبزیجات خوش عطر، فلفل و نمک پر می‌کنند. همچنین کلمبا یا حلیم ماهی، غذای دلپذیر قشمی‌ها است که از گندم پرک و ماهی تهیه می‌شود. اما عنکاس غذای مقوی دیگری است که در آن شیره خرما نیز، علاوه بر ماهی وجود دارد. راستی هواری چکو میگ که به پلوی بچه میگو قشم نیز شناخته می‌شود از غذاهای بومی قشم است.
البته یادتان باشد که کباب بز را که غذایی بسیار لذیذ است، در قشم نوش جان‌کنید. همچنین شاورما را هم که غذای دلچسب نظیر کباب‌ترکی است، نیز میل کنید. البته تهیه این غذا از مرغ است و باید با نان لواش میل کرد. آنگاه با غذاهای لذیذ قشم، سفر به این جزیره گردشگری را ماندگاری ببخشید.
سوغاتی‌ها و هنرهای صنایع‌دستی از جزیره قشم
آیا در رابطه با خرید بهترین سوغات از جزیره قشم، فکر کرده‌اید؟
خوشحال باشید که به جالب‌ترین قسمت سفر که آن هم خرید سوغاتی‌های متنوع و دلچسب از جزیره قشم است، رسیده‌اید. اگر حریدار قهوه و شکلات خوش‌طعم خارجی هستید، وقت را تلف نکنید و با هزینه‌ای پایین‌تر به خرید اقدام کنید. اما باید از خوراکی نظیر خرما و ادویه‌های بومی با عطر خاص که به ادویه جنوبی مشهور هستند، غافل نشوید. راستی باید بدانید که از خاک سرخ جزیره قشم هم، نوعی ادویه تولید می‌شود.
همچنین بگذارید از شیرینی‌های خوشمزه سنتی و نان‌های خوش‌طعمی چون نان تموشی که به‌صورت خاص پخت آن به جزیره قشم اختصاص دارد، به عنوان سوغات سخن بگوییم. اما در جزیره قشم صنایع‌دستی و زیورآلاتی از صدف، می‌بینید که در انواع دستبند، گوشواره و غیره ارائه می‌شوند.
باز هم از صنایع‌دستی جزیره
حتی می‌توانید یکی از مجسمه‌های ساخته‌شده از صدف را که با زیبایی خاص درخشش دارد، به‌عنوان سوغاتی تهیه کنید. راستی لباسهای محلی زنانه که با هنر گلابتون دوزی نوعی زینت طلایی‌رنگ هم تزئین شده است، از سوغاتی‌های برجسته قشمی است. همچنین می‌توان به هنر خوس بافی که استفاده از زینت نقره‌ای است، در جزیره اشاره نمود. شاید بهتر باشد، نگاهی هم به هنر محبوب گلیم‌بافی، داشته باشیم.
هنر پرطرفدار گلیم‌بافی که علاوه بر زیرانداز، حتی در نقش و نگارهای زیبایی بر کیف و کفش ظاهر می‌شود. همچنین هنر صنایع‌دستی در حصیربافی و حتی در استفاده از مرجان‌ها و سنگ‌های تزئینی به شکل اشیاء زیبا عرضه می‌گردد. همچنین سوند بافی که درواقع از شاخه برگ‌دار درخت خرما استفاده می‌کنند، از دیگر صنایع‌دستی می‌باشد.
زندگی در قشم
آیا تاکنون به چگونگی زندگی در قشم با زیبایی‌هایش اندیشیده‌اید؟
باید دور از هرگونه تکلفی عنوان کنیم که هرگاه از هوای آلوده در شهر خود احساس کسالت کردید، به زندگی در قشم بیاندیشید. حتی اگر سروصداها، آلودگی‌های صوتی و ترافیک جان‌فرسا زندگی را بر شما سخت نمود، به زندگی در قشم فکر کنید. آنگاه جزیره قشم با هوایی که در آن از موارد دودزا و سمی خبری نیست، منتظر استقبال از شما است. حتی از ترافیک در قشم علی‌رغم عجایب هفت‌گانه‌اش، اثری نمی‌بینید.
بااین‌وجود ساحل پرارزش خلیج‌فارس در جزیره قشم، همه‌جا در مجاورت شما است. آنگاه با نگاه به امواج زیبا در دنیای نیلگونش، فرصت عمیق اندیشیدن به خلقتی این‌چنین اغواگرانه را درک کنید. راستی اگر خواستار کاری هم در این جزیره زیبای گردشگری هستید، زیاد پذیرای نگرانی نباشید. زیرا با ورود هر گردشگر ایرانی و حتی توریست خارجی، راهی جهت کاریابی بر روی شما گشوده می‌گردد.
سازمان منطقه آزاد قشم کارت شهروندی
بهتر است بدانید سازمان منطقه آزاد قشم، کارت شهروندی را برای برخی از فعالیت‌ها لازم و ضروری می‌داند. همچنین ممکن است به‌وسیله کارت شهروندی در قشم، دریافت کالا و دیگر خدمات نیز شامل تخفیف شوند. اما برای تخفیف عوارض تردد به بندر لافت، پل و غیره نیز، وجود کارت شهروندی در قشم الزامی است. همچنین مردم محلی، افراد شاغل به کار، تجار، بازرگانان، کاسبان، سرمایه‌گذاران، دانشجویان و دیگر ساکنان، نسبت به اخذ کارت شهروندی سازمان منطقه آزاد قشم باید اقدام نمایند.
همچنین می‌توانید این کارت را، بیانگر هویت ساکنان و شهروندی در قشم بدانید. البته بدانید توسط این کارت، خدمات ویژه بازرگانی و سرمایه‌گذاری در جزیره قشم امکان‌پذیر می‌گردد. حتی به‌وسیله کارت شهروندی در قشم می‌توانید، به عضویت سیستم‌های خدمات‌رسانی ویژه درآیید.
شماره تلفن‌های ضروری قشم
به جزیره قشم آمده‌اید و نمی‌دانید شماره تلفن‌های ضروری قشم کدام هستند؟
ناراحت نباشید و با ما در پیداکردن برخی از مورد نیازترین شماره‌ها همراه باشید.
- اطلاعات تلفن قشم____5225930-0763 (تلفنخانه سازمان منطقه آزاد)
- اداره هواشناسی 5241045-0763
- اطلاعات تلفن بندرعباس_____3333333-0761
- ستاد دائمی تسهیلات سفرها 5241119-0763
- تلفن گویای ارائه دهنده اطلاعات ضروری مسافران و گردشگران
0763-5252550___0763-5434081___0763-5225536__0763-5220957
- سامانه تلفن گوياي هوشمند قشم 5243290-0763
- اورژانس____115-5228971
- بیمارستان فاطمه زهرا (ع)____6-5227353
- درمانگاه امام رضا (ع)____ 5227277
- فوریت‌های پلیس 110(نیروی انتظامی) 5224123-5226713
- اطلاعات نیروی انتظامی____5227202
- راهنمایی و رانندگی 5227968-5257967
- فرودگاه بین‌المللی قشم 5735000-5____(اطلاعات فرودگاه) 5735011-5735010
- اداره آتش‌نشانی 5224744-5224208- 5224555
- اداره برق قشم 5227710-5227750
- دفتر اسکله شهید ذاکری_5225401-5224117-5225403-5225402
- دفتر اسکله لافت___5434081
- و دفتر ستاد اجرایی خدمات سفر قشم 7635241119-7635240820
- اداره بنادر و کشتیرانی قشم 35241134
- اسکله شهید حقانی بندرعباس 32237783
- ستاد اسکان آموزشوپرورش قشم 373333-35227461
- سالن ورزشی حجاب (بانوان)__5241570
- جامعه هتلداران قشم 35221048
- بیمارستان پیامبر اعظم (ص) 35212530-7
- آتش‌نشانی 125__اورژانس 115__کد استان هرمزگان__76
- ستاد اسکان آموزشوپرورش درگهان__35265222و ستاد اسکان آموزشوپرورش سوزا__ا-35347760
- امداد خودرو سایپا 96440
- امداد خودرو ایران‌خودرو__35229103-09173636415
چگونگی دسترسی به جزیره قشم از مسیر هوایی
با توجه به اینکه جزیره قشم یک مرکز گردشگری، بسیار روحانگیز و فرح‌بخش است، راههای مختلفی برای رسیدن به آن وجود دارد. البته آسان‌ترین راه و کوتاه‌ترین زمان را مثل همیشه، در پروازی مهیج به فرودگاه قشم تصور نمایید. آن‌وقت شاهد فرودگاه بین‌المللی قشم، در جنوب جزیره خواهید بود. حالا اگر از ترانسفر فرودگاهی برخوردار نباشید، نگرانی به خود راه ندهید. البته این امکان وجود دارد که به‌آسانی اقدام به گرفتن تاکسی فرودگاهی، نمایید و راحت به محل اقامت خود برسید.
طریقه دستیابی به قشم توسط قطار
همچنین ممکن است اگر تمایل داشتید، مسافت بین تهران تا جزیره قشم را با قطار طی کنید. باید بدانید که زمان سفر شما، حدود 19 ساعت به درازا خواهد کشید. شما می‌توانید در صورت موجود بودن قطار نیز، از شهر خودتان به بندرعباس سفر کنید. درعینحال بدانید که از تهران تا بندرعباس نیز، وسیله حمل‌ونقل راه‌آهن وجود دارد که شما را به بندرعباس رهنمون سازد.
آنگاه وقت آن رسیده است که با یک تاکسی، خود را به اسکله شهید حقانی بندرعباس برسانید. حالا دیگر با یک سفر جذاب دریایی، از این اسکله با استفاده از قایق یا لنج‌های حمل مسافر به جزیره زیبای قشم بروید. حتی در این مدت می‌توانید، به تماشای آبهای نیلگون خلیج‌فارس بپردازید و از آغاز سفری شوق‌انگیز لذتی مضاعف ببرید.
سفر با اتوبوس به جزیره قشم
اگر به فکر پرداخت هزینه نازل‌تری برای سفر به عروس خلیج‌فارس یعنی جزیره قشم هستید، دیگر معطل نکنید. بنابراین هر چه سریعتر، با یک اتوبوس خود را به بندرعباس برسانید. سپس می‌توانید با تاکسی یا حتی ون، رهسپار اسکله شوید. آنگاه اتوبوس‌های دریایی از اسکله شهید حقانی بندرعباس، به‌آسانی شما را به مقصد زیبایتان جزیره قشم هدایت خواهند کرد. البته دقت نمایید که یکی از مقاصد اتوبوس، حتماً بندرعباس باشد.
سفر به قشم با ماشین شخصی
اگر سفر و رانندگی در جاده‌های سرزمین ایران را می‌پسندید، با وسیله شخصی خود به جزایر رنگارنگ قشم قدم بگذارید. انتخاب مسیر هم، بستگی به میل خود شما دارد. اگر تماشای جاذبه پر رمز و راز کویر مدنظرتان است، از طریق مسیر یزد و سیرجان اقدام کنید و خود را به بندرعباس برسانید. آن‌وقت با پیمودن مسیری نیم‌ساعته، به بندر پل بروید.
اما در مسیر بعدی از جاده اصفهان، شیراز، جهرم و لار به بندر پل خواهید رسید. از بندر پل می‌توانید، اتومبیل خود را توسط لندینگ کرافت‌ها به روی جزیره قشم انتقال دهید. امروزه این ابزارها، غیر از انتقال نیروهای نظامی دریایی، برای حمل‌ونقل‌های دریایی و جابجایی کالا نیز به کار می‌رود. بدین‌وسیله سفر لذت بخشی را، در جزیره قشم تجربه خواهید کرد.
چگونگی سفر در جزیره قشم
درصورتی‌که با وسیله شخصی خودتان به جزیره قشم رفته‌اید، دیگر جهت گردشگری و بازدید مراکز دیدنی خیالتان جمع باشد. اما اگر با اتوبوس، قطار یا هواپیما عازم این جزیره شده‌اید، بازهم نگرانی به خودتان راه ندهید. بهتر است بدانید تاکسی‌ها و حتی سرویس‌های مسافربری، در جزیره جهت رفاه شما در دسترس است. حتی خبر خوش این است که شما می‌توانید، اتومبیل کرایه‌ای را هم با راننده و هم بدون راننده اجاره نمایید. بدین‌وسیله خیلی آسان می‌توانید به سراغ تفریحات خود، در جزیره قشم بروید.
فقط هنگام سفر با ماشین در جزیره مراقب شترهای رها در اطراف شهر هم بکنید.
چگونگی آب‌وهوای جزیره قشم و بهترین فصل سفر
شاید شنیده باشید که جزیره قشم، با توجه به‌قرار گرفتن در منطقه گرمسیری دارای آب و هوایی گرم است. البته با بالا رفتن میزان این گرما، به رطوبت هوا نیز افزوده می‌شود. بنابراین جزیره قشم، دارای آب و هوایی گرم و مرطوب است. به‌طوری‌که شما شاهد گرمای طاقت‌فرسای این جزیره، در فصل تابستان می‌باشید. اما با شروع بهار هوای جزیره، تقریباً معتدل می‌شود و می‌توانید به‌تدریج شاهد حضور گردشگران در جزیره بشوید.
حتی در پاییز آب‌وهوا باز هم متعادل‌تر، می‌شود و از گرما نیز کاسته می‌شود. حالا باید گفت که برای مسافرت به جزیره قشم، بهترین فصل زمستان است. حتی بهترین موقعیت سفر به جزیره قشم، در ماههای دی و بهمن مهیا می‌باشد. بنابراین اگر در فصل زمستان به قشم سفر کنید، بهترین شرایط آب و هوایی جزیره در انتظار شما خواهد بود.
در بخش زیر پیشبینی وضع آب و هوای قشم را در پنج روز آینده مشاهده می‌نمایید.
دورنمای جزیره قشم در دیدگان شما
سفری دوست‌داشتنی و دلپذیر به ژرفای تاریخ و ابهت بی‌نظیر طبیعت جزیره قشم را، پشت سر نهادیم. از رویش گیاهان اعجاب انگیزش، حظ کردیم و به سخن از خلیج‌فارس زیبایش دل‌خوش نمودیم. در کنار سواحل ماسه‌ای و دلچسب، جزیره قدم زدیم و اعصاب غبارآلودمان را صفایی تازه بخشیدیم. از شوق دیدار کروکودیل‌ها در پارک کروکودیل نوپک، هیجان‌زده شدیم. آنگاه به موزه جهانی ژئو پارک قشم، افتخار کردیم.
حتی به تماشای جانورانی که در موزه باارزش ژئو پارک قشم به حالت تاکسیدرمی شده وجود دارند، سرگرم شدیم. سرانجام پس از بازدیدهای جانانه که تعدادشان در جزیره زیاد است، از خوراکی‌های خوشمزه که دارای انواع ماهی و میگو و حتی شیره خرما هستند فیض بردیم. سوغاتی‌های دلبرانه، به یادگار خریدیم و البته همه‌جا برای ثبت تصاویر خارق‌العاده و انعکاس زیبایی جزیره کوشش کردیم. زیرا می‌دانیم اینجا جزیره قشم است و حکایتی جذاب، از افسانه‌های اسرارآمیز دارد.
نقشه قشم
در بخش‌های بالا هر موضوعی که برای سفر در قشم به آن احتیاج دارید را به آن پرداختیم. و در این قسمت نقشه این جزیره وسیع را برای کنکاش و سفر بهتر آورده‌ایم.
در قسمت زیر بصورت جداگانه به جاهای دیدنی قشم پرداختیم.
