اردکان را به عنوان یک جاذبه فریبنده و گیرای خشتی، در شمال استان یزد واقع در مرکز ایران مشاهده می‌نمایید. این شهر در گذشته، به نام‌هایی نظیر یونان کوچک، هند کوچک، قم کوچک و آرتاکان نیز، شناخته می‌شد. اما لازم است در معرفی شهر اردکان، پیشینه و قدمت تاریخی، مذهب، زبان، فرهنگ و آداب‌ورسوم آن، همراه ما باشید. البته نگران نشوید، ما شما را به تعاریفی از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی شهر، نیز دعوت خواهیم نمود. آنگاه داستان اردکان را از نظر موقعیت جغرافیایی، چگونگی آب‌وهوا، سوغاتی‌ها، حتی وجه تسمیه نام اردکان، انواع جانوران و پوشش گیاهی پارک ملی سیاه‌کوه آن و غذاهای محلی نیز، بیان می‌داریم.
عکس بالا از بافت تاریخی شهر، که در مرکز شهر واقع شده است. این بافت تاریخی یکی از دست نخورده ترین بافت‌های تاریخی و زنده است، هنوز زندگی در این بافت از سده‌های پیش تا کنون در جریان است. بخش از دیدنی های تاریخی شهر اردکان در این بافت واقع شده است.
شهر اردکان
در دشت گسترده یزد – اردکان درست در60 کیلومتری شمال غربی یزد، شهر اردکان این معجزه خشتی جهان را خواهید دید. آنگاه نوک پرگار گردشگری، هدف را به دیار زیبایی‌های اعجاب‌آور کویر در استان یزد و شهر اردکان نشانه می‌رود. باید به تماشای سرزمینی در قلب کویر مرکزی ایران که همچون عروسی از خشت و گِل به زیبایی غنوده است، بنشینید. شاید برایتان جالب باشد بدانید که شهرستان اردکان از سه بخش، به نام‌های مرکزی، خرانق و عقدا متشکل است.
شهر اردکان در دورنمای ساده و صمیمی
آیا برای گردشگری داخلی در کشور ایران، تاکنون به شهر اردکان یزد رفته‌اید؟
شهر اردکان یکی از نقاط پرطرفدار و محبوب، در بین گردشگران داخلی و خارجی در استان یزد می‌باشد. در فضای آرامش‌بخش خشتی خانه‌های ساده و دلپذیر اردکان، می‌توانید به دغدغه‌های روزمره زندگی فکر نکنید. حتی ممکن است، در کوچه‌های زیبای اردکان که به‌عنوان پهناورترین شهرستان استان شناخته می‌شود، قدم بزنید. آنگاه از سایه‌های ایجاد شده و خنکی هوا توسط ساباط‌هایی که به هم اتصال دارند، نیز لذت ببرید. راستی می‌دانید که در معماری هوشمندانه شهر اردکان، ساباط نشانه چیست؟
اگر شما «سا» را به معنای راحتی و «باط» را به عنوان نمادی از ساختمان یا عمارت بدانید. این معماری را در مناطق گرمسیری و کویری از جمله این شهر می‌بینید که با ایجاد مسیری خنک، مسقف و سایه‌دار، نقشی محافظتی را در برابر اشعه خورشید در گذرگاه شما ایفاء می‌کند.
نمادهای زیبا و تاریخی شهر اردکان یزد
هر شهری بنا به طبیعت و موقعیتی که در تاریخ دارد، دارای نمادهای ارزشمندی ست که با آن در دنیا شناخته می شود. در ایران به هر شهری که وارد شوید نمادهایی می بینید که نشان از قدمت و فرهنگ بالای این کشور دارد. برای مثال شهر اصفهان را با سی و سه پل و میدان نقش جهان می شناسند. شهر شیراز با تخت جمشید و حافظیه زیبا شهره جهان است.
شهر اردکان همانند دیگر شهرهای ایران دارای نمادهای بسیاری ست که دانستن آن خالی از لطف نیست. به نمادهای این شهر که بنگرید هوش و زکاوت مردمان ایران را در خو گرفتن با طبیعت خشن کویری خواهید دید.
قنات های شهر اردکان
شهر اردکان را باید، از روی قنات‌های بسیارش شناخت. قناتهایی که بخشی از شاهرگ حیات شهر، توسط آن‌ها ضربان دارد و همواره در تلاطم زدن است. قناتهایی که زیبا هستند و حتی اگر دچار کم‌آبی نیز شوند، هرگز نمی‌میرند. همان قناتهایی که شهر اردکان به آنان می‌نازد، سرافراز است و مسیر گردشگری را با تماشای آن‌ها هموار می‌سازد. حالا اجازه دهید به نماد دیگر شهر اردکان، یعنی بادگیرها برسیم.
جهت این بادگیرها همگی به سمت شمال هست، به این خاطر که شمال اردکان، کوهستان است و جنوب آن شهر یزد است. با توجه به کویری بودن یزد و کویر یزد طبیعتا باد سمت جنوب گرم و دارای خاک و شن است و بادی که از سمت شمال می‌آید، خنک‌تر است. حتی در تعداد این بادگیرها داستان و فرهنگ بومی خاصی حکم فرماست. معمولا تعداد بادگیرها را بصورت فرد می‌ساختند.
بادگیرهای شهر اردکان
آیا شما می‌دانید که بادگیر چیست و در این شهر، به چه‌کار می‌آید؟
بنابراین جایز است که در شناسایی شهر اردکان از بادگیرهای معروفش نیز، سخن بگوییم. بادگیرهایی که با شکل معماری دیدنی و جذابشان، دیدگان بسیاری از گردشگران را مبهوت خود می‌سازند. راستی بهتر است بدانید که در مناطق گرم و خشک و دیگر مناطق کویری نظیر شهر اردکان، بادگیرها وظیفه تخلیه و جابجایی هوای گرم را با نسیم خنک و مطبوع بر عهده دارند.
بحث بادگیرها مفصل است، اما بادگیرهای مختلفی برای شهرهای مختلف شما مشاهده می‌کنید. بادگیرهای شهر اردکان، یزد و کرمان(چپقی) هر کدام زیبایی و معماری خاص خود را دارند. انشالله در آینده‌ای نزدیک، مقاله‌ای جداگانه در این باره منتشر خواهیم کرد.
موقعیت جغرافیایی شهر اردکان (Ardekan)
راستی بدانید که شهر اردکان از نظر موقعیت، در طول جغرافیایی 53 درجه و 48 دقیقه شرقی قرار دارد. همچنین شهر را از لحاظ عرض جغرافیایی، در 32 درجه و 20 دقیقه شمالی مشاهده می‌کنید. شما در سفری بسیار جذاب به شهر اردکان می‌توانید، آن را در مساحت 2868 هکتار مشاهده نمایید.
البته بدانید که شهرستان اردکان به عنوان پهناورترین شهرستان، در استان یزد نیز شناخته می‌شود. حالا اگر به ارتفاع شهر از سطح دریا فکر می‌کنید، باید بگوییم که شهر اردکان را در بلندای 1305 متری، از سطح دریا می‌بینید. تازه آگاه باشید که فاصله تهران تا اردکان، به‌اندازه 567 کیلومتر می‌باشد.
چگونگی آب‌وهوای شهر اردکان
اما اگر قصد مسافرت به این شهر را دارید، بهتر است بدانید که تابستان‌های گرم و خشک از مشخصات این شهر کویری است، که انتظار شما را می‌کشد. راستی جالب اینجاست، گاهی می‌بینید که در زمستان‌ها نیز هوای شهر حتی به زیر صفر هم می‌رسد. البته باید متوجه باشید، که تفاوت و اختلاف درجه حرارت بین شب و روز در مناطق کویری، بسیار زیاد می‌باشد. یعنی همراه داشتن لباس گرم و مناسب در پاییز و زمستان نیز، امری ضروری به نظر می‌رسد.
اما فصل بهار را یکی از بهترین فصل‌ها، برای رفتن به این شهر کویری در نظر بگیرید. همچنین آسمان مملو از ستاره‌های پرفروغ و نورانی شب‌های شهر اردکان، در فصول سرد سال نیز خاطراتی شیرین و دور از دغدغه گرمای زیاد کویر برای شما به همراه خواهد داشت.
علل نام اردکان بر شهر
راستی تاکنون به علت نام‌گذاری شهرها، ازجمله وجه تسمیه شهر اردکان اندیشیده‌اید؟
در مورد نام این شهر باید گفت که اگر «ارد» را به معنای مقدس در نظر بگیریم، آنگاه اردکان با معنای «کان» یعنی معدن، مفهومی از سرزمین مقدس را در ذهن شما ایجاد می‌نماید. تصور دیگر این است که اردکان، از کلمه « ارتاکان» یا « آرتاکن» به معنای فرشته آزادی اخذ شده است. بنابراین مفهوم آن را در آیین زرتشتی به‌راستی و درستی که یکی از فرشته‌گان زرتشت است، منصوب می‌دانند.
همچنین تصور بر این است که هم‌زمان با حمله مسلمانان به ایران، آنان اقدام به فرار نمودند. ایرانیان در نواحی میبد، یزد و دیگر نواحی مرکزی ایران، سکونت گزیدند. آنگاه چون نواحی پیرامون اردکان را مناسب کشاورزی دانستند، اقدام به کندن قنات و بنادر نمودند. بنابراین حدس بر این است که ساختن و بنا نمودن شهر اردکان، با زرتشتیان می‌باشد.
خواندن شهر اردکان از نظر محمد مفید مستوفی
در کتاب جامع مفیدی، نوشته محمد مفید مستوفی « ارد» را با کسر الف به معنای دور در نظر می‌گیرند. آنگاه به عقیده صاحب کتاب چون پیرامون شهر اردکان معادن بسیاری قرار داشت، مردم آن را به نام اردکان می‌نامیدند. اما بنا بر زبان پهلوی، «ارد» را به دلاوری و خشم معنا می‌کنند. بنابراین نام این شهر زیبنده آن منطقه است، زیرا افرادی دلاور و جنگجو در آنجا زندگی می‌کردند.
از آن جمله ایستادگی مردم این شهر تاریخی و خشتی، در قبال یورش افغان‌ها و تیمور لنگ بسیار مشهور است. نام یونان کوچک را از زمان‌های قبل، بر این منطقه گذاردند. علت این نام را می‌توان در موطن بودن این دیار برای بسیاری از دانشمندان، حکما و علما دانست.
راستی بدانید اطلاق نام هند کوچک نیز بر شهر، بخاطر بازرگانی با شهرها و استان‌های مجاور بوده است. همچنین برخی به علت وجود مکتب‌خانه و مراکزی شبیه به حوزه‌های علمیه، آن را قم کوچک نیز نامیدند.
تاریخچه شهر اردکان
جایگاه قبلی شهر در مسافت ده کیلومتری شمال اردکان فعلی، مکانی بود که اکنون به زردک (Zardok) معروف است. البته علی‌رغم گذر زمان، هنوز آثار و ویرانه‌های خانه‌های مسکونی، مسجد و غیره را در آن نقطه می‌بینید. همچنین بدانید که یکی از علل انتقال مکان سابق به شهر فعلی، آب‌های جاری و شیرین هستند. این آب‌ها منطقه را، جهت زندگی مناسب می‌سازد. اما بنا بر متون تاریخی کهن علت ازدیاد جمعیت، وجود رودخانه وسیعی که از زابلستان تا استان کرمان، یزد و در ادامه به مجاورت نائین امتداد می‌یافت، بوده است.
البته از دلایل دیگر می‌توانید به جریان رودخانه‌های فصلی و آب‌های سطحی، از جنوب به ناحیه شمال نیز اشاره‌کنید. تازه سرازیری و شیب مناسب زمین، در حفر قنات به نفع اوضاع اقتصادی و تناسب زمین برای کشاورزی می‌چرخید. سرانجام وجود نعمت آب و خاک مناسب، دست‌به‌دست هم دادند تا شهر اردکان ساخته شود.
همانطور که گفته شد، این شهر در گذشته دارای حصاری بوده است. دور تا دور بافت قدیمی 50 هکتاری شهر با حصار و دژ محصور بوده و 12 دروازه برای رفت و آمد وجود داشته و حتی بعد از این حصار نیز خندق‌های مختلفی حفر می‌کردند. برای این حصار بافت‌هایی هم وجود داشته، که برج علی بیک یکی از این برج‌هاست. از خندق و حصار بخش خاصی باقی نمانده است و این برج نیز نسبتا با وجود بازسازی برپاست.
بازهم گذری به کوچه و پس‌کوچه‌های پیشینه شهر اردکان
اولین بار در قرن هفتم هجری قمری نامی از این شهر، جهت ساخت خانقاه شیخ تقی‌الدین دادامحمد برده شد. البته پس از شیخ محمد که از سالکان و بزرگان راه دین بود و همچنین پسران شیخ، شهر اردکان به طریق علم و معرفت شناخته شد. راستی در قرن هشتم هجری، اولین بنای شهر اردکان فعلی پایه‌ریزی گردید.
حتی نخستین بنا، در میدان قلعه شهر، ساخته شد. سپس بر اساس ازدیاد تعداد افراد در مجاورت مسجد جامع، شروع به احداث بازار بزرگ، چهارسوق و حمام بازار نمودند. همچنین بدانید که در تمامی دوران حکومت قاجار، این شهر خشتی و اطراف آن جزئی از فرمانروایی یزد محسوب می‌شد. البته در سال 1236 هجری قمری حاجی محمد میرزا خان قزوینی، سپس میرزا مهدی قلی وزیر به حکمرانی اردکان رسیدند. سرانجام پس از آن محمد کریم‌خان، به ریاست شهر برگزیده شد.
جمعیت و دسترسی به شهر اردکان
راستی بدانید که شهر اردکان در زمره یکی از پرجمعیت‌ترین شهرستان‌های استان یزد، به شمار می‌آید. همچنین بنا بر آخرین سرشماری در سال1395، جمعیت شهر اردکان معادل 97 هزار و 960 نفر می‌باشد. راستی اگر قصد مسافرت از تهران به اردکان را دارید، مسافت جاده‌ای این راه معادل 690 کیلومتر است. شما می‌توانید فاصله تهران تا اردکان را، به‌وسیله اتوبوس از طریق پایانه جنوب تهران یا خودروی شخصی طی کنید.
حتی به شیوه استفاده از قطار نیز، ممکن است سفری بسیار جذاب و خوشایند را تا شهر اردکان تجربه کنید. تازه در این زمینه حتی می‌توانید، با هواپیما به یزد بروید و آنگاه مسافت باقیمانده را، با اتومبیل یا اتوبوس به شهر اردکان این جاذبه هیجان‌انگیز کویر طی کنید.
این عکس نسبت به عکس هوایی بالا، خارج از حصار بافت تاریخی شهر است. خانه‌های جدید نسبت به عکس قبل کاملا مشهود است. در این بخش، جاذبه‌های محدودی وجود دارد.
جستجوی مذهب و فرهنگ مردمان شهر اردکان
آیا تصور می‌کنید در گردشگری شهر اردکان، ازنظر ویژگی‌های فرهنگی با چگونه مردمی آشنا خواهید شد؟
بگذارید به‌روشنی توضیح دهیم که مردم شهر اردکان را بسیار پرتلاش، پاک‌نهاد، دور از دغل و نیرنگ مشاهده می‌نمایید. شایان‌ذکر است که مردمان دور از آلایش و صبور شهر اردکان، درزمینه، امور دینی نیز بسیار متعصب می‌باشند. این افراد را در تعهد بسیارِ مذهبی، برای برپایی مراسم عزاداری خواهید دید. مردم ساده و باایمانی که البته، چندان ریسک‌پذیر نمی‌باشند.
همچنین علی‌رغم روحیه مهمان‌نوازی بالا، با افرادی قناعت‌پیشه و صرفه‌جو نیز مواجه می‌شوید. راستی شاهد روحیه تعاون و همکاری در بین مردم این ناحیه که ایرانی و از نژاد آریایی هستند، می‌باشید. همچنین بیشتر جماعت شهر اردکان را، مسلمان و پیرو مذهب شیعه می‌بینید. البته بدانید که تعداد قلیلی از افراد، در شهر اردکان زرتشتی و مسیحی نیز هستند.
شغل و زبان مردم شهر اردکان
باید بدانید شهر اردکان از مردمی که به زبان فارسی تکلم می‌کنند، تشکیل شده است. البته زبان فارسی را با لهجه شیرین و خاص یزدی، در محاوره بکار می‌برند. راستی شغل مردم شهر اردکان، کشاورزی می‌باشد که از این طریق به امرارمعاش می‌پردازند. پرورش باغ‌های پسته نیز، از منابع اقتصادی شهر اردکان می‌باشد. پرورش درختان پسته در این شهر، آن‌قدر دارای اهمیت است که باغ‌های پسته را به‌عنوان «
مزرعه طلای سبز» می‌شناسند. همچنین با افتتاح و تأسیس کارخانجات فولاد در شهر اردکان، بسیاری از مردم جهت کار به این مراکز مراجعه می‌نمایند.
آداب‌ورسوم خاص و فرهنگ بومی شهر اردکان
اجازه دهید یکی از آداب خاص عروسی را در شهر اردکان، به نام حفّه کردن یا آرایش کردن شرح دهیم. در قسمتی از آداب عروسی آمده، در روزی که شب قرار است عروس به خانه داماد برود، حفّه کن یا زن آرایشگر به خانه عروس رفته و کلیه اقوام عروس و داماد را با هزینه داماد حفّه می‌کند. همچنین مراسم بی‌نظیری که در شهر اردکان در شب اول ماه محرم انجام می‌شود، مشعل‌گردانی یا تکلیف است.
در تکلیف با در دست گرفتن مشعل‌های روشن و خواندن اشعار مخصوص، افراد را به عزاداری تشویق می‌کنند. از دیگر مراسم شهر اردکان تزئین و سیاه‌پوش کردن مکانهای عزاداری، در ماه محرم است. البته بدانید مکانی که تعزیه در آن برگزار می‌شود، میدان نامیده می‌شود که مرکب از غرفه‌های پایینی و بالایی است. تازه آداب گوناگونی نظیر غرفه‌بندی، نخل‌بندی و … نیز، خاص مردم اردکان می‌باشد که نقل‌قول بسیار می‌طلبد.
در بافت تاریخی اردکان تعداد زیادی حسینیه قرار دارد. اردکانی‌های عزیز به حسینیه میدان می‌گویند. به این خاطر که معمولا در چهارراه کوچه های اصلی شهر و فضای مربعی مراسمات مذهبی انجام می‌شده است. درب طلایی هم که در عکس می‌بینید، طبق باور مذهبیون این شهر، نظر کرده و مقدس است. نام آن را حوض عباس می‌نامند و برای شفا و دعا به آنجا مراجعه می‌کنند.
وجود گونه‌های جانوری و گیاهی در سیاه‌کوه اردکان
در پارک ملی سیاه‌کوه شاهد گونه‌های جانوری با اهمیتی از حیات وحش ایران، نظیر بازمانده‌هایی از یوز آسیایی هستید. همچنین علاوه بر پوز پلنگ آسیایی با دست و پای کشیده و بلند، حیوانات دیگری از حیوان های ایران نیز نظیر آهو، جبیر با داشتن دم و گوش‌هایی بلندتر از آهو، بز کوهی، شاه روباه، شغال، گرگ، کفتار، مار شتری و افعی شاخ‌دار نیز، در این پارک حفاظت‌شده زندگی می‌کنند.
راستی در این پارک ناظر پرنده زیبای شکاری دلیچه، عقاب طلایی، گور ایرانی، کبک، تیهو، تشی یا خارپشت نیز هستید. شایان‌ذکر است هوبره از پرندگان کمیاب و در حال انقراض، همچنین زاغ بور نیز در این پارک زندگی می‌کنند. راستی بهتر است از رویش گیاهانی نظیر بادام‌کوهی، گز، درمنه با گل‌هایی اغلب تلخ، تاغ، گون و برخی دیگر از پوشش‌های گیاهی دیگر نیز، در این منطقه نام برد.
جاذبه‌های وسوسه‌انگیز کویر در شهر اردکان
بی‌شک می‌دانید که اردکان، شهری تاریخی است که دارای جاذبه‌های گردشگری تاریخی و طبیعی بسیاری است. در بافت قدیمی این شهر، ناظر اعجابی از معماری خشتی که هنوز زنده است و به زیبایی ظاهرنمایی می‌کند، هستید. ساختار قدیمی اردکان با دورنمایی زیبا و مهیج، بادگیرهای قامت برافراشته خود را باافتخار به رخ می‌کشد.
آنگاه با زنده نمودن هوس پیاده‌روی در کوچه‌هایی زیر ساباط‌ها، وسوسه‌گرانه شما را به‌سوی خود می‌خواند. حتی به تماشای دربند‌های پیچ‌درپیچ و باجذبه که درِ ورودی خانه‌ها، داخل آن‌ها باز می‌شود، مشغول گردید. در گشت و گذار در این شهر می‌توانید، گذشته از بخش سنتی، بخش زرتشتی نشین، ساختار جدید و البته پارک‌های آن را نیز ببیند. اینجا شایسته است گذری مختصر، به برخی از معروف‌ترین این جاذبه‌های روح‌افزای داشته باشیم. آنگاه شما قادر خواهید بود تا فریبندگی و گیرایی هیجان‌انگیز یک شهر کویری را، به‌روشنی در ذهن تصور نماید.
دربند چیست؟
دربند در این شهر، به کوچه‌های درب داری گفته می‌شود. که برای حفظ امنیت بیشتر ابتدای کوچه درب می‌گذاشتند. البته همه کوچه‌های این شهر اینطور نیست، کوچه‌هایی که محل زندگی افراد بزرگ و اعیان نشین شهر بدین صورت بوده است. معمولا درب رو از اذان صبح باز و بعد از غروب آفتاب می‌بستند. یکی از لقب‌های این شهر، شهر دربندها ست.
این ستون و زیبایی دربند، به عنوان سردر دربند است، که به عنوانی نماد شهر اردکان است.
خانه تقدیری ها اردکان
خانه‌ای تاریخی و زیبا، مربوط به بازرگانی به نام تقدیری در دوران قاجار می‌باشد. خانه در اتصال به کوچه ضیایی بوده و لذت دیدار از ساباط‌های جذاب اردکان را، ممکن می‌سازد.
مسجد جامع اردکان
یکی از بزرگ‌ترین مساجد، باسابقه‌ای به دوران صفویان است. همچنین قدیمی‌ترین گنجینه گران‌بها مربوط به یک حزب از قرآن، متعلق به سال 911 هجری قمری در مسجد وجود دارد.
کاروانسرا و برج ارجنان
برج ارجنان با بلندای 8 متری خود، سازه‌ای تاریخی در بنای قدیمی کاروانسرا متعلق به دوران قاجار قرار دارد.
خانه سنایی اردکان
این خانه متعلق به یکی از تاجران قدیمی شهر بوده که امروزه به عنوان یک جاذبه تاریخی و فرهنگی استفاده می‌شود. بازسازی این خانه توسط بنیاد خیریه نوشیروانی انجام شده و مدیریت آن به مردم بافت تاریخی سپرده شده است، و در حال حاضر کارکردی مشابه فرهنگسرا دارد و توانمند سازی مردم را آرزویش است.
موزه مردم‌شناسی اردکان
بنای موزه به سال 1370 و شامل بخش‌های متنوعی نظیر، مردم‌شناسی، باستان‌شناسی و … است. اشیای درون موزه حکایت از، ذخیره‌ای گران‌قدر و با ارزش دارد.
پیر سبز چک چک اردکان
عبادتگاهی خاص زرتشتیان، واقع در بین کوههای اردکان و انجیره است. البته نام این زیارتگاه به چک‌چک زیبای قطرات آب، از صخره‌های نیایشگاه مدیون است.
در پست مختص به آن می‌توانید اطلاعات کاملی کسب نمایید. برای مشاهده آن اینجا را کلیک(لمس) نمایید.
پیر سبز هرپشت اردکان
بازهم زیارتگاهی دیگر متعلق به زرتشتیان که بازدید از آن، در دامنه‌های کوه خالی از لطف نیست. البته نیایشگاه به‌ویژه در 18 نوروز، محلی برای تجمع و برقراری جشن، همچنین عبادت زرتشتیان است.
آب انبار بازار
این آب انبار برای نگهداری آب در محوطه تاریخی بازار ساخته شده است. در شهرهای کویری چون این شهر برای حفظ بیشتر آب از تبخیر نشدن آن را در آب انبارهایی ذخیره می‌کردند.
این آب انبار در بازار چهارسوق قرار دارد.
مسجد چرخاب
مسجد حاج محمد سعیدا است که به علت واقع‌شدن در محله چرخاب، شهرت به این نام یافته است. علاوه بر بخش زمستانی، دارای بخش تابستانی با سه بادگیر نیز می‌باشد.
به عبارتی برای نماز و نیایش در این مسجد ییلاق و قشلاق می‌کردند و هر بخش با معماری متفاوت متناسب هر فصل است.
مسجد زیرده
این مسجد در بافت تاریخی شهر قرار دارد و متاسفانه بخش تابستانخانه مسجد در جریان توسعه! شهر تخریب شده و هنوز خدا رو شکر بخش زمستانخانه مسجد پویاست. گنبد فیروزه‌ای زیبا و بادگیر آن چشم نواز است.
کوچه ضیایی در اردکان
کوچه‌ای زیبا با ساباط‌های آسایش دهنده جهت رهگذران، در محله چرخاب اردکان قرار دارد. در این کوچه دلگشا، خانه‌های سنایی تاجر معروف روغن و کنجد اردکان، ملاعلی اصغر اردکانی ملقب به مجدالعلما شخصیت سرشناس علمی – سیاسی و خانه زیبای انصاری با بادگیر15 متری قرار دارد.
کوه ریگ اردکان
منطقه‌ای تفریحی و تفرجگاهی که مناسب جهت اسکی روی شن، برای علاقه‌مندان به این ورزش است. کوه ماسه‌ای در خلق طبیعت بکر و دست‌نخورده، در یکی از کوههای روستای سروعلیا شهرستان اردکان با پوشش گیاهان دارویی در فصل بهار واقع است.
حمام سعیدا یا حمام چرخاب
در واقع گرمابه حاج محمد سعیدا به دلیل نوع معماری، نورگیری و تزئینات داخلی بنا در نوع خود وجاهت و زیبایی بسیاری دارد. همان طور که از اسم آن بر می‌آید، این بنا به دست شخصی به نام حاج محمد سعیدا ساخته شده‌است. اکثر حمام‌های تاریخی ایران مربوط به دوران صفویه و قاجاریه هستند. به نظر می‌رسد این بنا نیز از دوره قاجاریه به یادگار مانده باشد.
در مقاله مختص به آن به شرح مختصری راجع به شهر اردکان، معرفی، موقعیت، تاریخچه، معماری، آدرس و ساعت بازدید حمام سعیدا یا چرخاب می‌پردازیم. برای مشاهده آن اینجا را لمس (کلیک) نمایید.
غار اشکفت یزدان
در 70 کیلومتری اردکان در قلب کوه بلند اشکفت، در روستای هفتهر، غاری به نام اشکفت یزدان واقع است. این غار برای زرتشتیان مقدس بوده و علی‌رغم وسعت زیاد، دارای راه ورودی سخت با صخره‌های سنگی بسیار پرشیب می‌باشد.
برج توت اردکان
باید بدانید روستای توت شهرستان اردکان، به علت وجود یک درخت بسیار قدیمی توت به این نام شناخته می‌شود. در این دهکده برج سنگی معروف آن، جلوه‌ای چشم‌گیر و زیبا در روستا ایجاد می‌نماید.
غذاهای محلی و سنتی در شهر اردکان
بعد از تماشای جاذبه‌های گردشگری، بهتر است وقت را تلف نکرده و به سراغ غذاهای معروف محلی شهر اردکان بروید. پیشنهاد ویژه در این زمینه، نوش‌جان کردن آش خوشمزه و معروف شولی شهر اردکان است. آش خوش‌طعمی که در آن اثری از سبزی خوش‌رایحه، پیاز، چغندر و دیگر مخلفات مشاهده می‌کنید. اما کور‌ماست نیز، غذایی خاص اردکانی‌ها است که با توجه به شیره توت و ارده تهیه می‌شود. راستی آیا تاکنون، نام غذای گورماست شیر یا گورماست ارده را شنیده‌اید؟
بنابراین بهتر است، بدانید که این غذاهای خوش‌طعم و سنتی، با میوه بهشتی انار در شهر اردکان تهیه می‌شود. همچنین اشکنه ارده و غذای سیب بادمجان این شهر را فراموش نکنید. راستی سیب بادمجان یک غذای خوشمزه گیاهی است که بجای سیب، باید در آن به سیب‌زمینی رضایت دهید. اما تا آن را نخورید، هرگز طعم دلپذیرش را در ذهن تصور نخواهید کرد.
سوغاتی دلچسب اردکان
تصور می‌کنید که مهم‌ترین، بهترین و خوشمزه‌ترین سوغات شهر اردکان، چه می‌تواند باشد؟
جای تعجب ندارد که درست حدس زده‌اید. زیرا در این شهر با دنیای ارده و حلواارده به‌عنوان قطبی در بازار فروش این صنعت مواجه می‌شوید. ارده و حلواارده می‌تواند یکی از برترین انواع سوغات این شهر به شمار بیاید. البته این شهرستان با سابقه‌ای طولانی، حتی پیش‌تر از دوره قاجار در رابطه با تولید ارده و حلواارده فعالیت می‌کند. همچنین اردکان را درزمینه، سوغات روغن کنجد نیز باید شناخته‌شده دانست.
راستی شما می‌توانید اقسام مختلف شیرینی‌های کنجدی، کنجد آجیلی، ارده شکلاتی، حاجی‌بادام، پشمک و غیره را نیز از شهر اردکان با قدمتی 800 ساله، سوغات بخرید. حتی در این زمینه حلوای بسیار خاص تن‌تنانی اردکان یا حلوا سوهان اردکان را، با طبع گرمش از خاطر نبرید. آنگاه از خرید شیرین و دلپذیر خود احساس اطمینان خاطر و لذت بنمایید.
ارمغانی از صنایع‌دستی شهر اردکان
راستی شما می‌توانید غیر از خوراکی‌های ناب، از صنایع‌دستی منحصربه‌فرد این شهر نیز اقدام به انتخاب سوغات نمایید. این صنایع‌دستی شامل سبدبافی با ساقه‌های انار، حصیربافی نظیر زیرانداز حصیری، سفره، لیف، جارو و … با استفاده از شاخ و برگ درخت خرما است.
تازه تهیه چادرشب در نوع نازک و نقش‌دار که رختخواب‌پیچ نام دارد، در اردکان انجام می‌گیرد. همچنین از انواع دیگر آن که دارای ضخامت بیشتری است و به چادرشب صحرایی شناخته می‌شود نیز، در اردکان صورت می‌پذیرد. البته صنایع‌دستی دیگری نیز توسط دستان زحمتکش و پرتلاش هنرمندان در شهر اردکان مانند کلک سازی (نی‌سازی) و زیورآلات سنتی یا طلاسازی، به‌عنوان سوغات قابل مشاهده است.
بنابراین می‌توانید به هنرهای کار بافی که معنایی از پارچه‌بافی را می‌رساند، زیلوبافی، قالی‌بافی، و … نیز اشاره نمایید. همچنین حناسابی، ساییدن ادویه‌هایی نظیر فلفل، زنجبیل، دارچین و … که به مازاری شهرت دارد.
سفر به اردکان
در سفر به این شهر سعی کنید، از قدم زدن در بافت قدیمی و خشتی شهر که از معرض آسیب‌های طبیعی و بشری دور مانده، سر شوق بیایید.
به بازار معروف چهارسوق یا چارسوق بروید، در عصاری‌های اردکان، به تماشای تبدیل کنجد به ارده بپردازید. آنگاه حمام بازار را مشاهده و سپس به بازدید از آب‌انبار و آسیاب قدیمی، با قدمتی 3000 ساله بپردازید. به دیدار از مکان تاریخی موزه فرش، همچنین موزه مفاخر که خانه‌ای با قدمتی 200 ساله متعلق به آیت‌الله سید روح‌الله خاتمی بود، مشغول شوید.که البته این خانه به عنوان موزه رجال نیز کارکرد دارد.
به تماشای جاذبه‌های جذاب و سرگرمی‌های متداول، در کویرهای اطراف شهر پرداخته و به استقبال لحظات خوش بروید. در نوش‌جان نمودن غذاهای محلی اردکان که کم مانده مهر فراموشی بر پیکر خود بنشانند، اقدام نمایید. اما یادتان باشد ثبت لحظات زیبا و هیجان‌انگیز کویر را در این شهر با گرفتن عکس‌های زیبا و دلپذیر جاودانه سازید.
این آسیاب تنها، آسیاب شهر است، که داخل بافت و حصار شهر قرار داشته است.
عکس‌های این بخش را سرکار خانم پرستو عطرسائی، جنابان آقایان محمد پورروستایی اردکانی، مهدی جلال پور، مجتبی نخعی عزیز و به همت انجمن چهارسوق کویر اردکان ثبت شده است.
