تفت یکی از شهرهای استان یزد است که به خاطر انار تفت و مراسم نخل گردانی شهرت دارد. البته دیدنی های تفت مجموعه‌ای متنوع از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی است. بازدید از این شهر به خصوص در پاییز که کوچه باغ های تفت با انارهای سرخ آراسته می‌شوند بسیار لذت‌بخش است. ما در این مطلب ابتدا در زمینه پیشینه، موقعیت جغرافیایی و اقتصادی و شرایط آب و هوای شهرستان تفت اطلاعاتی ارائه می‌کنیم. پس از آن به بررسی معنی تفت، شرایط زندگی در تفت و جمعیت تفت می‌پردازیم. بخش‌های بعدی را به معرفی عزاداری در تفت، صنایع دستی تفت و سوغات تفت اختصاص می‌دهیم. در ادامه به معرفی جاهای دیدنی تفت می‌پردازیم. در نهایت این مطلب را با پاسخ به سؤال تفت کجاست؟ و چطور برای سفر به تفت نقشه پیدا کنیم به پایان می‌بریم.
شهرستان تفت
شهرستان تفت یکی از شهرستان های استان یزد است که در مجاورت مرکز استان قرار دارد. درواقع شهرستان یزد و صدوق از شمال، شهرستان خاتم از جنوب، شهرستان مهریز از شرق و شهرستان ابرکوه از غرب همسایگان این شهرستان هستند. این شهرستان از سه بخش مرکزی، نیر و گاریزات تشکیل شده است. نیر و تفت تنها شهرهای این شهرستان هستند که تفت مرکز شهرستان محسوب می‌شود. مساحت این شهرستان حدود 5846 کیلومتر مربع است که حدود 2000 هکتار آن به شهر تفت اختصاص دارد. طبق آخرین آمار جمعیت شهرستان بیش از 50 هزار نفر و جمعیت تفت حدود 16 هزار نفر است.
تاریخچه تفت
در مورد پیشینه این شهر اطلاعات دقیقی موجود نیست. اما آثار باستانی و شواهد تاریخی وجود دارد که این منطقه قدمت بسیار زیادی دارد. به عنوان مثال گفته می‌شود روستای توران پشت به دستور توراندخت ساسانی احداث شده و قدمت آن به پیش از اسلام باز می‌گردد. به طور کلی در گذشته منطقه جنوب یزد به سه بخش پیش‌کوه، میانکوه و پشت‌کوه تقسیم شده بود. منطقه پیش‌کوه در واقع در محدوده فعلی این شهرستان قرار داشت. جهانگردان بسیاری این منطقه را با باغهای سرسبز و تماشایی توصیف کرده‌اند.
شهر تفت
این شهر یکی از شهرهای نسبتاً وسیع استان یزد محسوب می‌شود. به دلیل قرارگیری در دامنه شیرکوه این شهر از آب و هوای مطلوب کوهستانی برخوردار است. وجود چشمه‌ها و قنات‌ها و خاک حاصلخیز این منطقه نیز سبب طراوت و سرسبزی آن شده است. به طور کلی کوچه باغ های تفت، بافت قدیمی شهر را تشکیل می‌دهند. چشم‌انداز خانه باغهای و به ویژه باغهای انار تفت هنوز هم بسیار تماشایی است. در فصل پاییز کوچه باغ های تفت که به انارهای سرخ مزین شده‌اند گردشگران فراوانی را به خود جذب می‌نماید.
موقعیت جغرافیایی تفت
این شهرستان از لحاظ ناهمواری از دو بخش کوهستانی و دشت‌های هموار تشکیل شده است. ارتفاعات کوهستانی در شرق این شهرستان قرار دارند. مهمترین کوه‌های این منطقه شیرکوه با ارتفاع 4055 متر، کوه باد آسمان با ارتفاع 3099 متر و کوه قبله با ارتفاع 2760 متر است. به خاطر وجود این کوه‌های مرتفع، این منطقه ییلاقی خنک در استان کویری یزد محسوب می‌شود. در جنوب و جنوب غربی این شهرستان دشت‌های همواری وجود دارد که به کویر ابرکوه منتهی می‌شود.
موقعیت اقتصادی تفت
در گذشته اغلب مردم این شهر به کشاورزی و باغداری مشغول بودند. اما امروزه اغلب افراد مسن به این کار مشغولند. با این وجود تولید انار و پرورش کرم ابریشم در این شهر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. گندم، جو، بنشن، هلو، زردآلو، گوجه و گردو از دیگر محصولات کشاورزی این شهر است. در سالهای اخیر مشاغل خدماتی، صنعتی و کار در معادن رونق یافته است. صنایع فلزی، صنایع غذایی، کارخانجات فرش ماشینی و کاشی و سرامیک از جمله صنایع پررونق این منطقه هستند. معادن این منطقه نیز عمدتاً به سنگ‌های ساختمانی به ویژه سنگ مرمر اختصاص دارند. به دلیل موقعیت اقتصادی، مهاجران زیادی برای کار در این شهر زندگی می‌کنند.
آب و هوای تفت
این شهرستان دارای اقلیم کوهستانی با آب و هوای معتدل رو به سرد است. در واقع گرمای تابستان این منطقه از گرمای تابستان یزد ملایم‌تر است. البته بخش‌های جنوبی این شهرستان آب و هوای گرم و کویری دارد. از لحاظ بارندگی و منابع آبی، این شهر جزو مناطق خشک کشور محسوب می‌شود. در این منطقه تنها خشک رودهای تفت و فیض آباد وجود دارد که در صورت بارندگی جریان دارند. بیشترین دمای ثبت شده در این منطقه دمای 34 درجه در تابستان و کمترین دما دمای 12 درجه در زمستان بوده است.
معنی تفت
معنی تفت از لحاظ لغوی داغ و پر حرارت است که ریشه آن کلمه “تپ” در زبان پهلوی است. اما مردم این شهر به گویش بومی خود لغت تفت را معادل “سبد چوبی میوه” به کار می‌برند. به همین دلیل برخی این احتمال را مطرح کردند که نامگذاری این شهر به خاطر باغهای میوه فراوان آن بوده است. در برخی منابع تاریخی از این شهر با عنوان “شهر دراز” یاد شده زیرا خانه‌های شهر در امتداد یک خیابان طویل ساخته شده است.
زندگی در تفت
اکثر مردم این شهر مسلمان بوده و درصدی از آنها نیز زرتشتی هستند. در این منطقه مسلمانان و زرتشتیان همزیستی مسالمت آمیزی با یکدیگر دارند. البته برخی روستاها مانند چم، زین آباد و مبارکه و بعضی محله های شهر مانند باغ خندان، باغ گلستان و راحت آباد به زرتشتیان اختصاص دارد. در این مناطق و روستاهای زرتشتیان آتشکده های معروفی چون پیر رهگذر و پیر مراد نیز وجود دارد.
مردم این شهر به لهجه یزدی صحبت می‌کنند و زرتشتیان آنها نیز گویش مخصوص خود را دارند. در گذشته مردم این شهر مراودات زیادی با هند و پاکستان داشتند. هنوز هم اثراتی از فرهنگ این دو کشور در میان کلمات و فرهنگ مردم این شهر دیده می‌شود. در حال حاضر تعداد مهاجران عراقی و افغانی این شهر قابل توجه است.
عزاداری در تفت
یکی از آداب و رسوم این شهر که قدمتی بیش از صد سال دارد مراسم عزاداری محرم و آیین نخل گردانی است. مراسم نخل برداری که در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده در روز 21 ماه رمضان و عصر عاشورا برگزار می‌شود. در این مراسم عزاداران نخل را به عنوان نمادی از پیکر مطهر امام حسین (ع) تشییع می‌کنند. نخل سازه‌ای چوبی است که به درخت سرو شباهت دارد. نخل باستانی این شهر، قدیمی ترین و بزرگترین نخل استان یزد است. مراسم عزاداری در تفت در حسینه امام در مجموعه تاریخی شاه ولی برگزار می‌شود.
صنایع دستی تفت
مهمترین صنایع دستی تفت گیوه دوزی و قالی بافی است. زنان و دختران این منطقه در داخل منازل یا کارگاه‌ها به تولید قالی و گیوه می‌پردازند. قالی های با طرح کاشانی بافته می‌شوند. در گیوه بافی، بافتن رویه گیوه توسط زنان و تهیه تخت گیوه و دوختن آن توسط مردان انجام می‌شود. سبد بافی، کاشیکاری و چلنگری از دیگر صنایع دستی این شهر در گذشته بوده که امروزه تقریباً منسوخ شده است.
سوغات تفت
انار تفت که شهرت جهانی دارد مهمترین سوغات این شهر است. در میان صنایع دستی نیز می‌توان گیوه را به عنوان سوغات تفت معرفی کرد.
دیدنی های تفت
در ادامه به معرفی جاهای دیدنی تفت می‌پردازیم.
مجموعه تاریخی امام(مسجد شاه ولی تفت)
مجموعه تاریخی شاه نعمت الله ولی از دیدنی های تفت در میدان امام از چندین بنای تاریخی تشکیل شده است. مسجد، حسینیه، بقعه شاه خلیل ثانی، مدرسه، بازار، میدان، آب انبار، زورخانه مجموعه بناهایی است که در این مجموعه وجود دارد.
قدمت بناهای این مجموعه به قرون نهم و دهم و دوران صفویه باز می‌گردد. مراسم عزاداری در تفت که با نخل باستانی انجام می‌شود نیز در حسینیه شاه ولی یکی از بناهای این مجموعه برگزار می‌شود. موزه مردم شناسی تفت نیز در این مجموعه و در بقعه شاه خلیل ثانی برپا شده است.
باغ صدری
باغ صدری یا باغ نمیر یکی از معروف ترین جاهای دیدنی تفت است که در دوران زندیه احداث شده است. این باغ زمانی محل زندگی یکی از زرتشتیان معروف شهر به نام “ارباب نمیر تفتی باغبان صدرالعلماء” بوده است. بلندترین بادگیر شهر، آسیاب آبی، حوض سنگی و یک تالار بزرگ، بخش‌های مختلف این باغ است. در باغ صدری مانند باغ فین کاشان آبی که از کوه سرچشمه می‌گیرد در باغ جاری می‌شود.
حمام دربند میرزا
یکی از آثار باستانی ثبت شده این شهر و دیدنی های تفت حمامی قدیمی است که در خیابان امام خمینی قرار دارد.
آب انبار برالسویّه
آب انبار برالسویه از جاهای دیدنی تفت یکی از آب انبارهای قدیمی استان یزد است که در خیابان ساحلی این شهر قرار دارد. این آب انبار تاریخی بازسازی شده و به یکی از جاهای دیدنی تفت تبدیل شده است.
آسیاب آبی تفت
تنها آسیاب آبی فعال یزد در خیابان طریق الرضا این شهر قرار دارد. این آسیاب آبی بیش از 400 سال قدمت دارد و توسط آسیابانی 90 ساله اداره می‌شود.
منطقه شکار ممنوع شیرکوه
یکی از مناطق حفاظت شده ایران در شیرکوه یزد قرار دارد. این منطقه بیش از 50 هزار هکتار وسعت دارد و به عنوان زیستگاه آهوان اهمیت زیادی دارد.
آبشار دره گاهان
آبشار دره‌گاهان در جنوب غربی این شهر و در دره دامنه شیرکوه جریان دارد. این آبشار فصلی حدود 20 متر ارتفاع دارد. در حقیقت این آبشار در فصل بهار و اوایل تابستان بر اثر آب شدن برف‌های بالای کوه ایجاده می‌شود.
قلعه پهلوان بادی
در گذشته فردی به نام پهلوان بادی در منطقه دره‌گاهان یزد زندگی می‌کرد. محل سکونت او با نام قلعه پهلوان بادی به یکی از دیدنی های تفت تبدیل شده است.
کوه ارنان
کوه ارنان اولین کوهی است که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در این کوه بیش از 20 سنگ نوشته باستانی وجود دارد. این سنگ نگاره‌ها یکی از شواهد قدمت بالای این منطقه هستند.
روستای چم
روستای چم یکی از روستاهای قدیمی یزد است که به پایتخت زرتشتیان شهرت دارد. این روستا هم‌اکنون یکی از مراکز زرتشتیان است که مراسم مختلف آنها در این روستا برگزار می‌شود. سرو کهنسال روستای چم، آتشکده چم و مراسمی از قبیل جشن سده زرتشتیان برای گردشگران بسیار جذاب است.
روستای اسلامیه(فراشاه)
روستای اسلامیه یکی از روستاهای هدف گردشگری شهرستان تفت در استان یزد محسوب می‌شود. این روستای زنده و پویا جاذبه‌های طبیعی و تاریخی فراوانی دارد. قلعه اسلامیه، مسجد جامع، مسجد قدمگاه و بناهای قدیمی مانند آسیاب آبی و زورخانه از آثار باستانی این روستا می‌باشد. کوه عقاب، چشمه تامهر، غار اسلامیه و کوچه باغهای اسلامیه نیز دیگر دیدنی‌های این روستا هستند.
مسجد قدمگاه اسلامیه
مسجد قدمگاه در روستای اسلامیه در 12 کیلومتری تفت واقع شده است. مردم این روستا بر این باورند که امام رضا(ع) در هنگام سفر به مرو از این منطقه عبور کردند. بنای اولیه این مسجد بنا بر کتیبه موجود در آن در سال 512 هجری قمری احداث شده است.
عقاب کوه تفت
در نزدیکی روستای اسلامیه کوه صخره‌ای بزرگی است که شبیه یک عقاب نشسته است. ساختار متفاوت و جذاب این کوه آن را به یکی از دیدنی های تفت تبدیل کرده است.
چشمه تامهر
چشمه تامهر یکی از چشمه‌های فصلی استان یزد است که در 6 کیلومتری شهر و در مجاورت جاده یزد-شیراز قرار دارد. در چند ماه ابتدای سال تا مهر ماه که چشمه تامهر جریان دارد یکی از تفرجگاه‌های محبوب مردم این منطقه محسوب می‌شود.
برفخانه طزرجان
برفخانه طزرجان یک یخچال دائمی و در واقع قله‌ای با ارتفاع 3990 متر است. در گذشته در گرمای استان یزد یخ‌های موجود در طزرجان اهمیت زیادی برای مردم داشت.
مسجد جامع طزرجان
مسجد جامع طزرجان یکی از آثار تاریخی استان یزد به شمار می‌رود. این مسجد بیش از 700 سال قدمت دارد.
قلعه حسینی تفت
این قلعه تاریخی امروزه با بی مهری مسئولان در حال تخریب است. متاسفانه زمین‌های کشاورزی چسبیده به این قلعه در حال حاضر مشغول به فعالیت هستند.
باغ حافظی
باغ حافظی یکی از جاذبه‌های روستای طزرجان است. این باغ و عمارت قاجاری آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
روستای ده بالا
روستای ده بالا یکی از ییلاقات استان یزد است. جریان یک رودخانه دائمی در این روستا سبب ایجاد طبیعت سرسبز و آب و هوای دلپذیر در آن شده است. کوه شیخ علیشاه، چشمه مزرعه عرب، آسیاب‌های باغستان، درخت گردوی 150 ساله و زیارتگاه پیر غریب از جمله دیدنی‌های روستای ده بالا هستند.
پیست اسکی سخوید(سخود)
پیست اسکی سخود یکی از معروف ترین پیست های اسکی مرکز ایران است. این منطقه طبیعی به تفرجگاهی برای ورزش‌های زمستانی در استان یزد تبدیل شده است.
قدمگاه مرتضی علی تفت
این بنا در منطقه‌ای مرتفع در حاشیه شهر و مشرف به شهر ساخته شده است. تاریخ ساخت بنا سال 512 هجری قمری ذکر شده است.
باغ علی نقی خان
این باغ یکی از باغهای اصیل ایرانی و جاهای دیدنی تفت است که در دوره قاجار احداث شده است. این باغ سرسبز و عمارت باشکوه آن در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قلعه شوّاز
بقایای یکی از مهمترین قلعه های کوهستانی ایران در روستای شواز قرار دارد. روستای شواز از قدیمی ترین روستاهای این منطقه است. آبشار شواز با آب تلخ و شور و نیز گورستان شواز از دیگر دیدنی‌های این روستا به شمار می‌روند.
روستای بیداخوید
روستای بیداخوید در جنوب غربی شهر یکی از روستاهای زیبای تفت به شمار می‌رود. علاوه بر آثار تاریخی روستا چندین تفرجگاه طبیعی نیز در بیداخوید وجود دارد. تفرجگاه چمن، برفخانه، شورگ و کنج چشمه از جمله جاذبه‌های طبیعی روستای بیداخوید است.
خانقاه و مقبره شیخ علی بلیمان
این خانقاه از دیدنی های تفت که از یک بقعه، مسجد و خانقاه تشکیل شده در روستای بیداخوید قرار دارد. مقبره عارف نامدار شیخ علی بلیمان نیز در این بقعه قرار دارد.
مسجد جامع بیداخوید
مسجد جامع بیداخوید یکی دیگر از آثار باستانی و جاهای دیدنی تفت ثبت شده استان یزد است. این مسجد آجری به سبک معماری دوره تیموریان احداث شده است.
کاروانسرای دهشیر
کاروانسرا یا رباط دهشیر یکی از کاروانسراهای مسیر جاده ابریشم در گذشته بوده است. این بنای تاریخی که در روستای دهشیر قرار دارد هم‌اکنون به مدرسه تبدیل شده است.
مقبره شیخ جنید
مقبره یا گنبد شیخ جنید بنایی باستانی است که در روستای توران پشت قرار دارد. قدمت این بنای تاریخی حدود 900 سال برآورد شده است.
چنار کهنسال روستای نصرآباد
یکی از درختان کهنسال ایران، چنار روستای نصرآباد است، که عظمت و انرژی آن شما رو به سمت خود جذب می‌کند.
تفت کجاست؟
در گذشته فاصله شهر تفت تا یزد حدود 20 کیلومتر عنوان می‌شد. اما در حال حاضر هر دو شهر گسترش یافته و از مرزهای خود پیشروی داشته‌اند. در شرایط فعلی گفته می‌شود فاصله بوستان کوهستان یزد تا شهرک صنعتی تفت حدود 5 کیلومتر است. برای سفر به تفت نقشه یزد بسیار کارآمد است. کافی است بزرگراه یزد-تفت یا بزرگراه مقدم را بر روی نقشه پیدا کنید و خیلی زود وارد محدوده شهرستان تفت شوید.
عکس‌های این مطلب را جناب آقای صادق میری و سرکار خانم زکیه شریعتی ثبت نموده‌اند.
