بشرویه خراسان یکی از شهرهای زیبای استان خراسان جنوبی است. در فهرست دیدنی های بشرویه بیش از 22 هکتار ابنیه تاریخی و باستانی وجود دارد. وجه دیگر جاذبه های دیدنی بشرویه طبیعت زیبا و مناطق ییلاقی شهر است. جاهای دیدنی بشرویه موجب شده این شهر به یک منطقه گردشگری محبوب در استان تبدیل شود. مردم شهر عمدتا مسلمان و شیعه هستند. انواع جاجیم، سفال و پارچه‌های دست‌بافت سوغات شهرستان بشرویه هستند. در فرهنگ بومی بشرویه آداب و رسوم خاصی مانند برگزاری مراسم محرم وجود دارد. زبان فارسی دری به لهجه خراسانی، گویش مردم بشرویه است. گرچه این شهرستان دهمین شهر تاریخی خشت و گل ایران است اما افراد زیادی حتی نمی‌دانند شهر بشرویه در کدام استان است؟ ما در این مطلب ضمن معرفی شهر اطلاعات کاملی در مورد نقشه شهرستان بشرویه، خانه های تاریخی بشرویه و فاصله شهر بشرویه تا مشهد را نیز ارائه می‌کنیم.
شهرستان بشرویه کجاست؟
این شهر از جاهای دیدنی استان خراسان جنوبی است که کمتر شناخته شده است. شهرستان بجستان از شمال، شهرستان طبس از غرب، روستای دیهوک از جنوب و شهرستان فردوس از شرق همسایگان این شهر هستند. این شهرستان که در شمال غربی استان خراسان جنوبی قرار دارد وسعتی در حدود 7994 کیلومتر مربع دارد. شهر بشرویه مرکز شهرستان بشرویه است که از دو بخش ارسک و بخش مرکزی تشکیل شده است.
به خاطر پیشینه باستانی شهر، این شهر لقب “چهارمین شهر خشت و گل خراسان جنوبی” را در اختیار دارد. فاصله بشرویه تا شهرستان طبس حدود 110 کیلومتر و فاصله بشرویه تا شهرستان فردوس حدود 90 کیلومتر است. فاصله شهر بشرویه تا مشهد از دو مسیر قابل محاسبه است. اگر از مشهد مسیر عبور از تربت جام را انتخاب کنیم فاصله شهر بشرویه تا مشهد حدود 550 کیلومتر است. اگر از مشهد مسیر عبور از نیشابور را انتخاب کنیم فاصله شهر بشرویه تا مشهد حدود 450 کیلومتر است.
معرفی بشرویه
بشرویه از لحاظ لغوی از ترکیب دو کلمه “بُش” و “رویه” تشکیل شده و به معنای “محل رویش بش” است. “بش” یا “دِرِمنه” گیاهی خودرو در مناطق بیابانی است. شهر با قدمت بیش از صد سال است که آثار تاریخی بسیار ارزشمندی را در خود جای داده است. بخش وسیعی از شمال، شرق و جنوب شهرستان دارای اقلیم کویری با آب و هوای گرم و خشک است. ولی بخش کوچکی در غرب منطقه‌ای کوهستانی با آب و هوای مطلوب است. مردم شهر اغلب به کشاورزی مشغول هستند. کشت پنبه، گندم، جو، پسته، خربزه و هندوانه با استفاده از منابع آبی زیرزمینی در این منطقه رواج دارد. پسته محصولی است که از دیرباز در این شهر تولید می‌شد. ولی در سال‌های اخیر رونق یافته است.
شهر قدیم از چهار محله میان ده، پایین محله، مقری و سرپل تشکیل شده است. این شهر که به شهر بادگیرهای استان خراسان شهرت دارد دارای وسیع‌ترین بافت تاریخی در استان است. در این شهر آثار باشکوهی از معماری دوران تیموری و صفوی دیده می‌شود. علاوه بر قدمت این آثار، سالم بودن آنها نیز در مقایسه با آثار تاریخی سایر شهرها قابل توجه است. در فرهنگ بومی شهر آداب و رسوم جذابی وجود دارد که معروف‌ترین آنها مراسم عزاداری ماه محرم است. مراسم باشکوه و پرشور ماه محرم هنوز هم مانند گذشته در حسینیه حاج علی اشرف شهربرگزار می‌شود.
وضعیت جغرافیایی بشرویه
از لحاظ جغرافیایی این شهر از یک بخش محدود کوهستانی و یک بخش وسیع کویری تشکیل شده است. بخش کوهستانی در غرب شهر و بخش کویری در شمال، جنوب و شرق شهر قرار دارد. قله جمال با ارتفاع 2445 متر، مرتفع‌ترین نقطه شهر است. کویر نمک با ارتفاع 769 متر نیز پست‌ترین نقطه آن است. کویر نمک که در شمال شهر قرار دارد، بیش از 250 هزار هکتار وسعت دارد. در غرب شهر و حد فاصل این شهرستان با شهرستان طبس رشته‌کوه شتری قرار دارد. این رشته‌کوه در ادامه دو کویر نمک و کویر لوت را نیز جدا می‌کند. ارتفاعات علی جمال، سرهنگی، کوه سفید و قلعه دختر دیگر ارتفاعات منطقه هستند. اختلاف شدید دمای هوای شب و روز در این منطقه باعث متلاشی شدن سنگ‌ها و ایجاد توده‌های شنی می‌شود. ارتفاع این توده‌های شنی گاه تا 40 تا 50 متر می‌رسد.
شرایط آب و هوایی بشرویه
به طور کلی این شهرستان در اقلیم گرم خشک کویری قرار دارد. بالاترین دمای ثبت شده 47 درجه سانتی‌گراد و کمترین دما 12- درجه سانتی‌گراد است. گرم‌ترین نقاط منطقه روستاهایی است که در قسمت شمال شهرستان قرار دارند. روستاهایی که در ارتفاعات غرب و جنوب غربی شهر قرار دارند از آب و هوای خنک‌تری برخوردارند. متوسط بارندگی در این شهر 110 میلی‌متر در سال و فصل بارش، اوایل آبان تا اواسط اردیبهشت ماه است.
منابع آبی شهر
تأمین آب شهر از دو طریق منابع آب سطحی و منابع آب زیرزمینی صورت می‌گیرد. آب مورد نیاز برای کشاورزی عمدتاً از طریق منابع زیرزمینی یعنی چاه‌ها و قنات‌ها تأمین می‌شود. در شهرستان هیچ رودخانه دائمی وجود ندارد و آب‌های جاری حاصل بارش‌های فصلی هستند. مهم‌ترین رودهای فصلی این شهرستان عبارتند از:
رودخانه قلعه واقی
سرچشمه این رود در ارتفاعات جنوب شرقی قرار دارد و به سمت شمال شهر و کویر نمک سرازیر می‌شود.
رودخانه ریسو
سرچشمه این رود در ارتفاعات جنوب شهرستان قرار دارد و در ادامه مسیر به رودخانه قلعه واقی می‌پیوندد و در نهایت کال نمک را ایجاد می‌کنند.
رودخانه فتح آباد
سرچشمه این رود در حوالی روستای فتح آباد و ارتفاعات کوه جمال قرار دارد و به سمت دشت بشرویه سرازیر می‌شود.
کال اصفاک
سرچشمه این رود در نزدیکی روستای اصفاک و ارتفاعات قرانجیری قرار دارد و در نهایت به کال نمک می‌پیوندد. این رودخانه در تغذیه منابع زیرزمینی منطقه نقش مهمی دارد.
کالشور فردوس
این رود از سمت شرق وارد دشت بشرویه شده و با عبور از کنار روستای نینگان به کویر نمک سرازیر می‌شود.
پوشش گیاهی بشرویه
پوشش گیاهی منطقه عمدتاً از گیاهان پرطاقت کویری مانند تاغ، اسکمبل و درمنه(بُش) تشکیل می‌شود. در مناطق کوهستانی مانند رشته کوه شتری، درختان جنگلی مانند بادام کوهی، پسته کوهی، گردو و انجیر نیز وجود دارد. البته گسترش نمک‌زارها و شن‌زارها در این منطقه موجب تُنُک شدن پوشش گیاهی منطقه شده است. از دیگر گیاهان موجود در این منطقه گیاهان دارویی از قبیل بارهنگ، زیره سیاه، کتیرا و آنغوزه میباشد.
سوغات شهرستان بشرویه
مطابق اعلام سازمان میراث فرهنگ هم‌اکنون 11 رشته فعال صنایع دستی در شهرستان بشرویه شناسایی شده است. این رشته‌ها عبارتند از: جاجیم بافی، برک بافی، پارچه بافی، خراطی، مس چکشی، گلیم بافی، سفالگری، سفره آردی، گلیم سرجامه، پَتَک بافی و پَخَل بافی. به عنوان مثال برک بافی از هنرهایی است که قدمتی بیشتر از 500 سال دارد.
برک نوعی پارچه نرم و ضخیم است که از پشم شتر و بز بافته می‌شود. این پارچه برای دوخت لباس‌های زمستانی کاربرد دارد. پخل بافی نیز هنری است که در آن از ساقه‌های خشک شده گندم استفاده می‌شود. محصولاتی مانند انواع سبد، گلدان و زیرقابلمه‌ای در هنر پخل بافی تولید می‌شود.
دیدنی های بشرویه
با توجه به موقعیت شهر و تاریخچه بالای آن جاهای دیدنی بشرویه بسیار هستند. این جاذبه ها را در بخش‌های جاذبه های تاریخی، طبیعی و مذهبی دسته بندی شده تکمیل می‌نماییم.
جاذبه های تاریخی بشرویه
شما در دل کویر با شهری تاریخی مواجه می‌شوید. که در کنار فرهنگ بومی مردمان خودش به لطف حفظ آثار موجود و دلسوزی مردم و حاکمان شهر در گذشته هم اکنون در جلوی دیده‌گان ما حضور دارند.
حوض انبار میان ده
حوض انبار میان ده قدیمی‌ترین بنای محله میان ده است. این آب انبار تاریخی در مجاورت مسجد میان ده قرار دارد.
بادگیرهای بشرویه
بشرویه به شهر بادگیرهای بلند شهرت دارد. بادگیرها هنر معماران ایرانی برای فرار از شدت گرما در مناطق کویری هستند. شهر مملو از بادگیرهایی باستانی است که در مسیر باد غالب شهر یعنی شمال احداث شده‌اند. تعداد چشمه‌ها، ارتفاع بادگیر و تزئینات آن با میزان ثروت صاحبان آن ارتباط مستقیم دارد.
قلعه دختر بشرویه
قلعه دختر در 12 کیلومتری غرب شهر بر بالای کوهی به ارتفاع 400 متر از سطح زمین قرار دارد. این قلعه در مقایسه با سایر قلعه‌های استان خراسان قدیمی‌ترین و سالم‌ترین قلعه محسوب می‌شود.
مسجد میان ده
مسجد جامع میان ده بشرویه از مساجد ایران مربوط به دوران صفویه در مجاورت آب انبار، حسینیه و مدرسه علمیه واقع شده است.
موزه خصوصی بشرویه
موزه خصوصی بشرویه یکی از اولین موزه‌های خصوصی کشور است. این موزه در سال 1387 در یکی از خانه‌های تاریخی شهر در محله میان ده راه‌اندازی شد. در این موزه بیش از 2000 شیء ارزشمند نگهداری می‌شود. بازدید از این موزه در کنار ابنیه و جاهای دیدنی بشرویه خالی از لطف نیست.
پل آب بر
پل آب بر یکی از دیدنی های بشرویه است که نشان از هوش و ذکاوت ایرانیان باستان دارد. این پل یکی از سازه‌های آبی ایرانیان برای مدیریت منابع آبی است.
خانه تاریخی فیاض بخش(بازارچه صنایع دستی بشرویه)
خانه فیاض بخش یکی از خانه های تاریخی ایران است که در شهرستان بشرویه استان خراسان جنوبی واقع گشته است. این خانه را پس از مرمت به بازارچه دائمی صنایع دستی بشرویه تبدیل کردند.
آسیاب های بشرویه
در غرب شهر و در مسیر قنات، پنج آسیاب قدیمی وجود دارد. قدمت آسیاب های این شهرستان به طور دقیق مشخص نیست ولی کارشناسان قدمت آنها را حدود 400 سال قبل برآورد کرده‌اند.
کاروانسرای اصفاک و نیگنان
این دو کاروانسرای قدیمی در روستای اصفاک و نیگنان از روستاهای اطراف شهر قرار دارند. تفاوت این دو بنا تنها در برج سردر ورودی کاروانسرا است.
حمام فاضل خانی بشرویه
حمام فاضل خانی یکی از بناهای عام‌المنفعه‌ای است که فاضل خان تونی در این شهر و مناطق اطراف آن بنا کرده است.
آب انبار فاضل خان
از دیگر بناهای موقوفی فاضل خان تونی، آب انباری است که درست در کنار حمام احداث شده است. این بنا که متعلق به دوران قاجار است در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
دیوار شهربند بشرویه
دیوار شهربند یکی از دیدنی های بشرویه واقع در استان خراسان جنوبی میباشد. این دیواری که اکنون دیده می‌شود، باقیمانده‌هایی از حصار دفاعی شهر است.
خانه‌های تاریخی بشرویه
خانه تاریخی فروزانفر
استاد بدیع الزمان فروزانفر از چهره‌های ماندگار ادبیات ایران زمین در این شهر تاریخی متولد شدند. خانه کودکی استاد فروزانفر یکی از خانه‌های قدیمی شهر است که بیش از 200 سال قدمت دارد.
خانه مستوفی
یکی از خانه های تاریخی بشرویه، عمارت اعیانی فردی به نام مستوفی است. قدمت منزل مستوفی به دوران قاجار باز می‌گردد. این بنا از معروف ترین جاهای دیدنی بشرویه است.
باغ خان
خانه شیبانی یا باغ خان از دیگر جاهای دیدنی بشرویه است. این بنا نیز در دوران قاجار احداث شده و مالک آن امیر حسن خان طبسی میباشد.
خانه اسدی
خانه اسدی در محله میانده (میان ده)، خیابان کشاورز، کوچه ساباط قرار دارد. این بنای خشت و گلی بسیار زیبا و تاریخی همانند سایر بناهای این شهرستان، در محله تاریخی میانده واقع شده است. از زیبایی‌های خاص این خانه بادگیرهای زیبایش است.
خانه کیانی زاده
خانه کیانی زاده یکی دیگز از خانه های تاریخی بشرویه است، که تاریخچه آن مرتبط با زمان صفویه است.
شاه نشین غنی آباد
در روستای غنی آباد بشرویه شاه نشین تاریخی غنی آباد رخ نمایی می‌کند.
اماکن مذهبی بشرویه
با توجه به موقعیت جغرافیایی و تاریخچه کهن این شهرستان و باورهای مذهبی مردم، امکان مذهبی شهر کم نیستند.
حسینیه حاج علی اشرف بشرویه
حسینیه حاج علی اشرف حسینیه‌ای مدور با دو ایوان قرینه در محله میان ده شهر و از جاهای دیدنی بشرویه است. این ساختمان دو طبقه به سبک معماری هندی ساخته شده است. مراسم معروف عزاداری ماه محرم در بشرویه در این مکان برگزار می‌شود.
مدرسه طلاب علوم دینی
این مدرسه نیز در محله میان ده و روبروی مسجد جامع قرار دارد. بنای مدرسه علمیه نیز از خشت و گل ساخته شده است.
مسجد جامع بشرویه
مسجد جامع بشرویه نیز در محله میان ده شهر از جاهای دیدنی بشرویه است. گفته می‌شود قدمت مسجد جامع این شهر کویری به زمان فتح ایران توسط مسلمانان باز می‌گردد.
امام زاده هوگند
در 12 کیلومتری غرب شهر و در دامنه کوه، آرامگاهی وجود دارد که به نام امام‌زاده محمد بن اصغر هوگند شهرت دارد. اطلاعات دقیقی در مورد این امام‌زاده وجود ندارد ولی مردم بومی او را یکی از فرزندان امام موسی بن جعفر(ع) می‌دانند.
سرای سرکه
در میان اماکن مذهبی شهر ، مردم برای سرای سرکه اهمیت زیادی قائل هستند. ظاهراً این بنا خانه مسکونی فردی به نام “ملای سرکه” بوده است. او که در زمینه سرکه مشغول به کار بوده حاجتی داشته که برای برآورده شدن آن خانه خود را نذر می‌کند. به این ترتیب این خانه وقف عزاداری امام حسین(ع) می‌شود.
امام‌زاده بی‌بی نجمه خاتون
زیارتگاه بی‌بی نجمه خاتون در روستای مجد در 22 کیلومتری شهرستان است. قدمت بنای اولیه آرامگاه بیش از 100 سال تخمین زده می‌شود. ظاهراً نسب بی‌بی با 24 واسطه به امام سجاد(ع) می‌رسد.
حسینیه معیل بشرویه
حسینیه معیل یکی از مراکز مذهبی بشرویه است که قدمت آن به دوران قاجار می‌رسد. بنای این حسینیه که در میدان 17 شهریور شهر قرار دارد در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد جامع رقه
مسجد جامع رقه از بناهای تاریخی بشرویه است که در پایین محله قرار دارد. متأسفانه بنای مسجد بسیار آسیب دیده است.
جاذبه های طبیعی بشرویه
کویر بشرویه
کویر بشرویه ریگزاری است که حداقل دما در آن 27 درجه سانتی‌گراد و حداکثر دما در آن 49 درجه سانتی‌گراد گزارش شده است. این کویر از جنوب به رود کال شور، از شمال به شهرستان کاشمر و از شرق به کویر نمک شهر محدود می‌شود.
غار گنبده
غار گنبده از جاذبه های طبیعی بشرویه است که در روستای نیگو در 15 کیلومتری شهر قرار دارد. ساختار غار گنبده از نوع کارستیک و آهکی است.
روستاهای ییلاقی بشرویه
همانطور که گفتیم این شهر یکی از شهرهای کویری ایران محسوب می‌شود. با این وجود بخش کوچکی از این شهرستان را روستاهای ییلاقی زیبا و خوش آب و هوا تشکیل می‌دهند. روستاهای کرند، سرند، نیگو، خدآفرید، فتح آباد، کال نخاب و کال نی باز با مناطق سرسبز و کوهپایه‌ای و آب و هوای خنک از روستاهای ییلاقی بشرویه هستند.
