استان خراسان شمالی یکی از استان‌های شمال شرقی ایران است. این استان بر اساس مصوبه سال 1383 از تقسیم استان خراسان به سه استان، تشکیل‌شده و از استان‌های تازه تأسیس در ایران است. مرکز این استان شهر بجنورد است. همچنین بجنورد بزرگترین شهر این استان است. با توجه به موقعیت جغرافیای این استان، آثار تاریخی و شهرهای مهمی در آن وجود دارند. در ادامه به معرفی، موقعیت جغرافیا و وسعت، تاریخچه، مناطق حفاظت شده در استان خراسان شمالي، زبان و گويش، پوشش سنتي و بومي، جمعیت، صنایع دستی و سوغات، معادن و شغل اين مردمان، روستاهای دیدنی استان خراسان شمالي، جاذبه‌ها و دیدنی های توریستی طبیعی و تاریخی استان خراسان شمالي، تقسيمات و شهرهای مهم خراسان شمالي می‌پردازیم.
تاریخچه استان خراسان شمالی
بر اساس آثار باستانی کشف‌شده، قدمت این استان به حدود 8 الی 12 هزار سال قبل بازمی‌گردد. این استان بخشی از فلات ایران بوده است که محل سکونت قوم‌های بسیاری بوده است. از شواهد دوره‌ي نوسنگی در اين استان مي‌توان به تپه قلعه خان در سملقان و تپه پهلوان در جنوب غربي شهر جاجرم اشاره كرد.
همواره خراسان و شهرهای آن در آثار قدیمی و اساطیری ایران نقش بسزایی داشته‌اند. در زمان حکومت اشکان‌ها این منطقه محل سکونت قوم پارت بوده است. همچنین جاده معروف و جهانی ابریشم از این استان عبور می‌کند که نشان‌دهنده سابقه تاریخی و بازرگانی این استان است. اوج شکوفایی این استان در دوره ساسانی بوده است.
یکی از پررونق‌ترین دوران حیات تاریخی شمال خراسان، دوران شاهنشاهی اشکانیان بر ایران به شمار مي‌رود. علاوه بر رونق و آبادی شهرهایی مانند نسا و هکاتوم پیلوس، مناطق و شهرهای دیگری چون استوا ( شهرهاي كهن شمال خراسان ) به رشد فوق العاده‌ی رسيده بودند.
استان خراسان شمالي پس از اسلام شاهد مهاجرت و حمله‌ي اقوام متعدد نظير ترک، مغول، عرب، تاتار و ازبک بوده است. در زمان خلفای اموی و عباسی نارضايتي مردم از حكام موجب قيام‌هايي نظير قیام عبدالله بن طاهر (طاهر ذوالیمینین) و ابومسلم خراسانی در اين خطه شد. با حمله‌ي چنگيز مغول، خراسان شمالي با ويران‌هاي زيادي مواجه شد. سپس خراسان شمالي در دوره‌ي ایلخانان، جانشینان چنگیز مغول، دوباره به شكوه و رونق قبلي خودش رسيد.
در دوره‌ي صفويه اقوام شمالی ازبک و ترکمن به خراسان شمالي مكررا حمله مي‌كردند. شاه عباس یکم براي مقابله آنها، ايلات شجاع و سلحشور کرد کرمانج شمال غرب ايران را به اين منطقه کوچاند. ایلات کرد کرمانج ( شادلو، قراچورلو و زعفرانلو) با روحيه وطن‌پرستي و سلحشوري امنيت را در اين منطقه برقرار كردند.
موقعیت جغرافیایی استان خراسان شمالی
استان خراسان شمالی با مساحتی در حدود 28179 کیلومترمربع، 1326 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این استان از شمال به کشور ترکمنستان و شرق و جنوب به استان خراسان رضوی و از غرب به استان گلستان محدود می‌شود. بخش‌هایی از جنوب غربی این استان نیز با استان سمنان هم‌جوار است. این استان از مناطق کوهستانی و پست و هموار تشکیل‌شده است. قله شاه جهان بلندترین قله استان با ارتفاع 3051 متر در رشته‌کوه‌های آلاداغ است.
اين استان در مختصات جغرافیایی بین 55 درجه و 52 دقیقه تا 58 درجه و 20 دقیقه شرقی و 36 درجه و 34 دقیقه تا 38 درجه و 17 دقیقه شمالی واقع شده است.
آب وهوای استان خراسان شمالی
استان خراسان شمالی بر اساس اقلیم و جغرافیای کشوری جزء مناطق نیمه‌خشک کشور است. میانگین دمای این استان در سال 13.5 درجه سانتی‌گراد‌است. در تابستان بیشترین دما در حدود 40 درجه سانتی‌گراد‌است. بارندگی در این استان مطلب بوده و سالانه در حدود 230 میلی‌متر بارش ثبت می‌شود.
عوامل موثر بر آب و هوای این استان عرض جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، جهت چین خوردگی‌ها و توده‌های هوا است. مهمترين توده‌هاي هوايي كه وارد اين استان مي‌شود شامل توده هوای سرد سیبری، توده هوای مرطوب غربی و توده هوای گرم و خشک است.
ارتفاعات و كوه هاي استان خراسان شمالی
ارتفاعات خراسان شمالي شامل کوه‌های کپه داغ در شمال اين استان است. اين ارتفاعات از سمت غرب به دریای خزر و از شرق به ارتفاعات هزار مسجد خراسان رضوی منتهی می‌شود. کوه‌های آلاداغ در بخش میانی استان است كه ادامه‌ي رشته کوه‌های البرز است.
مهمترین رودهای استان خراسان شمالی
از مهمترین رودهای خراسان شمالي مي‌توان به اوغاز، گلیان، بدرانلو، قلجق، فیروزه، شیرین دره، درکش و چندیر كه از شعبات رود اترک است. رودهای کال ولایت، کال تنگ گزی، رویین، بیدواز و دربند كه از شعبات و سرشاخه‌های رود قره سو است.
سدهاي استان
در استان خراسان شمالي سدهاي خاكي شیرین دره، بارزو، بیدواز، شورک و چری احداث شده است.
مناطق حفاظت شده و زیستگاه‌های حیات وحش استان خراسان شمالي
از زیستگاه‌های حیات وحش اين استان مي‌توان به پارک ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل، پارک ملی ومنطقه حفاظت شده سالوک، منطقه حفاظت شده قورخود، منطقه حفاظت شده مرزی گلیل و سرانی شیروان، پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم اشاره كرد.
پوشش گياهي و جانوري
در استان خراسان شمالي حدود هزار و صد گونه‌ي گياهي رويش دارند. در بين آنها حدود صد و پنجاه گونه گياهان دارويي وجود دارد. از انواع گياهان اين استان مي‌توان به انواع گون، درمنه، خارشتر، کاکوتی، آویشن، زیره،اسفناج وحشی، سریش، جغجغه، بومادران، گل ماهور، باریجه، ارس، گردو، انجير، انار، زالزالك، فندق، بلوط، انگور وحشي اشاره كرد.
در استان خراسان شمالي پنجاه و يك پستاندار، صد و چهل و يك گونه پرنده زيست مي‌كنند. همچنين پنجاه و دو گونه خزنده، چهار گونه دوزيست و هشت گونه ماهي زيستگاه دارند. برخي پستانداران اين استان حيوانات شاخص ايران هستند. از بين آنها مي‌توان به پلنگ، يوزپلنگ، خرس قهوه‌ای، گربه پالاس، عقاب شاهی، هما و هوبره اشاره كرد. از ساير جانوران و پرندگان خراسان شمالي مي‌توان به روباه، سمور، گربه وحشی، قوچ اوریال، کل و بز، آهو، گراز، کفتار، گرگ، کبک، باقرقره، تیهو، سهره سیاه،کبک دری، دلیجه، عقاب دشتی اشاره كرد.
صنایع دستی و سوغات استان خراسان شمالی
صنایع‌دستی استان خراسان شمالی بسیار مهم و حتی جهانی می‌باشند. این استان خاستگاه فرش ابریشم دورو می‌باشد که در دنیا شناخته‌شده است. ترکمن‌های ساکن در این استان متخصص در زمینه بافت این نوع فرش‌ها هستند.
در کنار این فرش می‌توان از گلیم سفره‌های کردی نیز نام برد که حاصل دستان هنرمند زنان عشایر این استان هستند. سفره کردی استان خراسان شمالی در سال 1371 در فهرست آثار ملی ایران ثبت‌شده است. همچنین در سال 1392 این سفره کردی موفق به دریافت نشان اصالت از سازمان جهانی یونسکو شده است. از سوغاتی‌های معروف این استان می‌توان به آب‌نبات بجنوردی، قره‌قروت، نان قتلمه و آجیل فاروج اشاره کرد.
اقوام ساكن در استان خراسان شمالی
در اين استان اقوام كرد، ترك، فارس (تات)، تركمن، عرب، بربرها، شیرازی‌ها، کاشمری‌ها، سبزواری‌ها، بیرجندی‌ها، قاینی‌ها و بلوچ‌ها سكونت دارند.
گويش و زبان مردمان خراسان شمالی
به خاطر سكونت اقوام گوناگون در اين استان، گويش و لهجه‌هاي متعددي در خراسان شمالی وجود دارد. از گويش‌هاي اين استان مي‌توان به گویش کرمانجی شمالي (جزیره‌ای، هکاری، بایزیدی، بوتانی، شمدینانی و بادینانی)، کرمانجی جنوبی يا سورانی (مکریانی، سورانی، اردلانی و جافی)، کرمانشاهی ــ لری (کرمانشاهی، لکی، فیلی، کلهری و بختیاری)، گورانی ــ زازایی (هه ورامی و زازایی) اشاره كرد.
ساير زبان‌هاي رايج در اين استان، زبان تاتي و تركي است. گويش تاتي از زبان‌هاي باقي مانده از بازماندگان پارت در اين استان است. گویش تاتی زبان اصلی مردمان اين ديار است.
پوشش سنتي مردمان خراسان شمالي
در اين استان پوشش زنان کرد شامل روسری بلند، دستمال سر ابریشمی رنگین، نیم تنه مخملی با آستین‌های جداگانه، جلیقه، لباس سنتی از ابریشم قرمز و طرح‌دار، دامن چاکدار، آستین‌های بلند با قیطان در سر آستین‌ها، شلوار بلند با نقوش گلدار، جوراب‌‌های ابریشمی و چارخ از پوست گوساله است.
پوشش زنان ترکمن شامل کلاهی به نام بوریک قبل از ازدواج، کلاه پیشانی بند مزین به زیور آلات به نام
تاج عروس به رنگ قرمز، پیشانی بند کوتاه سیاه رنگ به نام تبرک در میانسالی که نشان مجرب بودن زنان، نیم‌تنه‌ا‌‌‌ی به نام چاووت بعد از ازدواج، این پیشانی بند در پیری به رنگ سفید در می‌آید که نشانه‌ي عروس کردن نوه دختری و عروس گرفتن برای نوه پسری است.
غذاهاي سنتي خراسان شمالي
از غذاهای محلی اين استان مي‌توان به اوجز، کاچی، سم سمه، قوروتو، زیره تو، کش ته تو، هولوه شوله، قابلی، دنی و دیمه دنی، آش بلکه، آش یارمه، شوله ماش، آش جوشواره، سقردنی، آش رشته، آش مستووه، قلیه آش و آب مجی است. از نان‌های محلی می‌توان به قتل مه، چوزمه، چریش، کوماچ، سیتله فتیر، و جزلاغ نان، فتیر مسکه و قتاب است. همینطور از ماست‌های محلی می توان به کمه، سوزمه، دوراق و چکیده اشاره کرد.
مشاهیر استان خراسان شمالی
از مشاهیر استان خراسان شمالی مي‌توان به ابو المظفرشاهفور بن طاهر بن محمد اسفراینی (اولین نویسنده تفسیر قرآن به زبان فارسی)، بابا توکل جلیانی (کلیددار و خادم خانه خدا، نویسنده علم النجوم و مختصرالمعالی)، علاءالدین محمد بن احمد بهشتی اسفراینی (ریاضی‌دان و نویسنده رساله فی الحساب و الجبر و المقابله)، ملا عبدالمجید سالک (نویسنده آثار دیوان اشعار، شرح نهج البلاغه و شرح دعای جوشن
کبیر در قرن سيزده هجري قمري)، ابوالعباس فضل بن احمد اسفراینی (از وزیران عصر سامانی و غزنوی) و غيره اشاره كرد.
موسیقی و رقص خراسان شمالی
موسیقی اين استان در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. درواقع موسیقی و رقص خراسان شمالی بازگو كننده‌ي رزم جنگ، کار و زندگي، آداب و سنن قوم کرمانج است. درواقع موسیقی کردی در اين خطه به دو نوع موسيقي کوهپایه‌اي و دشتي تقسیم شده است. و موسیقی کوهپایه‌اي قوی‌تر و رساتر است اما موسیقی دشت ملایم‌تر است. اين موسيقي با سورنا، دهل، قوشمه، کمانچه و دایره، رقص‌های اصیل كردی همراه است.
آداب و رسومات خاص استان خراسان شمالی
کشتی باچوخه
در جشن‌ها، عروسی‌ها، اعیاد مذهبی و ملی ( عید فطر، عید نوروز) کشتی باچوخه برگزار مي‌شود. اين كشتي يكي از مشهورترين ورزش‌هاي محلي ايران است. اين كشتي بين كردهاي خراسان شمالي رايج است. در قديم هدف از اين كشتي، پرورش جوانان پهلوان و روحيه‌ي پهلواني بوده است. چوخه، در واقع نیم تنه‌ای است بدون آستر و یقه، با آستین كوتاه و جلو باز است. كشتي‌گيرها هنگام کشتی اين لباس را مي‌پوشانند. نام اين كشتي از اين لباس گرفته شده است. دور یقه و سرآستین‌ها چوخه را نواری محکم مي‌دوزند تا هنگام مبارزه با گرفتن آنها توسط حريف پاره نشود.
عيد قربان
عيد قربان در بين تركمن‌هاي اين استان به مدت سه روز برگزار مي‌شود. در روز اول خانه تكاني انجام مي‌شود. روز دوم پخت شيريني صورت مي‌گيرد. روز قربان، نماز عيد برپا مي‌شود و سپس قرباني سر بريده مي‌شود.
اسب دواني
در اين استان بیش از هزار رأس اسب اصیل ترکمن وجود دارد. در خراسان شمالي کورس‌هاي اسبدوانی متعددي برگزار مي‌شود.
روستاهای استان خراسان شمالی
نحوه‌ي شكل‌گيري روستاهای خراسان شمالی به دسترسی به آب، خاک، ناهمواری‌هاي زمين، مسائل امنیتی و تاريخي بستگي دارد. اكثر روستاهای اين استان از نوع متمرکز هستند. اين روستاها به شکل‌های پلکانی، شعاعی و طولی بنا شده اند. از روستاهاي پلكاني روستاي رویین، از روستاهاي شعاعي روستاي دشت، روستاهای طولی روستاي زوعلیا مي‌توان اشاره كرد.
از روستاهای گردشگري اين استان مي‌توان به روستای رئین، روستای اسفیدان، روستای قراجه، روستای هدف گردشگری دشت، روستاي دركش و غيره نام برد.
معادن استان خراسان شمالی
در اين استان تا به امروز سيزده نوع ماده معدنی و صد و بيست و پنج فقره معدن شناسایی شده است. از معادن اين استان مي توان به کلسیت، گچ، مرمر، مارن، بوکسیت، باریت، آهک، شیل و سنگ لاشه اشاره كرد.
محصولات كشاورزي خراسان شمالی
از محصولات كشاورزي مي‌توان به انگور، سيب، گردو، بادام، زعفران، خربزه، خيار، هندوانه، حبوبات، غلات و محصولات صنعتى ( پنبه و كلزا ) نام برد.
گردشگری در استان خراسان شمالی
استان خراسان‌شمالی به‌عنوان یکی از مهمترین مسیرهای تردد در شمال شرقی کشور است. این استان هرساله پذیرای زائران و مسافران مشهد مقدس است که از شهرهای شمالی ایران به سمت خراسان رضوی حرکت می‌کنند. درواقع این استان گذرگاه شمالی زائران امام رضا (ع) است.
جاذبه‌های گردشگری زیادی در این استان وجود دارد. تفریحگاه معروف بش قارداش در بجنورد یکی از این جاذبه‌ها است. پارک زیبای بابا امان، چشمه آبگرم ایوب پیغمبر از دیگر بخش‌های گردشگری در این استان به شمار می‌روند.
در سال 1385 یکی از روستاهای شهر بجنورد به نام روستای رویین اسفراین به‌عنوان زیباترین روستای ایران شناخته و معرفی شد. این روستا در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است. در کنار این موارد شما می‌توانید از مکان‌های تاریخی مانند حسینیه جاجرمی، شهر تاریخی بلقیس، معبد اسپاخو (با بیش از 12 هزار سال قدمت)، قلعه جلال‌الدین گرمه نیز بازدید کنید.
موزه هاي استان خراسان شمالی
موزه‌هاي استان شامل موزه باستان‌شناسی، موزه‌های مردم‌شناسی و موزه نسخ خطی در مجموعه تاریخی ــ فرهنگی مفخم، موزه‌ي حیات وحش رباط قره بیل در شهرستان مانه و سملقان، قلعه جلال الدین در گرمه، جاجرم و فاروج است.
جاهای دیدنی استان خراسان شمالی
استان خراسان شمالي با داشتن موقعیت جغرافیایی مناسب، چشم اندازهای زیبای طبیعی و طبيعت بي‌نظير، اقوام مختلف در آن و تاريخ كهن داراي جاهای دیدنی و جاذبه‌هاي گردشگری زیادی است. ديدني‌هاي اين استان را مي‌توان به جاذبه‌های طبیعی و تاریخی، مذهبی و فرهنگی تقسیم نمود.
جاهای دیدنی طبیعی خراسان شمالی
جاهای مهم دیدنی و گردشگری طبیعی استان خراسان شمالی شامل آبشارها و رودها، غارها، كوه‌ها، بیابان، جنگل‌ها و مناطق حفاظت شده، چشمه‌ها و آب‌های گرم و معدنی است.
برخي از جاهای دیدنی طبیعی استان خراسان شمالي عبارتند از آب گرم مهمانک، دشت مرجان، آبشار و تنداب بیار، ارتفاعات آلاداغ، آبشار حمید، گردنه اسدلی و دامنه های شمالی آلاداغ، آب گرم ایوب، دره قلعه زو، جنگل آلمه، جنگل جوزک، دره کاویان اسفراین، غار پوستین دوز، پارک جنگلی گوی نیک، آبشار و تنداب بیار، دره درکش، دژ طبیعی آلمادوشن، دره سریوان، دره ییلاقی زوارم (دره بهشت )، غار گنج کوه، دره نوده چناران، آب گرم روستای قراجه، منطقه ییلاقی گلیل سرانی، دره فیروزه ــ گریوان، دره قلعه زو، ارتفاعات یامان داغی، تخت ایران و غيره است.
جاهای دیدنی تاریخی استان خراسان شمالی
از جاهای تاریخی استان خراسان شمالي مي‌توان به قلعه جلال الدین در گرمه، شهر تاریخی بلقیس اسفراین، قلعه صعلوک در اسفراین، آیینه خانه‌ي مفخم بجنورد، عمارت مفخم بجنورد، تپه ارگ (تپه نادری) شیروان، رباط قره بیل در گرمه، رباط یا کاروانسرای قلی در جاجرم، چهارطاقی تیموری و غيره اشاره نمود.
اماکن مذهبی استان
از جاهای مذهبی این استان می‌توان به آتشکده اسپاخو نام برد. آتشکده اسپاخو به جا مانده از معدود آثار باستاني در دوره‌ي ساسانيان است. ساير اماكن مذهبي در اين استان، مسجد جامع جاجرم، بقعه سلطان سید عباس در بجنورد، بقعه خواجه علی بن مهزیار در جاجرم، امامزاده احمد بن موسی در اسفراین، امام زاده حمزه رضا در زیارت شیروان، امام زاده دلاور در آشخانه و امام زاده سلطان جعفر در سیاه دشت فاروج است.
جمعيت استان خراسان شمالی
بر اساس آمار سرشماری سال ۱۳9۵ مرکز آمار ایران، جمعيت استان خراسان شمالي برابر ۸۶۳٬۰۹۲ نفر بوده است.
عشاير خراسان شمالی
عشایر این استان خراسان شمالي عمدتا از دو ایل شادلو و زعفرانلو و بيست و چهار طایفه آنها است. طایفه‌هاي مستقل شامل میلانلو، توپکانلو، جیرستان، قراچورلو، قهرمانلو، باچوانلو، ملوانلو، سیوکانلو، کیوانلو، پهلوانلو، بریمانلو و قاچکانلو هستند. زبان اصلی عشایر اين استان کردی با گویش کرمانجی است.
تقسيمات سياسي خراسان شمالي
این استان از هشت شهرستان، بيست و دو شهر و نوزده بخش، چهل دهستان تشکیل شده است. همچنين خراسان شمالي داراي هشتصد و شصت و دو آبادي دارای سکنه است. بزرگترین و کوچکترین شهرستان استان خراسان شمالی از نظر مساحت به ترتيب مانه و سملقان و فاروج است.
شهرهای مهم استان خراسان شمالی
استان خراسان شمالی از 8 شهر بجنورد، شیروان، اسفراین، مانه و سملقان، راز و جرگلان، جاجرم، فاروج و گرمه تشکیل‌شده است. اغلب ساکنین این شهر ها را کرد های کرمانج، فارسی‌زبان‌ها و ترکمن‌ها تشکیل می‌دهند. مذهب عموم مردم شیعه بوده و اقلیت سنی نیز در برخی شهر ها وجود دارند. از روستاهای ایران در این روستا می‌توان به روستای رویین نام برد.
بجنورد
بجنورد مركز اين استان است. نام‌هاي قبلي اين شهر بیژن‌گرد، چهار مغان، چرمکان و بیژن یورد است. اين شهرستان از سمت شمال با کشور ترکمنستان، از طرف مشرق با شهرهای شیروان، اسفراین و از سمت مغرب با شهرستان جاجرم، آشخانه و راز محدود شده است. سوغات اين شهر گليم تركمني، كشك، قره قروت و چاروق است.
شیروان
شیروان از شهرستان‌هاي مهم خراسان شمالي است. نام‌هاي پيشين اين شهر شیران، انوشیروان و شیربان است. اين شهر از شهرهاي باستاني ايران است كه قدمت آن به بيش از پنج هزار قبل از میلاد مسیح مي‌رسد. شوربختانه اين شهر باستاني در طول زمان بر اثر زلزله و جنگ تخريب شده است. لذا از شهر باستاني شيروان اثري باقي‌مانده است.
از جاهاي ديدني اين شهر مي‌توان به منطقه ییلاقی حفاظت شده گلیل نامانلو، روستای گردشگری زوارم و دره زوارم، چشمه مختومی فجرآباد و جان کوه، آبشار باداملق، روستای اوغاز، غارهاي هنامه، آبشار اسطرخی، دره زندان، دره گلیان و غيره نام برد.
شهرستان اسفراین
اسفراین از شهرهای تاریخی و باستانی استان خراسان شمالی است كه در شمال غرب اين استان واقع شده است. نام‌هاي قديم اين شهر مهرگان اسپراین، سپهرآیین، میان آباد مي‌باشد. سوغات شهر اسفراین كشك، چادر شب، گليم سفره كردي، عسل، بادام، قره قروت است. این شهرستان از جنوب و جنوب شرقی با شهرستان سبزوار، از سمت شمال شرق با فاروج، از طرف شمال با شیروان و از طرف غرب با بجنورد محدود شده است.
از جاهاي ديدني شهر اسفراین مي‌توان به ارگ تاریخی بلقیس، آرامگاه شیخ فخرالدین حمزه طوسی اسفراینی بیهقی، آرامگاه شیخ رشیدالدین، امامزاده شاه زید تور، آبشار جم یا آبشار سالوک، منطقه شکار ممنوع شاه جهان، منطقه نمونه گردشگری میلانو، منطقه گردشگری بیدواز و غيره اشاره نمود.
شهرستان مانه و سملقان
شهرستان مانه و سملقان از نظر مساحت بزرگترین شهرستان استان خراسان شمالي است. اين شهرستان از سمت شمال و شرق با شهرستان بجنورد، از سمت غرب با استان گلستان و از طرف جنوب با شهرستان جاجرم محدود شده است.
مركز اين شهرستان، آشخانه است. نام‌هاي قديمي اين شهرستان سمنگان و اشکانه است. آشخانه تغيير يافته اشکانه است كه اين واژه از سلسله‌ي اشكانيان گرفته شده است. از جاهاي ديدني اين شهرستان مي‌توان به تپه‌های شهرآرا، قلعه خان، کلیسای اسپاخو، چشمه آبگرم و دره کفترخانه مهمانک، امامزاده سلطان محمد ابراهیم کشانک اشاره كرد.
استان خراسان شمالی شهرستان راز و جرگلان
شهرستان راز و جرگلان شمالی‌ترین استان خراسان شمالی است كه با کشور ترکمنستان از سمت شمال، شرق و غرب مرز مشترک دارد. همچنين اين شهرستان با شهرستان مانه و سملقان از سمت جنوب و غرب، از سمت جنوب شرقی با شهرستان بجنورد احاطه شده است. از جاهاي ديدني اين شهرستان مي‌توان به پارك جنگلی گوینیك، چشمه فرح دین، روستای تات نشین راستقان و غيره نام برد.
جاجرم
نام قديمي اين شهرستان جاگرم است. این شهرستان از طرف شمال شرق با شهرستان بجنورد، از سمت شمال با شهرستان مانه و سملقان، از طرف جنوب غرب با استان سمنان، از طرف جنوب با شهرستان اسفراین و سبزوار و از سمت شمال غرب با استان گلستان محدود شده است. از جاهاي ديدني اين شهرستان مي‌توان به آرامگاه علی بن مهزیار، آرامگاه خواجه شمس‌الدین جوینی، مسجد جامع جاجرم، آرامگاه خواجه خاموش، پناهگاه حیات وحش میاندشت، کوشک جاجرم، روستاي قره بيل، نقوش صخره‌ای جربت، موزه مردم شناسی جاجرم، حمام قديمي جاجرم، روستاي دشت، سرچشمه شوقان، روستاي طبر، امامزاده ابراهیم روستای دربند، مقبره شیخ اندقانی، ارتفاعات کوه بهار و غيره نام برد.
شهرستان فاروج
نام قديمي اين شهرستان فرج آباد، خبوشان و آستی است. سوغات اين شهرستان آجیل، زعفران، انگور و کشمش است. اين شهرستان از طرف غرب با شهرستان شیروان، از طرف شمال با کشور ترکمنستان، از طرف جنوب با شهرستان اسفراین و از سمت شرق با شهرستان قوچان محدود شده است.
از جاهاي ديدني شهرستان فاروج مي‌توان به روستای یام، آبشار اسفجیر، سد چری، حمام خزینه‌ای فاروج (موزه مردم‌شناسی)، غار یخچالی تبریان، دره ریزه، کوه‌های شاه جهان، روستای سه گنبد، روستای هدف گردشگری خسرویه و غيره اشاره نمود.
شهرستان گرمه
اين شهرستان در جنوب غربی استان خراسان شمالی قرار دارد. شهرستان گرمه از سمت جنوب و غرب با استان سمنان، از سمت جنوب و شرق با شهرستان جاجرم و از طرف شمال غرب با استان گلستان محدود شده است. از جاهاي ديدني اين شهرستان مي‌توان به قلعه و موزه جلال الدین گرمه، تک درخت و منطقه ارچه، غار کفترک درق، قنات کال یزد درق، آرامگاه باغ مزار، مسجد جامع ایور، دشت لاله های واژگون خمبی گرمه، غارهای کفترک و غيره اشاره كرد.
بهترين زمان سفر به استان خراسان شمالی
استان خراسان شمالی در حاشیه کویر مرکزی واقع شده است. همچنين اين استان توسط ارتفاعات کپه داغ احاطه شده است. لذا بهترين زمان براي لذت بردن از طبيعت باشكوه و زيباي آن فصل بهار و پاييز است. سفر به اين استان در فصل زمستان، به دليل سرماي شديد به خصوص به شهر بجنورد و ساير شهرستان‌هاي استان توصيه نمي‌شود. فاصله‌ي شهر مشهد تا مرکز استان خراسان شمالی (بجنورد) دويست و هفتاد کیلومتر است.
