روستاهای ایران

روستاهای ایران، قدمت طولانی دارند و سازنده‌ی تمدن‌های بزرگ ایران است. هر جا آب است، زندگی هم است. اجتماعات انسانها در کنار رودها و منابع آبی شکل گرفته ‌است. سپس کوچ‌نشینی به سکونت در یکجا تبدیل شده است و آن نیز منجر به تشکیل روستاها شده است. سپس شهرهای بزرگ بوجود آمد. در مقاله سعی شده است به شکل‌گیری روستاهای ایران، طبقه‌بندی روستاها براساس شکل استقرار، تقسیم‌بندي روستاها بر اساس عوامل طبیعی، گروه‌بندي روستاها بر اساس اقليم، عوامل اقليمي مؤثر بر بافت روستا، گروه‌بندي روستاها بر اساس آب، سبک معماری روستاها، بیشترین و کمترین تراکم روستایی در ایران، و نامگذاری روستاهای ایران و تاثیر مذهب در بافت آنها پرداخته شده است.علاوه بر این در این مقاله معروف‌ترین، رویایی‌ترین و شگفت‌انگیز‌ترین روستاهای ایران، معرفی برخی از روستاهای پلکانی ایران، جدیدترین روستاها و معرفی نقشه سایت روستاهای ایران نیز پرداخته شده است.

روستاهای ایران در طول تاریخ این سرزمین دستخوش تغییرات طبیعی و غیر طبیعی زیادی شدند، به عنوان مثال در حمله‌ی مغولان به ایران، بسیاری از روستاهای ایران تخریب و در اثر آتش‌سوزی نابود شدند. حتی شهرهای بزرگ نیز تخریب شدند و دوباره به عظمت قبلی‌شان باز نگشتند، مثل شهر باستانی ری، که در زمان حمله مغولان ویران شد و روستای واقع درشمال آن یعنی تهران جایگزین این شهر زیبا و قدیمی شد.

تنها سیاست و جنگ نبود که تغییرات اساسی در روستاهای ایران داده است، عوامل طبیعی مثل زلزله‌های مهیب، سیل، خشکسالی و بی‌آبی و رانش زمین بیشتر روستاهای ایران را در طول قدمت این سرزمین محو کرده است. این بلایای طبیعی هنوز هم روستاهای ایران را تهدید و حتی تخریب و خالی از سکنی می‌کنند. خشکسالی در همه جای ایران تهدید بزرگی برای تمام روستاها است.

روستاهای ایران چگونه شکل گرفته‌اند؟

برخی جامعه‌شناسان بر این عقیده‌اند، روستاها زمانی بوجود آمد که گروه‌هاي كوچ‌نشين و عشایر كه به شكار و دامپروري اشتغال داشتند، به صنعت كشاورزي آگاهي پیدا کردند و اولين هسته تمرکز یکجانشینی یعنی روستاهای ایران را بوجود آورد. یکجانشینی علاوه بر کار گروهی در زمین به دلیل عدم کشف وسایل کشاورزی، امنیت را برای روستانشین‌های اولیه نیز بوجود می‌آورد.

قدیمی‌ترین محل سکونت اولیه انسان‌ها، شش هزار سال پیش از میلاد در دشت سیلک کاشان است. در این منطقه آثار اجتماعات ابتدایی و کشاورزی به دست آمده است. تشکیل نخستین روستاهای ایران در هزاره سوم قبل از میلاد مسیح با پیدایش قوم ماد در ايران است. در دوران مادها کشاورزی و دامداری اهمیت زیادی داشت. در واقع مادها از نخستین اقوام آریایی بودند که به دامداری اشتغال داشتند.

رام کردن حیوانات

رام کردن حیوانات اهلی، بخصوص اسب توسط این قوم صورت گرفته است. کاشت گندم، آرد کردن آن و پخت نان در روستاهای ایران برای اولین بار در جهان صورت گرفته است. همچنین اهلی کردن گاو کوچک همان قوچ توسط مردمان روستایی ایران صورت گرفته است که امروز به نام گوسفند شناخته می‌شود. شاید اهمیت قوچ در فره پادشاهی ایران از اینجا ناشی می‌شود.

به دلیل توسعه كشاورزي در دوران مادها، صنایع دیگر نظیر صنايع فلزي و سفال سازي نیز در روستاهای ايران گسترش و توسعه مي‌يابد و به تدریج روستاها زیادتر می‌شوند. قبل از قرن بیستم، اکثر مردم ایران در روستاها زندگی می‌کردند و منابع درآمد بیشتر خانوارها به کشاورزی و دامداری وابسته بود.

در واقع در آغاز تمدن، مردم در گروه‌های کوچک زندگی می‌کردند و به کشاورزی وابسته بودند. بیشتر روستاها در نزدیکی رودخانه‌ها واقع شده بودند و تمدن River Valley Civilization ایجاد نمودند. از تمدن‌های معروف در نزدیکی رودها می‌توان به تمدن بین النهرین یا تمدن میان دو رود اشاره کرد. که به اصطلاح به آن تمدن میان‌رودان نیز گفته می‌شود.

علاوه بر این تمدن، برخی از تمدن‌های بزرگ ایرانی در نزدیکی روستاهای ایران مانند تمدن تپه حسنلو در روستایی به این نام در شهر ارومیه، تمدن زیویه در نزدیکی سقز در استان کردستان و تمدن مارلیک در رحمت آباد شهر رودبار در استان گیلان را می‌توان ذکر کرد.

طبقه بندي روستاهاي كشور

در ایران، یافتن روستاهایی كه از هر لحاظ مشابه هم باشند، بسيار مشكل و نادر است. این امر به دلیل تنوع توپوگرافي، معيشت، اوضاع اجتماعي، اقتصادي، زبان، مذهب، قوميت، مالكيت، منابع آب، نوع خاك و آب و هوا است. عوامل متعددي در شكل‌گيري، بقا و توسعه روستاهاي ايران موثر بوده‌اند. از این عوامل مي‌توان در تقسیم و گروه‌بندی آنها استفاده نمود.

گروه‌بندي روستاهای ایران بر اساس شکل استقرار و تيپ

از نظر شکل استقرار سه نوع روستا متمركز، پراکنده و بینابین در ایران وجود دارد.

روستاهاي متمركز

خانه‌ها در این نوع روستاها به يكديگر کاملا چسبيده هستند و منظره‌ی متمركز بدون فضاي خالي است. مزارع و زمین‌های کشاورزی و غیره خارج از مناطق مسکونی است. عوامل مؤثر در شكل‌گيري اين تيپ روستاهای ایران عبارتند از دفاع و امنيت، منبع آب دايمي مانند چاه، چشمه و قنات، قوميت و توپوگرافي زمين است. اين نوع روستاها در اكثر نقاط ايران وجود دارند و شکل استقرار غالب روستاهاي ايران است.

روستاهای متمرکز در مناطق غربي، مركزي و شمال وشمال‌شرقي و شرق و جنوب ايران به وفور به چشم مي‌خورند. به طوركلي فلات مركزي ايران قلمرو روستاهاي متمركز است. در فلات مرکزی ایران، دسترسی به آب بیشتر از طریق قنات و چاه بوده است، همین امر موجب منجر به تشکیل روستاهای متمرکز شده است.

روستاهاي پراكنده

در استقرار اين نوع روستاهای ایران شكل و وسعت زمین‌های کشاورزی دخالت دارد. چون مرز زمین‌های کشاورزی کاملا مشخص و مالكيت آنها نيز قطعی است، لذا داخل هر مزرعه يك خانه ساخته شده است و همین امر موجب بوجود آمدن روستاهاي پراكنده شده است.

اين نوع روستاهای ایران در مناطق محدودي از كشور به خصوص در گيلان به دلیل شالیزارها و واشي در بندرعباس، ميناب و بشاگرد دیده می‌شوند. علاوه بر زمین‌های کشاورزی، وجود شرايط خاص طبيعي مانند وجـود باتلاق‌هـا، جنگل‌ها، زمين‌هاي بي‌حاصل، موقعيت منـابع آب و خاک در پراکندگی روستاها نقش داشته است.

روستاهاي بينابين

اين نوع روستاها ويژگي‌هاي روستاهاي متمركز و پراكنده را با هم دارند. برخي از این نوع روستاها براساس عوامل طبيعي يا انساني بوجود آمده‌اند.

تقسیم‌بندی روستاها بر اساس عوامل طبيعي

مهمترين عوامل در اين نوع گروه‌بندي، بر اساس ارتفاع مناطق است. بر این اساس روستاها به چهار گروه تقسیم می‌شوند.
1) كوهستاني
2) ميان‌كوهي
3) پاي‌كوهي
4) جلگه‌اي

روستاهاي كوهستاني

روستاهای خیلی کمی در ارتفاعات کشور ایران واقع شده است. این روستاها به دلیل داشتن توپوگرافی شیب‌دار زمین، سختي معيشت و رفت وآمد جمعيت زيادي ندارند. بیشتر راه‌های ورودی و خروجی این روستاهای کوهستانی ایران در زمستان به خاطر سرما و بوران بسته می‌شود و در فصول گرم هم راه‌های ارتباطی صعب العبور است. علاوه بر این، در مناطق کوهستانی برخی از روستاها بر دامنه‌ی یک کوه بوجود آمده‌اند.

معمولاً در دامنه‌های کو‌ه‌ها رو به آفتاب خانه‌ها به شکل پلکانی قرار گرفته‌اند، به طوری که در بالای یک خانه، خانه‌ی دیگر بوجود آمده است و سقف هر خانه، حیاط خانه‌ی دیگر است. این نوع روستاهای ایران، روستاهای پلکانی نام دارند. از روستاهای پلکانی ایران می‌توان به روستای هجیج در منطقه‌ی پاوه‌ی کرمانشاه اشاره نمود.

حدود سی و یک درصد از مساحت کشور در قالب یازده اسـتان در اقلیم کوهستانی قرار دارد. بيش از نيمي از جمعيت روستاها در استان‌هاي آذربايجان شرقي،آذربايجان غربي، اردبيل، تهران چهارمحال و بختياري، زنجان، کردستان، کرمانشاه، لرستان و همدان واقع شده است.

روستاهاي ميان‌كوهي

این نوع روستاهاي ایران در داخل مناطق كوهستاني در ميان دره‌ها بوجود آمده‌اند. مهمترین عامل در شکل‌گیری این روستاها، منابع آب جاری بوده است. معیشت این نوع روستاها بر اساس دامداری و باغداری برپا است. اين نوع روستاها، در امتداد دره هاي كوه‌هاي البرز و زاگرس بوجود آمده‌اند.

روستاهاي پاي‌كوهي

بیشتر روستاهای ایران از نوع روستاهای پاي‌كوهي است. این امر به دلیل شيب ملايم زمین، آب و بافت خاك است.

روستاهاي جلگه‌اي

روستاها جلگه اي در دشت‌های ایران بوجود آمده‌اند. به وسعت زمین‌های کشاورزی، تعداد این نوع روستاها بیشتر از روستاهای ديگر این نوع طبقه بندی است. استان بوشهر با دارا بودن بيش از شصت و هفت درصد از روستاهای استان بالاترين سطح از نظر تعداد روستاهاي جگله‌اي دارد. پس از استان بوشهر، استان اصفهان با شصت و پنج درصد در رده‌ دوم قرار دارد.

گروه‌بندي روستاها بر اساس اقليم

گسترده بودن ايران در عرض‌هاي وسيع جغرافيايي، وجود ارتفاعات و کوهستان، دشت ها، کویر و بيابان‌ها، نزديكي و دوری به درياها و مجاورت داشتن با مناطق پرفشار قاره‌اي و كم فشار اقيانوسي اقلیم‌های گوناگونی را در سراسر ايران بوجود آورده است.

همه‌ی این عوامل در شکل‌گیری روستاهای ایران نقش مهمی دارند.  ایران در دو حوزه آبی دریـای خـزر و خليج فارس واقع شده است اما وجود رشته کوه‌هاي البرز و زاگرس باعث شده است تا اثرات اقليمي اين دو حوزه به بخش‌های مرکزی فلات ايران نرسد.

خود این عوامل منجر به وجودآمدن اقلیم‌های مختلف در ایران شده است. به عنوان مثال  در اقلیم گرم و خشک، شصت و سه درصد از مساحت کشور ایران، در یازده استان قرار گرفته است. در واقع بيش از نيمي از جمعيت و روستاهای ایران در استان‌هاي اصفهان، ایلام، خراسـان، خوزستان، سمنان، سيستان و بلوچستان، فـارس، قـم، کرمان، کهکيلويه و بويراحمد و یزد قرار گرفته است.

عوامل اقليمي مؤثر بر بافت روستا

عوامل اقليمي مؤثر ممکن است عواملی نظیر عرض جغرافيايي، ارتفاع، دوري یا نزديکي از دريا و

نحوه قرارگيري در معرض تابش آفتاب باشد. همه‌‌ی عوامل بر نحوه‌ی ساخت خانه‌های روستایی تاثیر می گذارد و خانه‌های روستایی عنصر اصلی تشکیل دهنده بافت روستایی است.

عرض جغرافيايي

پهناور بودن ایران  از نظر عرض جغرافيايي بر تنوع اقليم در کشور عزیزمان افزوده است.

در عرض‌هاي جغرافيايي پايين‌تر یعنی جنوب کشور، دماي هوا بالا بوده و تابش نور آفتاب نيز شديدتر است. بنابراين آب و هواي این مناطق گرم و خشک و گرم و مرطوب است. در حالی که رفته رفته به شمال ایران به دلیل عرض جغرافیایی بالا، از گرماي هوا كاسته می‌شود. به گونه‌ای که آب و هوا معتدل  و سرد می‌شود. این اقلیم‌های متفاوت بر بافت تمام روستاهای ایران تاثیر گذاشته است.

دوري و نزديكي به دريا

اين عامل همچون عرض جغرافيايي از نظر عناصر اقليمي مانند بارش، رطوبت و باد تاثیر می‌گذارد.

بخار آب در مناطق نزدیک به دریا، موجب بارش بيشتر مي‌شـود، در شمال کشور همین اتفاق می‌افتد.

دوري و نزديكي به دريا با مرطوب بودن منطقه نيز رابطه مستقيم دارد. به طوري که در مناطق نزدیک بـه دریـا، هوا شرجی است. این آب و هوا بر بافت و حتی نحوه استقرار روستاها با توجه به ورزش باد نیز تاثیر می‌گذارد.

ارتفاع

ارتفاع از مهمترین عوامل اقلیمی است که بطور مستقيم و غيرمستقيم بر بافت کلیه روستاهای ایران تـأثير مـي‌گذارد. بر اساس محاسبات اقليمي، به ازاي افزايش هر هزار متر ارتفاع دماي هوا شش درجه سانتي‌گـراد کاهش مـي‌یابد. بنابراین در مناطق کوهستانی خانه‌ها نزدیک به هم ساخته می‌شود تا از سرمای شدید کاسته شود.

نحوه قرارگيري در معرض تابش

يكي از عوامل اقلیمی که بر بافت روستاهای ایران تاثیر می گذارد، نحوه قرارگيري خانه‌ها در جهت  تابش نور آفتاب است. كيفيت سطح تابش، به عواملی مثل تنوع رنگ، بافت و جريان هوا وابسته است.

رنگ‌هاي تيره حداکثر تا دوازده درصد خاصيت انعکاس نور را دارند اما رنگ‌هاي روشن تا نود و یک درصد انرژي خورشيدي را منعکس مي‌کنند. در تابستان پشت بام عمـده‌تـرين عامل افزايش گرماي

داخل خانه‌ها است. لذا با طراحي درست می‌توان تاثیر این عامل عمده را کاهش داد. برای همین است در مناطق کویری بام‌ها گنبدی شکل، در نواحی کوهستانی مسطح و در نواحی گرم و مرطوب بام‌ها شیبدار است.

گروه‌بندي روستاها بر اساس آب

آب مهمترین عامل بقای روستاهای ایران است. علت تخریب و متروکه شدن بیشتر روستاهای ایران نبود آب است. منابع آب در روستاهای ایران، آب‌های سطحی مثل رودخانه‌ها و چشمه‌ها و منابع آبی زیرزمینی مثل قنات و چاه‌ها هستند. در شمال و غرب ایران منابع آب روستاهای ایران رودخانه‌ها هستند.

روستاهای شکل‌گیری شده در امتداد  رودها، روستاهای طولی معروف هستند. روستای ونایی در لرستان از روستاهای طولی هستند که در دو طرف روستا شکل گرفته است. در حال حاضر تعداد روستاهايي كه از آب رودخانه‎ها استفاده مي‌كنند، حدود هفت هزار روستا است. در حالی که در فلات مركزي ايران، منابع آبي به صورت چشمه، چاه و قنات است.

البته متروکه شدن روستاها دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد، که آب یکی از آن دلایل است. لیست روستاهای مخروبه متاسفانه بلند و طویل است. روستای شیلاندر زنجان یکی از این نمونه‌ها است.

سبک معماری در روستاهای ایران

سبک معماری خانه‌های روستایی با مناطق جغرافیایی و اقلیم رابطه مستقیم دارد. و در مناطق گرم، خشک و کویری ایران، خانه‌های روستای دارای سقف گنبدی شکل است. همینطور در این نوع سبک معماری، معمولاً روزها به نیمی از سقف خانه آفتاب مستقیم نمی‌تابد و این امر در خنک نگه داشتن داخل خانه موثر است.

در مناطق دارای باران‌های زیاد، سقف خانه‌های روستایی شیروانی است. بادگیر‌ها در نواحی کویری بهترین سبک معماری در خنک نگه‌ داشتن خانه است. در طراحی خانه‌ها در نواحی معتدل و مرطوب ساختمان‌ها بر روی پایه‌های چوبی قرار می‌گیرد تا رطوبت عامل تخریب خانه نشود.

بیشترین تراکم روستاهای ایران در کدام استان‌ها قرار گرفته‌اند؟

1) استان گيلان بيشترين تعداد روستاهای جلگه اي را در کشور دارد. علت این امر به دلیل وجود منابع آب کافی، خاک مناسب برای کشت، و تنوع منبع معیشت زندگانی مثل کشاورزی، دامداری و صیادی ماهی است.

2) در استان کهگيلويه و بويراحمد، عوامل متفاوتی در بوجود آمدن روستاها در این استان نقش داشته است. از این دلایل می‌توان به وجود کوهپایه‌های فراوان،  شرايط اقليمي مناسب مثل دما، بارش و رطوبت را ذکر کرد.

3) در استان کرمانشاه  به دلیل منابع آب از جمله وجود هفت رودخانه در این استان، شرایط اقلیمی مناسب برای کشاورزی و دشت‌های وسیع باعث شده تا در این استان روستاهای زیادی شکل بگیرند.

4)در استان اردبيل نیز به دلیل وجود دو  اقلیم معتدل و مرطوب و کوهستانی، منابع آب و کشت محصولات گوناگون روستاهای زیادی را در آن بوجود آورده است.

کمترین تراکم روستاها در کدام استان قرار گرفته‌اند و علت آن چیست؟

1) استان سمنان رتبه‌ی اول کمترین تراکم روستاهای ایران است. علت این امر به دلیل بارندگی کم، کمبود زمین‌های کشاورزی و نبود تنوع معیشت و کسب و کار در جوامع روستایی این استان است.

2) استان یزد در اقلیم گرم و خشک ایران واقع شده است. به دلیل بارش‌های کم و عدم وجود رودخانه‌ها و رودها در این استان، روستاها که معیشت اصلی آنها بر پایه کشاورزی است، توسعه زیادی نیافته‌اند.

3) در استان اصفهان به دلیل توسعه شهری و صنعتی و کمبود آب، کمترین تراکم روستاهای ایران را دارد. این استان در زمینه توسعه شهری، از استان‌های موفق بوده اما در توسعه روستاها به دلایل فوق، صورت نگرفته است.

نامگذاری روستاهای ایران

واژه روستا در زبان  پهلوی رستاک است و معرب آن رستاق است. ظاهرا رستاک با مرور به روستا تبدیل شده است. نامگذاری و شکل‌گیری هر کدام از روستاهای ایران داستان خودش را دارد. در روستاهای باستانی و قدیمی نام روستاها بر اساس نام‌های دوران هخامنشیان و ساسانیان به زبان‌های اوستایی و پهلوی انتخاب شده است.

به عنوان مثال روستای فهرج در استان یزد در دوران ساسانیان بر آن نام نهاده شده است که در اصل پهره به معنی محل اجتماع و آبادی بوده است. اما تحولات سیاسی در طول تاریخ ایران در تعیین و حتی تغییر  نام روستاهای ایران نقش اساسی داشته است.

بزرگترین تغییرات نام به دلایل متفاوت در شهرها و روستاهای ایران در زمان پهلوی اول اتفاق افتاده است. به طوری که  نام هجده روستای شهر گرگان بطور کامل تغییر یافته است. علاوه بر تغییر نام روستاهای مناطق آذربایجان و مناطق کردنشین در زمان پهلوی، نام این روستاها در ترجمه به فارسی و نوشتاری با مرور زمان تغییر کرده‌اند. به طوری که در گویش و زبان محلی تلفظ آنها متفاوت با نوشتاری آنها است. به عنوان مثال ملک کندی در آذریایجان‌شرقی به ملکان تغییر یافته است که متفاوت با نام ترکی آن است.

و یا می‌توان به سیر تاریخی کلمه‌ی آذربایجان اشاره کنیم، در دوره‌ی هخامنشیان و حمله‌ی اسکندر مقدونی به ایران، آذربایجان در تصرف یونانیان در می‌آید. در آن زمان، سرداری بنام آتورپات قیام می‌کند و آذربایجان کنونی را از یونانیان پس می‌گیرد. بعدها نام این منطقه بنام سردار بزرگ ایرانی، آتورپاتکان نام گرفت.

با مرور زمان به آذربایگان، آذرآبادگان، آذربادگان و سرانجام به آذربایجان تغییر یافت. ظاهرا ورود زبان عربی به سرزمین ایران و انتخاب آن به عنوان زبان علمی و نوشتاری در برهه‌ای از زمان، به دلیل نداشتن حروف گ، چ، پ و ژ تغییراتی در نام شهرها و روستاهای ایران داده است.

اشاره به برخی از نام‌های روستاهای ایران

تعداد زیادی از روستاهای ایران، با اساس ویژگی‌های روستاها با زبان پهلوی انتخاب شده است و هنوز هم باقی مانده‌اند. مطالعه‌ی نام روستاهای ایران نشان می دهد برخی کلمه‌ها در روستاهای ایران به تکرار به کار رفته است. نمونه‌هایی از این کلمات در زیر به آنها اشاره شده است.

 وجود حیوانات بومی ایران در اسامی روستاهای ایران

چور در زبان پهلوی نام پرنده‌ای است که امروزه به آن قرقاول ایرانی می‌گویند. قرقاول کلمه‌ ترکی است. در برخی از روستاهای ایران، کلمه چور در اسامی روستاها به کار رفته است. به عنوان مثال چور در روستای چورت در استان مازندران است. نشان دهنده‌ی زیستگاه قرقاول در این مناطق است.

سین  و دال در زبان پهلوی معنی عقاب دارد. بسیاری از روستاهای ایران با سین و دال شروع شده است. از جمله‌ی آنها روستای دوهزار ساله سین در استان اصفهان و دال‌آباد در استان کرمان است.

هما پرنده‌ای اسطوره‌ای ایران نیز در نام برخی از روستاهای ایران مثل روستای هما در استان لرستان نیز دیده می‌شود.

در زبان پهلوی مار مترادف با کلماتی مثل آز، گز، گرچک  به کار رفته است. و در روستاهای ایران این کلمات و خود کلمه‌ی مار نیز دیده می‌شوند. مثل روستای دره گز در استان هرمزگان، روستای درگز در خراسان شمالی، قرچک در استان تهران، مارکده در استان چهارمحال و بختیاری و غیره است.

همینطور در مقابل مار، حیوانی وجود دارد که در مقابل زهر مار مصون است این حیوان خدنگ است. خدنگ‌ها در نواحی در جنوبی ایران زیستگاه دارند. نام برخی از روستاهای جنوبی ایران خدنگ مانند روستای خدنگ در استان کرمان است. خدنگ همچنین به معنی نوعی درخت است.

و در روستای باهوکلات در چابهار استان سیستان و ‌بلوچستان به دلیل  زیستگاه تمساح گاندو و حیوان بومی ایران در سال‌های اخیر به روستای گاندو تغییر نام یافته است.

رنگ‌ها در نامگذاری روستاهای ایران

در نامگذاری قدیم روستاهای ایران برای توصیف سرسبزی، خرمی و حاصلخیزی روستاها از کلمه زر استفاده می‌شد.  زر در زبان پهلوی معنی سبز می‌داد. از روستاهایی که با زر شروع شده است می‌توان به روستاهای زرین آباد در استان‌های کردستان، مازندران، زنجان، سمنان، تهران، کرمان و ایلام اشاره کرد.

وجود کوه‌های رنگی گاهی موجب نامگذاری روستاها با کلمه بور و بوران شده است. در زبان پهلوی بور به معنی سرخ مایل به قهو‌ه‌ای و بوران رنگ سرخ فام است. به عنوان مثل می‌توان روستای بوران در استان اردبیل و بوری آباد در استان خراسان رضوی را ذکر کرد.

ویژگی و توپوگرافی زمین در نامگذاری روستاهای ایران

وجود دره عامل دیگر برای نامگذاری روستاهای ایران است. در زبان پهلوی به دره، درک می‌گفتند. این واژه به تدریج به درق و درگه تبدیل شده است. روستای بیله درق در استان اردبیل و درکه تهران نمونه‌هایی از آنها است.

تاثیر مذهب و عقاید مذهبی در شکل گیری بافت روستاهای ایرانی

در روستاهای با اقلیم گرم و خشک مانند استان یزد و استان اصفهان تاثیر مذهب در سبک معماری روستاها بیشتر از سایر مناطق ایران است. معمولا محرمیت در این روستاها با احداث معابر جداگانه و احداث راهروهای درون و بیرون در خانه‌ها برای زنانه و مردانه به عنوان مثال در روستای قناتغستان در استان کرمان طراحی شده است.

همچنین محرمیت با انتخاب کوبه‌های زنانه و مردانه در روی درب‌ها (در برخی از روستاهای ایران هنوز این نوع درها پابرجا است) و ساخت دیوارهای بلند است. در اکثر روستاهای ایران احداث روستاها به سمت قبله با زاویه مناسب تابش نور خورشید نیز براساس اعتقادات دینی صورت گرفته است.

روستاهای معروف ایران

روستاهای معروف ایران از نظر توریسم و گردشگری در ایران جایگاه ویژه‌ای دارند. هر چند اکثر روستاهای ایران در نوع خودشان بی‌نظیر هستند اما برخی از روستاها دارای ویژگی‌های خاص خودشان هستند. در زیر به برخی از روستاهای معروف  ایران پرداخته شده است.

روستای کندوان

روستای تاریخی  کندوان در استان آذربایجان شرقی، در 60 کیلومتری جنوب غربی شهر تبریز واقع شده است. این روستای سنگی، یکی از عجیب‌ترین روستاهای ایران است. در واقع معمار طبیعت عامل بوجود آمدن این روستا شده است. این روستا، بعد از فروکش کردن آتشفشان سهند با توف و خاکسترهای آتشفشانی بوجود آمده است.

در واقع اقلیم حاکم و زمین شناسی آن دوران، توف‌ها را به سنگ تبدیل کرده و به این ترتیب  این روستا ساخته شده‌ی توسط طبیعت، به عنوان منطقه‌ی مسکونی انتخاب شده است. دلایل متفاوتی برای انتخاب این سنگ‌ها برای یکجانشینی و سکونت است اما هر چه که هست، در خانه‌های سنگی کندوان قرن‌هاست زندگی جاری است. آنچه که روستای کندوان را در جهان معروف و بی‌نظیر کرده است، همین جریان زندگی در آن است. این روستا علاوه بر شکل آن، به دلیل شرایط آب و هوای کوهستانی دارای عسل طبیعی و گیاهان دارویی منحصر به فرد است.

روستای کندوان نیز با مرور زمان نام آن تغییر یافته است. نام ترکی قبلی آن “گون دوغان” (Gun doğan ) به معنی جایی که خورشید طلوع می‌کند، است. دلیل نامگذاری این روستا، به خاطر قرار گرفتن این روستا در ارتفاعات است. کندوان نام کنونی این روستا، نیز از دو کلمه‌ی ترکی کند و وان تشکیل شده است که کند در ترکی به معنی روستا و وان به معنی محل آب و چشمه است.کندوان نام اکثر روستاهای آذربایجان نیز است. لذا معنی این روستا به معنی شبیه به کندوی عسل احتمالش بسیار ضعیف است. چرا که حتی در زبان فارسی وان پسوند است و معنای آن، نگهبان و نگهدارنده است.

روستای ابیانه

روستای ابیانه در70 کیلومتری جنوب شرقی کاشان واقع شده است. آنچه که این روستا زیبا را برجسته کرده است، این است که مردمان این روستای باستانی در طول سال‌ها فرهنگ، زبان، معماری، لباس و آیین‌های سنتی‌شان را تقریبا حفظ کرده‌اند.

رنگ خاک این روستا، به دلیل اکسید آهن سرخ فام است. علاوه بر رنگ خانه‌ها به رنگ سرخ، این روستا سرشار از رنگ‌های دیگر نیز است، این رنگ‌ها شامل پوشش لباس مردم این روستا و سرسبزی روستا است. قدمت این روستا به دوره ساسانیان بر می‌گردد. مردمان ابیانه در گویش‌شان، برخی از ویژگی‌های زبان پارسی میانه، زبان دوره‌ی ساسانیان را حفظ کرده‌اند. این روستا از معروف‌ترین روستاهای ایران و جهان در صنعت گردشگری و توریسم است.

روستای ماسوله

روستای ماسوله در میان کوه‌های سرسبز استان گیلان واقع شده است. به دلیل شرایط اقلیمی آن از زیباترین روستاهای ایران است. زبان ساکنان بومی ماسوله، تالیش است، زبانی که کمتر از یک میلیون نفر در اطراف سواحل غربی و جنوبی دریای خزر صحبت می‌کنند.

این روستا از نوع روستاهای پلکانی است. این منطقه به دلیل معماری منحصر به فرد و آب و هوا یکی از جذاب‌ترین مناطق ایران است که سالانه ده‌ها هزار گردشگر ایرانی و خارجی را به خود جذب می‌کند. از ویژگی مهم معماری این روستا، استفاده از بام به عنوان مسیر رفت و آمد است. مردمان این روستا، در مورد استفاده از سقف‌های همدیگر به عنوان یک مسیر عمومی توافق کرده‌اند.

روستای گرمه

روستای گرمه یکی از شگفت‌انگیزترین روستاهای ایران است. درواقع روستای گرمه گوهر زمردی در دل کویر است که در استان اصفهان واقع شده است. مشاهده‌ی این روستای آباد و تاریخی، در دل دشت کویر، گویا مشاهده یک سراب است. این روستا با نخلستان‌های سر به فلک کشیده احاطه شده است و قدمت این روستا به بیش چهار هزار سال است. سبک معماری این روستا به گونه‌ای است که مشاهده‌ی این روستا، مثل گذر به برهه‌ای از زمان گذشته است.

روستای میمند

روستای میمند در شهربابک استان کرمان واقع شده است. این روستا یکی از قدیمی‌ترین روستاهای ایران است و قدمت آن به دوازده هزار سال نیز می‌رسد. مطالعه‌ی تعیین تاریخ این روستا نیاز به مطالعات علمی دارد. این روستای صخره‌ای زیر زمینی، به صورت دست کند بنا شده است. ظاهر عجیب و نحوه‌ استقرار خانه‌ها، این روستا را به روستای خاص ایران تبدیل کرده است. علیرغم سالیان طولانی هنوز جریان زندگی در این روستا وجود دارد که اهمیت آن را از نظر گردشگری دو چندان کرده است.

میمند در دره‌ای در کوه‌ها، در آب وهوای گرم و خشک مرکز ایران قرار دارد، تابستان‌هایی این منطقه بسیار گرم است اما زمستان‌ها به شدت سرد است. مردمان این منطقه برای سازگاری با این شرایط آب وهوایی سخت، متناسب با تغییر فصول خانه‌های خود را تغییر می‌دهند. در تابستان تا اوایل پاییز، آنها در خانه‌های با سقف‌های کاهگل زندگی می‌کنند و در زمستان وقتی دما پایین می‌آید، ساکنان میمند به خانه‌های زیر زمین و غاری شکل نقل مکان می‌کنند.

 روستای پالنگان

روستای پالنگان در شهرستان کامیاران استان کردستان واقع شده است. این روستا از نوع روستاهای پلکانی ایران و پر آب کشور است. قدمت این روستا به دوران ساسانیان می‌رسد. علاوه بر بافت و شکل استقرار این روستا، حفظ آداب و رسوم، پوشش و فرهنگ در طول سالیان، از ویژگی منحصر به فرد این روستا است. به طوری که جشن نوروز به صورت شادترین و رنگی‌ترین جشن در این روستا برپا می‌شود. علاوه بر زیبایی خاص این روستا به دلیل نوع ساختار روستا، آب و هوا و چشمه‌ها (20 چشمه)، رودها، آبشار دره تنگی‌ور، دره‌ تنگی‌ور و قلعه پالنگان زیبایی این روستا را دو چندان کرده است.

در مطلب مرتبط با روستای پالنگان بطور کامل به معرفی، تاریخچه، فرهنگ، مسیردسترسی، مردمان و آدرس روستا پالنگان پرداخته‌ایم. برای مشاهده اینجا را لمس(کلیک) نمایید.

 روستای خرانق

روستای خرانق با قدمتی 4500ساله که در شهرستان اردکان استان یزد قرار گرفته است. یکی از جذاب‌ترین و دیدنی‌ترین جلوه‌­های تاریخی استان یزد به شمار می‌رود. این روستای تاریخی و زیبا که شهرت جهانی دارد، علاوه بر داشتن بناها و دیدنی های تاریخی به دلیل داشتن اکوسیستم و حیات وحشی کم‌نظیر و همچنین معادن ارزشمند طبیعی به جرأت می‌توان گفت یکی از با ارزش‌ترین بافت‌های تاریخی ایران و از جاذبه های روستاهای ایران به شمار می‌­رود.

در پست مرتبط به روستای خرانق به معرفی، تاریخچه، معماری، دیدنی های خرانق و هرآنچه برای سفر به این روستای تاریخی نیاز است، پرداخته‌ایم. برای مشاهده اینجا را لمس(کلیک) نمایید.

روستای چوپانان

روستا چوپانان به عنوان منظم ترین روستای خشتی ایران شهرت دارد.

روستای کندلوس

روستای کندلوس، نگین طبیعت زیبای البرز شمالی می‌باشد. این روستای زیبا دارای قدمت 4 هزار ساله است، كه اين مهم در نوع خود بي‌نظير است. اين روستای کوهستاني در حقیقت در میان رشته‌کوه‌های البرز در استان مازندران قرار دارد.

شگفت انگیزترین روستاهای ایران

• روستای زرگر (رومانو)

روستای زرگر از روستاهای فوق العاده عجیب ایران است. این روستا در شهرستان آبیک در استان قزوین واقع شده است. واقعیت‌ها در مورد این روستای خاص، شما را غافل‌گیر خواهد کرد. مردم این روستا به زبان رومانویی (نوعی از زبان رومانی- اروپایی) صحبت می‌کنند. به زبان فارسی و ترکی هم تسلط دارند اما زبان نوشتاری آنها لاتین است. اطلاعات و مطالعات دقیق در مورد اصالت مردمان این روستا وجود ندارد. هر چه هست، مردمان این روستای خاص ایران، به ایرانی بودنشان افتخار می‌کنند.

• روستای ماخونیک

روستای ماخونیک در شهرستان سربیشه استان خراسان جنوبی واقع شده است. قدمت دقیق این روستا مشخص نیست. این روستا دارای مردمان قد کوتاه می‌باشد و سبک معماری این روستا، نیز براساس قد آنها صورت گرفته است. سقف برخی از خانه‌های مردمان این روستا، 1.4 متر است. هر چند مردمان نسل‌های جدید دارای قد متوسطی دارند، اما اجداد آنها همگی کوتاه قد بودند. معماری و مردمان این روستا یادآور هابیت‌های ارباب حلقه‌ها است اما ماخونیک فیلم نیست، واقعیتی شگفت‌آور است.

• روستای دلارام یا طراران

روستای طراران در شهرستان تفرش در استان مرکزی واقع شده است. همینطور روستای طراران به دهکده پزشکان معروف است. در ایام گذشته از دویست خانوار ساکن در این روستا، 175 از آنها پزشک شده‌اند. در بین آنها پزشکان معروف ایران از جمله اردشیر قوام زاده وجود دارد.

• روستای صراخيه

روستای صراخيه، در شهرستان شادگان در استان خوزستان واقع شده است. این روستا، ونیز ایران است. این روستا در تالاب شادگان واقع شده است و اطراف خانه‌های روستایی با آب احاطه شده است. بنابراین طبیعی است که رفت و آمد با قایق‌ها در کوچه‌ها صورت بگیرد. از دیگر روستاهای استان می‌توان به روستای پامنار دزفول اشاره کرد.

• روستای ایستا

روستای ایستا در شهرستان طالقان در استان البرز واقع شده است. همانطور که از نامش پیدا است در برهه‌ای از زمان متوقف شده است. این روستای کم جمعیت برق، آب لوله کشی، گاز و تلفن ندارد. مهمتر از آنها شناسنامه‌ی برای شناسایی هویت آنها نیز وجود ندارد. این روستا، به معنی کامل در زمان متوقف شده است.

روستاهای رویایی ایران

روستای فیلبند

اگر دنبال روستاهای رویای و خیال‌انگیز هستید، استان مازندران گزینه‎ی مناسبی می‌باشد. از بین روستاهای رویایی مازندران، می‌توان به روستای فیلبند یا فل‌بن اشاره نمود. درواقع روستای فیلبند در شهرستان بابل واقع شده است. به دلیل ارتفاع زیاد روستای فیلبند، این روستا بالاتر از ابرها قرار گرفته است و تماشای دریایی از ابرها و صحنه‌های غیر قابل توصیف از ابرها همراه با طبیعت این روستا غیر قابل باور و توصیف است. به دلیل قرار گرفتن این روستا در ارتفاعات، بهترین فصل برای سفر به این روستا بهار و تابستان است.

روستای مارکده

و روستای مارکده در شهرستان سامان در استان چهارمحال و بختیاری واقع شده است. این روستا در پیچ و خم‌های دره قرار گرفته است و رودخانه زاینده رود در اطراف آن قرار دارد، گویا اینکه این روستا در محاصره آب قرار دارد. به خاطر آب و هوای مناسب و اقلیم این روستا، باغات سرسبزی در آن وجود دارد. طبیعت اطراف روستای مارکده در پاییز بخصوص فصل آبان خیال‌انگیز است. برای علاقمندان به عکاسی طبیعت، یک مکان فوق‌العاده است.

روستاهای جدید ایران

روستای مصر

هر کدام از روستاها با نام‎های عجیب در ایران نیز دارای داستان نامگذاری خودشان هستند. روستای مصر در شهرستان خور و بیابانک استان اصفهان واقع شده است. قدمت این روستا به صد 100 سال هم نمی‌رسد. آنچه که این روستا را جذاب برای گردشگران کرده است، محیط پیرامون آن است. این روستا فرصتی را برای کاوش در کویر است. احداث و نام این روستا از احداث یک چاه در این منطقه شروع شده است.

برخی از روستاهای پلکانی ایران

روستاهای پلکانی در ایران نماد غلبه‌‌ی روستاییان بر شرایط حاکم بر محیط اطراف و استفاده‌ی بهینه از این مناطق به خاطر وجود آب بوده است. در کل دامنه‌های کوه‌های سرزمین ایران، روستاهای پلکانی به صورت پراکنده در همه‌جای ایران دیده می‌شوند اما در غرب ایران به دلیل کوهستانی بودن، این روستاها بیشتر از سایر نقاط ایران دیده می‌شوند. در زیر برخی از روستاهای پلکانی در نقاط مختلف جغرافیای ایران انتخاب شده است.

روستای سرآقا سید

روستای سرآقا سید در شهرستان کوهرنگ استان چهارمحال و بختیاری واقع شده است. این روستا از نوع روستاهای پلکانی ایران است. این نوع روستاها در کوهپایه‌ها شکل گرفته‌اند، جایی که منابع آب بوده اما توپوگرافی و شکل زمین مناسب نبوده است. مردم راه چاره را برای غلبه بر شیب زمین در معماری پلکانی یافته‌اند. قدمت تاریخ این روستا دقیقا مشخص نیست.

پایبندی مردم به پیشینه‌ی تاریخی، فرهنگ‌شان و حفظ اصالت، این روستا را بیشتر برجسته کرده است. بطوری گردشگران خارجی علاقمندان به تاریخ و فرهنگ ایران به خصوص گردشگران ژاپنی علاقه‌ی خاصی به این روستا دارند. دسترسی به این روستا کمی دشوار است. بخصوص در زمستان راه‌های ورودی به این روستا بسته می‌شود.

روستای رویین

همینطور روستای سرسبز پلکانی رویین در دامنه جنوبی کوه آلاداغ و جنوب‌شرقی بجنورد استان خراسان شمالی واقع شده است. قدمت این روستا مشخص نیست اما چادرشب بافی یا نساجی سنتی حکایت از اصالت این روستای تاریخی دارد. مردمان این روستا با زبان تاتی سخن می‌گویند. زبانی گویای قدمت طولانی این روستا را بیان می‌کند.

روستای اورامان تخت

و روستای اورامان تخت در شهرستان مریوان استان کردستان واقع شده است. در این روستا پلکانی، هر ساله مراسم آیینی و مذهبی پیرشالیار با شکوه تمام برگزار می‌شود. این روستای بسیار زیبا قدمت تاریخی هزار ساله دارد. برگزاری مراسمات آیینی و پایه‌بندی به رسومات، این روستا هر چه بیشتر معروف کرده است.

روستای بوژان

و روستای بوژان در شهرستان کهن و تاریخی نیشابور در استان خراسان رضوی واقع شده است. این روستای پلکانی در رشته کوه‌های بینالود قرار گرفته است. این روستای سرسبز بر اثر سیل حدود هفتصد سال پیش تخریب شد اما دوباره این روستا جان گرفته است و همچنان پابرجا است. قدمت این روستا دقیقا مشخص نیست. فصل پاییز روستای بوژان خیال‌انگیز است. این روستا از روستاهای رویایی ایران است.

 روستای اشتبین

روستای اشتبین نیز از روستاهای پلکانی واقع در شهرستان جلفای استان آذربایجان‌شرقی است. سبک معماری خانه‌های روستای این منطقه‎ به دوران صفویه شباهت دارد. به دلیل نزدیکی به رودخانه ارس، این روستا سرسبز و دارای انواع میوه‌های درختی مثل زردآلو، گردو و انار است. ظاهرا معنی اسم اشتبین به معنی سه طایفه است. چرا که در زبان ترکی اوش معنی سه را می‌دهد و تبین در زبان تاتی به معنی طایفه است.

روستای نایبند

اگر دنبال روستاهای پلکانی در مناطق کوهستانی ایران هستید سخت در اشتباه هستید. روستای نایبند در جنوب شهرستان طبس در استان خراسان جنوبی واقع شده است. قدمت این روستا مشخص نیست. سیمای این روستا با نخلستان و سبک معماری‌اش شبیه مشاهده‌ی یک فیلم تاریخی است.

روستای کهتویه

و روستای کهتویه در شهرستان بستک در استان هرمزگان واقع شده است. این روستای پلکانی قدمتی دو هزار ساله دارد. نام این روستا مانند سایر روستاهای ایران تغییر یافته است. کهتویه به معنی روستای میان کوه است.

روستای سنگ تراشان

همینطور روستای سنگ تراشان در شهر خرم آباد استان لرستان واقع شده است. این روستا از روستاهای زیبای پلکانی،در نزدیکی آبشار نوژيان است. قدمت این روستا دقیق مشخص نیست اما اشیای پیدا شده در قلعه واقع در این روستا، قدمتی برابر با تمدن کاسی دارند.

روستای کنگ

درواقع روستای کنگ یکی از روستاهای شهرستان طرقبه و در نزدیکی شهر مشهد دز استان خراسان رضوی است. روستا کنگ مشهد یکی از روستاهای پلکانی و قدیمی ایران است.

روستای شیلاندر زنجان

درواقع روستای شیلاندر در نزدیکی شهر زنجان با معماری پلکانی است، که متاسفانه امروزه در حال نسبتا مخروبه به حال خود رها شده است.

روستاهای ناشناخته ایران

هر چند تعداد روستاهای ایران که دارای خانوار هستند، به دلیل سال‌های پیاپی خشکسالی روز به روز کمتر می‌شود اما هنوز سی و هفت هزار روستا در ایران وجود دارد که بیشتر آنها روستاهای ناشناخته ایران هستند. هر یک از این روستاها دارای ظرفیت و جاذبه‌های گردشگری و توریستی است.

به خصوص روستاها مناطق جنوب کشور از جمله استان‌های سیستان و ‌بلوچستان، خوزستان و بوشهر بیشتر از سایر نقاط ایران ناشناخته مانده‌اند. در روستای کرد علیا در استان اصفهان در داخل این روستا، شهر زیرزمینی در سال 1395 کشف شده است که روستای کرد علیا در استان اصفهان را در سال‌های آینده، روستایی معروف خواهد کرد.

بهترین روستاهای ایران برای زندگی

انتخاب بهترین روستا برای زندگی بستگی به خواسته و هدف فرد از زندگی از آن روستا دارد. اکثر روستاهای شمال ایران به دلیل سرسبز بودن، اولین گزینه خطور به ذهن برای زندگی است اما هر روستای در ایران که دارای منابع آبی داشته باشد، دسترسی سریع به امکانات بهداشتی و فوریت پزشکی داشته باشد، راه سهل‌العبور داشته باشد و دسترسی سریع به راه‌های ارتباطی داشته باشد، امکانت برق و اینترنت و غیره را داشته باشد و آداب و رسومات خودشان را حفظ کرده باشند، بهترین روستاهای ایران برای زندگی هستند.

نقشه روستاهای ایران

دسترسی به نقشه روستاهای ایران از طریق سایت شبکه روستایی ایران امکان پذیر است.

منابع

جغرافیای روستایی ایران، مجتبی پرویزی

تاریخ قبل از اسلام، محمد حسین حسن زاده و رضا آقا بابایی

بافت‌شناسي روستايي كشور، معیارهای عام شکل‌گيری عناصر کالبدی روستايي، رضا احمديان و حمید محمدی ماکرانی

Rural Housing in Iran: Past, Present, and Future ,Mohsen Sartipipour

Department of Architecture, School of Architecture & Urbanism, Shahid Beheshti University, G.C., Tehran, 1983963113, I.R. IRAN

حلیل تغییر اسامی شهرهای ایران در دوره‌ی پهلوی اول و نقش فرهنگستان ایران، شهره جلال پور، فصلنامه‌ی گنجینه‌ی اسناد، زمستان 1391

در بخش زیر به معرفی مفصل روستاهای مختلف ایران می‌پردازیم.