پديده اسرارآميزي به نام غار به حفره‌هايي مي‌گويند كه در اثر فرايند انحلال، فرسايش آبي، ميكروارگانيسم‌ها و انسان در سنگ‌ها و يا يخ‌ها بوجود مي‌آيند. اين پديده زيبا و حفره‌ها بر اساس عوامل بوجود آورنده به دو دسته مصنوعي و طبيعي تقسيم مي‌كند.
غارهاي طبيعي
به حفره‌هايي كه در دل كوه يا يخ در اثر عوامل طبيعي بدون دخالت انسان ايجاد مي‌شود، را غار طبيعي مي‌گويند. اين پديده زمين شناسي براي بوجود آمدن علل گوناگوني دارد. كه در هيچ كدام از آن‌ها انسان دخيل نيست. تمام عوامل سازنده اين پديده، زمين‌شناختي بوده و به فعاليت‌هاي زمين مربوط است. واكنش‌هاي شيميايي، فرسايش آبي، فعاليت زيستي ميكروارگانيسم‌ها، تغييرات فشار و دما و حركات پوسته‌‌ي زمين كه به حركات تكتونيكي شهرت دارند از جمله اين عوامل هستند. در ايران بيشتر غارهاي طبيعي از نوع آهكي هستند.
جنس و سازند غالب سنگ‌ها و كوه‌هايي كه در آن اين نوع غار تشكيل مي‌شود آهكي و گچي ست. اين غارها عموما شگفتانگيزترين نوع اين پديده زمين‌شناختي هستند. انحلال و رسوب دو فرايندي هستند كه باعث شكل گرفتن غار و فضاي داخل آن مي‌شود. ستون‌ها و قنديل‌هايي كه در آن‌ها ديده مي‌شود، سرانجام و حاصل فرايند رسوب است. كه قنديل‌هايي كه از سقف آويزان هستند را چكنده و استالاگتيت. و آن دسته كه از زمين روييده‌اند را چكيده و يا استالاگميت مي‌گويند. اين دو تزئينات و اشكال گوناگوني را در غار بواسطه بهم پيوستن ايجاد مي‌كند.
غارهاي طبيعي ايران
در ايران به دليل موقعيت جغرافيايي و سازندهاي زمين شناسي و كوه‌زايي، غارهاي طبيعي بسياري در سرتاسر آن به چشم مي‌خورد.
غار عليصدر
يكي از شگفتانگيزترين و مشهورترين غار ايران، غار عليصدر در همدان است كه در دسته غارهاي آبي در ايران و جهان تقسيم مي‌شود. در اين غار امكانات قايقراني نيز فراهم است. بستر و سازند اين غار آهكي بوده و استالاگميت و استالاگتيت‌هاي درون اين غار به جلوه و زيبايي اين غار افزوده است.
غار چال نخجير
چال نخجير يا غارچال نخجير يكي از جوان‌ترين غارهاي ايران است كه در اثر عوامل زمين شناسي و تكتونيكي زمين و سپس انحلال بوجود آمده است. اين غار در اثر چين‌خوردگي پوسته زمين و انحلال و رسوب در دل كوه بوجود آمده است. چال نخجير در استان مركزي و شهرستان نراق قرار دارد.
غار كتله خور
در استان زنجان غاري طبيعي به نام كتله خور است كه غاري خشكي-آبي ست. كاوش‌هايي كه توسط زمين شناسان و غارنوردان در اين غار صورت گرفته تنها سه طبقه از اين غار معرفي و كشف و شهود شده است.
غار رود افشان
در شهرستان فيروزكوه و استان تهران، غاري آهكي به نام رود افشان قرار دارد. دهانه اين غار قوسي شكل است. آبي زلال نيز از اين غار مانند چشمه به سمت بيرون جاري ست.
غار آبي سهولان
دومين غار آبي ايران در استان آذربايجان غربي با نام سهولان قرار دارد. در اين غار سه حوضچه بهم پيوسته قرار دارد كه قسمت آبي غار را تشكيل مي‌دهد. خشكي سهم اندكي در اين غار دارد.
غار كلماكره
كلماكره نام غاري طبيعي در استان لرستان و نزديكي شهر پلدختر است. اين غار كه دهانه آن به سمت دره باز شده است اهميت تاريخي نيز دارد.
غار يخي چما
يكي از جذاب‌ترين غارهاي دنيا غارهاي يخي است كه نمونه آن در ايران غار چما در استان چهارمحل و بختياري از جمله غارهاي يخي ايران محسوب مي‌شوند.
غار يخ مراد
در جاده چالوس در استان مازندران غاري زيبا با نام يخ مراد است كه علاوه بر جاذبه‌هاي زمين شناسي آن، به علت دماي پاييني كه دارد آب موجود در آن به شكل قنديل در آمده و از سقف آن آويزان است.
غار كهك
در مزر مشترك استان قم و استان مركزي غاري با نام كهك وجود دارد. اين غار منحصربه فرد‌ترين غارهاي ايران دسته بندي مي‌شود و بلندترين ستون‌هاي آهكي را دارد.
غار شاپور
در استان فارس غاري تاريخي و طبيعي با نام غار شاپور قرار دارد. اين غار در نزديكي شهر كازرون واقع شده و قدمت تاريخ مجسمه درون آن با شهر باستاني بيشاپور مطابقت دارد.
غار خفاش
در استان ايلام و در نزديكي شهر دهلران، غاري كوچك با نام غار خفاش است. اين غار محل زندگي تعداد زيادي خفاش است.
غار قوري قلعه
در استان كرمانشاه طولاني‌ترين و بزرگترين غار ايران با نام قوري قلعه قرار دارد. اين غار محل زندگي بسياري از مهره داران و گونه هاي كمياب خفاش در آن زيست مي‌كنند.
غار ايوب کرمان
در استان كرمان غاري با نام ايوب است كه بزرگترين دهانه‌ي غار را دارد. سازند اين غار از جنس سنگ‌هاي آذرين است.
غار زينه‌گان
غاري روباز و جذاب با نام زينه‌گان در استان ايلام قرار دارد. اين غار بر اثر فرسايش آبي در اين منطقه بوجود آمده است.
غارهای کهجوق مراغه
غارهای کهجوق مراغه، از سری غارهای تاریخی و باستانی کشور ایران در شهرستان مراغه استان آذربایجان شرقی است.
غار دانیال
در استان مازندران و در نزدیکی شهر سلمان‌شهر در دل جنگل غاری زیبا وجود دارد. این غار رودخانه‌ای است و مسیر آب است. غار پیمایی در این غار در فصل تابستان یکی از تفریحات خنک است.
از دیگر غارهای طبیعی ایران می‌توان از غار ساحل بنود و غار گیری کنار پارسیان نام برد..
غارهاي مصنوعي ايران
حفره‌ها و غار‌هايي كه به دست انسان و به اصطلاح دست كند هستند، را غارهاي مصنوعي مي‌گويند. در كشور تاريخي ايران به سبب تمدن و تاريخ بشري كهني كه دارد از اين قبيل غارها بسيار است. اين گونه پديده‌ها را انسان‌هاي باستان براي زندگي و پناه‌گاه مي‌ساختند.
غار كرفتو
يكي از غارهاي ديدني و مصنوعي ايران، غار كرفتو در استان كردستان است. اين غار مصنوعي-دست‌كند در نزديكي شهر ديواندره و در سازندهاي آهكي و طبيعي ست كه شكل و فضاي داخل آن بدست انسان شكل گرفته است.
غار نياسر
در شهرستان كاشان، غاري شگفت انگيز و مصنوعي به نام نياسر وجود دارد. اين غار جزو آثار باستاني استان اصفهان محسوب مي‌شود. اين غار در داخل كوه كركس و در بالاي تپه‌هاي مشرف به نياسر كاشان قرار دارد.
غار كوگان
در روستاي كوگان واقع در استان لرستان، غاري با همين نام وجود دارد كه دست ساز بشر بوده است. اين غار كه متعلق به دوره اشكانيان است و در چندين طبقه ساخته شده است.
غار قلعه جوق
در انتهاي استان همدان و در نزديكي روستاي قلعه جوق، غاري مصنوعي و دست كند بشر با نام قلعه جوق قرار دارد. اين غار اسرارآميز داراي سه ورودي ست.
غار سنگ اشكن
در شهر جهرم استان فارس، غاري دست كند به نام سنگ اشكن وجود دارد. كه ساخت دست بشر بوده است. اين غار كه قدمتي 200 ساله دارد، به هدف زندگي ساخته نشده، بلكه از سنگ‌هاي داخل اين غار براي مصالح خانه استفاده مي،شده است.
غار داش كسن
در استان زنجان غاري زيبا به نام داش كسن قرار دارد. اين غار كه مربوط به دوره ساسانيان است، به عنوان نيايشگاه از آن استفاده مي‌شده است. نماد اژدهايي بر بالاي سر در آن است، كه در دوره ايلخانيان به اين غار اضافه شده است.
غارهاي بينه لر
در روستاي متروك بنه لر شهرستان مشكين شهر، غاري با تالارهاي بسيار با نام بينه لر قرار دارد. اين غار در دسته غارهاي مصنوعي ايران دسته‌بندي شده است. قدمت اين غار به دوره مادها و هخامنشيان باز مي‌گردد.
