گل های ایران

گل های ایران از فون و فلور ایران گروهی از گیاهان سبز دانه‌دار هستند، که در دسته گلدار تباران قرار می‌گیرند. این دسته با حدود بیش از 258650 گونه زنده تقریبا متنوع‌ترین دسته گیاهان به شمار می‌رود. قدمت گیاهان گلدار در جهان به بیش از 425 میلیون سال می‌رسد. گمان می‌رود این گیاهان سبز نسل بعدی هاگ‌ها بوده‌اند. این گیاهان در مراحل رشد خود گل‌ می‌دهند و دانه‌هایی به وجود می‌آورند که در پوسته‌ای به نام میوه محصور می‌شوند. در ادامه این مطلب ابتدا به تاریخچه گیاهان گل‌دار یا نهاندانگان می‌پردازیم. سپس اهمیت اقتصادی این گل های ایرانی را توضیح می‌دهیم. در قسمت بعدی به رده بندی گیاهان گلدار و انواع تک لپه‌ای و دو لپه‌ای می‌پردازیم. سرانجام برخی از انواع گیاهان تک لپه‌ای از جمله شیپوری، ارکیده، سوسن، نرگس، لاله و زنبق را شرح می‌دهیم.

در مطلبی جداگانه به گل های بومی ایران نیز پرداخته‌ایم. در انتها به بررسی برخی از انواع گیاهان دو لپه‌ای و گلهای ایرانی از جمله ماگنولیا، آفتابگردان، میخک، بنفشه، کاکتوس، شمعدانی، مینا، یاسمن، لاله عباسی، پامچال و آلاله می‌پردازیم.

آشنایی با گل های ایرانی

یکی دیگر از منابع مهم ژنتیکی و بیولوژیکی ایران، گیاهان و فلور ایران است. بقای این منابع به طور طبیعی در تعامل و ارتباط مستقیم با فون و حیات وحش ایران و یا حیات وحش وابسته به آن است. به عبارتی دیگر اکوسیستم‌هایی که در ایران و در جای جای این کشوروجود دارد به طور طبیعی از تعامل و همزیستی فون و فلور موجود درآن بوجود می‌آید.

هرگونه دخل و تصرف و یا آسیب به حیات وحش ایران، سبب نابودی و ضربه به گیاهان و فلور ایرانی در هر اکوسیستم زنده آن می‌شود. این تاثیر به صورت عکس نیز امکان پذیر است. نمونه این مهم را می‌توان در مورد بزکوهی و گیاهانی که غذای این حیوان است را مثال زد. با چرای بی‌رویه دام در حوزه و محیط زندگی این حیوان، سبب به خطر افتادن زندگی آن در مراتع ایران شد است.

عدم اطلاعات کافی و یا سواد اجتماعی سبب تخریب حیات وحش ایران و گیاهان بومی ایران می‌شود. بیساری از گل های ایران به سبب بی‌توجهی و بی اعتنایی گردشگران و حتی مردم بومی منطقه در خطر نابودی و انقراض قرار گرفته اند. نمونه این اعمال را می‌توان در مورد حیوان های ایران از جمله بز کوهی، یوزپلنگ ایرانی، گاندو، خرس قهوه‌ای، پلنگ ایرانی و سنجاب ایرانی دید.

آشنای با گل های ایران سبب می‌شود تا اطلاعاتی در مورد این منبع عظیم ژنتیکی در ایران را کسب کرد و در حفاظت از آن کوشید. در ادامه به معرفی گل های ایرانی می‌پردازیم.

آیا موقعیت حفاظتی گل های ایران بر روی حشرات ایران تاثیر دارد؟

در جواب به این سوال باید بگویم بله. بشتر حشرات از گیاهان تغذیه می‌کنند. ما بقی آنهایی که از گل ها تغذیه نمی‌کند، به طور غیر مستقیم تحت تاثر گیاهان اند. برای مثال پروانه های ایران برای زندگی کوتاه مدت خویش به گل های ایران نیاز دارند.

با کم شدن گل‌ها در محیط زندگی آنها، تعداد پروانه‌ها کم خواهد شد و زندگی آنها با اختلال بر خواهد خورد. همین‌طور حشرات ایران، زنبورخوار و شهدخوار نیز در پراکنش گل‌ها و گیاهان نقش بسزایی دارند.

تاریخچه گیاهان گل‌دار

گیاهان گلدار یا نهاندانگان با بیش از 250 هزار گونه شناسایی شده، کامل‌ترین گروه گیاهان و حدود نیمی از گیاهان کره زمین را تشکیل می‌دهند. در این گیاهان نحوه تولید مثل و ساختار و چگونگی رشد و تکامل گیاه از شگفتی‌های عالم هستی به شمار می‌روند. اولین شواهد کشف شده از وجود نهاندانگان، به 140 سال پیش صورت گرفت که همگی آنها مربوط به دوران ژوراسیک بودند.

بر اساس این شواهد به نظر می‌رسد اجداد نهاندانگان و ژنتوفیت‌ها در دوران تریاسه راه خود را از یکدیگر جدا کرده‌اند. به این ترتیب گیاهان سنگواره‌ای با برخی خصوصیات ناچیز نهاندانگان در دوران ژوراسیک و اوایل کرتاسه پدیدار شده‌اند. این بازه زمانی آغازی بر پیشرفت و تغییر گل‌ها بوده است.

آن‌گونه که شواهد نشان می‌دهند، تنوع نهاندانگان به قدری گسترده بوده‌است، که تا اواخر دوران کرتاسه این گروه بخش اعظم گیاهان کره زمین را تشکیل می‌دادند. در همین دوران بسیاری از گیاهان فسیلی نوین از جمله راش، چنار، بلوط و ماگنولیا پدیدار شده‌اند و جزو اولین گیاهان پیشرفته محسوب می‌شدند.

گیاهان گلدار و سازگاری آنها

گیاهان گلدار سازگاری خود را با محیط‌های مختلف از زمان‌های قدیم تاکنون آغاز کرده‌اند. همین امر منجر به تنوع و گسترش این گونه‌های گیاهی در سراسر جهان شده‌است. بزرگترین گروه از خانواده گیاهان گلدار را کاسنی‌ها تشکیل می‌دهند.

پس از کاسنی‌ها گوناگونی گیاهان گلدار به ترتیب به خانواده گل مینا با 25 هزارگونه، خانواده ثعلب با 18 هزار گونه، خانواده نخود با 17 هزار گونه، غلات با 9 هزار گونه، قهوه با 7 هزار گونه، شیرسک با 500 گونه و در انتها خانواده جگن‌ها با 4 هزار گونه مختلف متعلق است.

از میان این گروه‌ها خانواده ثعلب، غلات و جگن تک لپه‌ای و باقی دسته‌ها دو لپه‌ای هستند. البته این‌ها فقط برخی از خانواده‌های گیاهان گلدار هستند. تعداد تمام خانواده‌ها در این گروه از گیاهان به بیش از 460 خانواده می‌رسد.

اهمیت اقتصادی گلهای ایرانی

گیاهان گلدار به صورت مستقیم یا غیر مستقیم نقش بسزایی در تغذیه و تامین غذای انسان‌ها دارند. در واقع گیاهان گلدار یا به صورت مستقیم مورد تغذیه انسان‌ها قرار می‌گیرند و یا خوراک دام‌ها می‌شوند.

به این ترتیب به تغذیه انسان‌ها مرتبط می‌شوند. بنابراین از ارزش غذایی بالایی برخوردارند. از میان انواع گیاهان گلدار دسته‌های پوآسیا و غلات که بخش عمده غذای دام را تشکیل می‌دهند، از مهم‌ترین منابع گیاهی به شمار می‌روند.

اما گیاهان گلدار به جز ارزش تغذیه‌ای از ارزش‌های اقتصادی دیگری هم برخوردارند. در حقیقت این گیاهان تامین کننده منابع مهمی از جمله چوب، کاغذ، الیاف و امثال آن هستند. همچنین از خواص بیشمار این گیاهان در صنعت داروسازی و حتی عطر سازی هم استفاده زیادی می‌شود. بنابراین گیاهان گلدار اهمیت اقتصادی فراوانی دارند.

رده بندی طبقاتی گیاهان گلدار

گیاهان گلدار خود بر اساس تعداد برگ‌های بذر یا لپه زنی به دو زیر شاخه گیاهان تک لپه‌ای و دو لپه‌ای تقسیم می‌شوند که در ادامه به بررسی هر یک از این دو گروه می‌پردازیم.

• گیاهان گلدار تک لپه‌ای

گیاهان گلدار تک لپه‌ای اغلب از یک لپه منفرد یا برگ جنینی برخوردارند. رگبرگ‌ها موازی و گل‌ها مضربی از 3 هستند. در این نوع گیاهان رشد ریشه اصلی محدود و در عوض رشد ریشه‌های فرعی گسترده است.

همچنین این گیاهان اغلب دارای ساقه‌های علفی برگی و بدون انشعاب هستند. از این گروه می‌توان به گیاهان خرما، شیپوری، زنبق، ذرت، لاله، گندم، ارکیده و آناناس اشاره کرد. تک لپه‌ای‌ها تکامل یافته‌ترین گیاهان روی زمین را شامل می‌شوند. در ادامه به بررسی برخی از انواع رایج گیاهان تک لپه‌ای می‌پردازیم.

شیپوری (Zantedeschia)

دسته: گیاهان گلدار.  رده:‌ تک لپه‌ای.   راسته:‌ قاشق واش سانان.  تیره: ‌شیپوریان.

شیپوری یکی از سرده‌های گیاهان گلدار و خانواده شیپوریان است که بومی جنوب آفریقا است. شیپوری گیاهی ماندگار و دائمی است که در مناطق گرمسیری به خوبی رشد می‌کند. این گیاه زیبا هفت گونه مختلف و سه زیرگونه دارد. البته به جز این گونه‌ها، شیپوری‌ها دو نوع مختلف همیشه سبز و خزان کننده هم دارند. در نوع اول که در تمام طول سال سبز است، گل‌هایی با اسپات‌های سفیدرنگ در زمستان ظاهر می‌شوند.

اما در نوع خزان کننده گل‌هایی با اسپات‌های رنگی در تابستان ظاهر می‌شوند و در زمستان هم پژمرده می‌شوند. از انواع دیگر شیپوری می‌توان به شیپوری اتیوپیایی، شیپوری طلایی، شیپوری صورتی و شیپوری جاکوندا اشاره کرد. البته به جز شیپوری‌های طبیعی امروزه شیپوری‌های دو رگه‌ای هم به وجود آمده‌اند که به دورگه‌های رنگی معروفند. گل‌های شیپوری زینتی که در بازار موجودند به واسطه همین دو رگه‌های رنگی به وجود آمده‌اند.

ارتفاع این گیاه ریزوم دار اغلب یک تا دو و نیم متر می‌شود و برگ‌های کشیده و سبز آن بین 15 تا 45 سانتیمتر هستند. گل‌های شیپور مانند این گیاه به صورت منفرد و در رنگ‌های زرد، سفید و صورتی دیده می‌شوند. البته آن چه که به عنوان گل شیپوری می‌شناسیم درواقع برگواه گیاه است که گل آذین زرد یا نارنجی رنگ آن را در آغوش دارد.

ارکیده (Orchidaceae)

دسته: گیاهان گلدار.   طبقه بندی: تک لپه‌ای.  راسته: مارچوبه سانان.  تیره: ثعلبیان.

ارکیده یکی از گیاهان گلدار تک لپه‌ای از خانواده ثعلبیان و از تیره مارچوبه سانان است. ثعلبیان با بیش از 26 هزار گونه شناخته شده مختلف و 850 سرده، دومین تیره بزرگ گیاهان گلدار به شمار می‌روند. در واقع این گروه از گیاهام بین 6 تا 11 درصد کل گیاهان دانه‌دار را به خود اختصاص داده‌اند. جالب این‌جاست که تعداد گونه‌های زیر رده ارکیده دو برابر تعداد گونه‌های پرندگان و چهار برابر گونه‌های پستانداران است. ارکیده‌ها اقلیم مناطق گرمسیری هستند. به همین سبب جنگل‌های مرطوب را می‌پسندند و به ندرت در اقلیم‌های سرد و یخبندان یا در بیابان‌ها دوام می‌آورند.

گونه‌های وحشی ارکیده در استان‌های شمالی ایران به وفور یافت می‌شوند. همچنین کوه‌های باغرو زیستگاه گونه‌ای از ارکیده‌ها هستند که در تهیه بستنی مورد استفاده قرار می‌گیرند. از انواع گونه‌های این گیاه می‌توان به هرمی، ارکیده، زبان دراز، تهی کلاله، کیپریپدیوم، وانیل، چنبره‌ای، ابرویی، پروانه‌ای، خربقی، سفید برفی، غده انگشتی و ارکیده شاپرکی اشاره کرد.

همچنین ارکیده زنبور از گیاهان بومی ایرانی است که از روستای کجور مازندران برخاسته‌ است. صادرات ترکیه در بازارهای اقتصادی جهانی از اهمیت بسزایی برخوردار است. در واقع این گیاه زیبا و منحصر به فرد در زمینه صادرات جهانی می‌تواند با نفت به رقابت بنشیند.

3. لاله (Tulipa)

دسته: گیاهان گلدار.  رده: تک لپه‌ای.  راسته: سوسن سانان.  تیره: سوسنیان.  زیرخانواده: لیلی اوئیده.

لاله گیاهی پیازدار از خانواده گیاهان گلدار و سرده‌ای از تیره سوسنیان است که تاکنون 150 گونه شناخته شده در جهان دارد. رویشگاه اصلی گل لاله در آسیای مرکزی قرار دارد. این گیاه گلدار زیبا در کشورهای ایران، یونان، ترکیه، افغانستان، اسپانیا، ایتالیا و بخش‌هایی از غرب سوریه گسترش زیادی پیدا کرده‌است. همچنین سواحل مدیترانه، دریاچه خزر، آرال و دریای سیاه بسترگاه مناسبی برای رویش گل لاله خودرو به وجود آورده‌اند. از میان انواع گونه‌های گل لاله، 19 گونه آن مختص به کشور ایران شناسایی شده‌اند.

اما در حال حاضر هلند در زمینه تولید و صادرات گل لاله، جایگاه نخست جهانی را از آن خود ساخته‌است. لاله در فرهنگ مردمان ایران و ترکیه جایگاه ویژه‌ای دارد. این گل منحصر به فرد گل ملی کشورهایی از جمله ایران، ترکیه، افغانستان، هلند، مجارستان و بلژیک است.

تکثیر لاله

نحوه تکثیر لاله از طریق پیاز این گل صورت می‌گیرد. لاله‌های خودرو اغلب از ارتفاعی کمتر از 20 سانتیمتر برخوردارند. این گیاهان علفی با برگ‌های طویل خود اغلب دارای گل‌های منفردی هستند که از ساقه گل دهنده آن می‌رویند.

البته در معدودی از گونه‌ها ممکن است گل‌های بیشتری هم دیده شود. زمان گل‌دهی لاله معمولا به تناسب نوع دیر گل دهنده یا زود گل دهنده، از اواخر اسفند تا اواخر اردیبهشت است. یعنی این گیاه گلدار تنها دو ماه از سال به گل می‌نشیند.

تنوع رنگی در گیاه لاله بسیار زیاد است و تقریبا همه رنگ‌ها را شامل می‌شود. همچنین انواع گونه لاله به جز تفاوت رنگی، در دورنگ یا حاشیه دار بودن گل‌ها و همچنین وجود رگه‌های رنگی با یکدیگر متفاوت هستند.

از انواع مختلف لاله می‌توان به لاله تک پر فنجانی، پر پر قدح شکل، جام شکل، حاشیه دار، گلبرگ بلند و ستاره‌ای اشاره کرد. همچنین لاله واژگون یکی از انواع منحصر به فرد گیاه لاله است که بومی ایران است و زیستگاه اصلی آن در دامنه کوه‌های رشته کوه زاگرس است.

زنبق

دسته: گیاهان گلدار. طبقه بندی: تک لپه‌ای. راسته: مارچوبه سانان. تیره: زنبقیان. زیر خانواده: زنبق واران. سرده: زنبق.

زنبق سرده‌ای از دسته گیاهان گلدار تک لپه‌ای است، که حدود 300 گونه شناخته شده در جهان دارد. این گل زیبا جایگاه ویژه‌ای در اساطیر زرتشتی دارد. یونانیان باستان هم احترام ویژه‌ای برای آن قائل بودند و زنبق را در کنار مزار مردگان می‌کاشتند. پادشاهان یونانی از شکل ظاهری زنبق برای زینت بخشیدن به فرم تاج خود استفاده می‌کردند.

مردمان یونانی هم برای هدیه دادن به یکدیگر از شاخه‌های زنبق استفاده می‌کردند. نماد زنبق از گذشته تاکنون به عناوین مختلف نشان خانوادگی، سلطنتی، مذهبی، سیاسی و حتی ارتشی در بسیاری از کشورهای جهان متداول بوده‌است.

زنبق معمولا در بستر خاک‌های خنثی یا قلیایی با بافت سبک و قابل نفوذ رشد موثری دارد. برگ‌های کشیده این گیاه اغلب در غلافی محافظ پیچیده شده‌اند و به پیاز گیاه منتهی می‌شوند. تکثیر زنبق با استفاده از ریزوم‌ها یا ریشه‌های هوایی گیاه صورت می‌گیرد. از انواع گونه‌های زنبق می‌توان به زنبق بهبهان، ارومیه، پروانه‌ای، خراسانی، توری، دماوند، سیمین رگه ماری تاد، شفاف، کمانی، نمکزار، گل چمنی، گل درشت، لیمویی، ماد، نیمروز و دو رنگ اشاره کرد.

زنبق ایرانی هم از دیگر گونه‌های گل های بومی ایران است که در استان‌های شمالی از مازندران تا ساری گسترده شده است. همچنین زنبق خودروی ایرانی در دشت‌های بهبهان گسترش زیادی دارد و بستر خود را در کنار رودهای فصلی گسترده‌است. این گل بومی در دسته زنبق‌های ریش دار ریزومی قرار دارد.

سوسن (Lilium)

دسته: گیاهان گلدار. طبقه بندی: تک لپه‌ آوند دار. راسته: سوسن سانان. تیره: سوسنیان. زیرخانواده: سوسن واران. سرده: سوسن

این گل در رشته کوه البرز به وفور یافت می‌شود. سوسن سرده‌ای از گیاهان گلدار چند ساله از تیره سوسنیان است که تاکنون بیش از 100 گونه شناخته شده در جهان دارد. این گیاه زینتی که اغلب در نیمکره شمالی زمین می‌روید، یکی از انواع رایج گل‌های زینتی است.

البته برخی از گونه‌های آن هم در مناطق نیمه گرمسیری دیده شده‌اند. سوسن بیش از 60 دسته گوناگون دارد. سوسن چهلچراغ یکی از گونه‌های منحصر به فرد و در معرض انقراض این گیاه است که از گل‌های بومی ایران به شمار می‌رود.

پراکنش گل سوسن

این گل به صورت محدود در استان‌های گیلان، اردبیل و منطقه لنکران کشور آذربایجان می‌روید. سوسن در میان مسیحیان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. نقش این گل به عنوان سمبلی از پاکی مریم مقدس در کلیساهای کاتولیک استفاده می‌شود. همچنین در بسیاری مواقع به عنوان نمادی از تثلیث یعنی پدر، پسر و روح القدس استفاده می‌شود.

گل سوسن به تناسب نوع خود از ساقه 30 سانتیمتری تا 3 متری برخوردار است. برگ‌های این گیاه بیضی‌ یا نیزه‌ای هستند و پهنای برگ‌ها از 2.5 تا 25 سانتیمتر متغیر است. گل‌های معطر سوسن که در تابستان می‌رویند، از تنوع رنگی مختلفی برخوردارند. سوسن توسط پیازهای فرعی کوچک خود یا بذر تکثیر می‌شود. بستر مناسب برای رشد این گیاه خاک‌های عمیق و به دور از آفتاب یا باد شدید است.

از گل سوسن در صنعت عطرسازی استفاده فراوانی می‌شود. به همین سبب پرورش این گیاه در کشور فرانسه گسترش زیادی دارد. همچنین در برخی کشورهای آسیای شرقی از جمله تایوان و چین از این گیاه استفاده خوراکی هم می‌شود. سوسن سرخ، آربوریکولا، سوسن سفید، سوسن بولاندر، سوسن نارنجی، سوسن بوسنیایی، کوهی، لیلیوم لانکیفلیوم، لیلیوم لانگیفلوروم برخی از انواع رایج گل سوسن به شمار می‌روند.

نرگس (Narcissus)

دسته: گیاهان گلدار. طبقه تک لپه‌ای آوند دار. راسته: مارچوبه سانان. تیره: نرگسیان. زیر خانواده: نرگس واران. سرده: نرگس

نرگس گیاهی دائمی و پیازدار از خانواده نرگسیان و راسته مارچوبه سانان است. این گیاه بومی در اروپای جنوبی، آفریقای شمالی و غرب میدیترانه به خصوص شبه جزیره ایبری از گسترش فراوانی برخوردار است. نرگس را در 13 بخش و گونه‌های مختلف طبقه بندی کرده‌اند. اما معروف‌تربن نوع نرگس در ایران نرگس شیرازی است. گویا این گیاه نخستین بار در زمان احمدشاه به ایران وارد شده و در شیراز و مناطق اطرافش کاشته شده‌است. امروزه گل نرگس در نقاط مختلف ایران به صورت خودرو می‌روید.

مناطق جره، بالاده، بلبلک، سرمشهد و فامور در شهرستان کازرون در استان فارس چهار گونه مختلف از نرگس را در نرگس‌زارهای خود پرورش می‌دهند. اما از این میان نرگس شهلا مرغوب‌ترین نوع نرگس است و از گسترش بیشتری برخوردار است. به علاوه نخستین جایگاه کشت گل نرگس را مناطق جرده و بالاده از آن خود ساخته‌اند.

همچنین مناطق بهبهان خوزستان، خفر فارس و پیرجات طبس در خراسان جنوبی هم بستر مناسبی برای گسترش این گیاه گلدار به وجود آورده‌اند. از انواع دیگر نرگس می‌توان به پنجه گربه، پرپر یا شصت پر و مسکین اشاره کرد.

رنگ گل‌های نرگس

گل‌های نرگس از رنگ‌های مختلفی از جمله سفید، زرد، نارنجی هستند. برگ‌های این گیاه از ابعاد مختلفی برخوردارند. این برگ‌ها از ریشه صاف یا شیاردار هستند و روی ساقه قرار می‌گیرند. پیاز این گیاه می‌تواند سالیان سال تکثیر شود و گل‌های زیبا و درشتی به عمل آورد. پیاز و برگ‌های نرگس به خصوص در نوع زردرنگش بسیار سمی هستند. به همین سبب سقراط آن را گردنبند خدایان دوزخ می‌نامید.

گل نرگس به جز زیایی ظاهری از بوی معطری هم برخوردار است. به گونه‌ای که در جشنواره سال 1992 در هلند رتبه نخست را در میان گل‌های دیگر از آن خود ساخته‌ اند. ارتفاع گل نرگس بین 30 تا 45 سانتیمتر است. این گیاه زینتی که از گل‌های 3 تا 8 تایی برخوردار است، در زمستان به گل می‌نشیند. گل دهی نرگس‌های بالاده در حدود 45 روز و از اوایل دی تا اواسط بهمن ماه است.

• گیاهان گلدار دو لپه‌ای

گیاهان گلدار دو لپه‌ای بر خلاف تک لپه‌ای‌ها از دو لپه یا دو برگ جنینی برخوردارند. برگ‌ها شبکه‌ای از رگبرگ‌ها را شامل می‌شوند و گل‌ها در دسته‌های چهار و یا پنج تایی قرار می‌گیرند.

این گیاهان از یک ریشه‌ اصلی برخوردارند که انشعابات زیادی دارند. درخت سیب، ماگنولیا، حبوبات، زیتون، بنفشه، شب بو، مینا، بلوط، آفتابگردان، نخود فرنگی، میخک، درخت گیلاس، افرا، قهوه، کاکتوس و گل‌های مردوارید از جمله گیاهان گلدار تک لپه‌ای هستند. در ادامه به بررسی برخی از انواع رایج گیاهان گلدار ایرانی می‌پردازیم.

ماگنولیا یا مگنولیا (Magnolia)

دسته: گیاهان گلدار. رده: دو لپه‌ای.  راسته: مگنولیالس. تیره: مگنولیاسه

مگنولیا یکی از گیاهان گلدار دو لپه‌ای متعلق به تیره مگنولیاسه است، که از 120 گونه مختلف در جهان برخوردار است. این گیاه زینتی در فرم‌های درخت یا بوته و جود دارد و در آب و هوای گرم رشد موثری دارد. رویشگاه اصلی ماگنولیا خاور دور، آسیای میانه و آمریکای مرکزی است. همچنین خاک مرطوب و خنثی و آب و هوای گرمسیری یا نیمه گرمسیری بستر مناسبی برای رشد آن به وجود می‌آورند.

مگنولیا اغلب در سال‌‌های دوم یا سوم پس از کاشت به گل می‌نشیند. گل‌های مگنولیا در رنگ‌های سفید، صورتی یا زرد هستند. اصولا زمان گلدهی از اوایل بهار آغاز می‌شود و اغلب به تناسب نوع گیاه و اقلیم به مدت یک تا سه ماه ادامه می‌یابد.

درخت ماگنولیا از تنه هرمی شکلی برخوردار است و ارتفاع آن اغلب تا 27 متر و پهنایش به 8 متر می‌رسد. اما زمان بلوغ نهایی درخت بین 20 تا 50 سال به طول می‌انجامد. این درخت چوب مرغوب و سنگینی دارد. به همین علت استفاده از آن در صنعت مبلمان سازی رواج زیادی دارد. برگ‌های سبز ماگنولیا ساده و تخم مرغی شکل هستند و تقریبا تا دو سال روی درخت دوام می‌آورند.

 آفتابگردان (Helianthus annuus)

دسته: گیاهان گلدار.  رده: دو لپه‌ای.  راسته: گل مینا.  تیره:‌ گل ستاره‌ای

گل آفتابگردان یا آذریون گونه‌ای از گیاهان گلدار دو لپه‌ای از سرده آفتابگردان است، که عمری یک یا چند ساله دارد. درواقع آفتابگردان از 70 گونه مختلف شناخته شده برخوردار است، که اغلب بومی آمریکای شمالی و جنوبی هستند. اگرچه آفتابگردان تا سالیان سال منبع غذایی مهمی در جهان به شمار می‌رفت. اما با وقوع انقلاب صنعتی از اهمیت تجاری آن کاسته شد.

آفتابگردان نمادی از وفاداری و سمبلی از ستایش است. این گل زیبا و منحصر به فرد در دوران رشد خود همیشه جهت آفتاب را دنبال می‌کند. همچنین آفتابگردان از گونه‌های متنوعی برخوردار است. آفتابگردان آمریکایی یکی از انواع این گیاه گلدار است که از ارتفاع زیاد و گل‌های درشتی برخوردار است. آفتابگردان کوتوله یا کوتاه قامت هم یکی دیگر از انواع رایج آن است. اگرچه این نوع آفتابگردان هم بر خلاف نامش ارتفاع بلندی دارد، اما از دیگر انواع آن کوتاه‌تر است. به همین سبب کوتوله نامیده شده‌است.

این گیاه تا حدود 3 متر رشد می‌کند. گل‌های درشت و زرد رنگ آفتابگردان از قطری در حدود 35 سانتیمتر برخوردارند. این گل‌های زیبا در میانه خود دانه‌های آفتابگردان را در بر گرفته‌اند، که ارزش تغذیه‌ای بسیار بالایی دارند. روغن گرفته شده از دانه‌های آفتابگردان مصرف فراوانی در آشپزی و پخت و پز دارد. همچنین دانه‌های بوداده آفتابگردان به عنوان یکی از ریز مغذی‌های مفید در جهان مصرف فراوانی دارند.

 میخک (Dianthus)

دسته: گیاهان گلدار. رده: ‌دو لپه‌ای‌های نو. راسته: میخک سانان. تیره: میخکیان

میخک یکی از انواع گیاهان گلدار دو لپه‌ای و بومی منطقه خاور نزدیک است، که امروزه بیش از 300 گونه مختلف از آن شناسایی شده‌اند. این گل زیبای چند ساله از قدیم در مراسم تاج گذاری پادشاهان یونانی استفاده می‌شد. به همین سبب بسیاری از محققان بر این باورند که نام این گل از کلمه لاتین تاج گذاری یا خورشید برگرفته شده‌ است. میخک سمبلی از عشق، افتخار، برتری و جذابیت است. گل‌های قرمز رنگ میخک نشانگر احساسات و عشق هستند. همچنین میخک‌های کم رنگ‌تر سمبل تحسین شمرده می‌شوند.

از انواع مختلف گیاه میخک می‌توان به میخک گل کاران، میخک باغی، میخک قرنفل، میخک مینیاتوری و درخت میخک صد پر اشاره کرد. البته در حالت کلی میخک‌ها در دو نوع تک شاخه و خوشه‌ای یا پا کوتاه وجود دارند. میخک‌های تک شاخه یا استاندارد گل‌های درشت و دم گل بلندی دارند. این در حالیست که میخک‌های خوشه‌ای یا پا کوتاه که به میخک مینیاتوری هم مشهورند، گل‌های منشعب و دم گل کوتاهی دارند.

رشد گیاه میخک به تناسب نوع آن و شرایط آب و هوایی از 20 تا 70 سانتیمتر متغیر است. گونه‌های مختلف میخک اغلب دارای برگ‌های خطی باریک و خمیده یا بیضوی یه رنگ سبز مایل به خاکستری و آبی هستند. میخک گل کاران و باغی از برگ‌هایی سبز و مایل به کبودی برخوردارند. این در حالیست که نوع قرنفل پهن برگ و کوتاه و بدون کبودی است. گل‌های میخک در رنگ‌های مختلفی از جمله بنفش، صورتی، سفید، قرمز و رنگ‌های دیگر دیده می‌شوند.

بنفشه (Viola)

دسته: گیاهان گلدار. رده: دو لپه‌ای‌های نو. راسته: مالپیگی سانان. تیره: ‌بنفشگان

بنفشه یکی از گیاهان گلدار دو لپه‌‌ای از تیره بنفشگان است که اغلب در اقلیم‌های معتدل می‌روید. بنفشه بومی اروپا و شمال غرب آسیا است. این گل در استان‌های شمالی ایران هم از گسترش زیادی برخوردار است. از آن‌جا که این گیاه زینتی در زمستان کاشته می‌شود به آن گل زیر برف هم می‌گویند. این گل زیبا با ترکیبی از رنگ‌های بنفش و زرد، بیش از 500 گونه شناسایی شده در جهان دارد.

از میان گونه‌های مختلف بنفشه، 19 گونه آن از جمله بنفشه ایرانی بومی ایران هستند. این گونه‌های بومی ایرانی بیشتر در مناطق مرطوب و کوهستانی استان‌های شمالی، شمال غربی و غرب ایران مشاهده می‌شوند. البته برخی از گونه‌های ایرانی این گل زیبا هم حاشیه خلیج فارس را به عنوان بستر رشد خود انتخاب کرده‌اند. از انواع دیگر بنفشه می‌توان به بنفشه سه رنگ، بنفشه پنسی، بنفشه فرنگی، بنفشه هیبرید، بنفشه آفریقایی، بنفشه گونه و بنفشه معطر وحشی اشاره کرد.

گیاه بنفشه از اواخر زمستان تا اواخر بهار به گل می‌نشیند و به همین سبب به گل زیر برف هم مشهور شده‌است. حاشیه جویبارها و پای درختان مرطوب و سایه‌دار بستر مناسبی برای رویش این گل معطر به شمار می‌روند. بنفشه از گل‌های منفرد و برگ‌های قلبی شکلی برخوردار است. گل‌های معطر آن که اغلب بنفش و گاهی سفید یا گلی هستند، در اوایل بهار رخ می‌نمایند. این گل‌های زیبا در مقابل آفتاب رنگ خود را از دست می‌دهند. اما اگر در سایه یا مکان‌های تاریک و خشک قرار بگیرند تا یک سال هم ظاهر و رنگ زیبای خود را حفظ می‌کنند.

 مینا

دسته: گیاهان گلدار.  رده: دو لپه‌ای‌های نو.  راسته: میناسانان. تیره: مرکبیان
زیرخانواده:‌ کاسنیان آستروئیده. تبار: کاسنیان آنثمیدئا

گل مینا یکی دیگر از گیاهان گلدار دو لپه‌ای از راسته میناسانان است، که از خواص درمانی زیادی برخوردار است. گونه‌های وحشی مینا در مناطق غربی کشور از جمله کرند غرب، ماهی دشت و صحنه دیده می‌شوند. البته این گل زیبا در استان‌های شمالی ایران هم گسترش زیادی پیدا کرده‌است. اما در کل اصالت گل مینا به آمریکا و سیبری برمی‌گردد. مینا گیاهی علفی و چند ساله است، که ریشه‌های ریزوم مانند و برگ‌های نیزه‌ای شکلی دارد.

این گل زیبا گلبرگ‌های درخشان و ستاره‌ای شکلی و برگ‌های نیزه‌ای دارد. به همین سبب به گل ستاره‌ای هم مشهور است. زمان گلدهی مینا مانند داودی کوتاه و از اواخر تابستان تا اواسط پاییز است. البته اگر شرایط مساعدی برای رشد گیاه فراهم شود، از بهار تا پاییز می‌تواند به گل بنشیند.

گل‌های مینا اغلب در رنگ‌های سفید، بنفش، صورتی و آبی دیده می‌شوند. این گل‌ها هم مانند گل‌های همیشه بهار، در شرایط نامساعد آب و هوایی جمع می‌شوند و زمانی که هوا مساعد باشد باز می‌شوند. مراتع و چمنزارها بستر مساعدی برای رشد مینا فراهم می‌آورند. اما مینا حتی در ارتفاعات دو هزار متری کوهستان‌ها هم تا دمای منفی 16 درجه تاب می‌آورد. ارتفاع این گل زیبا به تناسب گونه آن متفاوت و از 25 تا 150 سانتیمتر متغیر است. نوع دائمی مینا را مینای چینی هم می‌نامند.

شمعدانی (Pelargonium)

دسته: گیاهان گلدار. رده: دو لپه‌ای‌ها. راسته: شمعدانی. تیره: قیطران

شمعدانی یکی از گیاهان گلدار دو لپه‌ای است که حدود 200 گونه و 6 هزار واریته شناخته شده در جهان دارد. خاستگاه اصلی شمعدانی جنوب آفریقا است. اما برخی از گونه‌های آن در آمریکا، استرالیا نیوزلند، ماداگاسکار و مناطق اطراف مدیترانه هم رواج پیدا کرده‌اند. شمعدانی گیاهی علفی و بادوام است که از یک تا چند سال عمر می‌کند. برگ‌های شمعدانی اغلب منفرد هستند و گلبرگ‌های بالایی معمولا رشد بیشتری از سایرین پیدا می‌کنند.

گونه‌های مختلف شمعدانی اغلب توسط میزان رشد، نوع شاخسار، شکل و نوع برگ‌ها و همچنین معطر بودن یا نبودن گل‌ها از یکدیگر تشخیص داده می‌شوند. اما در کل شمعدانی‌ها را در چهار طبقه مختلف تقسیم بندی می‌کنند که هر یک از آن‌ها انواع مختلفی دارند.

• شمعدانی معمولی

شمعدانی معمولی گیاهی علفی و چند ساله است که اغلب به عنوان پایه‌ای برای پرورش گونه‌های دو رگه آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. برگ‌های این گیاه گرد و در وسط برگ‌ها حلقه‌ای تیره‌تر وجود دارد. به همین سبب گاهی به آن شمعدانی حلقه‌‌دار هم می‌گویند. درواقع شمعدانی معمولی انواع مختلفی دارد که از آن جمله می‌توان به شمعدانی حرامزاده، شمعدانی بهار هلویی، شمعدانی نقره‌ای، شمعدانی سفید، شمعدانی ترمه‌ای و شمعدانی طلایی اشاره کرد.

• شمعدانی پیچ یا برگ عشقه‌ای

شمعدانی پیج یا برگ عشقه‌ای که به پیچ روسی هم معروف است، نوعی گیاه رونده است که به سبب شاخه‌های آویزان و نازکش به قیم نیاز دارد. برگ‌های این گیاه ضخیم، غیر کرکی و حاشیه دار هستند. گل‌های شمعدانی پیچ در رنگ‌های مختلفی از جمله قرمز، بنفش و صورتی مشاهده می‌شوند. این نوع شمعدانی در دو نوع کم پر و پر پر وجود دارد و در شرایط مساعد از بهار تا پاییز به گل می‌نشیند.

• شمعدانی اژدر، آلمانی یا گل درشت

شمعدانی اژدر که به شمعدانی آلمانی و گل درشت هم معروف است، دوره گل دهی کوتاهی دارد. برگ‌های سبز رنگ اژدر از نوع چین دار، کشیده و متمایل به بالا هستند. گل‌های این نوع شمعدانی همان گونه که از نامش بر می‌آید، درشت‌تر از سایر انواع شمعدانی هستند. این گل‌های درشت در رنگ‌های مختلفی از جمله صورتی، قرمز یا دو رنگ مشاهده می‌شوند.

• شمعدانی عطری

شمعدانی عطری بیش از 200 گونه مختلف دارد که همه این گونه‌ها از گل‌های ریزی برخوردارند. برگ‌های این نوع شمعدانی معطر، کرک دار و بریده هستند. برخی از برگ‌ها ساده ظاهر می‌شوند و برخی ابلق. همچنین برگ‌های معطر این گیاه بسته به نوعشان عطر لیمو ترش، نعناع، سیب، گل رز، توت فرنگی و حتی زنجبیل و فلفل را در فضا منتشر می‌کنند. به همین سبب از شمعدانی عطری در صنعت عطرسازی استفاده زیادی می‌شود.

 آلاله

دسته: گیاهان گلدار. رده: دو لپه‌ای‌. راسته: آلاله سانان. تیره: آلالگان

آلاله از دیگر گیاهان گلدار دو لپه‌ای از راسته آلاله سانان است که تاکنون بیش از 55 گونه شناخته شده در ایران دارد. آلاله بومی مدیترانه شرقی، جنوب غربی آسیا، جنوب غربی اروپا و همچنین شمال آفریقا است. عمر این گیاه علفی از یک تا چند سال و زمان گل دهی آن کوتاه و تقریبا در اوایل بهار است. ارتفاع آلاله تقریبا به 40 تا 50 سانتیمتر می‌رسد. گل‌های براق این گیاه اغلب زرد و به ندرت قرمز و سفید هستند.

ارتفاع گل‌ها بسته به نوع گونه از 25 تا 60 سانتیمتر متغیر است. همچنین برگ‌ها بریده بریده هستند و به همین سبب آلاله را گل بریده هم می‌نامند. گل‌های آلاله گلبرگ‌های زیادی دارند که جذابیت آن را دوچندان می‌کنند. آلاله اغلب در اوایل بهار به گل می‌نشیند. آلاله آفریقایی، آلاله ایرانی و آلاله خزنده از گونه‌های رایج این گیاه به شمار می‌روند.

 پامچال (Primula vulgaris)

دسته: گیاهان گلدار. رده: دو لپه‌ای‌های نو. راسته: خلنگ سانان. تیره: پامچالیان

پامچال یکی از گیاهان گلدار علفی از تیره پامچالیان است که از ماندگاری یک تا چند ساله برخوردار است. گل پامچال بومی مناطق معتدل و نیمکره شمالی زمین از جمله اتیوپی، اندونزی، گینه نو و برخی مناطق معتدل آمریکای جنوبی است. ارتفاع این گیاه زینتی بین 25 تا 60 سانتیمتر متغیر است. این گل زیبا برای رشد موثر خود به نور آفتاب و خاک غنی نیاز دارد.

پامچال در انواع گوناگون خود به رنگ‌های متفاوتی دیده می‌شود. از آن‌جا که این گیاه زیبا به صورت طبیعی در بهار به گل می‌نشیند، به گل نوروز هم معروف است. البته این گیاه به سرما هم مقاوم است. بنابراین اگر به خوبی نگهداری شود می‌تواند در فصل‌های سرد سال هم به گل بنشیند.

گل‌های پامچال در رنگ‌های مختلفی از جمله زرد، صورتی، سفید، آبی، قرمز، ارغوانی، زرد و نارنجی مشاهده می‌شوند. برگ‌های سبز و کرک دار پامچال به فرم گرد یا تخم مرغی هستند. امروز در حدود 400 الی 500 گونه مختلف از گیاه پامچال در جهان وجود دارد. از میان گونه‌های پامچال انواع پامچال چینی، گوشی، گل درشت، باغی، زرد، سرمادوست و هفت رنگ رواج بیشتری دارند.

لاله عباسی

دسته: گیاهان گلدار. رده: دو لپه‌ای‌های نو. راسته: میخک سانان. تیره: گل کاغذیان

لاله عباسی یکی از گیاهان بادوام گلدار از تیره گل کاغذیان است، که نخستین بار در سال 1540 از کوهستان‌های پرو به نقاط دیگر جهان گسترش یافته است. این گل زیبا در اروپا، شمال و غرب آسیا، شمال آفریقا و همچنین جنوب آمریکا می‌روید. همچنین در اغلب نقاط ایران هم رشد خوبی دارد. لاله عباسی آن‌قدر با اقلیم ایران و به خصوص تهران سازگار است که بسیاری به اشتباه اصالت آن را بومی ایران می‌دانند. اگرچه سازگار شدن بیش از حد آن با این کشور چیزی از بومی بودن کم ندارد.

از خواص منحصر به فرد این گیاه تزئینی، گل‌های متغیری است که در یک گیاه می‌رویند. در واقع ممکن است در یک گیاه چندین گل با رنگ‌های متفاوت ظاهر شود. این گل‌ها اغلب از 5 گلبرگ برخوردارند و در رنگ‌های صورتی، سفید، قرمز و زرد مشاهده می‌شوند. برگ‌های لاله عباسی سبز، بدون کرک و با حاشیه صاف هستند و از پهنای 5 الی 10 سانتیمتر برخوردارند. لاله عباسی گیاهی بادوام است که اگر یخبندان به خود نبیند، تا سالیان سال باقی می‌ماند. گل‌های لاله عباسی با پایین رفتن آفتاب شکوفا می‌شوند و عطر بی‌نظیر خود را در فضا منتشر می‌کنند. از گل‌های لاله عباسی به عنوان رنگ خوراکی در آشپزی هم استفاده می‌شود.

 یاسمن

دسته: گیاهان گلدار. رده: دو لپه‌ای‌های نو. راسته: نعناسانان. تیره: زیتونیان

یاس، یاسمن و یا یاسمین گونه‌ای از گیاهان گلدار دو لپه‌ای از تیره زیتونیان است که اغلب در باغ‌ها و باغچه‌ها کاشته می‌شود. رویشگاه اصلی یاس آسیا است. البته بسیاری از پژوهشگران اصالت آن را بومی ایران می‌دانند. به باور محققان این گل زیبای معطر از ایران به نقاط دیگر دنیا برده شده‌است. این گیاه خوش عطر و زیبا ارتفاعی بین دو تا سه متر دارد. برگ‌ها قلبی شکل و گل‌های یاس چند قسمتی هستند. گل‌های خوشبوی یاسمین در رنگ‌های قرمز، سفید، زرد و یاسی مشاهده می‌شوند.

تحقیقات نشان داده‌اند که رایحه معطر یاسمن مانند آرام بخش در تسکین اعصاب نقش بسزایی دارد. به همین سبب از رایحه این گل‌های معطر در صنعت عطرسازی استفاده زیادی می‌شود. این گل در دو نوع بالا رونده و بر افراشته وجود دارد. از انواع رایج گونه‌های یاسمن می‌توان به رازقی، چمپا، یاس سفید، یاس صورتی، یاس پاکوتاه و یاس زمستانه اشاره کرد.

گل های بومی ایران

کشور ایران به سبب تنوع آب و هوایی که دارد، دارای اکوسیستم‌های متنوع و بسیاری ست. در این اکوسیستم‌ها یکی از مهم‌ترین بخش‌های آن را گیاهان تشکیل می‌دهند. در ایران گیاهان و گل هایی وجود دارد که بومی خود کشور است. بهتر است بگویم بومی همان منطقه رویشی خود در ایران است. نمونه این گیاهان را می‌توان به سوسن چلچراغ، لاله واژگون، زعفران، گل نرگس، پامچال و زعفران ایرانی (بومی جنگل های ایران بویژه جنگل های هیرکانی است) اشاره کرد. در پستی جداگانه به تفصیل به این مهم می‌پردازیم. برای مشاهده اینجا را لمس(کلیک) نمایید.

عکس‌های این پست را جنابان آقایان فرهاد کولیوند و احسان نیک فرجام عزیز ثبت نموده‌اند.