گلیم از صنایع دستی ایران در دنیای امروزی به‌منزله تافته‌ای جدا بافته، زیبا و شیک در بیشتر نقاط سرزمین ایران تجلی دارد. در بافت گلیم می‌توان جلوه‌ای هیجان‌انگیز، از تلفیق رنگین‌کمان رنگ‌ها در نقش و نگاره‌ها را به عینه دید. این بار در خزانه و گنجینه افسانه‌ای دائره‌المعارف سفر در ایران، با پدیده‌ای کهن و درعین‌حال مدرن مواجه می‌شویم. باور کنید که قصد داریم، در مطالب گفتنی این بافته اعلا غرق شویم. آنگاه از همه‌چیز که نام این زیرانداز باشکوه را در برمی‌گیرد، سخن بگوییم و رمز بگشاییم. تعجب نکنید اگر گنج‌نامه این تابلوی وسوسه‌انگیز و زیبا را جلوی دیدگان شما عرضه می‌داریم. راستی انواع این زیرانداز را هم مورد کنکاش قرار می‌دهیم و از سیر تا پیاز ماجرای آن را عنوان می‌کنیم.
زیبایی گلیم ورنی اصیل تبریز
بافت سنتی و اصلی گلیم سوزنی تبریز
گلیم اردبیل
گلیم دستباف آکریلیک
گلیم پشمی
گلیم پشمی رنگارنگ زیبا
گلیم طلاشور شده دو گره
رنگین کمان رنگ در گلیم
گلیم دستباف سوزنی
حالا که منظور بیان تمامی گفته‌های دانسته یا ندانسته این بافته روح‌انگیز است، بنابراین صبر پیشه کنید. آنگاه سر مهر در پیش گرفته و شریک نیمه‌راه این سیر طولانی نباشید.
در بخش فروشگاه گلیم سفر در ایران می‌توانید انواع مختلف گلیم های دستبافت را برای خرید مشاهده نمایید.
خورجین نوبافت گلیم دستبافت دورو تبریز کد 10129a01
گلیم ورنی تبریز اندازه بیست در بیست کد 2020g03
گلیم سوزنی تبریز اندازه 20 در 20 کد 2020g02
گلیم ورنی تبریز اندازه بیست در بیست کد 2020g04
گلیم و دانستنی‌های ارزشمند آن
حالا زمان آن رسیده است که سیر نوشتار را از معنا و اینکه گلیم چیست، آغاز نماییم. اما بهتر است از نوع ایرانی این بافته، چگونگی آن در خاورمیانه و حتی بقیه جهان نیز بدانید. حتی از آموزش گلیم‌بافی بین ایرانیان و اینکه چه مدت زمانی بافت آن طول میکشد، نیز آگاهی یابید.
همچنین باید از انواع این فرشینه دستباف، سنتی، ماشینی، گلیم فرش، خرید و شست و شوی آن نیز گفت. البته از شهرهای مقر بافت این کالای شکوهمند و باارزش هم، سخن می‌گوییم. آنگاه به قیاس گلیم با فرش، گبه و جاجیم هم خواهیم پرداخت. البته در مورد ضرب‌المثل گلیم خود را از آب بیرون کشیدن، از پادری و حاشیه نیز مطالبی بیان می‌کنیم. می‌بینید نباید نگران چیزی باشید، زیرا موضوع این بافته را به جامع‌ترین شکل نشان می‌دهیم. بنابراین ذوق ما در نوشتن، مستلزم شوق شما در خواندن مطالب گسترده گلیم است.
معنی گلیم (kilim)
معنی گلیم بنا به لغت‌نامه دهخدا، پوششی را در برمی‌گیرد که از موی بز و پشم گوسفند بافته شده است. همچنین این پوشش می‌تواند، به جامه پشمین اطلاق شود که به علت بافته شدن از پشم میش معروفیت دارد. در فرهنگ فارسی آن را نوعی فرش می‌دانند که با نخ پنبه‌ای یا پشمی، بافته می‌شود و فاقد پرز است.
حالا اجازه دهید در رابطه با معنای این کلمه، بنا به فرهنگ عمید نیز بگوییم. فرهنگ عمید می‌گوید درواقع نوعی فرش است که با نخ پنبه‌ای یا پشمی، بر روی دار بافته می‌شود. معمولاً طرح آن، اشکال هندسی دارد. البته بنا به دانشنامه عمومی آن را دست بافتهای از تار و پود می‌دانند. این دست بافته معمولاً از پشم حیوانات اهلی بر دار، بافته می‌شود. درعین‌حال عموماً به عنوان فرش، کاربرد داشته است.
گلیم چیست؟
حالا بهتر است در رابطه با اینکه، اصولاً گلیم چیست؟ توضیحاتی را عنوان کنیم. البته آن را به‌منزله زیراندازی دستبافت، معرفی می‌کنند که برعکس فرش فاقد پرز می‌باشد. همچنین در تولید آن پشم طبیعی و برخی اوقات تلفیقی از پشم و موی بز، بکار می‌برند. البته گلیم‌بافی را اغلب صنعتی زنانه دانسته و بیشترین مکان تولید این هنر، در مناطق عشایری و روستایی صورت می‌پذیرد. درعین‌حال با درآمیختن و درگیری تار و پود، این نوع زیرانداز نقش می‌یابد.
زیراندازی که اغلب تار در آن از جنس نخ‌های پنبه‌ای، پشمی و برخی از اوقات هم ابریشمی می‌باشد. البته در پود نیز جنس نخ‌های پشم، کرک و ابریشم بکار می‌رود. همین‌طور این موضوع قابل کتمان نیست، در بافت هرچقدر نخ لطیف‌تر و نازک‌تر باشد، آنگاه مرغوبیت زیرانداز بیشتر تجلی می‌یابد.
نام‌های مختلف گلیم
این زیرانداز در کشور افغانستان، به همین نام مشهور بوده ولی در اوکراین به‌عنوان «گیلیم» نامیده می‌شود. همچنین « بداس» نامی است که این محصول، در قفقاز به آن معروف است. البته در سوریه و لبنان به این نوع فرش،« لیاط» می‌گویند. اما در کشور رومانی آن را، «چیلیم» می‌نامند. همین‌طور «کیلیم» نامی است که در ترکیه، لهستان، مجارستان و عربستان، به آن خوانده می‌شود. البته باید دانست که در ایران نیز این نوع زیرانداز، به اقسام مختلف نام‌ها گفته می‌شود.
تاریخچه گلیم
از شکار حیوان، به‌کارگیری پوست به‌منزله زیرانداز و نقش حفاظتی انسان در قبال تغییرات جوی، زمانی دراز می‌گذرد. به‌تدریج با متداول شدن دامداری و شروع ریسندگی، آغازی نیز بر هنر بافندگی بین قومیت‌ها شد. البته حدس می‌زنند که بافت پارچه، هم‌زمان با بافت این فرشینه انجام‌گرفته است. ولی نمی‌توان بر ابتدای بافت این زیرانداز و اینکه منشاء آن با کدامین قوم و در کجا بوده، اظهارنظری داشت. اما دریافت شواهدی توسط باستان‌شناسان، بین اهالی فلات ایران و نقاط مجاور، آنان را به نتایجی رساند. کاوشگران دریافتند دامداری و ریسیدن پشم و موی حیوانات آن مناطق حدود 8000 سال پیش صورت پذیرفته است.
ازآن‌جمله می‌توان به یافتن پارچه‌ای، بافته از موی بز به قدمت 8000 سال در پیرامون دریای مازندران اشاره داشت. همچنین سال 1949 در کشور روسیه، موفق به کشف یک قطعه قالی در حال انجماد شدند. قدمت این قالی 350 تا 500 سال، قبل از میلاد بود.
گلیم از صنایع دستی ایران
اگر مابین صنایع‌دستی متنوع، جذاب و دلپسند ایران به کنکاش بپردازیم، صنعت قدیمی و هنرمندانه این کف‌پوش را خواهید دید. درواقع گلیم از صنایع دستی ایران را به‌عنوان یک اثر هنری و یک تابلوی نقاشی باید نگریست. صنایع‌دستی روح‌بخشی که علی‌رغم قدیمی بودن، هرگز رنگ کهنگی به خود نمی‌پذیرد. حتی می‌توان گفت این زیرانداز نقش دقیقی در انتقال میراث فرهنگی، به نسل امروز بر عهده دارد. هنر ارزنده‌ای که در صنایع‌دستی، با یادآوری از قدمت تاریخی در مدرن‌ترین خانه‌ها و گالری‌ها جایگزین است.
امروزه این فرشینه از صنایع دستی ایران، فقط به‌منزله زیرانداز شناخته نمی‌شود. بلکه جایگاه ویژه‌ای در تزئینات و تابلوهای زیبا و هیجان‌انگیز، بر دیوارها دارد. گذشته از آن استفاده از این بافته به‌جای رومیزی، روی مبلی، رویه بالشتک‌ها و کوسن‌ها به جذابیت کلاسیک خانه می‌افزاید. آنگاه این کف‌پوش ارزنده از صنایع دستی ایران، بهترین نمو و جلوه را از خود نشان می‌دهد.
انواع گلیم
انواع گلیم را چه ایرانی باشد و یا متعلق به کشورهای دیگر، می‌توان مورد بررسی قرارداد. در زمان گذشته این زیرانداز، یکی از معتبرترین وسایل مربوط به جهیزیه عروس بود که تنها مصرف داخلی داشت. درواقع این فرش به نوعی، جزء ثروت افراد محسوب می‌شد. البته از نظر انواع این کف‌پوش می‌توان توضیحاتی در مورد چگونگی بافت، مطرح و آنان را تفکیک نمود.
حتی بهتر است اقسام این فرشینه زیبا را، با عنایت به نوع دستبافت و ماشینی نیز مورد توجه قرارداد. آنگاه باید معروفیت انواع کف‌پوش را، بنا به عشایر مختلف روستاها و شهرها نیز بازگو نماییم. حتی از اقسام این زیرانداز، می‌توان سنتی و مدرن بودن آن را نیز بیان کرد. همچنین با معرفی این فرشینه در انواع خشتی، لاکی، قلاب‌بافی، زاگرس و غیره قصد گفتن همه مجهولات این زیرانداز می‌رود. اما اجازه دهید دیباچه سخن را، در باب زیراندازی از نوع ایرانی آن شروع کنیم.
هنری که دارای جایگاه ویژه و ارزشمندی بین ایرانیان، بوده و گاهی تماشای آن شما را به شوق سرشاری می‌رساند. آن‌قدر که زیبایی گلیم ایرانی، این صنعت کهن و با اصالت را حتی در واردات کشورهای جهان نیز می‌بینید. بی‌شک می‌توان از طرح‌های اصیل این زیرانداز سنتی که یادآور بخشی از فرهنگ سرزمین ایران است، لذت برد.
حتی باید آرزوها، پندارها و تصورات بافنده را، در آن مجسم دید. البته هنر نفیس زیرانداز ایرانی دیرزمانی است از مادران بافنده، مسیر انتقال به دختران را نسل به نسل طی می‌کند. همچنین در دلبافته رنگین این زیرانداز ایرانی، نقشهای فراوانی می‌بینید که هر کدام باری از معنا را بر دوش می‌کشند. نقوش و نگاره‌های هیجان‌انگیزی که در این زیرانداز شکوهمند هم‌سو با استعاره‌هایی از ادبیات ایران، خود را نشان می‌دهد. بافتهای که در نمای سنتی نیز، نمایشی از تلفیق رنگ و جادوی طرح ایرانی را در دیدگان گردشگران تجلی می‌دهد.
گلیم دستباف دست بافتهای است که از تنیدن و درگیری تار و پود، معنای راستین خود را نشان می‌دهد. بافتهای که ارزش هنر را با طبیعی بودن تار و پود، جلوه‌ای دیگر می‌بخشد. آنگاه انگشتان با تبحر و کارآزموده بانوان عشایر، در نمای زیبای این دست بافته شگفتی می‌آفرینند. حتی انواع نگاره‌های هندسی و خطوط شکسته را، در قالب اشکال هیجان‌انگیز مفهومی مشاهده می‌کنید که معرف زیبایی آن هستند. البته کف‌پوشی از پشم گوسفند و موی بز که طبیعی است و ادراکی از زندگی را، بااحساس آرامش منتقل می‌سازد.
راستی اغلب در بافت این زیرانداز دستبافت از پشم زیر گردن و پهلوی گوسفند استفاده می‌شود. بدین‌وسیله بر لطافت و مرغوبیت آن، افزون می‌گردد. همچنین پختگی و اصالت رنگ‌های طبیعی و گیاهی الیاف، در این زیرانداز حکایتی شیرین دارد. دست بافتهای که امروزه فقط از نقش زیرانداز، برخوردار نبوده و آن را در خانه‌های مدرن، به‌عنوان وسیله‌ای تزئینی می‌شناسند.
آیا از گلیم سنتی، چقدر می‌دانید و چه اطلاعاتی از آن دارید؟
درگذشته به‌عنوان کف‌پوش، پوشاندن دیوارهای چادر عشایر و یا رواندازی جهت حیوانات باربر، از این بافته سنتی استفاده می‌شد. امروزه حتی می‌توان با مشاهده این نوع زیرانداز، به درخشش اصالت حقیقی آن پی برد. آنگاه نقشهای متعدد این کف‌پوش، هر یک نشانگر نمادی از فرهنگ ایرانی است. اما بدانید، از رنگ‌های بکار رفته در این کف‌پوش سنتی که گیاهی می‌باشند.
گلیم سنتی
البته برای تجلی این بافته سنتی و نمودار کهنگی رنگ، گاهی آن را به‌وسیله چای و پوست گردو می‌شویند. حتی در رابطه با اندازه این زیرانداز، بافندگان آن محدودیتی قائل نبوده و در ابعاد گوناگون آن را می‌بافند. همچنین می‌توان این کف‌پوش سنتی را، در طرح‌های گوناگون بنا بر مناطقی که بافت در آن انجام می‌پذیرد، مشاهده نمود. نقوشی که حکایت از سادگی یا پیچیدگی، داشته و نمایانگر اصالتی معتبر می‌باشند.
گلیم ماشینی دسته‌ای از فرشی فانتزی
زمانی که صنعت بی‌بدیل گلیم‌بافی جای خود را در میان شهرنشینان پیدا کرد، گلیم ماشینی رخ‌نمایی نمود. بافتهای که این بار نه به‌وسیله دست، بلکه توسط ماشین به زیبایی تمام جلوه پیدا کرد. اما به‌تدریج الیاف مصنوعی، جایگزین نخ‌های طبیعی شد که زمانی از پشم گوسفند، کرک و موی بز ریسیده می‌شدند. آنگاه زیرانداز دستبافت، به کف‌پوشی ماشینی و مدرن تغییر نام یافت و محبوبیت پیدا نمود.
در این بافته ماشینی نقش‌ها و نگاره‌های سنتی نیز، قابل طراحی بوده و زیبایی و دلپذیری اثر را دوچندان می‌نمود. حتی می‌توان محدودیت رنگ را در گلیم ماشینی نادیده گرفت، آنگاه تنوع و جذابیت رنگ را مشاهده کرد. بی‌شک می‌بینید این بافته ماشینی در انواع کودکانه، عروسکی و دیگر طرح‌های فانتزی، در رنگ‌های پرنشاط وارد بازار می‌شود. اما با زیبایی گلیم ماشینی نقش آن را، در تابلوهای رنگارنگ و جزء دکوراسیون تزئینی خانه‌های شیک نیز می‌توان دید.
گلیم در خاورمیانه
گلیم در خاورمیانه و کشورهای آن نظیر ایران، عربستان، ترکیه، سوریه، مصر، امارات متحده عربی و غیره نقشی اساسی دارد. باید دانست جماعت عرب بیشتر این بافته دلپسند را، به منظور تجملات و تزئینات خانه‌های خود بکار می‌برند. همچنین در شهر وان ترکیه، این زیرانداز به‌عنوان سوغاتی دلپذیر و از صنایع دستی پرارزش آن کشور محسوب می‌شود. حتی بهتر است از گلیم در خاورمیانه، به نقش و نگاره‌های دلپسند کشور ترکیه اشاره کرد.
این طرح‌ها شامل اشکالی چون گرگ، عقرب، مرغ عشق، آتش، کوه‌ها و غیره می‌باشد. البته از بافت این زیرانداز، در کشور مصر با تجربه هزار سال پیش از میلاد مسیح نیز باید سخن گفت. مصریان از این وسیله به عنوان، رواندازی جهت پوشاندن تابوت‌ها استفاده می‌کردند. در حال حاضر نیز، در مصر این کف‌پوش با اشکال بسیار بی‌نظیر و زیبایی بافته می‌شود. همین‌طور در کشور سوریه این زیرانداز ابریشمی، جزء صنایع ارزشمند دستی می‌باشد.
گلیم در جهان
از گلیم در بقیه جهان کشور غربی بلژیک را، برگزیده که به تولید این زیرانداز دلربا اقدام می‌کند. کف‌پوش و دست بافتهای با کیفیت بالا که دیرزمانی است، در بلژیک تولید می‌گردد. همچنین این بافته به صورت دو رو، در کشور افغانستان دارای محبوبیت فراوانی است. حتی این کف‌پوش دوست‌داشتنی در افغانستان، بنا به طرح و نقشه، محل بافت و غیره تنوع بسیار دارد. البته ازنظر محل بافت یا نوع قوم نیز، به زیراندازهای ملکی، لاغری، ترکمنی و غیره طبقه‌بندی می‌شوند.
همچنین از هند نیز، برای نمونه می‌توان ذکر کرد. این دست بافته‌های جذاب با برخورداری از گره‌های متعدد نقشهای متنوع در انواع سنتی و مدرن، جلب‌کننده نظر دنیا می‌باشند. البته در مورد پاکستان باید گفت، این کشور با تلفیقی از پشم و پنبه در این فعالیت اقدام می‌کند. بی‌شک تعداد بالای گره و استفاده از طرح‌های سنتی، در مسیر موفقیت این بافته چندان بی‌ارتباط نیست.
باز هم از گلیم در بقیه جهان
اما در رابطه با کشور چین، باید گفت که بافت انواع گلیم جزء صنایع‌دستی این کشور به شمار می‌آید. البته این کشور سال‌های درازی است که دارای سابقه بافت، در این نوع زیرانداز شرقی می‌باشد. حالا اجازه دهید از منطقه خودمختار تبت، در جنوب غربی چین و وضعیت بافت این فرشینه در آن بگوییم. راستی باید دانست اغلب این بافته جذاب تبت، در صومعه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما دست بافته‌های این کف‌پوش آن‌قدر زیبا است که به‌مانند یک پرده نقاشی رنگ و روغن، شگفت‌انگیز جلوه می‌کند.
ساختار این زیرانداز روح‌انگیز از پشم بومی، است که ایجاد کننده طرحی جدید در ارائه این بافته می‌تواند باشد. راستی گلیم را در لهجه ترکمنی، اوی دیمه می‌گویند که شباهت به قالی دارد. همچنین گلیم را یکی از صنایع بااهمیت کشور ترکمنستان، محسوب می‌دارند که اغلب به‌صورت خانگی بافته می‌شود.
انواع بافت گلیم
آیا از انواع بافت گلیم و چگونگی بافتن این زیرانداز شیک و سنتی، چقدر می‌دانید؟
در کشور ایران اقسام بافت این نوع زیرانداز زیبا را، به‌طور کلی به سه طریق می‌توان طبقه‌بندی نمود. اولین رده آنها بافت ساده، دو رو یا تخت است. اما در زمینه بافت نوع دوم، شیوه یک رو یا بافت سوماک را می‌توان نام برد. البته روش سوماک، پود پیچشی یا پود پیچی نیز نامیده می‌شود. حالا نوبت به سومین قسم، از انواع بافت این فرش می‌رسد. البته این روش به بافت خاص یا بافته یک رو ولی غیر سوماک، اطلاق می‌شود. بنابراین بهتر است در بیان توضیحات این انواع بافت، همراهانی خوش‌ذوق باشید.
گلیم سمیرم
الف) بافت ساده یا متعادل
یکی از ساده‌ترین نوع بافت را، در این روش مشاهده می‌نمایید. درواقع بافته با درگیری تار و پود و در هم تنیده شدن آنها، تجلی پیدا می‌کند. در روش پود گذاری، تارها فاقد رنگ می‌باشند و فقط به‌منزله چله نقش می‌آفریند. اما پودهای رنگی از زیر و روی تارها، عبور کرده و نقوش زیبا را با تغییر رنگ خود دامن می‌زنند.
در این زیرانداز نقش و رنگ در دو سطح بافته یکی می‌باشد. حتی طرح‌ها و نگاره‌ها همانند هم بوده و در اصطلاح کف‌پوش، دو رو و صاف می‌باشد. البته این نکته را نیز بدانید که در این روش طرح و نقشهای، از قبل موجود نیست. بافنده به تصورات ذهنی و خیالات خود از طبیعت پیرامون، متکی است و کف‌پوش را به طریق ذهنی می‌بافد.
ب) روش پود پیچی یا بافت سوماک
در بافت سوماک از نخ‌های تار، پود و پود نازک در ارائه این روش استفاده می‌شود. همچنین خواهیم دید که پود به حالت پیچشی، از میان تار عبور کرده و نقش می‌آفریند. سپس نوبت به پود نازک می‌رسد که با عبور سراسری آن، بر روی هر رج عمل بافت ادامه می‌یابد.
حالا با کوبیدن «دفه» یا شانه بر آن، فعالیت بافتن انجام می‌گیرد. البته در این نوع بافت، اضافه‌های پود پیچی در پشت بافته قرار می‌گیرد. اما در نتیجه زیراندازی حاصل می‌گردد که دارای ضخامت افزون‌تری، نسبت به بافته معمولی است. درعین‌حال این زیرانداز به‌صورت یک رو، قابل استفاده می‌باشد. بنابراین شاهد نگاره‌ها و طرح‌ها، تنها در روی کف‌پوش می‌باشیم. آنگاه در پشت آن فقط نخ‌های رنگین، آن‌هم به حالتی بی‌نظم و متفرق به چشم می‌خورد.
ج) بافت یک رو و غیر سوماک
حالا باید از نوع سوم بافت که روش‌های خاصی را در بردارد، نیز بگوییم. در این بافته گاهی از روش‌های گوناگون ساده بافی یا پود گذاری و روش پود پیچی یا سوماک، استفاده می‌شود. البته در برخی اوقات طریقه بافت قالی یعنی گره کامل نیز، در بافته به کار می‌رود. همچنین این بافته‌های خاص را، در گلیم نقش برجسته ایلام و شورکی استان خراسان و غیره می‌توان مشاهده کرد.
آموزش گلیم بافی بین ایرانیان
باید گفت که آموزش گلیم بافی بین ایرانیان، از گذشته‌های دور دارای مرتبه و موضع ویژه‌ای می‌باشد. هنری که توسط انگشتان با ارزش بانوان و دختران عشایر و روستاهای ایران، جلوه حضور یافته است. باور کنید در این آموزش، نقش‌ها و رنگ‌های جذاب و جادویی، از مادران طی گذر نسل‌ها به دختران انتقال می‌یابد. بافنده‌هایی که از محیط پیرامون نیکوترین ایده‌ها را می‌یابند و به بهترین نحو، بافت این زیرانداز دل‌انگیز را آموزش می‌دهند.
تازه باید اذعان داشت، بافت این کف‌پوش که ودیعه‌ای از هنری قدیمی است، نیاز به ابزار و تجهیزات کافی دارد. اما به جرأت می‌توان گفت، بهترین ابزار آموزش گلیم بافی بین ایرانیان را می‌توان در روستاها و عشایر یافت. البته جای شک نیست که گاه این بافته، شکلی تجاری می‌یابد. آنگاه آموزش گلیم بافی بین ایرانیان، جنبه کلاس می‌یابد. بنابراین مردان و زنان علاقه‌مند نیز می‌توانند، برای این فراگیری اقدام نمایند.
بافت گلیم چقدر طول میکشد؟
راستی تاکنون از خود پرسیده‌اید، بافت گلیم چقدر طول میکشد و این زمان با چه عواملی در ارتباط است؟
اما پاسخ درست اینکه نمی‌توان، زمان یکسانی برای همه در نظر گرفت. می‌دانید بنا به مکان استفاده، بافت این کف‌پوش در ابعاد مختلفی صورت می‌گیرد. بنابراین هرچه بافته اندازه‌های بزرگتری داشته باشد، زمان بیشتری برای بافت نیازمند است. حتی می‌توان طرح‌ها و نقوش را ازنظر سادگی یا پیچیدگی و همچنین نوع بافت در این زیرانداز، موردعنایت زمانی قرارداد.
حالا نوبت به فراهم آوردن، کلیه تجهیزات و وسایل بافت می‌رسد. درعین‌حال مهارت و میزان تجربه بافنده، در زمان تأثیر بسیار می‌گذارد. اگر بافنده دارای تبحر، آمادگی و دستی تند در انجام بافت باشد، زمان بافت تقلیل می‌یابد. همچنین میزان دقت و توجه او به اینکه بافته دارای عیب‌های متداول نباشد، در مدت زمان نقش دارد. البته تحویل کاری شسته‌ورفته و با کیفیت نیز در زمان مؤثر است.
ضرب المثل گلیم خود را از آب بیرون کشیدن
آیا می‌دانید منشاء ضرب‌المثل‌ها، از کجا می‌باشد؟
البته ضرب‌المثل‌ها اغلب از پیشینه و حکایتی نصیحت‌آمیز، در عمق و بطن خود بیان می‌دارند. بی‌شک داستان‌هایی که از خاطر رفته و تاریخچه روشنی هم، ندارد. همچنین باید دانست که سرآغاز و اینکه ضرب‌المثل‌ها برای نخستین بار از کجا پدید آمدند، تخمین صحیحی وجود ندارد. حتی نمی‌توان تشخیص داد چگونه ضرب‌المثلی، در تکلم و بیان مردم متداول می‌شد.
شاید در یک‌لحظه سخنی شیرین گفته‌شده که به علت دقت‌نظر گوینده و دلپسندی سخن، در ذهن افراد جای گرفته است. اما در رابطه با ضرب المثل گلیم خود را از آب بیرون کشیدن، باید چنین گفت. این ضرب‌المثل کنایه از این است که قدرت فارغ شدن، از انجام فعالیت‌های هرچند سخت خود را داشته باش. درواقع می‌گوید برای از بین بردن موانع و رفع مشکلات، احساس بیچارگی نکن و نیازمند فردی هم نباش.
گلیم دستباف ایرانی
از انواع تقسیمات گلیم دستباف ایرانی، بر اساس شهرها و روستاهایی است که در آنها بافت این زیرانداز انجام می‌پذیرد. طرح‌ها و نقوش این کف‌پوش‌ها، گاه آن‌قدر زیباست که به‌راستی مبهوت می‌شوید. دستمایه رنگ‌های سحرآمیز در این بافته ایرانی، نفس‌گیر و دلپذیر نشان می‌دهد. بافته زیبایی که درگذشته از هنر راستین نوعروسان، پرده برمی‌داشت و به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین‌های تجهیزات جهیزیه به کار می‌آمد.
حتی بار گران اصالت در این دلبافته خانه‌های ایرانی، شخصیت والای ایرانیان را به رخ می‌کشاند. البته جنس و طبیعت فرشینه دستباف ایرانی، بنا به مکان‌های متعدد بافت این کف‌پوش متغیر است. به‌طوری‌که با دیدن طرح‌ها و رنگ‌های دلگشا و حتی نوع بافت، تشخیص شهر یا روستای بافته برای کارشناسان ممکن می‌گردد. بافته زیبا و شیکی که سبک و قابلیت حمل آن، به‌سادگی انجام می‌گیرد. اما درعین‌حال تماشای گلیم دستباف ایرانی آرامش می‌بخشد و انتقالی از حس زندگی را به انسان سازگار می‌سازد.
گلیم اردبیل زیبا و دو رو
بافتهای مستطیل شکل با ظاهری ساده، اما زیبا که با کشیده شدن بر دار و تنیده‌شدن تاروپود نمایی دلپذیر می‌یابد. از ویژگی‌های این بافته دو رو بودن و استفاده از دو سمت زیرانداز که نگاره و رنگ‌های یکسان دارد، می‌باشد. در این کف‌پوش به‌کارگیری مواد اولیه طبیعی و نوع انعطاف‌پذیر بافت، آن را به بافتهای برتر تبدیل نموده است.
طرح‌های سنتی گلیم اردبیل با برخورداری از نخ‌های پشمی محکم و رنگ‌های پرطراوت و روح‌افزا، دلپسند و دل‌انگیز جلوه می‌کند. این بافته جذاب اردبیل سرشار از نقوش سنتی در ارائه فرهنگ اصیل ایرانی، بوده و ازنظر اقتصادی نیز درآمدزا می‌باشد.
حتی نگاره‌های کف‌پوش معروف اردبیل نیز، نمایانگر اعتقادات و باورهای هنرمندان بافنده دست بافته‌ها از قدیم‌الایام تاکنون است. زیراندازی که طرح‌ها و نقوش اسرارآمیز و رمزآلود بسیار، دارد و جزء صنایع‌دستی معتبر استان اردبیل محسوب می‌شود.
گلیم نمین به عنوان شهر جهانی گلیم
گلیم نمین به واسطه مواد اولیه محلی، به‌کارگیری شیوه سنتی و استفاده از نگاره‌های بومی، از معروف‌ترین‌های این زیرانداز است. حتی دست بافته‌های ناشی از تصورات و خیالات بافنده‌های نمین را، می‌توان قرین با آداب‌ورسوم و اعتبار هویت آن دانست. در شهرستان نمین رنگرزی سنتی بافته‌ها، بر اساس استفاده از روناس، پوست انار، گردو، پیاز و قرمز دانه انجام می‌پذیرد. البته رنگ‌های آبی و سرمه‌ای را، نیز از نیل تهیه می‌کنند.
همچنین از حنا و کبود نیز، در رنگ‌آمیزی بافته‌های زیرانداز استفاده می‌کنند. همین‌طور نقوش فرشینه‌های نمین را، بر شکل‌های هندسی گوشه‌دار، ترسیمی از حیوانات و تصاویر تجهیزات مقدماتی زندگی استوار می‌بینید. حتی می‌توان نگاره‌هایی از گذشته نظیر گوزلی بوتا، نازنازی و طرح بیجار را، در کف‌پوش نمین مثال آورد. البته باید آشکارا از نقوش و طرح‌های تزئینی و خیالی نیز، در زیراندازهای زیبای نمین سخن گفت.
گلیم عنبران با ویژگی دوسویه‌بودن، حاصل خلاقیت بانوانی است که نقوش سنتی و اساطیری را در جان آن حک می‌کنند. بدین‌وسیله این زیرانداز قدیمی، نشانگر تمدنی از ایام باستان و نغمه اصالت جهانی می‌باشد. بافتهای که با دریافت نشان بین‌المللی کیفیت از یونسکو، بسیار خوش می‌درخشد. حتی این زیرانداز جادویی، شهر عنبران از توابع شهرستان نمین استان اردبیل را، پرآوازه و به گنجینه هنر تبدیل می‌نماید. البته باید از طرح‌های زیبای این کف‌پوش، به نازنازی، ترنج و بته ریز اشاره داشت.
طرح زیبا گلیم عنبران اردبیل
نقوش روح‌افزایی که از بطن طبیعت، سرچشمه گرفته و با تماشای آنها دیدگان بیننده محسور می‌گردد. حتی حاشیه‌های این زیرانداز، شامل چند دور نقش می‌باشد. در درون آنها نیز، نقشهای اصلی کف‌پوش بافته می‌شود. همچنین از این نقوش می‌توان «بوکوگل»، «یوته»، «گانگل» و «جنگل» را نام برد. نگاره‌های روح‌افزا و دلپسندی که یادآور، قسمت‌هایی از اندیشه‌ها و محیط زندگی هستند.
گلیم زیبای عنبران
گلیم آذربایجان صنعتی محبوب
از صنایع‌دستی آذربایجان غربی و شرقی، با هنر دوست‌داشتنی و محبوب گلیم‌بافی مواجه می‌شویم. حتی از بااهمیت‌ترین صنایع، می‌توان به گلیم آذربایجان شرقی در رابطه با بافته شاهسون‌ها اشاره داشت. البته بخاطر بعد بزرگ سنت طایفه شاهسون، این زیرانداز از نقشهای بزرگ و برجسته، به‌صورت بافت ردیفی تشکیل می‌شود. حتی این نگاره‌ها به‌وسیله نوارهای باریک که دارای نقش‌هایی باظرافت بیشتر و غامض‌تر می‌باشند، از هم تفکیک می‌شوند.
همچنین رنگ‌های آبی روشن، زرد پرتغالی، قرمز گیلاسی و قهوه‌ای از موارد استفاده در این بافته‌های آذربایجان شرقی است. اما بافت گلیم سوماک، در برخی از بخش‌های استان آذربایجان غربی مشاهده می‌شود. این بافته یک رو به شیوه پود پیچی، بوده که دارای بافت پیچیده‌تری می‌باشد. همچنین بافته افشار تکاب با محبوبیت و معروفیت جهانی، از کف‌پوش‌های آذربایجان غربی می‌باشد. همین‌طور نقشهای قبا و ماهی از طرح‌ها، رنگ طبیعی و استفاده از نخ‌های ابریشمی از ویژگی‌های این زیرانداز می‌باشد.
گلیم کرمانشاه و هنر ذهنی بافی
بافت گلیم کرمانشاه را، در اغلب موارد بدون استفاده از نقشه و به‌صورت ذهنی بافی می‌بینید. زیراندازی که حالت دو رو دارد و با استفاده از طرح‌های منظم و نامنظم، بافته می‌شود. در سرتاسر استان کرمانشاه صنعت بافت این کف‌پوش، دیده می‌شود و هرسین در زمینه این فرشینه معروفیت افزون‌تری دارد. استفاده از رنگرزی طبیعی با رنگ‌های گیاهی در دست بافته کرمانشاه، به ثبات رنگ و ماندگاری بالای آن یاری می‌رساند.
پشم زیاد و مرغوبیت بالای آن در استان نیز، به مزایای بافته اضافه می‌کند. حالا اجازه دهید از طرح‌های متداول در بافته‌های کرمانشاه که آن را به زیبایی تجلی می‌دهد، نیز بگوییم. البته می‌توان از نگاره‌های چشمه نظامی، تلفیق درخت و لانه گنجشک، قرقره راه‌راه، گل‌ترمه، قاچ‌خربزه، عروسک و غیره نام برد. همچنین از طرح‌های زیرانداز به نقوشی از حیوانات مانند گنجشک، ماهی، مرغابی، گل‌های بلوری، نخودی و قندانی نیز اشاره می‌شود.
آیا در مورد معروفیت و جهانی شدن گلیم هرسین، به چه عواملی می‌اندیشید؟
هرسین کرمانشاه مکانی است که دامداری و پرورش گوسفند، در آنجا متداول می‌باشد. لذا به مرغوبیت پشم‌ها باید اندیشید و سابقه طولانی‌مدت، بافت این زیرانداز دو رو را در آن مورد توجه قرارداد. این کف‌پوش تابع هنر دستان، بافندگان ذهنی باف می‌باشد. البته طرح‌های حیوانات، نقشهای گیاهان و اشکال هندسی در این زیرانداز فراوان مشاهده می‌شود.
حتی بیشترین نگاره‌های آن به‌صورت مرغابی، عروسک، گنجشک، سماور، حوضی، سجاده‌ای و غیره رخ‌نمایی می‌نماید. اما زمینه این زیرانداز در رنگ‌های قرمز، آبی پررنگ و گاهی با رنگ سفید، سبز و سرخابی نیز تجلی دارد. همین‌طور بافندگان برای دوام، استقامت و محافظت از رطوبت و دیگر عوامل تخریب در لبه‌های خارجی بافته، موی بز می‌بافند. همچنین بعداز ثبت جهانی نشان جغرافیایی این بافته برای هرسین، شهر، جایگاه ملی گلیم ایران را نیز کسب کرد.
گلیم هرسین در کنار کرسی
گلیم هرسین کرمانشاه با آوازه‌ای جهانی
گلیم هرسین کرمانشاه را با عنایت به بافته باکیفیت و مواد اولیه مرغوب، دارای اشتهار و معروفیت جهانی می‌بینید. این بافته زیبا بعد از تهیه پشم، ریسیدن و تبدیل به نخ آنگاه با استفاده از رنگ‌های گیاهی، رنگ می‌شود. آنگاه بر دارها، تاروپودها را درهم‌تنیده و از درگیری آنان، این زیرانداز برتر هرسین کرمانشاه با تصورات بافنده نقش می‌گیرد.
حتی این بافت بر اساس اعتقادات، واقعیت زندگی، خلاقیت و هنر راستین بافندگان هرسینی تشکل یافته است. البته نگاره‌های این زیرانداز را می‌توان در طرح‌های انسانی، حیوانی، گیاهی و اشیاء منسجم نمود. بافت پر و ریز بافته هرسینی به‌طور مشهود، در متن و حاشیه آن مشاهده می‌شود. بنابراین نمی‌توان جای خالی، در این زیرانداز مشخص نمود. حاشیه دربافته هرسین کرمانشاه در اشکالی مانند چهارضلعی، لوزی و یا مثلث ظاهر می‌شود که در دنبال یکدیگر کشیده شده‌اند.
گلیم هرسین کرمانشاه
گلیم تبریز با شهرت جهانی
گلیم تبریز را می‌توان با طرح‌های زیبا و بی‌نظیر، به‌عنوان یک سوغاتی محبوب و دوست‌داشتنی در نظر داشت. یکی از دست بافته‌های قدیمی که از موی بز، پشم گوسفند و ابریشم، تهیه می‌شود. البته می‌توان فرشینه شاهسون را باکیفیت بسیار، به‌عنوان معروف‌ترین زیرانداز سنتی شهر تبریز دانست. حتی در کف‌پوش شاهسون تبریز با نگاره‌های برجسته، بزرگ و نوارهای باریک، به‌صورت نفس‌گیری زیبایی ملموس است.
همچنین بافته بارنگ‌های ملایمی، نظیر صورتی، سبز، آبی تیره و میزان کمتری قهوه‌ای مشاهده می‌شود. در تبریز این زیرانداز به دو شکل، دو رو یا ساده و نوع بافت سوماک یا ورنی دیده می‌شود. در زیرانداز ورنی اغلب نقوش حیوانات، بکار می‌رود. البته در بافته پشمی تبریز می‌توان، شاهد نگاره‌های اصیلی نظیر جنگ‌های قدیمی مربوط به ایران، باغ‌های ایرانی و غیره بود. راستی رنگ‌آمیزی پشم‌ها در زیرانداز تبریز، از زردچوبه، فلفل، دارچین و دیگر مواد طبیعی خوراکی تشکیل و منحصربه‌فرد است.
گلیم خراسان در نقشی از اصالت
صنعت اصیل، زیبا و کهن گلیم خراسان، دیرزمانی است جزء این منطقه است. حتی بافته مشهد به‌عنوان یکی از معروف‌ترین نقاط خراسان، با الهام از نقشهای طبیعت پیرامون و حیوانات شناخته می‌شود. بافت این کف‌پوش از الیاف باکیفیت و ذوق سرشار بافندگان در بافتهای سوماک و سوزنی، پدیده‌ای روح‌افزا را رقم می‌زند. البته زنان عشایر خراسان با به‌کارگیری نخ‌های پشمی، پنبه‌ای و کنفی این بافته داری را با نقوش هنری می‌بافند. همچنین زیرانداز کردهای خراسان، به‌صورت بافته بزرگ گلدار راه‌راه در طرح‌هایی مشبک ظاهر می‌شود.
حتی این کف‌پوش‌ها، اغلب در رنگ‌های آبی سیر و قرمز رخ‌نمایی می‌کنند. اما بافته افشار خراسان که کلات نیز نامیده می‌شود، در متن شامل نقوش مرکب می‌باشد. این نگاره‌ها درون طرح‌های نواری شکل و نقوش مرکب کوچک، در کناره‌های ترنج هندسی قرار دارند. در زیرانداز افشار خراسان، از رنگ‌های قرمز تیره، آبی، سفید عاجی، شتری و قهوه‌ای استفاده می‌کنند.
گلیم کلات نادری یکی دیگر از انواع گلیم ایرانی است. این گلیم از صنایع دستی ایران در واقع نوعی پلاس یا گلیم درشت بافت است.
گلیم کلات
گلیم خراسان جنوبی با جذابیت هنری
طرح‌ها، نگاره‌ها در تلفیق رنگ‌های پرتنوع و زیبا، هنری چشمگیر است که در گلیم خراسان جنوبی جلوه دارد. همچنین بافت مرغوب این زیرانداز شیک و دلپسند، در قلب روستاها و حتی شهرستان‌های خراسان جنوبی مشاهده می‌شود. بی‌شک گذشته از کف‌پوش سوزنی، به‌عنوان کاری ویژه با نوعی بافت به نام « پود معلق» نیز آشنا خواهید شد. حالا صبر کنید تا از انواع نگاره‌ها نظیر کوهه، بلوچی، کژمار، نگار و ماه نیز در بافته خراسان جنوبی بشنوید.
همین‌طور باید به طرح‌های بوته‌های صحرایی، کجک، حلقه، شطرنجی، اسب، کوچ یا دندان بره، حیوانات و پرندگان نیز اشاره داشت. همچنین از سفره آردی که بافتهای مربع شکل است، نیز باید گفت. این بافته که از فنون بافت ساده، پیچ و گلیم پیچ با حاشیه‌ای پرزدار بافته می‌شود، در استان خراسان جنوبی مشاهده می‌شود. البته این بافته‌ها، برای خمیرگیری نان بکار می‌رود.
گلیم خراسان شمالی و خلق نگاره‌های زیبا
گلیم خراسان شمالی را مظهر هنری که از سلایق و ذوق سرشار زنان عشایر بافنده منشاء می‌گیرد، بدانید. دست بافتهای قدیمی که بر اساس اوراق تاریخی قوم، نمادی بر اعتقادات و رسوم فرهنگی جلوه ظهور می‌یابد همچنین این بافته بنا بر نظرگاهی از طبیعت، طلوع و درخشش خود را نشان می‌دهد. حتی باید گلیم سفره کردی را، یکی از متداول‌ترین بافته‌های افراد عشایر کرمانج منطقه به‌حساب آورد.
البته نقشهای بافته سفره کردی نظیر طرح‌های گیاهی، حیوانی و اشکال هندسی بر اساس مربع، مثلث و دایره مشاهده می‌شود. حتی می‌توان از نقوش بوته گلی، چین، جیران، ریوی، زون، مشک، هفشان و غیره نیز در این بافته نام برد. بی‌شک باید نگاره‌های بافته‌های خراسان شمالی را در دسته‌های هندسی، جانوری، گیاهی، انسانی و اسطوره‌ای تقسیم نمود. همچنین طرح‌های بافته‌های کرمانجی را نیز، در نقشینه‌هایی نظیر خروس، عقاب، طاووس، هدهد، قوچ، زیگزاگ و غیره می‌توان دید.
گلیم کردستان با طرح‌های اصیل و سنتی
آیا می‌دانید چه عواملی بر بافت، موقعیت خاص و ناب گلیم کردستان اثرگذار می‌باشد؟
باید دانست مواد اولیه خالص و طبیعی، رنگرزی به‌صورت سنتی و غیرقابل تغییر، در کسب موفقیت این بافته بی‌ارتباط نیست. اما نگاره‌هایی که معرف اصالت و نمای سنت هستند، همچنین تبحر بافنده و کیفیت بافت را نیز نمی‌توان نادیده انگاشت. البته تنوع رنگ بسیار این بافته در رنگ‌های عنابی، زرد، قرمز پررنگ، صورتی، سبز و غیره موجبات زیبایی بسیاری است. راستی بدانید از مناطق با اهمیت تولید این زیرانداز در کردستان، سنندج، بیجار و روستاهای پیرامون سقز و مریوان می‌باشد. البته در بافته‌های کردستان اغلب از نخ پشمی دولای تابیده و رنگین، به‌عنوان پود استفاده می‌شود. همچنین از نخ‌های پنبه‌ای نیز در تار، برای خلق این آثار ارزشمند استفاده می‌شود. همچنین طرح‌ها و نگاره‌های ذهنی بافی این زیرانداز سنتی، در کردستان شامل اقسام گل‌ها، پرندگان، محراب و غیره می‌باشد.
گلیم سنندج در نقوشی حماسی از کردستان
گلیم سنندج که به سنه نیز معروف است، نقوش بافتهای ظریف از تاریخ حماسی و فرهنگ منطقه را یادآوری می‌کند. البته شاهد نوع بافتی چاک‌دار که به شکل منحنی ظاهر می‌شود، در این زیرانداز سنتی می‌باشید. اما در این کف‌پوش می‌توانید نگاره‌هایی در قالب بته، گل، مو رونده و زنبور عسل را ببینید. البته ارزش‌های بصری این بافته دو رو، در نقوش گل میرزا علی، سه ترنج و طرح ماهی درهم بسیار دلنواز است. همچنین می‌توان از گل‌چینی، گل چای، طرح محرمات، سنگ رودخانه و دیگر طرح‌های زیبا در زیرانداز سنندج نام برد. حتی اغلب بافت این کف‌پوش سنندج، دارای اندازه‌ای کمتر از شش مترمربع و به صورت ذهنی بافی انجام می‌گیرد. بافته‌های با ظرافت سنه اغلب در رنگ‌های جذاب قرمز، آبی و سفید بافته می‌شوند. همچنین سجاده‌هایی نیز، در سنندج بافته می‌شود که دارای اشکال محراب پیازی می‌باشد.
گلیم شیراز هنری از عشایر قشقایی
گلیم شیراز که خمسه نیز نام دارد طرح رایجی است که رنگ تیره، زمینه آن را تشکیل می‌دهد. آنگاه به‌وسیله ستارگانی مورب و لوزی شکل، بافته می‌شود. همچنین این بافته‌های ستاره‌ای شیراز، در عرض کم بافته و بهم دوخته می‌شوند. البته از زیراندازهای خاص شیراز، می‌توان به بافته شاد و طراوت‌بخش ایل قشقایی نیز اشاره داشت.
کف‌پوشی که با توجه به سبک بودن وزن، توسط دختران و زنان هنرمند بافته و به‌عنوان رختخواب‌پیچ نیز کاربرد دارد. هنرمندان قشقایی از زیباترین و بانشاط‌ترین رنگ‌های طبیعت، در آمیزه‌ای از طرح‌های هندسی کف‌پوش را می‌بافند. زیراندازی که بافت آن بر اساس ذهنی بافی می‌باشد. آنگاه از رنگ‌های طبیعی و گیاهان رنگده به طریق سنتی جهت رنگرزی نخ‌های پشمی استفاده می‌شود. همین‌طور بافته زیبای شیراز معمولاً به شیوه سنتی تهیه می‌شود. حتی از طرح‌ها و نقوش هنری نظیر خشتی، راه‌راه و غیره در جان زیرانداز شیراز حک می‌شود.
اگر از ویژگی گلیم قشقایی بگوییم، بی‌شک در وهله نخست رنگ‌های طراوت زا و پرنشاط آن چشم‌ها را خیره می‌سازد. رنگین کمان شادی از بافته که در تزئین با رنگ‌های متضادی مانند قرمز و زرد، جلوه بیشتری می‌یابند. اما فقط رنگ نیست که نمای برتری به این زیرانداز قشقایی می‌بخشد، بلکه اصیل‌ترین نقوش را در آذین آن می‌بینید. البته این طرح‌های بی‌نظیر حاصل هنر بافندگان عشایر ایل قشقایی، است و از خلاقیت‌ها و ذوق سرشار آنان سرچشمه می‌یابد.
حتی بدین‌وسیله می‌تواند مبادی اعتقادی، آداب و رسوم، ساختار زندگی و اسطوره‌های ایل قشقایی را به بهترین نحو بازگو کند. همچنین از نازکی الیاف، ظرافت خامه و طرح‌هایی ساده تا نقوشی پر از پیچیدگی و اسرار نهفته در آنان بگوییم. نقوش هندسی چون ستاره هشت‌پر، جانوری و گیاهی در بافتهای متمایل به رنگ‌های تند و شاد، زیبایی آنرا دوچندان می‌نماید.
گلیم قشقایی
گلیم سیرجان با ثبت جهانی
درواقع گلیم سیرجان با محبوبیت جهانی، به‌واسطه دست بافته شیریکی‌پیچ از اصالت و شکوه بصری فراوان برخوردار است. زیرانداز شیریکی‌پیچ توسط بافندگان هنرمند و دختران سیرجانی، به ظرافت تمام نقشی نه از ذهنی بافی بلکه بافتی حسی دارد. همچنین قدمت بسیار، بازی متنوع طرح‌ها، زیبایی رنگ و تهیه بافته از پشم و کرک سیرجان، محسور کننده است.
در دایره نقوش شیرکی‌پیچ، می‌توان از نگاره‌های خشتی، بوته شاهی، سه‌کله، سماوری، موسی‌خانی، راه‌راه و غیره گفت. گلیم سیرجان با ثبت جهانی، در انواع رنگ‌های سبز، زرد، آبی و صورتی بکار می‌رود. البته از جذابیت این رنگ‌ها در بافت نگاره‌های هندسی، نیمه گردان و برخی از حیوانات نظیر طاووس و غیره استفاده می‌شود. حتی می‌توان از رنگ‌های نخودی، شیری، قرمز، سفید، آبی و سرمه‌ای در زمینه این بافته یاد کرد. راستی اغلب برای رنگرزی الیاف، رنگ‌های گیاهی و حیوانی نظیر قرمز‌دانه و غیره در کنار اکسیدهای فلزی بکار می‌رود.
گلیم کرمان محبوب بسیاری از سلیقه‌ها
تنوع بالای گلیم کرمان و اینکه می‌تواند جوابگوی بسیاری از سلیقه‌ها باشد، عللی در جذب بافته به حساب می‌آید. البته در انواع بافته‌های کرمان، به معروف‌ترین آنها یعنی شیریکی پیچ سیرجان باید اشاره داشت. حتی به نظر می‌رسد که این زیرانداز، از دور شباهتی به قالی دارد. آنگاه نخ‌های تار و نخ خامه در آن، نقش اساسی در شکل‌دهی بافته بازی می‌کنند. در این صورت پود را فقط در استقامت و دوام زیرانداز، دست‌اندر کار می‌بینید.
اما اجازه دهید از دست بافتهای به نام زیرانداز افشار استان کرمان نیز، سخن بگوییم. بافتهای متشکل از نقوشی، به شکل گل‌های کوچک و متفرق که با رنگ سفید پوشش داده می‌شود. دست بافتهای که اغلب کوچک و مستطیل شکل، می‌باشد. بی‌شک به‌کارگیری نخ و الیاف طبیعی از پشم گوسفند و نوع بافت آن، به کیفیت و زیبایی بافته‌های کرمان می‌افزاید. بنابراین زیراندازهای کرمان، از محبوبیت فراوانی برخوردارند.
گلیم نقش برجسته با زیبایی محسور کننده
باید دانست که یکی از باکیفیت‌ترین‌های گلیم نقش برجسته، بافته منحصر به فردی از استان اردبیل است. زیرانداز باشکوهی که با رنگ‌های متنوع، نقوش برجسته‌ای را آشکار نموده و از نیازها و آرزوهای بافنده پرده برمی‌دارد. همچنین نقش مناطقی نظیر نمین و خلخال را در بافت مسند نقش برجسته که نوعی فرش کوچک تزئینی است، می‌بینید.
این بافته که به‌وسیله گیاهان رنگرزی می‌شوند، اغلب جزء صنایع صادراتی به کشور آلمان می‌باشند. البته نگاره‌هایی چون شکارگاه، گلدانی، سه‌پایه، قره باغی و ترنج نیز، در جان آنان بافته می‌شود. گلیم نقش برجسته در نوعی بافته قدیمی و اصیل استان کرمانشاه که به نام تلیس خوانده می‌شود، نیز رخ‌نمایی می‌کند. البته بافت تلیس به حالتی راه‌راه که تلفیقی از فرش و گلیم است، مشاهده می‌شود. بافته قدیمی این استان با قدمتی نزدیک به هزار سال که در کنارزیرانداز‌های دیگر کرمانشاه، نقش رقابتی ایفاء می‌کند.
گلیم گل برجسته، تابلویی از نقش و رنگ
گلیم گل برجسته را می‌توانید، در تلفیقی از بافت ساده ببینید که در متن آن از گره قالی استفاده می‌شود. البته نگاره‌های آن را که توسط گره قالی نقش می‌یابد، به حالتی برجسته می‌بینید. گلیم نقش برجسته را در شهرستان خمین و در قالب نگاره‌هایی نظیر ختایی، گلدانی، گل‌فرنگ، خشتی و غیره خواهید دید. بافت‌هایی که هنری ظریف محسوب شده، بنا به ذوق و قریحه سرشار بافنده تهیه می‌شود و محبوبیت بسیاری دارد.
حتی شاهد هنرنمایی هنرمندان بافنده گذشته از خمین، در اراک، دلیجان و ساوه از استان مرکزی می‌باشید. راستی یک نوع زیرانداز، مخصوص استان فارس است که گلیم گل برجسته یا کف پوش سوزنی نام دارد. این زیرانداز توسط قومیت قشقایی و به‌صورت ذهنی بافی و با استفاده نگاره‌های هندسی، نقش گرفته و بافته می‌شود. تازه در رنگرزی گلیم گل برجسته این استان، از رنگ‌های گیاهی و شیمیایی استفاده می‌گردد.
در سال 1397 ایلام، به‌عنوان شهر ملی گلیم نقش برجسته شناخته شد. درواقع ایلام زمانی مشهور شد که بانوی بافنده‌ای به نام «سحر چلانگر» از روستای زنجیره موفق به بافت زیراندازی منحصربه‌فرد گردید. او در بخشی از بافته توانست با به‌کارگیری گره قالی نقشی برجسته ایجاد سازد. اما این بافته سبک که اغلب از جنبه تزئینی برخوردار است، به منزله دیوارکوبی مناسب می‌باشد. اما باید دانست تقارن در طرح، نقوش و رنگ‌های گلیم نقش برجسته ایلام، افزاینده زیبایی آن است.
در این نوع بافته نقش، نقشه اساسی و دارای کاربرد می‌باشد. همچنین می‌توان از نگاره‌هایی نظیر لچک ترنج، گل فرنگ (گل رز)، نقشه غلط، بوته‌ای، محرابی و غیره نیز گفت. همین‌طور رنگ‌های جذاب و روشنی نظیر کرم، قرمز، آبی روشن، سفید، سبز و غیره درآن بکار می‌رود. البته علت استفاده از رنگ‌های تیره، بیشتر به نفع ظاهر شدن رنگ‌های روشن می‌باشد.
دار گلیم نقش برجسته ایلام
گلیم عشایری تافته جدا بافتهای از هنر عشایر
اگر در زمینه نقوش جادویی و تجلی رنگ‌آمیزی روح‌افزای گلیم عشایری به کنکاش بپردازیم، به موارد خاصی برمی‌خوریم. نقوشی که بی‌ارتباط با رسوم خاص منطقه، شرایط آب و هوایی، نقش طبیعت پیرامون و تصورات بافنده‌های عشایری نمی‌باشد. کف‌پوش عشایری درواقع میراث خانوادگی بافنده‌هایی است که دنیای سراسر ذوق و خلاقیت مناطق عشایری را، در بافته جان می‌بخشند. از آن جمله در نگاره‌های بافته‌های عشایری استان کهگیلویه و بویر احمد، به نقش لوزی و شانه اشاره می‌نماییم.
همچنین از نقش آغاجری با کارایی در ترکیب‌بندی افقی و طرح چهارپر که به‌صورت چهار تک‌گل مجزا است، نیز می‌گوییم. همین‌طور از نگاره‌های خراسانی، چنگ، گل تهرانی، پرنده و دانه بیگی درکف‌پوش عشایری این خطه باید سخن گفت. البته تنوع و جذابیت رنگ‌های طبیعی این نوع زیراندازهای عشایری، در هارمونی چشمگیر با نقوش، به‌راستی وصف‌ناپذیر و نفس‌گیر است.
گلیم سوزنی بافتهای شبیه به سوزن دوزی
گلیم سوزنی بافتهای است یک رو که به خاطر سبک بودن و راحتی حمل‌ونقل، بین عشایر متداول می‌باشد. در این نوع زیرانداز پودهای اضافه در پشت بافته، به حالتی آزاد باقی می‌ماند. اما در آن خامه‌های رنگی به دور تارها به حالت زنجیری، پیچش می‌خورد و نگاره‌های زیبا خلق می‌شود. راستی این کف‌پوش در مناطق مختلف، به نام‌هایی همچون سفره کردی در خراسان و شیریکی پیچ در کرمان معروف است. همچنین گلیم سوزنی، در اردبیل به ورنی، سوماک در آذربایجان و مابین عشایر قشقایی نیز به رند شناخته می‌شود.
طرح‌های این زیرانداز گرچه به حالت شکسته است، ولی در برخی از نقاط نقوش به‌صورت منحنی نیز مشاهده می‌شود. البته نقش این بافته‌های سوزنی، بر ارکانی از قبیل متن، ترنج و حاشیه استوار می‌باشد. امروزه نقش این بافته را غیر از زیرانداز، در تزئیناتی از قبیل کیف، کوسن، روتختی، رومبلی و غیره نیز می‌بینید.
درواقع گلیم سوزنی تبریز یا گلیم ورنی تبریز از محبوب‌ترین و زیباترین صنایع دستی تبریز است. و گلیم ورنی تبریز یا گلیم فرش ورنی تبریز یا گلیم فرش دستباف تبریز عناوین مختلفی است که برای معرفی این محصول استفاده می‌شود.
دو جفت قالی گلیم سوزنی تبریز
گلیم سوماک بافتی از قفقاز
سخنی گزاف نیست که گلیم سوماک با تکنیک خاص بافت، نقوش و نگاره‌های روح‌افزا و دلپسند، بی‌شباهت به فرش نیست. اما باید دانست این زیرانداز شوق‌انگیز و زیبا را، با نام‌های دیگری نظیر ورنی، قایقی و سوزنی نیز می‌خوانند. همچنین بدانید که بافته سوماک، از تار و پود تشکیل می‌شود. همین‌طور در آن پودی که قابلیت ایجاد نقش‌ها و نگاره‌های زیبا را دارد، به پود پیچ شناخته می‌شود.
البته زیرانداز سوماک، از نام شهری در قفقاز اقتباس شده که مقر بافت زیراندازهای ظریف گلدار پودی بوده است. اما از قرن بیستم میلادی بافت این زیرانداز ظریف، به ایران و ترکیه نیز انتقال پیدا کرد. دست بافته پرنقش و نگار سوماک، مربوط به عشایر آذربایجان شرقی و اردبیل بوده و به نام ورنی مشهور است. این ورنی‌ها متشکل از تصاویر ساده‌ای از حیوانات و اغلب نقشهای ریز در نگاره‌های هندسی، بافته می‌شود.
گلیم ورنی ظریف در بافت، متنوع در طرح
گلیم ورنی را بافتهای دارای لطافت و با طراحی‌های بسیار، می‌بینید که در حدفاصل گلیم و قالی قرار دارد. بافتهای زیبا که با پود گذاری اضافه‌تر از تار و پود، نگاره‌ها در آن ظاهر شده و نقش می‌یابند. اما تار و پود در آن، پوشانده شده و مخفی می‌ماند. طرح‌هایی که ذهنی می‌باشد، اغلب روی دار عمودی بافته می‌شود و از نقشهای هندسی حیوانات، بافته جان می‌گیرد. نگاره‌هایی از حیواناتی نظیر گرگ، آهو، گوزن، اسب، عقاب، طاووس، مرغ، پرندگان محلی و غیره در حالت هندسی نقش می‌یابند. بافته ورنی اغلب در رنگ‌های لاکی، کرم، سفید، سرمه‌ای، آبی روشن و پوست‌پیازی ظاهر می‌شود. همچنین در وسط آن نقشهای حیوانات، مشاهده می‌شود. البته زیرانداز نقش یافته از طبیعت ورنی را، اغلب ضخیم‌تر از بافته‌های ساده و معمولی می‌بینید. درعین‌حال کف‌پوش یک روی ورنی که فاقد پرز است، بافت آن به‌صورت پیچ باف انجام می‌گیرد.
دلبرهای گلیم سوزنی
بخش‌های مختلف ورنی
راستی تاکنون فکر کرده‌اید که زیرانداز ورنی، از چه قسمت‌های تشکیل می‌شود؟
ورنی که به زیرانداز فرش نما معروف است، یک تجلی روح‌افزا از هنر عشایری است. این بافته عشایری دارای سه بخش اصلی، از کناره به طرف داخل می‌باشد. این سه ناحیه در زیرانداز از حاشیه، زمینه یا متن و ترنج تشکیل می‌شود. حالا بهتر است که به بررسی اجمالی، هر بخش بپردازیم.
حاشیه
حاشیه نقش اساسی را در زیرانداز ایفاء کرده و به‌مانند قابی، متن ورنی را در برگرفته و محاصره نموده است. همچنین حاشیه خود از چهار بخش به نام‌های لور، زنجیره، حاشیه کوچک و بزرگ متشکل می‌باشد. از خارجی‌ترین بخش حاشیه، به نام لور باید گفت که پس از آن زنجیره قرار گرفته است. اما اگر از حاشیه کوچک بگوییم، دو سمت حاشیه بزرگ را می‌پوشاند. اغلب مشاهده می‌شود که حدود بیست درصد عرض ورنی، به این چهار قسمت حاشیه اختصاص می‌یابد.
زمینه یا متن در ورنی بافی
حالا اجازه دهید از فضای داخلی محاصره‌شده در بخش‌های گوناگون حاشیه که به متن یا زمینه ورنی شناخته می‌شود، بگوییم. زمینه یا متن، گسترده‌ترین و بیشترین فضای ورنی را تشکیل می‌دهد. همچنین هارمونی لازم را، با نقوش یا نگاره‌های جان گرفته در ورنی نشان می‌دهد.
ترنج در ورنی
در اینجا باید از بخش میانی یا طرح در ورنی، به عنوان ترنج یاد کنیم. البته در ترنج، نقش اشکال هندسی نظیر دایره، لوزی، بیضی و غیره درخشان است. همچنین تعداد ترنج به ابعاد، اندازه، نوع طرح و نقوش در ورنی ارتباط دارد. همین‌طور اصطلاح گول (GUL)، شامل ترنجی می‌شود که در وسط ورنی قرار می‌گیرد. البته واژه گول را می‌توان، معادل با کلمه حوض دانست.
گلیم شیریکی پیچ بافتهای توسط گره
اجازه دهید از نام شیریکی پیچ، آغاز نماییم و از اصطلاح شیریکی به‌اضافه پیچ در آن سخن بگوییم. البته معنای شیریکی یعنی شریکی و به مفهوم چند بافنده که یک زیرانداز را باهم می‌بافند، است. اما لفظ پیچ، حکایت از بافتی پیچ گونه دارد. اما گلیم شیریکی پیچ در نمای ظاهری شباهت به قالی، دارد و توسط گره بافته می‌شود.
باید دانست که در سایر زیراندازها، پود باعث ایجاد نقش می‌گردد، درحالی‌که اینجا به اتصال و استحکام تارها کمک می‌کند و مانع از تداخل گره‌های هر رج می‌شود. اما نگاره‌های بافته توسط گره‌هایی که روی تار زده می‌شود، نقش می‌گیرد. حالا نوبت به این رسیده است که از گره‌هایی که در بافت شیریکی پیچ متداول است، سخن بگوییم. این گره‌ها به‌صورت گره متن و گره آبدوزی در بافت وجود دارد. زمینه این بافته‌ها اغلب به رنگ‌های نخودی، شیری، سفید، آبی، قرمز و سرمه‌ای می‌باشد.
نقوش و حاشیه در گلیم شیریکی پیچ
باید بدانید که حاشیه و نگاره در بافته شیریکی پیچ، به صورت متنوعی ظاهر می‌شود. بافندگان خوش‌ذوق در نقشهای این زیرانداز، از رنگ‌های متعدد و زیبای زیادی بهره می‌برند. از این رنگ‌ها می‌توان به نارنجی،زرد، قرمز، صورتی، آبی، سرمه‌ای و غیره اشاره داشت. همچنین نقشهای هندسی متقارن، نامتقارن، نیمه‌گردان و تصویر حیواناتی نظیر طاووس، ماهی، زرافه و غیره را در بافته می‌بینید. البته نقوش پرندگانی چون گنجشک، لک‌لک، طاووس، طوطی، کبوتر و غیره در این نوع زیرانداز مشهود است. حتی از دیگر نگاره‌های شیریکی پیچ می‌توان، به بته‌جقه، لاله باز و بسته، خوشه‌انگوری، گلدان پایه بلند و غیره اشاره داشت. حاشیه‌های بافته شیریکی پیچ از تکرار زنجیره‌ای یک فرم هندسی که بین دو خط موازی قرار دارد، تشکیل می‌شود. اما از انواع حاشیه این زیرانداز قلیچ بافی، انگوری، هفت رنگ، مداخل و عنکبوتی را باید نام برد.
گلیم های ایرانی در معجزه طرح و رنگ
با شناخت نسبی گلیم‌های ایرانی و درک اعجاز رنگ و طرح، جا دارد از جنبه وسیع‌تری به موضوع بنگرید. زیراندازی که احساسی از آرامش، تحفه می‌دهد و بخاطر استفاده از پشم طبیعی از آلرژی‌ها می‌کاهد. حتی می‌بینید زیراندازهای ایرانی، امروزه در تزئینات لوکس خانه جای دارند. آنگاه در تطابقی باورنکردنی، با بسیاری از سلیقه‌ها سر سازگاری نشان می‌دهند. حتی پسندیده است از زیبایی و قدمت تاریخی گلیم های ایرانی، بازهم سخن گفته شود.
بافته‌هایی که یادگاری غنی، از هویت فرهنگی مناطق را تجلی می‌دهند. زیراندازهای ایرانی که بر اساس لطافت افزون‌تر، ظرافت بیشتر و کیفیت مرغوب‌تر می‌توان آنان را ارزیابی نمود. اما هم‌اکنون بنا داریم از این کف‌پوش‌ها به اشکال دیگری ازجمله گلیم خشتی، چندتکه، ترک و غیره نیز بگوییم. بنابراین در این اقیانوس وسیع دانستن از گلیم، جامه صبر بر تن نمایید تا بیشتر از عرصه این وادی بدانید.
گلیم قلاب بافی و تجهیزات ساده آن
آیا تاکنون در رابطه با گلیم قلاب بافی و ابزار بافت آن، چیزی شنیده‌اید؟
در گلیم قلاب بافی موادی نظیر کنف که از رشته‌های بیرونی ساقه و پوست کنف ایجاد می‌شود، بکار می‌گیرند. همچنین کاموا و اقسام طناب‌های نازک یا ضخیم از جنس پلاستیک یا حتی نخی نیز، جهت بافت استفاده می‌شود. اما بدانید از دار نیز، استفاده می‌کنند که در این روش تکه‌ای مقوا جایگزین آن است. راستی یک سوزن در اندازه درشت نیز، برای انجام این فعالیت لازم می‌باشد. اما کار با چله کشی دار، شروع می‌شود. بعد از نصب نخ تار روی دار باید به‌وسیله پود، بافت را شروع کرد. البته این بافته در سایز کوچکتر، برای مواردی نظیر زیر لیوان و بشقاب مناسب می‌باشد. بی‌شک در ابعاد بزرگ بافته قلاب بافی، جهت پادری و در اندازه بسیار بزرگتر به‌عنوان کف‌پوش و زیرانداز کاربری دارد.
گلیم چند تکه یا نوعی کلاژ گلیم در بازی رنگ و طرح
کلاژ گلیم‌ها یا گلیم چند تیکه را می‌توان، نوعی کف‌پوش دانست که درواقع بر اساس چسباندن تکه‌های بافته شکل می‌گیرد. زیرانداز جند تکه‌ای که از دوخت، تکه‌های گلیم دستبافت و قرار دادن آنها کنار یکدیگر اساس می‌یابد. البته زیراندازی که قابلیت پوشاندن فضاهای وسیع نظیر هال و پذیرایی را، به زیبایی تمام دارد.
بنابراین از حالت‌های کوچکتر بافته، تهیه گلیم چند تکه امکان می‌یابد. آنگاه تنوع رنگ، هویدا شده و نقشی روح‌افزا و دلپسند را ارائه می‌نماید. کف‌پوش چند تیکه با بخشیدن روح زیبایی به فضا، همانند پازلی هیجان‌انگیز و یا یک تابلوی نقاشی سحر‌انگیز جلوه‌گری می‌نماید. رنگ‌های خاص نیز در رابطه با طرح‌های شوق‌افزا، هارمونی نشان داده و در تجلی بهتر گلیم چند تیکه نقش دارند. البته نگاره‌های زیبای بافته با بروز احساساتی از سرزندگی و عدم تقارن، در جذب افراد از لحاظ بصری بی‌ارتباط نیست.
گلیم خشتی
زیراندازهای قشقایی با ساختاری ساده، نقوش تزئینی و رنگ‌بندی شادی‌افزا جان می‌گیرد. در طرح‌های متداول بافته‌های قشقایی، نام گلیم خشتی نیز درخشان است. در واقع این کف‌پوش خشتی در یکی از رده‌های، زیراندازهای قشقایی قرار دارد. البته بافته خشتی را می‌توان ازنظر ساختار و طرز قرار گرفتن خشت‌ها و نوع رنگ‌بندی، در دو گروه طبقه‌بندی نمود. حتی این دو دسته، شامل خشتی لوزی و خشتی چهارخانه است.
در این رابطه باید به نوع خشتی لوزی که شامل گروه منتظم ساده و گروه منتظم نقش‌دار است، اشاره داشت. اما در مورد نوع بافته خشتی چهارخانه نیز باید گفت، که شامل اقسام زیر است. انواع گلیم خشتی چهارخانه از ساده، نقش دار، منتظم، نامنتظم، یکرنگ و حتی چندرنگ تشکیل می‌شود. در گلیم خشتی از نوع ماشینی نیز، می‌توان عرضه رنگ‌بندی‌های مختلف را مشاهده کرد. حتی این بافته‌ها در راه‌پله، اتاق‌خواب، راهرو و غیره قابلیت استفاده دارد.
گلیم زاگرس
با الهام از طبیعت زیبا، جنگل‌های پردرخت و مراتع سرسبز، گلیم زاگرس در میان عشایر زاگرس نشین شکل پیدا کرد. آنگاه زنان هنرمند و بافنده عشایر قشقایی، از الهام طبیعت زیبای زاگرس بی‌بدیل‌ترین نقش‌ها را بر جان زیرانداز حک می‌کنند. کف‌پوش مناطق زاگرس، در مقدمه شاید بسیار ساده بود و تنها شامل بافته‌های « میل ماش» یا راه‌راه می‌شد. اما به‌تدریج جرقه خلاقیت، در ذهن بافندگان شاد و با طراوت زاگرس زده شد. آنگاه طرح‌هایی مانند گل، درخت، حیوانات و غیره در بافته زاگرس نقش یافت. درعین‌حال امروزه برند معتبر گلیم زاگرس را، با انواع نگاره‌های جذاب و زیبا نیز می‌بینید که دارای محبوبیت بسیاری است.
گلیم مدرن
امروزه گذشته از زیراندازهای سنتی، با گلیم مدرن در دکوراسیون جدید و دلپسندانه منازل روبرو می‌شوید. البته در جهانی که مدرنیته و صنایع مد و زیبایی دارای اهمیت بسیار هستند، نقش زیراندازی مدرن نیز دیدنی است. همچنین استقامت و دوام این کف‌پوش در تلفیق نقوش جدید و طراحی‌های مدرن، فضای زیبایی را ایجاد می‌نماید.
حتی این زیراندازهای مدرن از نقشهای حاکی از خلاقیت و هنری نو، منشاء می‌یابد که مطابق سلیقه افراد ویژه‌ای است. البته با تنوع جذابیت رنگ، نقشهای زیبا و ابعاد دلخواه، طیف گسترده‌ای از افراد به این بافته جدید علاقه‌مند هستند. راستی به پیروی از ساخت نخ ماشینی، زیرانداز ماشینی رنگ و لعاب دیگری پیدا نمود و میزان تولید بالا رفت.
گلیم تابلویی
نمونه‌هایی از گلیم تابلویی را در بافته سوزنی سیرجان، می‌بینید که در نقوش و رنگ‌های متنوعی مشاهده می‌شود. به‌طوری‌که با دیدن این بافته‌ها در تابلوهایی که ازلحاظ بصری بسیار جذاب و تماشایی هستند، حظ می‌برید. حتی می‌توان از نگاره‌های متعدد موسی خانی، شول، خشتی، قابی و غیره نیز در گلیم شیریکی پیچ کرمان نام برد.
البته زیرانداز مرغوب و اصیل سیرجان علی‌رغم محدودیت در رنگ، آن‌چنان دارای جذابیت است که می‌توان آن را قاب نمود. آنگاه با زیبایی تمام به‌عنوان گلیم تابلویی آن را، بر دیوارهای شیک‌ترین خانه‌ها نصب و تماشا کرد. حالا اجازه دهید، از تابلو گلیم سوماک عشایر شاهسون استان اردبیل نیز بگوییم. تابلوی گلیمی سوماک شاهسون که می‌تواند، از جنس پشم بوده و از رنگ‌آمیزی گیاهی نیز برخوردار باشد. آنگاه از گلیم تابلویی در قاب‌های گوناگون این بافته‌ها نیز، لذت خواهید برد.
گلیم ترک
افشارها را دسته‌ای از ترک‌ها می‌دانند که در ایران، افغانستان و ترکیه زندگی می‌کنند. همچنین بافته افشار، یکی از معروف‌ترین هنر این جماعت در گلیم ترک جلوه‌گری می‌کند. بافتهای که نوارهای پهنی با نگاره‌های ترکی، نقوش زمینه آن را تشکیل می‌دهد. البته نگاره‌های ساده و مدرن در تلفیق رنگ‌های روشن در این نوع بافته ترک، طرفداران زیادی دارد. حتی طرح‌های فانتزی و مدرن نیز در بازار فروش زیرانداز ترک، جای خود دارد.
در یکی از طرح‌های زیرانداز ترکی می‌توان به هزار‌گل، اشاره داشت که قابل‌استفاده در خانه‌ها، سفره‌خانه‌های سنتی و غیره می‌باشد. همچنین نوارهای افقی در زیراندازهای قومیت قشقایی در بخش‌های غربی ایران که از تبار ترک هستند، دیده می‌شود. بی‌شک ستاره که نماد نشاط است، در این بافته ترکی به حالت نگاره ستاره‌های هشت پر مشاهده می‌شود. بنابراین گلیم ترک را به عنوان دست بافتهای زیبا و سوغاتی ارزشمند از کوش آداسی ترکیه نیز، خواهید دید.
گلیم لوزی
نقش‌مایه لوزی یکی از نمادهایی است که در زیراندازهای عشایر، به‌وفور قابلرؤیت است. ازاین‌رو بافت گلیم لوزی یا نقش لوزی تودرتو، به اعتقاد افراد می‌تواند از نمادهای مقابله با چشم‌زخم نیز به‌شمار آید. البته طرح سه‌گانه به‌صورت لوزی را، در بافته‌های لرستان، کردستان و دست بافته بختیاری نیز می‌بینید. حتی در زیرانداز ترکمن‌ها نقش کله قوچ نشانه‌ای بر عظمت، پیرامون نگاره لوزی به‌منظور رفع چشم‌زخم از افراد قدرتمند است.
نقوش متداول هندسی ازجمله لوزی مشبک، در بافت چاک‌دار اقوام ترک و شاهسون در زیرانداز زرند نیز دیده می‌شود. نگاره لوزی را به عنوان نقشی با کاربرد فراوان، به صورت تکراری و یا ترکیبی در بافته لرستان نیز می‌بینید. حتی در زیرانداز شوشتر گاهی طرح لوزی، تمام متن بافته را می‌پوشاند و حاشیه‌های متعدد در زیرانداز مشخص است. همین‌طور در گلیم لوزی شاهد نگاره چهار‌خال، با یک لوزی بزرگ که درون آن 9 لوزی کوچک قرار دارد، می‌باشید.
گلیم لادی
برای بافت گلیم لادی، از دار استفاده می‌شود. آنگاه با درهم آمیختن تارها با پودها، زیرانداز جان می‌یابد و بافتهای تخت باف شکل می‌گیرد. همچنین بافته لادی را در یکی از گروه زیراندازهای تخت باف، نظیر سوماک، ورنی، شیریکی پیچ محسوب می‌نمایند. در بافت گلیم لادی نیز در مقدمه باید از چله کشی، کوچی بندی و سربندی استفاده کرد.
آنگاه در متن زیرانداز از بافت لادی استفاده کرده و سپس در خاتمه بافت، باید ریشه‌های کف‌پوش را گره زد. حتی زیرانداز لادی با قدمتی صد ساله، مربوط به بافت عشایر آذربایجان مشاهده می‌شود. البته در رنگرزی این بافته سنتی، از به‌کارگیری رنگ‌های طبیعی استفاده شده است.
گلیم لته ای
در شهرستان بشرویه استان خراسان جنوبی، گلیم لته ای را که به فرش سر جامه نیز معروفیت دارد، خواهید دید. راستی می‌دانید که در ساختار بافتی این فرشینه بشرویه، از پارچه‌های دور ریختنی در عرض یک سانتی‌متری استفاده می‌شود.
البته بافته داری سر جامه، با قدمتی 300 ساله توسط زنان هنرمند بافنده تهیه می‌شود. گلیم لته ای بشرویه از رشته‌های تابیده‌شده لباس‌های مندرس که به‌عنوان پود کاربری دارد، فرشینه‌ای از ذهنی بافی است. طرح‌های جذاب و ساده در رنگ‌های متنوع در این زیرانداز، به‌اندازه کافی چشمگیر و زیباست.
گلیم لاکی
در زمینه گلیم لاکی، رنگ قرمز درخشنده‌ای وجود دارد که بافته را لاکی می‌نامند. رنگ محبوبی که بخاطر ویژگی خاص و زیبایی نفس‌گیر، در خانه‌های کلاسیک و مدرن قابلیت هماهنگی دارد. گرمای جان‌بخش این بافته لاکی، با جلوه‌گری روح‌افزای خود حس زندگی را القاء می‌سازد. آنگاه می‌توان در تلفیق نگاره‌های زیرانداز، هارمونی لذت بخشی را مشاهده نمود. تازه یکی از رنگ‌های اساسی در زمینه زیراندازهای معروف هرسینی، لاکی می‌باشد که بافته را به شکیل‌ترین صورت تجلی می‌دهد.
حتی در اغلب طرح‌ها و نگاره‌های زیراندازهای ماشینی نیز، رنگ لاکی در انواع مختلف کم‌رنگ و پررنگ کاربری مثبتی دارد. حتی در بافته شیریکی پیچ کرمان، رنگ قرمز لاکی را به‌صورت کاملاً طبیعی بکار می‌برند. این رنگ با استفاده از موادی مانند روناس، خشخاش، گیلاس و قرمز دانه تهیه می‌شود البته لاکی در بافته، رنگ جنب‌وجوش و انرژی‌های مثبت است که گرما و صمیمیت را به منازل شما ارزانی می‌دارد.
گلیم فرش چیست؟
بی‌شک گلیم بافتهای بدون پرز است، اما گلیم فرش بین گلیم و فرش بوده که دارای پرز و خاب است. حالا اگر پرسیده شود، گلیم فرش چیست؟ چه پاسخی می‌دهید.
درواقع گلیم فرش نوعی بافت درشت زیرانداز، است که بلندی خاب آن با لطافت و نرمی قابل‌لمس می‌باشد. حتی از انواع این هنر بی‌نظیر و زیبا، می‌توان به نوع ماشینی و دستباف آن اشاره داشت. البته گلیم فرش گل برجسته با نمایشی از گل‌های فرح‌بخش و بهاری، در بین آثار عشایر سرزمین ایران قابلرؤیت است. راستی این زیراندازها از نظر جنس و ابعاد، متغیر بوده و به‌عنوان پادری و راهرویی نیز به کار می‌روند.
همچنین باید دانست که نگاره‌های این بافته، در حالت محدودی قرار می‌گیرد. اما با تهیه گلیم فرش‌های ماشینی، طرح‌های متنوع مدرن و فانتزی نیز به گستره نقوش اضافه شد. همچنین به علت قدیمی بودن طرح‌ها در این بافته، به آنها سنتی اطلاق می‌شود.
گلیم قالی تزئینی در دکوراسیون
گلیم قالی گرچه از زمینه ساده‌ای برخوردار است، اما نگاره اصلی آن نظیر قالی پرز دار می‌باشد. البته این کار بدین‌صورت انجام می‌گیرد که بر چله زیرانداز به کمک نقشه قالی، گره زده خواهد شد. همچنین در خاتمه فعالیت بافتن، پرزهای اضافی قیچی و قطع می‌شود.
این بافته و زیرانداز باگذشت ایام و ترکیب با قالی، تکامل یافته و محصولی به نام گلیم قالی پدیدار شد. بنابراین باید دانست که گلیم قالی، بافتهای بسیار زیبا و دلپسند است که از تلفیق گلیم و قالی پدید می‌آید. از گلیم قالی می‌توان برای روح بخشی به فضا در تزئینات دکوراسیون منازل، نظیر اتاق نشیمن و پذیرایی استفاده نمود. حتی می‌توان به یکی از معروف‌ترین مراکز بافت گلیم قالی، در شهر سیرجان اشاره داشت. البته می‌توان طرح این گلیم فرش‌ها را، علاوه بر نقوش هندسی در نگاره‌های منحنی نظیر اقسام گل‌ها نیز دید.
حاشیه گلیم
آیا می‌دانید حاشیه گلیم، یکی از ارکان بافت این زیرانداز زیبا و تزئینی می‌باشد؟
نقشهای حاشیه در این بافته شیک، نشان از باورها، اعتقادات می‌دهد و درواقع مفاهیمی نمادگرا می‌باشند. ازجمله این مفاهیم حاشیه‌ای، باید به نقش لوزی اشاره داشت. نگاره لوزی تفسیری از جاری شدن آب در درون یک جوی باریک، یا داخل یک حوضچه می‌باشد. همچنین بدانید قومیت بلوچ، همیشه در آرزوی آب فراوان و مراتع سرسبز بوده‌اند.
آنان از نگاره خرمهره که بجای سکه بکار می‌رفت، در حاشیه استفاده می‌برند. البته در زیرانداز لرستان، برخی طرح‌ها مانند گل پتویی و راه‌راه فاقد حاشیه هستند. اما در دیگر زیراندازهای لرستان، حاشیه‌هایی نظیر آدمکی، طوماری، مثلث‌هایی که به هم اتصال دارند و لوزی مشاهده می‌شود. حالا اجازه دهید از حاشیه، در زیرانداز شیریکی پیچ کرمان گفته شود. این حاشیه‌ها به‌صورت زنجیره‌ای و حاصل تکرار یک فرم هندسی در حدفاصل دو خط موازی و حاشیه چرخی نام دارند.
حاشیه گلیم و نماد زندگی
البته باید از نقش رایج مداخل که قسمی از آن به‌عنوان گل عباسی معروف است، در حاشیه گلیم قشقایی گفت. نقش حاشیه‌ای لگنج استان فارس که از سه نگاره مرکب و مستقل در خلقت مایه گرفته‌اند، نیز نادیده نمی‌گیریم. حتی بهتر است از نقش چپلقه یا چپ حلقه نیز، در بافته‌های قشقایی بگوییم. در زیرانداز هرسین نیز از پشم بز با دارا بودن ویژگی ضد بید، در حاشیه استفاده می‌شود.
این زیرانداز در بافت افشار اغلب دارای حاشیه‌های باریک، مستطیلی شکل و هندسی شکل هستند. حتی در بافته افشار جیرفت در حاشیه‌های خارجی از برگه‌های هندسی که پیچیده‌تر هستند، استفاده می‌شود. این حاشیه‌ها، به یاری نقوش لاله‌عباسی تزئین می‌شود.
اما در حاشیه‌های داخلی، فرم‌های هرمی به‌سوی متن مرکزی واقع است. در زیرانداز اردبیل، حاشیه‌ها به حالت نگاره‌های متصل و منفصل دیده می‌شوند. در این حاشیه‌ها، نقشهای گیاهی، جانوری و تجهیزات روزمره زندگی ظاهر می‌شود.
گلیم پادری و نقش اساسی آن در ممانعت از ورود آلودگی
تاکنون به گلیم پادری و نقش تعیین‌کننده آن، در زیبایی و شکوه ورودی خانه‌ها اندیشیده‌اید؟
زیراندازی تزئینی با ابعاد کوچک که غالباً به‌عنوان جلوگیری از نفوذ آلودگی، جلوی درب ورودی استفاده می‌شود. حتی کافی است از بافته پادری سنتی در فضای ورودی خانه، جلوی درب حمام، اتاق‌خواب و غیره استفاده کنید. آنگاه شاهد این هستید که فضا زیبایی دو صدچندانی پیدا می‌کند.
البته این موضوع می‌تواند، نشانه‌ای از ذوق، نوآوری و سلیقه هنرمندان بافنده را انعکاس دهد. حتی باید اغلب در گلیم پادری، شاهد نگاره‌هایی نظیر بوته، ترمه، انواع گل‌ها و نقوشی از حیوانات باشید. راستی باید دانست که زیرانداز پادری در اشکالی نظیر مستطیل، مربع، دایره و نیم‌دایره بافته می‌شود. امروزه گلیم پادری ماشینی نیز، مورد توجه می‌باشد. زیراندازی که با الیاف بکار رفته، دارای استحکام و دوام لازم برای جلوگیری از ورود گردوخاک به داخل خانه می‌باشد.
گلیم جاجیم
گلیم جاجیم را در کیفیت و مرغوبیت بالایی، خواهید دید که در بسیاری از نقاط خانه به‌خوبی قابلیت کاربری دارد. عناصری در بافت نظیر نخ‌های ابریشم، نخ پشمی و حتی کرک این زیرانداز را، از مقبولیت و برتری بهره‌مند می‌سازد. البته در نوع دستباف این بافته، اغلب ذهنی بافی هنرمندان بافنده مشهود می‌باشد. حتی ممکن است بافندگان از فرم و اشکال هندسی، انواع گل، تصاویر حیوانات و غیره ایده و عقیده بیابند.
از ویژگی‌های خاص گلیم جاجیم می‌توان به فاقد پرز بودن، ظرافت بسیار، سبک‌وزنی و زیبایی آن اشاره داشت. در طرح‌های این زیرانداز، از نقوش هندسی استفاده می‌شود. زیبایی این بافته باوجود مربع‌هایی کوچک که بر روی آنان چندین بیضی در ابعاد مختلف طراحی گردیده، تکمیل می‌گردد. همچنین پیرامون این نگاره‌های طراحی شده ساده، خطوطی نیز جلوه گری می‌نماید. درعین‌حال گلیم جاجیم را می‌توان به‌عنوان زیراندازی مناسب جهت اتاق‌خواب، پذیرایی، راهرو و حتی آشپزخانه نیز بکار برد.
گلیم یا فرش
اگر از شما پرسیده شود گلیم یا فرش کدام را انتخاب می‌کنید، چه پاسخی می‌دهید؟
در این رابطه باید گفت گلیم یا فرش هردو بر دار، جان می‌یابند و نقش می‌آفرینند. البته وجود تاروپود را، در هر دو فرشینه نمی‌توان کتمان کرد. با این تفاوت که در فرش، پرزی که ما احساس می‌کنیم، نیز وجود دارد. درواقع در فرش، نخ‌ها بر روی تار گره می‌خورند.
بنابراین پرزهای فرش به لطافت بیشتر آن کمک کرده و آن را به بافتهای ارزشمند‌تر تبدیل می‌سازد. تازه بافت فرش، با نقشه و توجه به جزئیات انجام می‌پذیرد. حال‌آنکه اغلب بافت گلیم، به حالت ذهنی و با محدودیت است. البته طرح‌های زیبا و متنوع، در فرش زیاد است. همچنین زمان بیشتری برای بافت فرش، لازم بوده و از قیمت بالاتری برخوردار می‌باشد. در زمینه استحکام و لطافت فرش نیز در قیاس با زیرانداز دیگر، علی‌رغم هنری بودن هر دو باید حساب کرد.
گلیم یا گبه
با شناخت جامعی از گلیم، مختصری هم از گبه می‌گوییم و گزینه گلیم یا گبه را به شما واگذار می‌کنیم. در رابطه با گلیم ذکر شد که بافتهای بدون پرز است، ولی پرز از ویژگی‌های اصلی در گبه است. بنابراین با زیراندازی، مواجه می‌شوید که پرزدار بوده و با گره قالی و پود گذاری بافت در آن صورت می‌پذیرد. پرزهایی بلند که موجب نرمی و لطافت، گبه می‌گردند. آنگاه احساس آرامش بخشی را، در لمس یا قدم نهادن بر آن عرضه می‌دارد.
راستی بدانید که رنگ درخشنده خیال و تصورات هنرمند گبه‌باف، عاملی مهم در بافت است. همان که او را به دنیایی از آزادی تلفیق نگاره و رنگ‌های الوان، سوق می‌دهد. ازاین‌رو تابلوی رنگین، درخشان و زیبایی از مناظر دوست‌داشتنی و شوق‌انگیز، در گبه جلوی دیدگان شما رخ‌نمایی می‌کند. حتی طرح‌هایی نظیر شیری به نشان شجاعت، خشتی، حوض گبه و غیره به زیبایی جلوه گری می‌نماید.
گلیم یا جاجیم
جاجیم بافتهای است که قابلیت استفاده از دوروی تقریباً باضخامت آن، در صنایع‌دستی محرز می‌باشد. البته گلیم را، بافتهای از درهم آمیختن تاروپود با سطوحی صاف و بدون پرز می‌بینید. همچنین چون ضخامت جاجیم در حد عبا و بین گلیم و پارچه است، بنابراین لطافت افزون‌تر و بافت نازک‌تری دارد. زیبایی نخ الوان چله‌های جاجیم، با افزونی تعداد و ظرافت بیشتر نسبت به زیرانداز دیگر در روح‌انگیزی آن بی‌ارتباط نیست.
البته نقش و نگاره‌های جاجیم که توسط تاروپود بافته می‌شود، اغلب به‌صورت عمودی و افقی می‌باشد. درعین‌حال شاهد از بین رفتن این محدودیت، در نقوش و طرح‌های زیرانداز دیگر هستید. نوارهای بافته‌شده در جاجیم، دارای طول بیشتر و عرض کم و دوخت آنان بهم می‌باشند. اما بافت ابعاد مختلف در کف‌پوش دیگر، مشخص است و یکجا بافته می‌شود. حالا با تحقیق کاملی از گلیم یا جاجیم، نسبت به انتخاب یکی از این دو بافته ارزشمند اقدام کنید.
شست و شوی گلیم
سرانجام این زیرانداز زیبا، خواه‌ناخواه روزی کثیف خواهد شد و نیاز به شست و شوی گلیم در آن آشکار می‌شود. البته با نگهداری و محافظت از بافته، بی‌شک شست و شوی این زیرانداز را به تأخیر می‌اندازید. حتی قرار نگرفتن بافته در جای مرطوب یا ممانعت از تابش سوزان خورشید، در عدم آسیب به آن بی‌ارتباط نمی‌باشد. به‌هرحال در شروع شست و شوی گلیم، سعی کنید که در مقدمه زیرانداز را غبارروبی نمایید.
مطمئن باشید فعالیت خارج کردن گردوخاک از داخل بافته، بهتر است با جاروبرقی انجام گیرد. البته هرگز در هنگام خروج غبار از جاروبرقی با درجه بالا، اجسام برنده و یا کوبیدن زیرانداز استفاده نکنید. حالا که با به‌کارگیری جاروبرقی در جهت خواب بافته، گردوخاک را از آن زدودید، زیرانداز برای شستن آماده است. بنابراین با رعایت نکات درست و ممانعت از تخریب و گسستن تاروپود زیرانداز، شست و شوی بافته را آغاز نمایید.
نکاتی در شست و شوی گلیم
یادتان باشد هرگز از آب به‌تنهایی، برای شست و شوی زیرانداز استفاده نکنید. راستی فکر کرده‌اید اگر از آب به‌تنهایی برای شستن بافته استفاده کنید، چه اتفاقی برای زیرانداز شیک شما خواهد افتاد؟
آب خالص زیرانداز را به حالت چسبندگی، دچار خواهد نمود. تازه آب به ریشه بافته خواهد رسید و ریشه زیرانداز با مرطوب شدن چندباره، دچار پوسیدگی خواهد شد. اما برای شستن زیرانداز باید یک لیتر آب و دو فنجان شامپو فرش را، در درون یک ظرف بریزیم.
آنگاه برای مخلوط کردن، آن را خوب به هم بزنید. بعد از تمام شدن آب و شامپو فرش در شروع مجدد، کار را تکرار کنید. سپس یک اسفنج را به ماده شوینده تهیه‌شده، آغشته سازید و به‌آرامی بر زیرانداز بکشید. درعین‌حال سعی کنید شستن را از ناحیه بالای زیرانداز شروع نمایید. بدین‌وسیله اجباری به راه رفتن در نقاطی که کف‌پوش را شسته‌اید، پیدا نمی‌کنید.
بازهم در مورد شست و شوی گلیم
اما ماده‌ای که با آن شست و شوی این زیرانداز را به پایان بردید، آلودگی‌های آن را جذب نموده است. حالا لازم است، نیم ساعت صبر کنید و بر روی این بافته راه نروید. همچنین بعد از این زمان از تور پرده یا یک دستمال زبر، استفاده کنید. سپس در جهت خواب بافته، آن را مالش دهید. در خاتمه برای تکمیل کار از یک جاروی دستی که زبر است یا جارویی از جنس چوب استفاده کنید. آنگاه در جهت خواب بافته، زیرانداز را جارو بکشید.
تهیه صنایع‌دستی ازجمله خرید گلیم نه‌تنها لذتی وافر به دنبال دارد، بلکه قدمی در راه تقویت هویت فرهنگ ایرانی می‌باشد. صنعت شکوهمندی که توسط انگشتان سراسر هنرمند، بانوان جوامع عشایری و روستاهای کشور پا می‌گیرد. آنگاه این نوع بافته، دلباختگی می‌آموزد و به‌سادگی با زیبایی و حسن بصری بر دل می‌نشیند. خرید این بافته شیک، مدرن و سنتی می‌تواند در جهت یادآوری هویت ایرانی و زیبایی هنرش باشد.
البته در خرید این زیرانداز باید به جزئیات آن توجه ویژه نمود. بدین‌وسیله هرگز بافتهای نامطلوب، نمی‌خرید و از این خرید احساس پشیمانی نمی‌نمایید. بی‌شک نگاره‌های پر از مفاهیم و رنگ‌آمیزی جذاب در نخستین مرحله، توجه هر بیننده‌ای را برای خرید جلب می‌کند. ولی حیف است که در خرید فقط نمای ظاهری، زیبا و دل‌انگیز بافته را مورد توجه قرار دهید. البته بهتر است که گذشته از نقش و رنگ، اصالت و منطقه بافت را نیز در نظر داشت.
خرید و فروش گلیم
درعین‌حال هر چه مرغوبیت، ظرافت، رنگ و نگاره‌های زیرانداز افزون‌تر و زیبا‌تر باشد، نقش مهمی در قیمت آن خواهد داشت. بی‌شک در خریدوفروش گلیم امکان این وجود دارد که مشتری در ابعاد و نقوش دلخواه، زیرانداز را سفارش دهد. حتی خرید و فروش گلیم در اشکال گوناگونی نظیر رومبلی، رومیزی، راهرویی، پادری و غیره قابل انجام است. البته امروزه خرید و فروش زیراندازهای سنتی دستباف، مورد توجه بیشتری می‌باشد.
این موضوع از ثابت بودن رنگ در هنگام شست و شو، همچنین مواد اولیه مرغوب و ظرافت بافت سرچشمه می‌یابد. آنگاه با خرید بافتهای شکیل‌تر از انواع ماشینی، می‌توان آنها را در چیدمان سنتی یا مدرن بکار برد. همین‌طور بازار خرید و فروش گلیم، در شهرهایی نظیر تهران، اردبیل، اصفهان، تبریز و غیره مهیای عرضه می‌باشد. حتی در این میان هرگز نمی‌توان صادرات این زیرانداز را نیز، در بازار رقابت‌ها نادیده انگاشت.
رنگین کمان زیبایی به نام گلیم
از بافته جادویی و الوان گلیم بارها و بارها گفته شد تا قدرشناس، این میراث و گنجینه کهن باشید. از نگاره‌ها و طرح‌های زیبای این بافته سخن بیان شد تا غرق هیجان مفاهیم رمزآلود آن، سر از پا نشناسید. بی‌شک در زیبایی جذاب‌ترین رنگ‌های طبیعی و مصنوعی این زیرانداز دستباف و ماشینی، سرمست شدید و ندای حیرت سر دادید.
باور کنید هرگز در کلام کوتاه نیامدیم و از انواع بافت و نقاط مختلف مرکز بافته، مطالب بسیار عنوان کردیم. بنابراین زیرو بم این فرشینه خاص را شناختید و نگاه تحسین بر بافتهای که از هنر بهره می‌گیرد، دریغ نکردید. دل بافتهای که از انگشتان پرتوان و باارزش بانوان عشایر نقش می‌یابد و برجانش نگاره‌های ماندنی و دلپسند حک می‌شود. زیرانداز باشکوهی به نام گلیم که اینک مقر آن را، در مکان‌های به‌غایت شیک خواهید دید و به تماشا می‌نشینید.
عکس‌های این محتوا را جناب آقای حسن مقیمی، جناب آقای فیروز ناصری هرسینی، سرکار خانم نظامی، سرکار خانم فلاحتی، سرکار خانم عادله نصر اصفهانی، سرکار خانم مرجان محمد حسینی و جناب آقای فواد موسوی عزیز ثبت نموده‌اند.
فرق گلیم با گبه در ظاهر آنها مشخص است. زیرا مهمترین تفاوت گلیم با گبه در بافت بدون پرز گلیم در مقابل بافت پرزدار گبه است. در متن بالا به فرق گلیم و گبه به تفصیل پرداختیم.
