مسجدهاي ايران يكي از شكفتي‌ها و جاذبه‌هاي ديدني ايران محسوب مي‌شوند، كه پس از ورود اسلام به ايران ساخته شده‌اند. اين اماكن كه به عنوان يكي از اماكن مقدس در هر دوره تاريخي بعد از اسلام در ايران به شكل‌ها و شيوه‌هاي مختلفي ساخته شده‌اند. برخي از اين بناها به عنوان شاهكارهاي معماري ايراني اسلامي شهرت جهاني داشته و هرساله گردشگران زيادي براي ديدن آنها به ايران رهسپار مي‌شوند. در ادامه متن به معرفي مسجدهاي ايران، اطلاعات ضروری برای بازدید، اولین مسجد ساخته شده در ایران، تاریخچه مسجد های ایران، سیری بر تاریخ مساجد ایران، بخش‌های مختلف مسجد، معماری مسجدهای ایرانی، انواع مسجدهای ایرانی چند ایوانی، بزرگترین و کوچکترین مسجدهای ایران کدام‌اند؟، زیباترین مسجدهای ایران و اطلاعات ضروری برای بازدید بيشتر پرداخته‌ايم.
معرفي مسجد های ایران
کدام یک از مسجدهای ایران را رفته‌اید؟ دقت کرده‌اید تحت هیچ عنوانی مسجد ایرانی خالی از زیبایی و هنر شکوهمند معماری نیست؟ دلیل اینکه مساجد ایران اینقدر زیبا و خاص هستند را باید در سیر تاریخی که در طول زمان طی کرده‌اند، دنبال کنیم. مسجدهای ایرانی هنر و ساخت خاص خود را دارند. برای همین اگر مقایسه‌ای میان مساجد ایرانی و مساجد عربی انجام دهید در طریقه ساخت گنبد، تزئینات و مقیاس‌ها تفاوت‌های خاصی را خواهید دید. آمار سرشماری مسجدهای ایران به 70000 و بیشتر می‌رسد. و ما در اینجا می‌خواهیم دایره‌ای برایتان ترسیم کنیم که تمام این مسجدها در قسمتی از آن قرار می‌گیرند. جالب است بدانید که تمام این هفتاد هزار مسجد ایرانی را می‌توان در چهار یا پنج دسته بندی خلاصه کرد.
این اعجاب و نقطه شگفتی هنر معماری است. در ادامه هر آنچه در مورد روند پیدایش مساجد در ایران، تاریخچه، معماری، انواع آن و اطلاعات ضروری برای بازدید را آورده‌ایم.
مسجدهای ایران را در تمام شهرهای آن می‌توان دید. یکی از زیباترین بناها و جاذبه‌های گردشگری هر شهری مسجد آن شهر است. حتی همانطور که می بینیم در بعضی از شهرها مانند اصفهان، یزد، تهران، مشهد، شیراز و … بیشتر از یک مسجد بسیار زیبا برای بازدید وجود دارند که در سفرهای خود باید حتما از آنها بازدید کرد. باید در میان شبستان بسیار زیبای مسجد نصیرالملک شیراز قدم بزنید یا در صحن ملکوتی مسجد امام اصفهان قرار بگیرید، یا در بدو ورود چشم به بلندای سردر مسجد جامع یزد بدوزید، تا بدانید ما داریم در مورد چه حجمی از زیبایی و شگفتی صحبت می‌کنیم.
روند پیدایش مسجد در ایران
مسجدهای ایران کاربری جدید و بدون معطلی ورود آیین اسلام به داخل کشور بودند. بعد از اسلام آوردن شهرهای مختلف، مسجد جامع به عنوان بزرگترین مسجد شهر در راستای بازار و مرکز شهرها ساخته شد. در کنار مسجد جامع هر شهر، در محلات نیز چندین مسجد کوچک نیز ساخته می‌شدند. بسیاری از مسجدهای ایرانی از اول به عنوان مسجد ساخته شدند، بسیاری از آنها بر روی آتشکده‌های زرتشتی ساخته شدند و تعدادی نیز چهارطاقی بوده‌اند. بعضی از مسجدهای ایران مانند مسجد امیرچخماق یزد، زمانی جزو باروی بیرون شهر بوده است. چون با گسترش شهر، دیگر یک مسجد پاسخگو نبوده است. برای همین مسجدها را در حاشیه و بیرون شهر می‌ساختند که به مرور در داخل بافت شهری قرار می‌گرفتند.
حتما می‌دانید که اولین مسجد به دستان پیامبر اکرم اسلام، حضرت محمد (ص) ساخته شده است. برای همین منبع الهام ساخت بیش از 90 درصد مسجدهای ایران از مسجد ساده‌ای بوده که پیامبر اکرم (ص) ساخته است.
البته این را باید مد نظر داشت که مسجد مدینه در ساده‌ترین حالت ممکن ساخت و ساز قرار داشته است. گفته می‌شود که برای ساخت اولین مسجد برای پیروان آیین اسلام در مدینه، شخص حضرت محمد (ص) به یاران خود دستور داد که نزدیک کوه را بشکافند و سنگ‌های آن را برای ساختن دیوارها به محل بیاورند (آنچه ما نیز بعدها در معماری بوم‌آورد داشته‌ایم) سپس خود ایشان سنگ‌ها را بر روی هم می‌گذاشتند و ارتفاع دیوار را مقداری بلندتر از یک انسان در نظر می‌گرفتند(اصل مردم واری در معماری ایرانی). برای پوشاندن سقف‌ها نیز از تیرهای چوبی استفاده می‌کردند و روی آن را به جای قدره که دوخ و بوریای ویژه پوشش بوده است، با شوره نی و پُیزُر و پوست چهارپایان می‌پوشاندند.
اولین مسجد ساخته شده در ایران
نخستین مسجد ساخته شده در ایران، مسجد جامع فهرج است. البته باید دقیق‌تر بگوییم که اینجا اولین ساختمانی است که از اول به عنوان مسجد ساخته شده است و داخل آن تغییر زیادی ایجاد نشده است که چهره اول آن را مخدوش کرده باشد. وگرنه بودند شهرهایی که قبلتر از فهرجیان اسلام آوردند و از ساختمان های موجود یا ساختمان های نیمه کاره به عنوان کاربری خدا خانه یا مسجد استفاده می‌کردند. اما اولین مسجدی که از ابتدا به عنوان مسجد پایه‌ریزی شد، مسجد جامع فهرج است. در کنار مسجد جامع فهرج، ما مسجد جامع یزد خواست که بر روي ها ساخته شده‌اند، مسجد جامع بروجرد که آتشگاهی نیمه ویران بوده و مسجد نیریز و مسجد سرکوچه محمد نایین را داریم که مهرابه بوده‌اند.
مسجدهای ایران در بدو شروع ساخت و ساز از اولین مسجد اسلام که مسجد مدینه بوده است، الهام می‌گرفتند. مسجد مدینه اگرچه ساده بود اما اصول خاصی در ساخت بخش‌های مختلف آن به کار رفته بود.
بعد از مسجد فهرج، مسجد تاریخانه دامغان از قدیمی‌ترین مساجد ایران بشمار می‌رود.
تاریخچه مسجد های ایران
وقتی می‌خواهیم در مورد تاریخچه مسجدهای ایران صحبت کنیم، یعنی می‌خواهیم در مورد بازه زمانی به مقدار 1400 سال حرف بزنیم. برای همین تاثیر چند فاکتور بر روی معماری و ساخت مساجد اهمیت پیدا می‌کند. مسجدهای ایرانی به این شکل که امروزه می‌بینیم نبوده‌اند و به مرور زمان بخش‌های مختلف از جمله گنبد، حوض‌خانه، مناره و … به آنها اضافه شده‌اند. در ابتدا که مسجدهای ایران ساخته می‌شدند، از نظر اندازه نسبت به دیگر ساختمان‌های موجود در شهر بزرگتر بودند.
متمایز بودن مسجد، نسبت به خانه‌ها
همین برای قابل تشخیص بودن ساختمان مسجد کافی بود که مردم و افرادی که از بیرون شهر می‌آمدند، بدانند که مسجد کدام ساختمان است. اما به مرور با زیاد شدن ساخت و سازها و گم شدن مسجد در بافت شهری، تصمیم گرفتند که برای مساجد در دو طرف حالت منار و گلدسته ایجاد کنند. این هم خود نظریه‌ای معقول است. در حالیکه قرار دادن مناره‌ها و بخش‌های مسجد به مرور کاربرد سازه‌ای و پاسخگویی فضایی نیز داشته است. ايده و فكر مناره و گنبد را از انسان در حال دعا يا همان انساني كه در حال مناجات دستان خويش را به سوي آسمان برآورده، الهام گرفته شده است. اين موضوع به عارفانه و روحاني بودن بنا كمك مي‌كرد.
عنصرهای اصلی مسجد ایرانی
اما اگر بخواهیم ته‌رنگ مسجدهای ایران از زمان پیدایش را مشخص کنیم، می‌توانیم به سه عنصر پایدار اشاره کنیم. این سه عنصر گنبدخانه، ایوان و سرپوشیده‌های کشیده که طنبی نام داشته‌اند هستند. این سه عنصر از ابتدا در ساختار آتشکده‌ها و گیری‌ها و مهرابه‌ها وجود داشت. اما به مرور جایگاه خود را در ساخت مسجدهای ایران پیدا کرد. تغییرات ایجاد شده در آنها، از جمله اینکه گنبدخانه را برای محل عبادت انتخاب کردند و دیوار رو به قبله را بستند، سبب شد که شاهد افق جدیدی برای مسجدهای ایران باشیم. از زمانی که شبستان‌های ستوندار به مسجدهای ایران اضافه شدند، زیبایی مساجد ایرانی دوچندان شد.
اینکه شبستان ستوندار اضافه شد، برای این بود که دیگر فضاهای بیرون پاسخگوی جمعیت نمازگزار نبود. از طرفی مساجد ساخته شده در مناطق سرد نیاز به فضاهای داخلی بیشتر داشت. برای همین شبستان‌های ستوندار با سقف‌های طاقی ایجاد کردند که صف نمازگزاران با شکوه هرچه بیشتر در داخل مسجدهای ایران امکان‌پذیر باشد.
سیری بر تاریخ مسجدهای ایران
اگر بخواهیم مروری کلی بر ساخت مسجدهای ایران داشته باشیم در قالب چند دهه تاریخی می‌توانیم این کار را انجام دهیم. حتی امروزه نیز تحقیقات بر روی معماری و هنر مسجدهای ایرانی ادامه دارد. اما آنچه محققان در مورد ساخت و سیر تاریخی مسجدهای ایران به توافق رسیده‌اند را در ادامه خواهیم آورد.
-
آغاز سده سوم هجری:
آغاز سده سوم هجری، در واقع آغاز گسترش شهرها و آبادی‌های داخل ایران بود. از این زمان به بعد شاهد پیدایش مساجد با ته رنگ ابومسلمی در داخل کشور هستیم. عضو اصلی مشخص کردن مسجد در این دوران، گنبدخانه بود که گاه به صورت کوشک‌مانند ایجاد می‌شد، که می‌توان به مسجد جامع بروجرد یا مسجد جامع گلپایگان اشاره کرد. نوع دیگری از گنبدخانه‌ها به صورت طبقه‌ای و اشکوبی ساخته می‌شدند که یکی از طبقات آن برای حضور بانوان بوده است. از قسمت پشت محرا‌ب‌ها نیز برای نگهداری قرآن استفاده می‌کردند. از جمله مسجدهای ایران در این طرح می‌توان به مسجد میدان ساوه اشاره کرد که هنر دوره‌ی صفوی نیز در آن دیده می‌شود.
-
سده سوم تا چهارم هجری:
مسجدهای ایران در این بازه زمانی نیز مانند گذشته انجام می‌شد. با این تفاوت که حجم زیبایی‌ها و تزئینات به کار رفته در داخل مساجد بیشتر و ظریف‌تر می‌شد. حجم ریزه‌کاری‌های هنری و نغزکاری‌هایی که در این زمان‌ها در مسجدهای ایرانی به کار می‌رفت در دوره آل کاکویه و آل بویه به اوج خود می‌رسد. شبستان‌های مسجد جامع اصفهان به این دوره تعلق دارد. حتی گفته می‌شود که دیگر بعد این دوره‌های تاریخی، دیگر مانند این تزئینات را در مساجد ندیده‌ایم. در این دوران مساجد کوشکی (منظور گنبدخانه تکی) در برخی شهرها ساخته می‌شد که از میان آنها می‌توان به مسجد جامع بروجرد اشاره کرد.
-
سده پنجم هجری
از این زمان به بعد می‌بینیم که گنبدخانه‌ها و شبستان‌ها در مسجدهای ایران در کنار هم آورده می‌شوند. در اکثر مواقع محل قرارگیری گنبدخانه در پشت ایوان یا پیشان بوده است. در این زمان خواجه نظام الملک در مسجد جامع اصفهان تغییراتی ایجاد می‌کند. بدین صورت که چند ردیف از ستاوند شبستان را برمی‌دارد و به جای آنها، گنبدخانه‌ای می‌سازد. البته همانطور که می‌دانید امروزه در داخل این مسجد، دو گنبد خانه وجود دارد. گنبدخانه بعدی را تاج‌الملک فیروزان شیرازی که با خواجه نظام الملک ستیز و چشم و هم چشمی داشته است، اضافه کرده است. ایوان جلوی این گنبدخانه‌ها امروز بخش مهم و پیوسته داخل مسجد به حساب می‌آیند.
-
سده هفتم هجری
شاهد ظهور مسجدهای ایرانی یک ایرانی هستیم. به دنبال اینها انواع مساجد چهار ایوانی و یک ایوانی نیز ساخته می‌شد. به طوری که بیشتر مسجدهای ساخته شده از این دوران به صورت چهار ایوانی ساخته می‌شدند. حتی اگر مسجدی به این شیوه ساخته نمی‌شد، احساس می‌کردند که یک چیزی کم دارد و باید کامل شود.
-
سده نهم هجری
شروع دوباره مسجد یک ایوانی را در این سده به بعد داریم. از جمله مسجدهای ایرانی ساخته شده در این دوران، مسجد جامع نوپا مسجد امیرچخماق یزد است. این مسجد شبیه چهار ایوانی است اما در اصل یک ایوان دارد و دیگر ایوان‌مانندها، درایگاه مسجد هستند نه ایوان. این مساله نیز ناشی از همان بحثی است که گفتیم، که ساختن مساجد غیر چهار ایوانی گویی ناقص بود.
بخش‌های مختلف مسجدهای ایران
-
سردر ورودی:
این بخش از مسجد برای وارد شدن به داخل صحن مسجد است. سردر رفیع مسجد جامع یزد را دیده‌اید؟ از دور که نگاه می‌کنید سردر مسجد را می‌بینید. انواع سردرها با تناسبات مختلف را می‌توان در مسجدهای ایران دید.
-
صحن
نمی‌توان گفت که تمام مساجد صحن دارند. اما یکی از زیباترین بخش‌های مسجدهای ایرانی صحن یا حیاط داخل مسجد است. از جمله مساجد بدون حیاط می‌توان به مسجد شیخ لطف الله در شهر زیبای اصفهان اشاره کرد. صحن و حیاط مساجد ایرانی با داشتن حوض‌های بسیار زیبا و درخت‌های بلند و زیاد به راستی برای انسان آرامش می‌آورد. یکی از زیباترین حیاط‌های مسجدهای ایرانی در مسجد جامع سنندج قرار دارد. حیاط کوچکی که یک حوض بسیار زیبا در وسط آن قرار دارد. در کنار در رواق‌های این مسجد، سکوهایی برای نشستن وجود دارد که بازدید از آنجا، در هر فصلی به راستی روح‌نواز است.
-
گنبد
البته که بسیاری از مسجدهای ایرانی از پوشش گنبد در بخش‌های مختلف آن مخصوصا گنبدخانه استفاده شده است. اما گنبد در واقع تکنیکی برای مناطق گرم و بیابانی بوده است. همانطور که در خانه‌های قدیمی و مدارس و حتی بازارها نیز گنبد به کار رفته است. برای همین در مناطق سردسیر درختان به صورت بام تخت و تیرپوش ساخته می‌شدند. از جمله این مساجد، می‌توان به مسجد ملا رستم و معزالدین، مسجد مهرآباد، مسجد میاندوآب و مسجد خوانسار اشاره کرد.
-
شبستان ستوندار
نام دیگر این عضو از مسجدهای ایران ستاوند بوده است. شبستان‌ها به صورت ستوندار ساخته می‌شدند. اینجا جایی برای قرارگیری صف‌های پشت سر هم نمازگزاران بوده است. برای پوشش بالای شبستان‌ها از طاق بهره می‌بردند که هر کدام از آنها نیروهای رانشی طاق کناری خود را خنثی می‌کرد. البته که سقف‌های تیرپوش و تخت را نیز در معماری مسجدهای ایران در شهرهای سردسیر داریم.
-
ایوان
باید نام مسجدهای ایرانی دو ایوانی، چهار ایوانی، یک ایوانی و سه ایوانی را شنیده باشید. ایوان یکی از بخش‌های بسیار مهم در مساجد ایرانی است. ایوان همان جایی است که سقف آن نسبت به دیگر قسمت‌ها بلندتر است. به داخل پیشروی کرده است و در نهایت به گنبدخانه‌های داخل مسجد می‌رسد. از زیباترین بخش‌های هر مسجدی که باید حتما از آن دیدن کنید، ایوان‌ها هستند.
-
وضوخانه
از گذشته‌های بسیار دور نه تنها در مسجدهای ایرانی که در هر محل عبادت و پرستشگاهی، مکانی برای شست و شو و دور کردن پلیدی‌ها ایجاد می‌کردند. محال ممکن است که یک مسجد، وضوخانه نداشته باشد. حتی برای نماز‌خانه‌های کوچک نیز باید فضای طهارت و شستشوی مناسب را تدبیر کرد. دین اسلام بیش از هر دین و آیین دیگر بر اهمیت پاکیزگی اصرار دارد. این وضوخانه را در معماری ایرانی پادیاو می‌نامند. پادیاوها را گاه به صورت گودال باغچه در داخل زمین می‌ساختند که آب کاریزها و قنات‌ها به آن برسد و همیشه آب برای شستشو در مسجد وجود داشته باشد.
معماری مسجدهای ایرانی
معماری مسجدهای ایرانی؛ معماری بناهای مذهبی است. در شیوه‌های مختلف تزئینات مختلف برای ساخت و ساز مسجدها به کار می‌رفته است. اما چند اصل واحد در تمام مساجد ایرانی وجود دارد که رعایت شده است. معماری ایرانی یعنی معماری استفاده از معماری بوم‌آورد، یعنی معماری درونگرا یا برونگرا، یعنی معماری گنبدخانه، حوض‌خانه و چهارباغ‌ها. در هیچ مسجدی نمی‌توان از نقوش چهره انسان‌ها یا پرتره‌نگاری بر روی جداره‌ها استفاده کرد. این در حالی است که تزیینات بسیار زیبای معرق، کاشی معقلی، کاشی هفت‌رنگ، گچبری، مقرنس، کاربندی و … در مساجد به کار رفته است که زیبایی فوق‌العاده‌ای دارند. در کنار اینها خطاطی و به کار بردن نقوش اسلیمی در بخش‌های مختلف نیز به چشم می‌خورد که کاملا سنجیده و مناسب هستند.
انواع مسجدهای ایرانی چند ایوانی
در کل از نظر داشتن ایوان، چهار دسته مسجد داریم. قدیمی‌ترین مسجدی که به صورت چهار ایوانی ساخته شده است، مسجد جامع زواره(مسجد پامنار زواره از دیگر مساجد این شهر است) است. اگرچه به این گفته هم گمان‌هایی وارد است، اما در حال حاضر قدیمی‌ترین مسجد چهار ایوانی داخل کشور، همین مسجد است. مساجد دو ایوانی مانند مسجد ملک زوزن و مسجد فرومد را به سده هفتم نسبت می‌دهند. گفته می‌شود که پیش‌تر از این تاریخ، مسجدهای ایرانی دو ایوانی نداریم.
نکته جالب در مورد مسجدهای ایرانی دو ایوانی این است که آنها را تنها در خراسان می‌توان دید. شاید به شیوه خراسانی تعلق دارند. البته در شهرهای مختلف نیز این نوع مساجد دو ایوانی دیده می شود اما اینگونه نبوده است که از اول به این صورت ساخته شوند و در نتیجه تغییر و دستکاری، این شکل را به خود گرفته‌اند. این را هم بدانید که بسیاری از مساجد چهار ایوانی امروزی مانند مسجد نو شیراز و مسجد جامع اصفهان، در ابتد مسجد شبستانی بوده‌اند که به مرور دهانه‌ها و چشمه‌های شبستان‌های آنها جای خود را به ایوان‌ها و گنبدخانه‌ها داده‌اند.
مساجد تک ایوانی یا چند ایوانی؟
مساجد تک‌ایوانی نیز مانند مسجد جامع یزد و مسجد جامع سمنان یک ایوان در پیش گنبدخانه خود دارند. نمی‌توان گفت که اول مساجد تک ایوانی بودند، بعدها مساجد دو یا چهار ایوانی ایجاد شدند. مسجد جامع ورامین چهار ایوانی است در حالی که پیش‌تر از مسجد جامع یزد ساخته شده است. برای همین احتمال زیاد تعداد ایوان‌ها وابسته به مساحت، شیوه معماری دوران و شرایط اقلیمی دارد. شیوه ساخت مسجدهای ایرانی یک ایوانی تا دهه‌های اخیر نیز ادامه داشته است. اگرچه امروزه ما معماری مدرن را در ساخت و ساز مساجد نیز به کار می‌بریم. اما هیچگاه ایوان، گنبدخانه و محراب را از ساختار مسجدها نمی‌توانند حذف کنند. برای همین به دنبال احیای آنها با فنون و تکنولوژی جدید هستند. مسجد جامع تهران و مسجد جامع رجبعلی نیز به صورت یک ایوانی ساخته شده‌اند.
بزرگترین و کوچکترین مسجدهای ایران کدام‌اند؟
شاید برایتان جالب باشد که بزرگترین و کوچکترین مسجد ایران کدام مساجد هستند. بر طبق بررسی‌هایی که بر روی مساجد ایرانی انجام شده است، بزرگترین مسجد ایران، مسجد نو یا مسجد اتابک است که در شهر دوست‌داشتنی شیراز قرار دارد. زمان ساخت این مسجد به دوران اتابکان برمی‌گردد. این مسجد به ثبت آثار ملی ایران درآمده است و آن را به عنوان بزرگترین مسجد ایران می‌شناسند که مساحتی در حدود 20000 متر مربع را به خود اختصاص داده است. شیراز شهر تحسین‌برانگیز مساجد قدیمی مانند مسجد نو، مسجد عتیق، مسجد جامع وکیل و مسجد نصیرالملک است.
و اما کوچکترین مسجد در میان مسجدهای ایران، مسجد آرد و خرما در اردکان یزد است. آدرس این مسجد در خیابان امام خمینی و کوچه دروازه میرمحمد صالح است. جالب است بدانید که طول این مسجد سه متر و طول آن 5.5 متر است. معماری کوچکترین مسجد ایران که 16.5 متر مربع مساحت دارد، ساده است و تاریخ ساخت آن را به دور دوره صفویه یا قاجار نسبت می‌دهند.
زیباترین مسجدهای ایران
مسجدهای ایران تمامشان زیبا و جذاب هستند. این جمله‌ای است که در پایان بازدید از بسیاری از مساجد داخل کشور خواهید گفت. هر کدام از مسجدهای ایران در یک هنر و فن خاص به اوج می‌رسد و سبب شگفتی می‌شود. اما ما در اینجا لیستی از زیباترین مسجدهای داخل کشور را خواهیم آورد. که در طول عمر خود باید بارها از آنها دیدن کنید.
منظورمان مسجد نصیرالملک شیراز است که به سبب رنگ سنگ مرمر و کاشی‌کاری‌هایی که در ساخت آن به کار رفته است، بدین نام خوانده می‌شود. تمام توریست‌های داخلی و خارجی خود را به شبستان اصلی این مسجد می‌رسانند. جایی که نور بر سطح ستون‌های شیاردار می‌تابد و رقصی از تمام نورها بر روی کف آن ایجاد می‌شود. آدم دلش می‌خواهد ساعت‌ها در این شبستان زیبا به راز و نیاز بپردازد. اگر می‌خواهید شاهد این صحنه باشیدف قبل از ظهر خودتان را به داخل مسجد برسانید. جایی بی‌نظیر برای گرفتن عکس و سلفی.
محال ممکن است نام این مسجد زیبا در ضلع شرقی میدان نقش جهان به گوشتان نخورده باشد. گنبد لاجوردی آن از دور نظر بینندگان را به خود جذب می‌کند. حال داخل آن که بروید و زیر نقش و نگارهای سقف آن که قرار بگیرید، متوجه ملکوتی بودن این مسجد خواهید شد. این مسجد مناره ندارد. آیا می‌دانستید که گنبد مسجد شیخ لطف الله، گردترین مسجد در کل دنیا است؟
نام دیگر آن مسجد شاه عباسی است. وقتی از مسجد شیخ لطف الله دیدن می‌کنید، حتما باید از مسجد شاه نیز واقع در ضلع جنوبی میدان نقش جهان بازدید کنید. مهمترین مسجد شهر اصفهان این مسجد است که سالانه هزاران نفر از آن بازدید می‌کنند. در میان مسجدهای ایران، یکی از زیباترین‌ها است که به صورت 4 ایوانی است. البته در ابتدا شبستانی بوده است و به مرور به این شکل درآمده است. هر کدام از ایوان‌ها نام و تزئینات خاص خود را دارند.
سری می‌زنیم به مساجد زیبای شهر کاشان، البته باید بگوییم مسجد مدرسه آقابزرگ کاشان، چون اینجا هر دو کاربری را دارد. مسجد بسیار زیبایی که یک گودال باغچه بی‌نظیر در داخل خود دارد. اینجا متعلق به دوره قاجار است. در هوای گرم که به داخل گنبدخانه آن بروید، هوای خنک را احساس خواهید کرد که نتیجه عبور دادن هوا از روی حوض و کشاندن آن به فضاهای داخلی است. مسئله ای که معماری پایدار و سبز همواره به دنبال آن است.
-
مسجد رنگونی‌های آبادان
این مسجد نوع متفاوتی از مسجدهای ایران است که سبک معماری هندی در آن به کار رفته است. ورودی آن انگار ورودی یک کاخ سلطنتی است. آرایه‌های تزئینی محراب آن را باید حتما از نزدیک ببینید.
این مسجد را با نام‌های مسجد جهانشاه و مسجد آبی نیز می‌شناسند. گنبد زیبای آن را می‌توان از دور دید. مسجد کبود به دوران درخشان قراقویونلوها برمی‌گردد که به دستور صالحه خانم که دختر جهانشاه بوده است ساخته شده است. متاسفانه در طول زمان، زلزله آسیب‌هایی به ساختمان وارد کرده است که البته در سالهای اخیر بازسازی‌های خوبی بر روی آن صورت گرفته است.
اینجا نیز از دیگر جاذبه‌های بسیار دیدنی شهر شیراز است. ستون‌های شیاردار مارپیچی آن را بارها در عکس‌های بسیار آن دیده‌اید. آیا می‌دانید که پروسه ساخت این مسجد حدود 20 سال طول کشیده است؟ مسجد وکیل در میان مسجدهای ایران جزو شاهکارهای معماری زندی است که 48 ستون بسیار زیبا در شبستان آن قرار دارد. مسجد وکیل یک مسجد دو ایوانی است.
مناره‌های 52 متری این مسجد از دور خود را نشان می‌دهد. این مناره‌ها بسیار رعنا و خوش ساخت هستند. برای جلوگیری از رانش آنها در دو طرف ورودی، تویزه‌هایی به ساختمان اضافه شده است. خود این مناره نیز برای جلوگیری از رانش ایوان ورودی مسجد ساخته شده‌اند. مسجد جامع یزد از مشهورترین مسجدهای ایران است که سنگ بنای آن به دوره ساسانیان برمی‌گردد. خوشنویسی‌های نفیسی از جمله خطوط کوفی، کاشی‌کاری و قرینه سازی در داخل این مسجد به کار رفته است. گفته می‌شود صد سال طول کشیده است تا مسجد به شکل امروزی آن درآید. پس دیگر چه انتظاری از این شاهکار معماری مسجدهای ایرانی دارید؟
-
مسجد گوهرشاد
نمی‌توان از زیباترین مسجدهای ایران صحبت کرد و پای مسجد گوهرشاد مشهد به میان نیاید. یکی از مشهورترین مسجدهای ایران است که در زمان تیموریان ساخته شده است. این مسجد در جوار حرم اما رضا (ع) قرار دارد. زیبایی‌های این مسجد از جمله گنبد لاجوردی فوق‌العاده آن از یک طرف و بودن در کنار حرم امام رضا از سمت دیگر، سبب شده است که این مسجد به یکی از پربازدیدترین مسجدهای ایران تبدیل شود.
اطلاعات ضروری برای بازدید
مسجدهای ایران برای تمام مردم و به صورت رایگان (مگر در مواردی که داخل مسجد موزه یا کاربری خاصی وجود داشته باشد) است. اگر به مسجد گردی و بازدید از مسجدهای تاریخی ایران علاقمند هستید، بهتر است که در سفرها و بازدیدهای خود یک اولویت بندی داشته باشید. بدین صورت که در سفر به یک شهر از تمام مساجد داخل آن شهر دیدن کنید سپس به تحلیل و مقایسه آن با همدیگر بپردازید. این کار به شما کمک می‌کند که در بازدیدهای بعدی خود تحیلی بهتری از ساختار مساجد ایرانی داشته باشید.
در هنگام بازدید از مسجدهای ایران، حتما رعایت شئونات اسلامی و مذهبی را رعایت کنید. برای رفتن به داخل شبستان و حوض‌خانه بهتر است که با وضو وارد شوید. اول از همه، داخل حیاط و صحن را به خوبی بازدید کنید. سپس وارد گنبدخانه و شبستان‌های مسجد شوید. حال اگر در یکی از دهانه‌های ملکوی داخل مسجد نیز نماز بگذارید که چه عالی.
اماكن مقدس و عبادتگاه‌ها هميشه براي مردم و ايرانيان ارزش وافري داشته است. ايرانيان در طول تاريخ به هر دين و يا مذهبي معتقد بودند، عبادتگاه‌هاي خود را به زيبا‌ترين شكل مي‌ساختند و مي‌آراستند. پس از ورود اسلام به ايران، ايرانيان كه خود يكتا پرست بودند به اين دين آسماني گرويدند و مسلمان شدند. با مسلمان شدن ايرانيان، براي عبادت و پرستش خداوند، مساجدي ساختند و با هنر‌هاي ايراني نظير كاشي‌كاري، گچبري و منبت كاري آن را مي‌آراستند.
هنر اسلامی
فرهنگ و هنر ايراني با ورود اسلام شاخه‌اي زيبا به خود گرفت و هنر اسلامي نام گرفت. مساجد در دوران‌هاي مختلف تاريخي با تفكر و فرهنگ همان دوره تزئين و ساخته مي‌شدند. اگر نگاهي به تمام نقاط ايران بيندازيم مساجد تاريخي و قديمي خواهيم ديد، كه برخي از آنها شهرت جهاني و بين‌المللي دارند. همچون مسجد كبود تبريز و يا نصير‌الملك شيراز. در دوران صفويه و به دليل رسمي شدن مذهب اسلام و شيعه به عنوان مذهب رسمي كشور، مساجدي بنا شد. كه نظير آن را مي‌توان در شهر اصفهان مانند شيخ‌لطف الله نام برد.
