شهر مشهد مرکز استان خراسان رضوی یکی از کلان‌شهرهای ایران و از معروف‌ترین مقاصد گردشگری ایران است. دیدنی های مشهد مجموعه کاملی از جاذبه‌های مذهبی، تاریخی، طبیعی و تفریحی را شامل می‌شود. ما در این مطلب ابتدا به اختصار تاریخچه مشهد و نکاتی از قبیل نام قدیم مشهد در زمان امام رضا(ع) را بیان می‌کنیم. پس از آن به ارائه اطلاعات کلی اعم از مساحت مشهد و جمعیت مشهد می‌پردازیم. پس از معرفی شهر مشهد به معرفی سوغات مشهد و صنایع دستی مشهد می‌پردازیم. و در بخش بعد اطلاعات کاملی در مورد حمل و نقل عمومی مشهد و مترو مشهد ارائه می‌کنیم. در ادامه دیدنی های مشهد اعم از اماکن مذهبی، آثار تاریخی، جاذبه‌های طبیعی، پارکها، موزه‌ها و مراکز تفریحی را معرفی می‌کنیم. در این بخش جاهای دیدنی مشهد با مترو را نیز معرفی خواهیم کرد. این مطلب را با ارائه نکاتی در مورد سفر به مشهد و اقامت در مشهد به پایان می‌بریم.
تاریخچه مشهد
تا پیش از شهادت امام رضا(ع) شهری به این نام وجود نداشته است. این منطقه طوس نام داشته که همین نام نیز اولین بار در متون تاریخی مربوط به اوایل دوره اسلامی دیده می‌شود. در متون تاریخی از دو شهر تابران و نوغان طوس نام برده شده است. اما نام مشهد رضوی اولین بار در قرن سوم هجری قمری در کتاب “عیون اخبار الرضا” آمده است. تاریخ این شهر نیز مانند سایر شهرهای ایران فراز و نشیب بسیاری داشته است. به عنوان مثال مؤسس سلسله غزنویان، سبکتکین در زمان فتح این منطقه حرم امام رضا(ع) را ویران می‌کند. بعدها پسرش سلطان محمود این بارگاه را بازسازی می‌کند.
در زمان سلطان سنجر سلجوقی این شهر از لحاظ مذهبی و اقتصادی مورد توجه ویژه قرار داشت. اولین گنبد حرم امام رضا (ع) نیز در همین زمان احداث شد. در زمان حکومت شیعه صفوی نیز رونق و آبادانی شهر تداوم داشت. تا جایی که در زمان نادرشاه افشار به عنوان پایتخت انتخاب شد. گلدسته طلایی صحن انقلاب، ایوان طلا و سقاخانه نیز توسط نادرشاه احداث شد. در دوره قاجار و پهلوی در دوره های کوتاه مدت افرادی در این شهر اعلام استقلال می‌کردند اما در نهایت توسط دولت مرکزی سرکوب می‌شدند. اما در تمام این دوره‌های تاریخی این شهر همراه در حال توسعه بوده است.
نام قدیم مشهد در زمان امام رضا (ع) چه بود؟
نام قدیم مشهد در زمان امام رضا(ع) “سناباد” بوده است. در حقیقت بنا بر متون تاریخی پیکر امام رضا(ع) در آرامگاه هارونی سناباد نوغان دفن شد. بعدها به مرور زمان این مکان میان مردم به “مشهد الرضا” معروف شد. کم کم این منطقه گسترش یافت و در زمان شاه طهماسب صفوی جمعیت زیادی به این منطقه نقل مکان کردند و در نتیجه نام مشهد به معنی محل شهادت برای آن ماندگار شد.
مشخصات شهر مشهد
این شهر مرکز استان خراسان رضوی در شمال شرق ایران قرار دارد. این شهر به واسطه وجود بارگاه امام هشتم شیعیان به عنوان “پایتخت معنوی ایران” انتخاب شده است. مساحت مشهد حدود 351 کیلومتر مربع و جمعیت مشهد بیش از 3 میلیون نفر برآورد شده است. این شهر پس از شهر تهران دومین شهر بزرگ و پرجمعیت ایران است. شهر سرخس از شرق و شمال شرقی، شهر تربت جام از جنوب شرقی، شهر فریمان از جنوب، شهر نیشابور از غرب و جنوب غربی، شهر درگز از شمال غربی، شهر چناران از غرب و شمال غربی و شهر کلات از شمال همسایگان این شهر هستند.
اقلیم شهر مشهد
شهر مشهد دارای اقلیم معتدل متمایل به سرد و خشک است. این شهر دارای تابستان گرم و خشک و زمستان سرد و مرطوب است. بالاترین دمای ثبت شده در تابستان این شهر 43 درجه سانتی‌گراد و کمترین دمای ثبت شده در زمستان 23- درجه سانتی‌گراد است.
مردم شناسی مشهد
ساکنین شهر مشهد غالباً فارس بوده و تنها 10 درصد مردم این شهر از اقوام دیگر اعم از ترک، کرد، بلوچ و عرب هستند. اما این شهر دارای بیشترین آمار مهاجرین افغان در ایران است. مردم این شهر غالباً به زبان فارسی با لهجه مشهدی صحبت می‌کنند. لهجه مشهدی شاخه‌ای از فارسی دری است و در آن لغات اصیل بسیاری وجود دارد. اکثریت مردم این شهر شیعه دوازده امامی هستند. اما جمعیت اندکی از اقلیت‌های دینی اعم از یهودی، ارمنی و بهایی نیز در این شهر حضور دارند.
سوغات مشهد
زعفران، زرشک، نبات، ادویه‌های مختلف، هل و خشکبار معروف ترین سوغات مشهد هستند. خوراکی های خاصی نظیر آبنبات زنجبیلی، شیرینی پادرازی و آبنبات جیلی بیلی هم در بیشتر فروشگاه‌ها عرضه می‌شوند. علاوه بر آن زیورآلات و به خصوص انگشتر عقیق و فیروزه نیز سوغات این شهر محسوب می‌شوند. صنایع دستی مشهد اعم از محصولات سنگی هرکاره، گلیم، نمد و قالی را نیز می‌توان به عنوان سوغات انتخاب کرد. محصولات مذهبی اعم از سجاده و تسبیح نیز به خاطر فضای معنوی شهر به عنوان سوغات انتخاب می‌شوند.
صنایع دستی مشهد
محصولات سنگی هرکاره قدیمی‌ترین صنایع دستی مشهد است که امروزه رونق چندانی ندارد. هرکاره نام سنگ سیاه خاصی است که از معدنی در روستای زکریا استخراج می‌شود. معروف ترین محصولی که از سنگ هرکاره تولید می‌شود دیگ سنگی است. به دلیل وجود مواد معدنی در سنگ هرکاره پخت غذا در این دیگ های سنگی خواص بسیار زیادی دارد. البته امروزه محصولات زینتی مانند کتیبه و گلدان نیز از این سنگ تولید می‌شود. این محصول بیشتر در فروشگاه‌های صنایع دستی نزدیک پارک کوهسنگی عرضه می‌شود. گلیم، نمد، قالی، زیورآلات عقیق و فیروزه، محصولات هنر پوستین دوزی و تابلوهای نقره سایر صنایع دستی این شهر هستند.
حمل و نقل عمومی مشهد
شهر مشهد به عنوان دومین شهر بزرگ و پرجمعیت ایران دارای سیستم حمل و نقل عمومی بسیار کارآمدی است. اتوبوسرانی، تاکسیرانی و شرکت مترو بخش‌های مختلف سیستم حمل و نقل عمومی مشهد هستند. سامانه اتوبوسرانی این شهر بسیار گسترده و پیشرفته است تا جایی که حتی روستاهای اطراف نیز از خدمات اتوبوسرانی و در برخی مسیرها مینی‌بوس بی‌بهره نیستند. چندین خطوط اتوبوس تندرو (BRT) نیز به تازگی در این شهر راه‌اندازی شده است. ساعت کار اتوبوسرانی مشهد به طور معمول از ساعت 6 صبح تا 21 شب است. البته بر حسب نیاز مردم به عنوان مثال در اسفندماه این ساعات کاری افزایش پیدا می‌کند. تاکسیرانی این شهر نیز با بیش از 14000 تاکسی در سیستم حمل و نقل عمومی این شهر نقش بسزایی دارد. مترو مشهد جدیدترین عضو سیستم حمل و نقل عمومی این شهر است که از سال 1389 آغاز به کار نموده است.
مترو مشهد
قطار ریلی شهری پس از شهر تهران در سال 1389 در شهر مشهد راه‌اندازی شد. البته این شهر تنها شهر ایران است که در آن قطار سبک شهری (LRT) وجود دارد. 4 خط مترو برای این شهر پیش‌بینی شده که در حال حاضر سه خط آن فعال است. خطوط مترو مشهد عبارتند از:
- خط LRT: از فرودگاه شهید هاشمی نژاد تا منطقه وکیل آباد به طول 24 کیلومتر
- خط دو مترو: از انتهای طبرسی شمالی تا میدان فضل بن شاذان به طول 5/14 کیلومتر
- و خط سه مترو: از شهرک ابوذر تا قاسم آباد به طول 5/28 کیلومتر
- خط چهار مترو: از شهرک شهید رجایی به آرامگاه خواجه ربیع به طول 5/17 کیلومتر
دیدنی های مشهد
برای اینکه بتوانیم بهتر به جاهای دیدنی مشهد بپردازیم، به بخش‌های مذهبی، تاریخی، طبیعی و موزه دیدنی های مشهد را تقسیم می‌نماییم.
جاهای دیدنی مذهبی مشهد
حرم امام رضا در مشهد
حرم امام رضا (ع) مهمترین جاذبه مذهبی مشهد و ایران است. مجموعه حرم رضوی از بخش‌های مختلفی اعم از هفت صحن و رواق‌های وسیع، مسجد گوهرشاد، موزه های آستان قدس رضوی، سالن غذاخوری، دو کتابخانه، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، چهار مدرسه علوم دینی و یک قبرستان تشکیل شده است.
آرامگاه های مشهد
در فهرست جاهای دیدنی مشهد چندین آرامگاه تاریخی وجود دارد. آرامگاه خواجه ربیع، آرامگاه پیر پالاندوز و گنبد سبز معروف ترین بقعه های تاریخی این شهر هستند. آرامگاه خواجه اباصلت و آرامگاه خواجه مراد نیز در مسیر مشهد-فریمان قرار دارند.
باغ موزه نادری
باغ موزه نادری مشهد یکی از دیدنی های مشهد در نزدیکی حرم امام رضا است. به عبارت دیگر آرامگاه نادر شاه و حرم امام رضا در شهر مشهد فاصله اندکی دارند. عکس باغ نادری مشهد با مجسمه معروف نادرشاه سوار بر اسب یکی از معروف‌ترین تصاویر مشهد است
آرامگاه نادر شاه افشار
رامگاه نادرشاه افشار در شهر مشهد، یادآور اقتدار مردی است که زمانی سرزمین هند را فتح کرد، اما با وجود آن همه اقتدار و عظمت فرزند خود را کور کرد.
امامزاده های مشهد
امامزاده سید محمد معروف به گنبد خشتی در ابتدای خیابان طبرسی، امامزادگان ناصر و یاسر در نزدیکی طرقبه و امامزاده یحیی در جاده سرخس امامزاده های این شهر هستند.
مساجد مشهد
مسجد گوهرشاد مهمترین و معروف ترین مسجد مشهد است. پس از آن مسجد هفتاد و دو تن در خیابان خسروی و مصلی طرق در محله طرق از جمله بناهای ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران هستند.
موزه های مشهد
در شهر مشهد 15 موزه وجود دارد که در رأس آنها مجموعه موزه های آستان قدس رضوی قرار دارند. موزه نادری، موزه علوم و تاریخ طبیعی، موزه آب، موزه حمام مهدی قلی بیک، موزه نان و موزه توس سایر موزه های این شهر هستند.
دیدنی های طبیعی مشهد
در اطراف شهر مشهد چندین منطقه ییلاقی بسیار خوش آب و هوا وجود دارد. دهکده های گردشگری شاندیز، طرقبه و چالیدره معروف ترین جاهای دیدنی اطراف شهر هستند. علاوه بر آن روستاهای زشک، کنگ، نغندر، جاغرق، فریزی و چشمه گیلاس از روستاهای دیدنی اطراف مشهد هستند. آبشار ارتکند، چشمه گراب، سد اراک و دره هفت حوض نیز از جمله زیباترین جاهای دیدنی طبیعت این منطقه هستند.
بوستان های مشهد
در شهر مشهد چندین پارک وسیع و قدیمی با امکانات تفریحی مناسب وجود دارد. بوستان کوهسنگی و پارک و شهربازی ملت معروف ترین پارکهای این شهر هستند. پارک جنگلی وکیل آباد، باغ وحش وکیل آباد و پارک جنگلی طرق نیز بهترین پارکهای جنگلی این شهر هستند. پارک بانوان حجاب، پارک بانوان ریحانه، پارک پردیس قائم، پارک وحدت، باغ گیاه‌شناسی ، باغ ملی، پارک بسیج، پارک مینیاتوری، پارک میرزا کوچک خان و کوهستان پارک شادی سایر پارکهای این شهر هستند. سرزمین موج های آبی، پارک ساحلی آفتاب، پارک آبی ایرانیان و سرزمین موج های خروشان نیز پارک های آبی این شهر هستند.
مراکز تفریحی سرپوشیده در مشهد
در بسیاری از مجتمع‌های تجاری مدرن مشهد فضایی به عنوان شهربازی یا مرکز تفریحی نیز وجود دارد. البته اغلب این اماکن تفریحی برای کودکان خردسال مناسب هستند و بازی‌های اندکی برای نوجوانان دارند. پارک علمی پروفسور بازیما، خانه وارونه الماس، آسمان نمای دانشگاه فردوسی ، هلیوم پارک و تونل باد صبا جدیدترین مراکز تفریحی این شهر هستند.
خانه های تاریخی مشهد
خانه های تاریخی نیز می‌توانند در فهرست دیدنی های مشهد قرار گیرند. درواقع خانه ملک(مرکز هنرهای سنتی)، خانه توکلی(موزه مردم شناسی)، خانه داروغه(موزه مردم شناسی) و خانه کوزه کنانی(موزه مشروطیت) معروف ترین خانه های تاریخی این شهر هستند.
دیدنی های تاریخی شهر مشهد
مهمترین آثار تاریخی موجود در فهرست جاهای دیدنی مشهد در شهر طوس قرار دارند.
و همینطور آرامگاه فردوسی، موزه مقبره فردوسی و گنبد یا بقعه هارونیه معروف ترین دیدنی های توس هستند. آرامگاه نادرشاه افشار و مدرسه عباسقلی خان نیز آثار تاریخی موجود در داخل شهر هستند.
مراکز تجاری مشهد
شهر مشهد سالانه میزبان بیش از دو میلیون گردشگر است. لذا این شهر دارای مراکز تجاری سنتی و مدرن فراوانی است. بازار رضا، بازار مرکزی و مرکز تجاری زیست خاور از جمله بازارهای قدیمی این شهر هستند. مراکز تجاری الماس شرق، آرمیتاژ، پروما، مرکز خرید آرمان و غدیر از جمله مراکز تجاری مدرن این شهر هستند.
جاهای دیدنی مشهد با مترو
گستردگی خطوط مترو در این شهر به گونه‌ای است که امکان بازدید از جاهای دیدنی مشهد با مترو نیز وجود دارد.
مهمترین دیدنی های مشهد و نزدیک ترین ایستگاه مترو به آنها عبارتند از:
- حرم امام رضا (ع): ایستگاه مترو بسیج
- بازار رضا: ایستگاه مترو هفده شهریور
- بوستان کوهسنگی، سینما آفریقا و مجتمع زیست خاور: ایستگاه مترو شریعتی
- پارک ملت: ایستگاه مترو پارک ملت
- پارک باغ وکیل آباد: ایستگاه مترو وکیل آباد
- مجتمع تجاری تفریحی آرمیتاژ: ایستگاه هفت تیر
سفر به مشهد
شهر مشهد یکی از محبوب ترین مقاصد گردشگری ایران است. سالانه بیش از 30 میلیون زائر به این شهر سفر می‌کنند.
سفر به این شهر از سه مسیر هوایی، ریلی و جاده‌ای امکان‌پذیر است. در فرودگاه بین المللی شهید هاشمی نژاد پروازهایی از اغلب شهرهای ایران اعم از تهران، اصفهان، اهواز، بندرعباس، کیش، بوشهر، زاهدان، زنجان، کرمان، ساری و تبریز برقرار است. ایستگاه راه‌آهن مشهد نیز دارای 7 خط آهن برای قطارهای مسافربری است. با توجه به آمار بالای مسافران قطارهای مشهد، طرح توسعه ایستگاه راه‌آهن و افزایش ظرفیت آن در حال اجرا است. با توجه به علاقه مردم به زیارت امام رضا (ع) تقریباً می‌توان گفت از تمام شهرهای ایران خطوط اتوبوسرانی به سمت مشهد وجود دارد. علاوه بر آن جاده‌های منتهی به مشهد همواره از پرترددترین جاده‌های کشور هستند و افراد زیادی با خودرو شخصی به این شهر سفر می‌کنند.
اقامت در مشهد
شهر مشهد یکی از قطب های گردشگری ایران است که بیش از 55 درصد تخت‌های اقامتی کشور در این شهر وجود دارد. می‌توان گفت تنوع اقامتگاه در این شهر بی‌نظیر است. در این شهر از هتل‌های لوکس پنج ستاره گرفته تا ساده‌ترین مهمانخانه‌ها پذیرای زائرین امام رضا(ع) هستند.
- عکس‌های این مطلب را جناب آقای سعید، جناب آقای میرسعید هادیان، جناب آقای داود رحیمی، جناب آقای امیرحسین میرمعینی و جناب آقای پیام طالبی عزیز ثبت نموده‌اند.
