عمارت حاج رییس یکی از خانه های تاریخی بوشهر است که در بافت قدیمی شهر قرار دارد. عمارت حاج رئیس بوشهر یادگار یکی از بزرگان این شهر بوشهر در دوران قاجار است. این عمارت پس از بازسازی به هتل سنتی حاج رئیس بوشهر تبدیل شده است. اما مردم بوشهر هنوز خاطرات اطعام و احسان حاج عبدالرسول طالبی را فراموش نکرده‌اند. ما در این مطلب ابتدا در مورد بافت تاریخی شهر و شخص حاج عبدالرسول طالبی اطلاعاتی ارائه می‌کنیم. سپس به معرفی عمارت حاج رئیس بوشهر پرداخته و در مورد معماری و مراسم خاص این عمارت صحبت می‌کنیم. پس از آن اطلاعات کاملی در مورد دلایل تخریب و مرمت این بنای تاریخی ارائه می‌کنیم. در بخش بعدی بنای بازسازی شده یعنی هتل و کافه حاج رئیس را به طور کامل معرفی می‌کنیم. در انتها نیز برای راهنمایی شما در بازدید از عمارت حاج رئیس بوشهر آدرس دقیق آن را ذکر می‌کنیم.

بافت تاریخی بوشهر

بافت تاریخی بوشهر در شمال این شبه جزیره مثلث شکل قرار گرفته است. این بافت تاریخی در زمان نادر شاه افشار ایجاد شده است. تأسیس پایگاه دریایی نادرشاه در خور نادری، بوشهر را از یک روستای کوچک به یک بندر مهم تبدیل کرد. اما اوج شکوفایی این منطقه در دوره قاجار بوده که بوشهر به عنوان دروازه ارتباطی ایران با کشورهای دیگر رونق فراوانی داشت. البته بوشهر در دوران زندیه نیز از شهرهای مهم ایران محسوب می‌شد. زیرا این شهر در مجاورت شیراز که پایتخت زندیه بود قرار داشت.

بافت تاریخی بوشهر از سه جهت شمال، شرق و غرب به دریا و از سمت جنوب به خیابان لیان محدود می‌شود. در این محدوده با وسعتی در حدود 38 هکتار بیش از 1000 خانه وجود دارد. بافت قدیمی بوشهر یکی از متفاوت‌ترین و زیباترین بافت‌های شهری ایران محسوب می‌شود. مهمترین ویژگی این منطقه نماهای پرکار داخلی و خارجی بناهای آن است.

علاوه بر خانه‌های قدیمی در این منطقه عناصر کالبدی دیگر شهرهای تاریخی اعم از بازار، مسجد، آب انبار، حمام، ارگ حکومتی، میدانگاه و امثال آن نیز وجود دارد. این منطقه از چهار محله شنبدی، کوهدشتی، بهبهانی‌ها و کوتی تشکیل شده است. همانطور که از اسامی مشخص است مبنای نام‌گذاری این محله‌ها، اقوام ساکن در این مناطق بوده است. عمارت حاج رئیس یکی از شاخص‌ترین بناهای بافت تاریخی بوشهر است.

حاج رئیس که بود؟

حاج رئیس لقب یکی از تاجران بزرگ دوران قاجاریه به نام حاج عبدالرسول طالبی است. او یکی از بازرگانان بزرگ آن دوران بوده که حکومت قاجار به او لقب رئیس التجار داده بود. اعتبار و منزلت این فرد تنها میان درباریان قاجار نبود. او در میان مردم نیز بسیار معتبر بود و با تکیه بر همین اعتبار توانست برای راه‌اندازی بانک ملی ایران مبلغ بالایی جمع‌آوری کند.

به همین دلیل در میان عموم مردم به حاج رئیس معروف بود. عمارت حاج رییس برای مقاصد شخصی احداث شده بود ولی مراسم عمومی خاصی نیز در این عمارت برگزار می‌شد. این عمارت درست در ساحل دریای بوشهر احداث شده است. گفته می‌شود این موقعیت مکانی به این دلیل بوده که حاج رئیس مراودات تجاری زیادی داشته است. به همین دلیل این عمارت در فاصله شش متری دریا احداث شده تا حمل و نقل کالا از کشتی به آن آسان باشد.

عمارت حاج رئیس شهر بوشهر

عمارت حاج رئیس بوشهر از لحاظ وسعت و پیچیدگی بنا نمونه منحصر به فردی است. به گونه‌ای که بسیاری معتقدند این خانه تاریخی شاخص‌ترین عمارت تاریخی جنوب ایران است. ساختمان سفید رنگ این عمارت علاوه بر مؤلفه‌های معماری بومی جنوب ایران از خلاقیت‌های تحسین‌برانگیزی در معماری برخوردار است. در نگاه اول تعداد زیاد درها و پنجره‌های این بنا توجه رهگذران را به خود جلب می‌نماید. کارشناسان احتمال می‌دهند این طراحی برای ایجاد جریان باد درون ساختمان بوده است.

مصالح اصلی ساخت این عمارت سنگ‌های مرجانی و گچ است. از چوب ساج هندی برای ساخت درها و پنجره‌های عمارت و از بوریا و چوب چندل در پوشش سقف این ساختمان استفاده شده است. نکته قابل تأمل این است که این عمارت به تدریج احداث شده و بخش‌های مختلف آن هم از لحاظ معماری و هم از لحاظ کیفیت ساخت متفاوت هستند.

معماری عمارت حاج رئیس

عمارت اصلی در قالب 9 حیاط طراحی شده بوده که 4 حیاط آن به خاطر بی‌توجهی کاملاً تخریب شده است. در حال حاضر این عمارت از پنج ساختمان تو در تو تشکیل شده است. اتاق‌های هریک از این حیاط‌ها بر حسب نیاز در یک، دو یا سه طبقه احداث شده‌اند. هرکدام از این حیاط‌ها کاربری معینی داشتند. حیاط اندرونی، حیاط مسکونی، حیاط مجلسی، حیاط آشپزخانه، حیاط چهارپایان و حیاط خدمتکاران مهمترین آنها بودند. از ویژگی‌های جذاب این عمارت آن است که تمام حیاط‌ها به یکدیگر راه داشتند. کف تمام حیاط‌ها سنگفرش بوده و در سقف اتاق‌ها و طارمه‌ها چوب چندل به کار رفته است. ارسی‌ها، درهای دو لنگه، سه لنگه، چهار لنگه و پنج لنگه و نیز پنجره‌ها و کرکره‌های چوبی همه از مرغوب‌ترین اجناس بودند. تعداد و تنوع درها و پنجره‌های این عمارت در میان خانه های قدیمی بوشهر بی‌نظیر است.

حیاط داخلی محل سکونت حاج رئیس بوده که از هر طرف به یکی از حیاط‌ها راه دارد. کف حیاط داخلی با سنگ‌های کوچک مربع شکل فرش شده که تنها در قسمت کوچکی از حیاط قابل مشاهده است. از بنای اصلی این عمارت تصاویری در چندین فیلم از جمله فیلم مستند “اربعین” کاری از ناصر تقوایی، فیلم مستند “پنجره” کاری از حسین صافی و فیلم داستانی “انتظار” کاری از امیر نادری وجود دارد.

مراسم سالانه عمارت حاج رئیس

حاج رئیس تنها به خاطر ثروت به این شهرت و اعتبار نرسیده بود. او از جمله ثروتمندانی بود که دست بسیار بخشنده‌ای داشت. او به بهانه‌های مختلف از ثروت خود برای اطعام و اکرام مردم استفاده می‌کرد. گفته می‌شود هر سال ظهر عاشورا در این عمارت غذای محلی بوشهر طبخ شده و در میان مردم توزیع می‌شد. همچنین او رسم اطعام و احسان در ماه رمضان را نیز به جای می‌آورد. گفته می‌شود هر سال در ماه رمضان مقداری پول به همراه مقداری خرما به فقرای شهر اهدا می‌کرد. مردم بوشهر به یاد دارند که این احسان‌های حاج رئیس حتی پس از فوت او نیز تا سالها توسط فرزندان او تداوم داشته است.

دلایل تخریب عمارت حاج رئیس بوشهر

عمارت حاج رئیس بوشهر یکی از خانه های قدیمی بوشهر است که در عملیات راه‌سازی سال 1367 آسیب دید. در آن سال احداث خیابان ساحلی طالقانی موجب تخریب بخشی از بافت قدیمی شهر بوشهر شد. چهار عمارت تاریخی بوشهر یعنی عمارت حاج رئیس، عمارت ایرانی، عمارت کازرونی و عمارت جعفری از تخریب کامل در امان ماندند.

البته عمارت حاج رییس آسیب فراوانی دید و بخش قابل توجهی از آن تخریب شد. گرچه عمارت فعلی هنوز بسیار وسیع است ولی ظاهراً بخش‌هایی از بنای اصلی در طرح توسعه شهر از بین رفته است. درها و پنجره‌های چوبی عمارت نیز که در حقیقت عتیقه بودند در طول سالها به تاراج رفته‌اند. در ضلع جنوب غربی این عمارت بنایی به نام سه کنجه قرار داشته که برای انجام مراسم مذهبی کاربرد داشته است. مراسم مختلف مذهبی و به ویژه مراسم عزاداری ماه محرم در این قسمت انجام می‌شده است. اما این بخش بنا به طور کامل تخریب شده است.

مرمت عمارت حاج رئیس

اولین اقدامات برای مرمت عمارت حاج رئیس در سال 1382 انجام شد. در مقاطعی در سالهای 1382 و 1384 مرمت موضعی بخش‌هایی از عمارت انجام شد. اقدامات سال 1382 عمدتاً بر مرمت بخش جنوب شرقی عمارت متمرکز بود. در اقدامات سال 1384 نیز مرمت دیواره جنوبی در دستور کار قرار داشت. در نهایت در سال 1386 پروژه مرمت عمومی و احیای عمارت حاج رئیس بوشهر آغاز شد. و در دور جدید مرمت و احیا اقدامات اصولی جهت استحکام بخشی و حفظ کامل اصالت بنا انجام گرفت.

مراحل مرمت

در مرحله اول برداشت دقیقی از وضع موجود بنا انجام شد. سپس با بررسی نقشه اصلی بنا در اسناد تاریخی، نقاط اضطراری و حساس برای استحکام بخشی تعیین شد. در طول روند بازسازی از موارد ضروری مانند خط آسمان، شالوده و فرم، نما و بکارگیری مصالح اصیل محافظت شد. به عنوان مثال برای بکارگیری مصالح اصیل در فرایند بازسازی از مصالح موجود در عمارت نمونه‌گیری انجام شد. به عنوان نمونه معدود در و پنجره‌های اصلی عمارت به طور کامل تعمیر و مرمت شد. سپس برای ساخت سایر درها و پنجرها از نمونه‌های موجود و تصاویر بنای اصلی به عنوان الگو استفاده شد. در نهایت تمام درها و پنجره‌ها با همان نوع چوب در کارگاه نجاری ایجاد شده در محل عمارت بازسازی شدند.

در کنار این اقدامات، فرایند بازسازی به گونه‌ای طراحی شد که برای کاربری امروزی نیز متناسب باشد. تغییرات صورت گرفته در بنا در راستای تأمین حداقل استانداردهای لازم برای رفاه و آسایش در بناهای امروزی انجام شده است. تغییر بخش‌های خدماتی، راه‌اندازی سامانه‌های سرمایش و گرمایش، و تجهیزات برقی از جمله تغییرات اعمال شده در این مجموعه است. به عنوان مثال ساخت سرویس بهداشتی و آسانسور در قالب حجم و فرم اصیل بنا انجام شده است. جالب است بدانید این مجموعه حتی برای حضور افراد معلول نیز مناسب‌سازی شده است.

هتل سنتی حاج رئیس بوشهر

عمارت حاج رئیس پس از مرمت و بازسازی کامل در اختیار بخش خصوصی قرار گرفته است. لذا در حال حاضر کاربری این مکان به هتل و کافه سنتی تغییر یافته است. ویژگی خاص این مجموعه بهره‌گیری بهینه از فضا و معماری سنتی این عمارت است. به گونه‌ای که دکوراسیون داخلی اتاق‌های هتل نیز با معماری سنتی آن تناسب دارد.

در همین راستا از تخت خواب در اتاق‌های هتل استفاده نشده و در زمره هتل‌های کف خواب قرار می‌گیرد. در کنار آن با وجود سرویس بهداشتی مدرن و سیستم گرمایش و سرمایش در هر اتاق از امکانات کافی به عنوان یک هتل امروزی برخوردار می‌باشد. و در مجموع در هتل سنتی حاج رئیس خدمات مناسبی به گردشگران ارائه می‌شود. اتاق‌های هتل در حیاط دوم عمارت قرار دارند. ورودی اتاق‌ها نیز داخل حیاط قرار دارد. این هتل در مجموع 7 سوئیت 12، 15 و 20 متری برای پذیرایی 35 گردشگر در اختیار دارد.

کافه حاج رئیس بوشهر

ورودی کافه با یک در چوبی قدیمی با همان دو کلون معروف، گردشگران را برای سفر به گذشته آماده می‌کند. تابلوی ساده چوبی با نام کافه حاج رئیس بر بالای این در نصب شده است. در هنگام ورود میز صندوق در سمت چپ و فضای اصلی کافه در سمت راست قرار دارد. اینجا نیز میزهای گرد کوچک و صندلی‌های چوبی به سبک کافه های قدیمی آراسته شده است. تمام اجزای دکوراسیون داخلی کافه با همین حال و هوا انتخاب شده‌اند. رادیو و تلویزیون‌های قدیمی نصب شده بر روی دیوار را نسل امروز به ندرت دیده است. حتی تصویر نوستالژیک برفک‌های پایان برنامه‌ها نیز از یکی از تلویزیون‌ها پخش می‌شود. تصاویری از تئاترهای قدیمی بوشهر نیز بر روی دیوارها نصب شده است. نورپردازی کافه نیز به صورتی است که این فضای نوستالژیک را تکمیل می‌کند.

منو کافه عمارت رییس بوشهر

در انتهای فضای کافه دری چوبی با شیشه‌های رنگی دیده می‌شود که به سمت حیاط کافه و فضای باز گشوده می‌شود. در حیاط کافه حاج رئیس نیز امکان پذیرایی از مشتریان وجود دارد. و در اینجا هم میز و صندلی‌های چوبی کوچک برای پذیرایی از مشتریان تدارک دیده شده است. فضای حیاط به دلیل مجزا بودن از فضای اصلی کافه برای برگزاری دورهمی یا مراسم مناسب است.

در منوی کافه حاج رئیس انواع نوشیدنی سرد و گرم، دسر، صبحانه و غذاهای بومی وجود دارد. نکته مهم این است که دسرها و غذاهای سنتی جنوبی نیز در این منو دیده می‌شود. حلوای انگشت پیچ و خرمای لورک از دسرهای خوشمزه بوشهری است که در این کافه عرضه می‌شود. در منوی صبحانه نیز غذاهای بوشهری و غذاهای هندی جایگاه خاصی دارند. آش بوشهری، خاگینه هندی و دو پیازه هندی از جمله غذاهای خاصی هستند که در منوی صبحانه این کافه سرو می‌شوند. مشتریان کافه می‌توانند طعم دلچسب غذاهای بومی مانند لخلاخ(دمپخت ماهی)، قلیه ماهی و ماهی کم گرفته (شکم پر) را هم در این کافه بچشند. علاوه بر غذاهای بوشهر غذاهای هندی مانند چیکن بریانی و دال گوشت هم در این کافه عرضه می‌شود.

شماره تلفن کافه حاج رئیس بوشهر

شماره تلفن این مجموعه برای رزرو 0936 610 4550 است.

عمارت حاج رئیس کجاست؟

عمارت حاج رئیس بوشهر در ضلع شرقی بافت تاریخی بوشهر قرار دارد. به طور دقیق‌تر این عمارت در محله شنبدی بوشهر بر بالای یک تپه احداث شده است. این مجموعه در فاصله اندکی از دریا و در محدوده اداره بنادر و کشتیرانی بوشهر واقع شده است. گرچه ورودی بنا در اصل از سمت دریا بوده ولی هم‌اکنون ورودی بنا تغییر کرده است. پس از انجام عملیات بازسازی ورودی بنا در سمت دیگر عمارت قرار گرفته است. این مجموعه از سال 1395 با مدیریت بخش خصوصی به یک هتل سنتی و کافی‌شاپ تبدیل شده است.

آدرس کافه حاج رئیس بوشهر: بندر بوشهر، کوی شنبدی، کوچه هتل پلاس 2

جاهای دیدنی بوشهر

از دیدنی های بوشهر می‌توان از ساحل ریشهر و عمارت کازرونی نام برد.

آب و هوای بوشهر

برای بازدید از جاهای دیدنی بوشهر اطلاع از وضع آب و هوایی لازم است. به همین خاطر در این بخش پیشبینی وضع آب و هوای شهر بوشهر را در پنج روز آینده ملاحظه می‌فرمایید.

بوشهر آب و هوا

لوکیشن دقیق کافه حاج رئیس بوشهر

در بخش بالا آدرس کافه رییس بوشهر آورده شد. برای سهولت در مسیریابی لوکیشن دقیق کافه رییس بوشهر نیز در اینجا قرار می‌دهیم.

عکس‌های این مطلب را جناب آقای بابک علی رضایی، جناب آقای سعید موذنی، جناب آقای علیرضا نورالله پور و سرکار خانم مرضیه شجاعی فر عزیز ثبت نموده‌اند.