قلعه سریزد

قلعه سریزد شاهکاری به جا مانده از دل تاریخ ایران زمین است. این قلعه باستانی بعد از بیش از هزار سال همچنان پابر‌جا است و مایه‌ی شگفتی در عصر حال حاضر است. این قلعه در روستای کهن سریزد در چهل کیلومتری جنوب یزد، در ده کیلومتری شهرستان مهریز در استان یزد واقع شده است. در این محتوا به تاریخچه روستای سریزد، نوع کاربرد این قلعه، پلان و معماری این قلعه باستانی، تاریخ ثبت این قلعه در آثار ملی ایران، درب‌های آن، جاذبه‌های دیگر روستای سریزد و مسیر دست‌یابی به روستای سریزد پرداخته شده است.

تاریخچه روستای سریزد

موقعیت جغرافیایی روستای سریزد در جاده باستانی یزد – کرمان است. نام قدیمی شهر سریزد، فرافر است، در نزدیکی این شهر باستانی دو شهر دیگر به نام‌های فهرج ( نام باستانی آن پهره) و خویدک قرار دارد. این سه شهر کهن در زمان حمله اعراب به ایران با هم متحد شدند، در پذیرش دین جدید مقاومت کردند و همچنان در دین زرتشتی خود باقی ‌مانند. برخی‌ها بر این عقیده‌اند که فرافر، اولین شهر یزد است که ساکنان یزد در آن سکونت گزیده‌اند. جنگ و حمله اعراب و خشکسالی‌های پیاپی، باعث متروكه شدن شهر باستانی فرافر در طول تاریخ شد و از شکوه آن کاست. به طوری که در حال حاضر روستای سریزد باقی مانده از شهر باستانی فرافر است که همچنان دارای آثار تاریخی باستانی مثل قلعه سریزد و دروازه شهر فرافر است.

فیلم قلعه سریزد

علاوه بر آثار تاریخی ذکر شده، دیدنی‎های سریزد نظیر قرارگیری مجموعه‌ی كارواني (کاروانسرای رباط كهنه و کاروانسرای رباط نو) چاپارخانه، پایاب، شکل و سبک متفاوت معماری اصیل مسکونی روستایی، بر جاذبه‌‌های گردشگری و تاریخ این روستا افزوده است. همچنین وجود كوچه باغ‌های انار، جشنواره انار و سازه‌هایی مرتبط با منابع آبی مانند قنات‌های روگذر و زیرگذر، آب انبارها و چاه‌خانه‌ها از دیدنی‌های دیگر روستای سریزد است.

نوع کاربرد قلعه سریزد

با توجه کاربرد قلعه در یزد، آنها را می‌توان در پنج دسته قلعه دولتی، مسکونی، نظامی و دفاعی، ارگ و ذخیره‌ساری آذوقه و نگهداری اشیا قدیمی تقسیم نمود. قلعه تاریخی سریزد در دوره‌های زمانی مختلف به عنوان قلعه مسکونی، دفاعی، ذخیره‌سازی آذوقه و نگهداری اشیا قدیمی بوده است. در واقع این قلعه اولین و کهن‌ترین بانک باستانی و صندوق امانات جهان و ایران است که در آن، علاوه بر مواد غذایی، پول، طلا و زیورآلات مردم نگهداری می‌شد. البته آذوقه و مواد غذایی در دوران گذشته‌ی این منطقه، به دلیل کویری بودن نیز مانند طلا و جواهر برای ساکنان این منطقه مهم بود و همواره آذوقه‌ها مورد غارت و تعارض دشمن یا راهزنان به دلیل قرارگیری این منطقه در جاده باستانی ادویه بود.

در کاوش‌های باستان شناسی در قلعه سریزد و اطراف آن، تنورها، وسایل فلزی، کوزه، کاسه، تنگ و غیره یافته شده است. شواهد باستانی نشان می‌دهند این قلعه در دوره‌ی ساسانیان محل سکونت مردم بود، به دلیل رشد جمعیت،کم کم خالی از سکنه شده است. از آنجا که این روستا در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته بود و مورد حمله مکرر دشمن و دزدان قرار می‌گرفت، بنابراین این قلعه تبدیل به انبار آذوقه و خزانه اشیای قیمتی شد، علاوه بر این در موقع حمله دشمن، مردم به سرعت خود را به این قلعه محکم می‌رسانند و به دلیل ذخیره آذوقه و آب انبار، ماه‌ها می‌توانستند در این دژ دوام بیاورند. در واقع این قلعه نقش دفاعی نیز داشت.

این قلعه از خشت و گل در مساحتی بیش از هفت هزار و هشتصد متر مربع ساخته شده است. قلعه سریزد از بزرگترین قلعه‌های ایران است که در دوره‌های مختلف تاریخی مرمت و بازسازی شده است، به طوری که در مصالح آن گچ و آجر نیز اضافه شده است. این قلعه در دوره‌های زمانی مختلف کاربرد مختلفی داشت.

پلان و معماری قلعه سریزد

پلان قلعه تاریخی سریزد به شکل مستطیل است که در سبک معماری آن، سبک دوره ساسانی، دوره اسلامی تا پیش از سلجوقیان دیده می‌شود. درواقع پلان آن شامل دروازه تـاشوی ورودی، دیواره‌های خشتی، دژ دولایه، بارو، شش برج کوچک دفاعی، راهروها، طاق‌های ضربی، خانه‌ها، اتـاق‌ها و پستوهـا است.

قلعه باستانی سریزد دارای سه حصار چینه‌ی شامل خندق پهن، حصار میانی و بیرونی است. بقایای باقیمانده از حصار اول، خارج از خندق واقع شده است که ارتفاع باقي مانده از آن، در حال حاضر در حدود هشتاد و پنج سانتي‌متر است. ارتفاع حصار میانی باقی مانده در حال حاضر شش متر است. در حصار دوم یا میانی قسمت‌هایی برای انبار تجهیزات دفاعی، نظامی و محل نگهداری چهارپایان قرار دارد. همچنین در حصار میانی در بخش زیرین دیواره‌ی شمالي، تنبوشه‌اي ( لوله‌ی سفالین در زیر خاک یا میان دیوار کار می‌گذاشتند تا آب از آن عبور کند) برای ورود شدن آب به داخل آب انبار قلعه و وارد شدن آب درون خندق در هنگام حمله‌ی دشمن طراحی شده است.

حصار سوم یا حصار داخلي قلعه، به صورت پی سنگی به طول نه متر بنا شده است. حصار سوم، دارای چهار برج در چهار گوشه‌ی قلعه است و یک برج دیگر در حد فاصل بین آنها قرار دارد. این قلعه به صورت سه طبقه، با چهارصد و شصت و هشت اتاق به صورت متراكم، یک راهرو اصلی در کل قلعه، در دو طرف راهرو اصلی، دوازده راهرو فرعی و پله‌ها برای دسترسی به طبقات بالا طراحی شده است. این طراحی حکایت از سکونت مردم در آن و رونق زیاد این قلعه در گذشته‌ی آن دارد.

تاریخ ثبت قلعه سریزد در آثار ملی ایران

این قلعه باستانی در سال 1975 توسط سازمان میراث فرهنگی ایران در فهرست ملی ایران با شماره 1084 ثبت شده است. در حال حاضر بخش‌های کوچکی از این قلعه بازسازی شده است اما در کل، مجموعه این بنا در حال ویرانی است و نیازمند اقدام سریع برای مرمت و بازسازی آن است. همچنین مطالعات درباره‌ی قلعه باستانی سریزد به صورت کاملا تخصصی صورت نگرفته است.

درب‌های قلعه سریزد

این قلعه دارای دو درب ‌است که یکی از آنها درب اصلی و دیگری درب پشتیبان قلعه است. درب اصلی این قلعه متحرک و به صورت پلی بر روی خندق بود. این درب توسط طناب و قرقره‌هایی از سمت پایین به بالا باز و بسته می‌شد. درب دوم به عنوان درب پشتیبانی، درب اصلی بود. به طوری که هنگامی که درب اصلی به وسیله دشمن باز یا آسیب می‌دید، درب پشتیبان قلعه بسته می‌شد. درب قلعه‌ی پشتیبان، آهن‌کوب بود.

همچنین تمام اتاق‌های این قلعه دارای درب و قفل جداگانه‌ای داشتند. قلعه در زمان رونق خودش دارای محافظ و نگهبان بود. به طوری که با طی هزاران سال عدم استفاده از این قلعه، همچنان تا دو دهه پیش نگهبان داشت. آخرین نگهبان این قلعه تاریخی، شخصی به نام فاطمه جان سریزدی ملقب به “جان قلعه بان” بود. بر طبق حرفه آبا و اجدادشان تا پایان عمر یعنی تا سال 1378 نگهبان قلعه بود. ایشان به تنهایی در این دژ، سکونت و زندگی می‌کردند. در حال حاضر به جز تعطیلات خاص، درب قلعه بسته می‌باشد و برای بازدید از آن هماهنگی‌های لازم بایستی صورت بگیرد.

جاذبه‌های دیگر روستای سریزد

از جاذبه‌های گردشگری دیگر این روستا می‌توان به ارگ، هشت آب انبار، کاروانسراهای سریزد در دوره‌های زمانی مختلف تاریخی و عمارت فرافر سریزد ذکر کرد.

عمارت فرافر سریزد از خانه‌‌های تاریخی و قدیمی این روستا، در نزدیکی  قلعه سریزد است. پس از گشت و گداز گردشگران در روستای کهن سریزد و مشاهده‌ی آثار تاریخی آن می‌توانند در این عمارت دوره قاجاریه با قدمت صد و هشتاد سال اقامت کنند و از مکان نوستالژی و انواع غذاهای سنتی آن لذت ببرند.

مسیر دست‌یابی به روستای سریزد

برای رسیدن به روستای سریزد  بایستی از مرکز استان یزد به سمت جنوب حرکت کرد تا به شهرستان مهریز رسید. اندکی پس از شهرستان مهریز جاده‌ای در سمت شرق به روستای سریزد منتهی می‌شود.

جاهای دیدنی یزد

از دیگر دیدنی های یزد می‌توان بهباغ دولت آباد، آتشکده یزد، موزه آب یزد، مسجد جامع یزد، خانه عرب زاده، زورخانه یزد، میدان امیرچخماق، میدان ساعت مارکار،  مجموعه حجت آباد وزیر یزد، زندان اسکندر، کارخانه اقبال، تالاب پساب یزد، قنات زارچ و مقبره دوازده امام یزد اشاره کرد.

آب و هوای سریزد

برای داشتن سفری آرام در دل کویر و شهرهای زیبای آن، یکی از مهم‌ترین نکات دانستن آب و هوا و شرایط جوی منطقه است. در این بخش آب و هوای سریزد آورده شده است. با مراجعه به این بخش از شرایط جوی و دمایی این شهر در لحظه آگاه شوید.

سریزد آب و هوای هوا

لوکیشن دقیق قلعه سریزد

در بخش‌های بالا به آدرس و ویژگی‌های این قلعه دیدنی اشاره شده است. در این قسمت برای راهیابی بهتر و ساده‌تر به این قلعه دیدنی، لوکیشن دقیق آن آورده شده است. با مراجعه به این بخش و با کمک نرم افزارهای نقشه‌خوانی تا رسیدن به این قلعه زیبا را مسیریابی کنید.

اگر روش استفاده از گوگل مپ را نمی‌دانید در این بخش از سایت به شما روش استفاده از این نرم افزار را آموزش داده است.

عکس‌های این مطلب را سرکار خانم سیمین سجادی عزیز ثبت نموده‌اند.