قلعه کلات اهرم بوشهر یا قلعه زائر خضر خان يكي از جاذبه‌هاي تاريخي استان بوشهر در شهر اهرم است. در اين محتوا تلاش شده است تا به معرفي قلعه زائر خضر خان از قلعه های ایران، موقعيت جغرافياي قلعه زائر خضر خان، قدمت قلعه کلات اهرم، معماري و پلان قلعه کلات اهرم بوشهر، پوشش سقف و جنس درب‌هاي قلعه کلات اهرم، ريشه‌يابي نام قلعه، معرفي زایر خضرخان، آدرس و بازديد از قلعه كلات اهرم و ساير مكان‌ها و جاذبه‌هاي گردشگري شهر اهرم پرداخته شود.
اين قلعه رشادت و دلاوري‌هاي مردمان وطن‌پرست بوشهر را حكايت مي‌كند كه آثار مقاومت آنها در برابر حمله انگليسي هنوز بر اين قلعه هويدا است. این قلعه با شماره‌ي 2098 در سال 1377 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسيده است. در نزدیکی بندر لنگه، قلعه به همین نام یعنی قلعه کلات بندرلنگه قرار دارد.
موقعيت جغرافياي قلعه زائر خضر خان
قلعه کلات اهرم یا قلعه زائر خضر خان در شمال غرب شهر اهرم در شهرستان تنگستان در استان بوشهر واقع شده است. اين قلعه در ابتدا بيرون از شهر اهرم قرار داشته است. اما با گسترش شهر، هم اکنون داخل شهر اهرم قرار دارد. قلعه زائر خضر خان از سمت غرب و شمال با نخلستان‌هاي زيبا احاطه شده است. از سمت شرق و جنوب با ساختمان‌هاي شهر اهرم محدود شده است.
قدمت قلعه کلات اهرم
قدمت اين قلعه به اواخر دوره‌ي قاجاريه مي‌رسد. مرمت اين بناي ناريخي در سال 1384 شروع شده است. اين قلعه بايستي به نحوه احسن نگهداري و حفظ شود تا داستان رشادت و دلاوري‌هاي وطن‌پرستان غيور مثل زائر خضرخان را بازگو كند. در فرهنگ بومي اهرم دفاع از وطن ريشه عميقي دارد.
معماري و پلان قلعه کلات اهرم
قلعه کلات اهرم بوشهر نيز مانند ساير قلعه‌هاي ايران در ارتفاع بلند ساخته شده است. به طوري كه اين قلعه، در بالاي تپه‌ي به ارتفاع پنج متر بنا شده است. اين قلعه بيشتر به لحاظ تاريخي و رخدادها داراي ارزش است تا معماري آن.
مساحت کل اين قلعه سه هزار و چهارصد متر مربع است. ابعاد اين دژ، پنجاه در شش و هشت متر است. در چهار گوش اين قلعه، چهار برج مدور وجود دارد كه قطر هر كدام از برج‌ها بيش پنج متر است و ارتفاع آنها شش متر است. در برج‌ها کنگره‌هایی قابل مشاهده است. مصالح برج و باروی اين قلعه با خشت و گل ساخته شده است.
دورن قلعه به سه بخش شمالی، شرقی و غربی تقسیم می‌شود. بخشي که پس از گذر از ورودی و هشتی در جبهه‌ي شمالی بنا قرار دارد، اصطبل حیوانات است. ابعاد اين بخش بيست در پنجاه متر است.
در بخش شرقی پس از عبور از ورودی، یک شاهنشین مربع شکل بنا شده است. بخش شاهنشین، با اختلاف دو متر از سطح دو بخش قبلي ساخته شده است. بخش سوم در جهت شمال- جنوب واقع شده است. اين بخش محل زندگي و سكونت حاكم بوده است كه در آن دارای دو ردیف اطاق‌هايي در جبهه‌ي شرقی و غربی و حیاط مرکزی بنا شده است.
قلعه زاير خضر خان اهرمي مانند ساير قلعه‌هاي ايران، تناسب و نظم چندانی ندارد. در اين قلعه بر حسب نياز به آن اطاق‌هايي اضافه شده است. اين ساخت و سازها بر ناموزوني قلعه بيشتر افزوده است.
پوشش سقف و جنس درب‌هاي قلعه کلات اهرم
پوشش سقف كل اطاق‌های اين دژ، از چوب چندل است اما در و پنجره‌های آن كلا از ساج است. درهاي ورودي اصلی اين قلعه كه تعداد آنها سه در است. تماما از چوب ساج ساخته شده‌اند. در آنها تزئینات قبّه کوبی مشاهده مي‌شود. اين درها شامل درب اصلي ورودی قلعه از جبهه‌ي غربی، درب ارتباط دهنده‌ي بخش‌هاي اول و دوم، درب ارتباطی دوم و سوم هستند.
چوب چندل و ساج از مقاوم‌ترین چوب‌های استفاده شده در استان بوشهر است. اين چوب‌ها عمدتا از جنوب هند و آفریقا وارد اين استان شده است. مقاومت اين چوب‌ها در مقابل رطوبت و موریانه‌ها زياد است.
ريشه‌يابي نام قلعه
كلات در لغت به معني قلعه یا روستاي بزرگ است که برسر کوه یا تپه‌ي بلند ساخته شده است. قلعه کلات اهرم به دليل واقع شدن در قسمتي از شهر اهرم، به آن قسمت از شهر، محله‌ي كلات اهرم ناميده شده است.
به نظر مي‌رسد شکل قدیمی اين كلمه، کلاک بود كه به صورت کلا در آمده است و قلعه معرب آن مي‌باشد. در طبری کلا، قلا، کلاته و کلایه به معني ده و قلعه است. همینطور در لهجه‌ي مازندرانی در حال حاضر کلا به معني روستا است كه به صورت پسوند در آخر نام روستاها مانند حسن کلا اضافه شده است.
در ادبيات پارسي كلات به معني ارگ، قلعه، حصار و بارو است. در شاهنامه فردوسي و ساير شاعران پارسي‌گو كلات به معني شهر است كه داراي قلعه مستحكم است.
همچنين اين قلعه با نام قلعه‌ي زائر خضرخان تنگستانی و يا قلعه زایر خضرخان نيز مشهور است. علت آن هم به مبارزات زائر خضر خان (از فرماندهان نیروی تنگستان) عليه نیروهای انگلیسی در جنگ جهانی اول است.
زایر خضرخان كيست؟
در سال 1293خورشيدي يا 1914 ميلادي جنگ جهانی اول شروع شد. در زمان شروع اين جنگ دو قدرت روسیه و انگلستان که همسایگان شمالی و جنوبی(هند) ایران بودند. علي‌رغم اعلام بی‌طرفی دولت وقت ایران، انگلستان از جنوب و روسيه از شمال به ايران حمله كردند. در مقابل حمله‌ي انگليسي‌ها به ايران، مردم دلاور جنوب با قيام مشهور به نام قيام دليران تنگستان به پا خواستند.
در اين قيام براي نجات کشور زایرخضرخان فولادي تنگستانی ملقّب به امیر اسلام، فرزنـد حـاج محمـد علی‌خـان از طایفه‌ي فولادي حاکم تنگستان و شـیخ حسین خان چاه‌کوتاهی ملقّب به سالار اسلام با هم متحد شدند. پـس از اشـغال بوشـهر بـه وسـیله‌ي انگلیسـی‌هـا، اين افراد فرماندهي نبردهایی را كه در اين استان صورت گرفتـه بـود را بر عهده گرفتند.
قلعه کلات اهرم بوشهر نقش مهمي در مبارزات عليه دشمن غاصب انگليس داشت كه از آن به عنوان پايگاه عليه انگليسي‌ها استفاده مي‌شد. در اين قلعه مدتي اسراي انگليسي نگهداري شده بود.
از حوادث تلخ در قلعه کلات اهرم، قتل زایرخضرخان و پسرش سام خان با توطئه انگليسي‌ها است. اين فرمانده دلاور همراه با پسر دومش توسط يكي از نزديكانش در اين قلعه ترور شد.
آدرس و بازديد از قلعه كلات اهرم
اين قلعه در خیابان انقلاب در کوچه‌ی علی عمرانی شهر اهرم شهرستان تنگستان قرار دارد. بازدید از این جاذبه تاريخي استان بوشهر رایگان است. مدت زمان بازديد از اين قلعه تقريبا يك ساعت است.
جاهای دیدنی شهر اهرم
از مكان‌ها و جاذبه‌هاي طبيعي گردشگري اهرم مي توان به آبشار معدن سنگ، رودخانه اهرم يا رود باهوش، منطقه گردشگری خاییز، چشمه آب گرم اهرم يا اوبا، چشمه‌ی آبگرم قوچارک و سد انحرافی اهرم اشاره كرد. از آثار تاريخي شهر اهرم علاوه بر قلعه کلات مي توان به خانه‌ي رئیس علی دلواری اشاره كرد.
آب و هوای اهرم
برای بازدید از جاهای دیدنی اهرم نیاز است، تا از وضع آب و هوای آن مطلع باشیم. به همین خاطر در اینجا پیشبینی وضع آب و هوای اهرم را در پنج روز آینده مشاهده می‌نمایید.
لوکیشن قلعه کلات اهرم
در بخش بالا آدرس قلعه زائرخضرخان را آوردیم. باز برای سهولت بیشتر لوکیشن قلعه خضرخان اهرم را در این بخش می‌آوریم.
منابع
- قلعه‌ي زائر خضرخان اهرمی یادگار مبارزات نهضت جنوب، حیدر امیری، رشد آموزش تاریخ، دوره‌ي پانزدهم، شماره 3 بهار 1393
- نقد و بررسی مثنوي رئیسعلی دلواري (رئیسعلی نامه)، محمد دادفر، یعقوب فولادي، يازدهمين گردهمايي بين المللي انجمن ترويج زبان و ادب فارسي، دانشگاه گيلان، 17 الي 19 شهريور 1395
- عکس‌های این محتوا را جناب آقای میثم حبشی عزیز ثبت نموده‌اند.
امتیاز شما به این صفحه:
قلعه کلات اهرم(قلعه زائر خضر خان اهرم بوشهر)
قلعه کلات اهرم یا قلعه زائر خضر خان از جاهای دیدنی اهرم بوشهر است. در مطلب بالا به معرفی، تاریخچه قلعه زایر خضرخان و آدرس قلعه کلات اهرم پرداختیم.
