قله دماوند مظهر شکوه و ایستادگی سرزمین ایران است. این قله در طول تاریخ چند هزار ساله ایران، بیش از آن‌ که یک موضوع مربوط به جغرافی و زمین ‌شناسی باشد، نمادی ملی محسوب می‌شود. گواه این مطلب حضور پر رنگ دماوند در ادبیات فارسی طی قرن‌های گذشته است. از این رو می‌توان این قله در استان مازندران را نه به عنوان یک پدیده طبیعی، بلکه یک مفهوم در تاریخ، جامعه‌ شناسی، هنر و ادبیات بررسی کرد. دماوند به عنوان بلندترین قله ایران و مهم‌ترین پدیده طبیعی ایران شناخته می‌شود. در این مقاله به موضوعاتی نظیر معرفی، موقعیت، نام، ارتفاع، شکل ظاهری، قدمت، جنس، وضعیت آتشفشان، جایگاه در دنیا، ارتباط با زلزله، سابقه کوهنوردی، دسترسی، مسیرها پرداختیم.

همینطور به موضوعاتی چون فصل مناسب کوهنوردی، پوشش گیاهی، دشت شقایق، جانوران، ارزش در اکوسیستم، چشمه‌ها، دما، باد، بارندگی، فشار هوا، یخچال‌ها، آسیب‌ها، رودخانه‌ها و قلل مجاور، نقش در فرهنگ، جایگاه در ادبیات، نمای قله، عکس قله دماوند، ثبت ملی و روز ملی دماوند می‌پردازیم.

معرفی

دماوند بلندترین قله ایران و یک آتشفشان نیمه‌ فعال در بخش شمالی کشور است. این قله بخشی از رشته‌ کوه البرز مرکزی محسوب شده و هر ساله کوهنوردان بسیاری را از ایران و جهان جذب خود می‌کند. از آنچه از اسناد تاریخی برمی‌آید، این کوه از هزاران سال قبل، برای همه مردمان فلات ایران شناخته‌ شده بوده ‌است. از این رو می‌توان دماوند را بخشی از تاریخ این سرزمین دانست. دیدن عکس قله دماوند و خود آن همیشه حس غرور و میهن دوستی را در ما زنده می‌کند.

موقعیت

از لحاظ تقسیم‌بندی‌های کشوری، قله دماوند در استان مازندران، شهرستان آمل و بخش لاریجان قرار گرفته ‌است. از نظر جغرافیایی، این کوه در رشته ‌کوه البرز، مهم‌ترین رشته‌ کوه ایران، در جهت شمالی دره هراز، غرب شهر آمل و شمال شهر دماوند واقع شده ‌است. همگان دماوند را بلندترین قله تهران می‌شناسند. اما در واقعیت این طور نیست، چون قله دماوند در تقسیمات کشوری جز استان تهران نیست و قله خلنو بلندترین قله تهران به شمار می‌آید.

نزدیک‌ ترین شهرها

این کوه 62 کیلومتر با شهر آمل، 26 کیلومتر با شهر دماوند و 69 کیلومتر با شهر تهران فاصله دارد.

نام دماوند

در مورد اینکه نام این قله از ابتدا دماوند بوده یا دنباوند و دباوند نظرات بسیاری مطرح می‌شود. اما آنچه مشخص است از هزار سال پیش مردم ایران آن را به همین نام می‌شناسند. در مورد معنی این کلمه نیز دیدگاه‌های متعددی ذکر شده ‌است.

از بین تمام دیدگاه‌ها، نظر استاد معین در فرهنگ معین مبنی بر ترکیب شدن کلمه دماوند از دو بخش دم به معنی دود و بخار، و آوند به معنی ظرف و کوزه معقول‌تر به نظر می‌رسد. در این دیدگاه این کلمه به معنی آتشفشان تعبیر می‌شود.

ارتفاع مطلق

درباره ارتفاع قله، عددهای متناقضی می‌توان مشاهده کرد. در گذشته این قله را 5671 متر در اطلس‌ها و کتب درسی ثبت کرده‌ بودند. سال‌های بعد با استفاده از فناوری‌های نوین و اندازه‌گیری توسط سازمان نقشه‌ برداری کشور، این عدد به 5609 متر و 20 سانتی‌متر تقلیل یافت.

ارتفاع نسبی

ارتفاع مطلق یک قله را از سطح آب‌های آزاد حساب می‌کنند، اما ارتفاع نسبی بر اساس اختلاف ارتفاع قله مورد نظر با قله‌های اطراف آن به دست می‌آید. از این جهت، قله جنوبی اورست به دلیل احاطه شدن با قلل بسیار مرتقع، ارتفاع نسبی کمی دارد. در مقابل قله دماوند به دلیل فاصله داشتن با سایر کوه های ایران در رشته کوه البرز، با ارتفاع نسبی 4667 متر در جایگاه دوازدهم در دنیا قرار دارد. این در حالی است که این قله از لحاظ ارتفاع مطلق، در بین صد قله مرتفع دنیا جایی ندارد.

شکل ظاهری

از فاصله زیاد، این کوه به شکل یک مخروط کامل دیده می‌شود که همین ویژگی آن را از سایر قلل دنیا متمایز می‌سازد. البته دهانه قله همانند بسیاری از مخروط‌های آتشفشانی، از یک دریاچه یخ‌زده پوشیده شده ‌است. قطر این دهانه حدود 400 متر است. نیمه بالایی کوه، همواره با پوششی از برف رخ‌ نمایی می‌کند.

قدمت

در بررسی قدمت این قله باید از دماوند قدیمی و کنونی یاد کرد. به این مفهوم که 1.8 میلیون سال قبل، شکل‌گیری دماوند قدیمی آغاز شد. این قله 450 هزار سال قبل، طی یک فروریزش از بین رفت. سپس 38500 سال پیش، دماوند کنونی متولد شد. البته نظرات متعددی درباره زمان و نحوه شکل‌گیری این قله بیان می‌شود. سنگ‌هایی که از درون آتشفشان قدیمی به بیرون ریخته، دارای ترکیبات گوگردی بوده و به رنگ زرد، نارنجی و قرمز در مناطق اطراف این منطقه مشاهده می‌شود. بوی کبریت و باروت از مشخصه‌های اصلی این سنگ‌های آذرین است.

جنس مخروط آتشفشانی

مخروط این قله آتشفشانی از جنس مواد مذاب و سنگ‌های حاصل از انفجار آتشفشانی است. فراوان‌ترین سنگ‌های این کوه را تراکیت آندزیت با 67 درصد سیلیس و سنگ بازالت تشکیل می‌دهند.

وضعیت آتشفشانی

گفته می‌شود این آتشفشان آخرین بار، 7300 سال قبل فعالیت داشته و در طول این چند هزار سال، به عنوان یک آتشفشان نیمه ‌فعال، گازهای گوگردی متصاعد کرده ‌است. وجود چشمه‌های آب گرم اطراف کوه، نشان دیگری از نیمه ‌فعال بودن آن است. در ایران چهار قله آتشفشانی سبلان، سهند، تفتان و بزمان نیز به صورت نیمه ‌فعال هستند.

جایگاه دماوند بین سایر قلل دنیا

دماوند را بلندترین قله آتشفشانی آسیا نامیده‌اند. همان طور که گفته شد، از نظر ارتفاع نسبی نیز این قله دوازدهمین قله مرتفع دنیا است. با توجه به وجود بیش از 110 قله با ارتفاع بالاتر از 7000 متر در هیمالیا، دماوند با ارتفاع 5609 متری در جمع قلل مرتفع جهان قرار نمی‌گیرد.

ارتباط آتشفشان و زلزله

گسل‌های متعددی اطراف این قله وجود دارد. از این میان می‌توان گسل شاهرود در شرق و گسل کپه‌داغ در غرب را به عنوان دو گسل فعال نام برد. همچنین گسل‌های بلده، مشا، لار، کندوان و فیروزکوه نیز در همین منطقه قرار دارند. فعالیت گسل‌های اطراف این منطقه، سبب زلزله‌ می‌شود. اما گاهی شایعاتی مبنی بر تاثیر زلزله بر فعال شدن آتشفشان به گوش می‌رسد که تاکنون توسط مراکز مطالعات زمین ‌شناسی رد شده ‌است. هر چند که برخی از اساتید این حوزه، این مسئله را تایید می‌کنند.

فعالیت آتشفشانی این کوه از این رو اهمیت دارد که بیش از 20 میلیون شهروند ایرانی در شعاع 100 کیلومتری این قله زندگی می‌کنند. این بدین معنا است که آغاز فعالیت آتشفشانی این کوه، یک تغییر جمعیتی شدید را در ایران به همراه خواهد داشت. برای بررسی فعالیت آتشفشان، یک ایستگاه لرزه‌نگاری نزدیک به دهانه این قله نصب شده‌ تا از این طریق، تغییرات آن رصد شود.

سابقه کوهنوردی

در بررسی تاریخچه صعود به این قله، نام ابودلف خزرجی یک جغرافی‌دان عرب به چشم می‌خورد که بیش از 1000 سال قبل در سفرنامه خود، از صعود به بخشی از دماوند یاد کرده ‌است. بعد از ابودلف، در سال 1627 میلادی توماس هربرت، از دامنه جنوبی توانست به قله دست یابد. در سال 1798 یعنی 222 سال قبل، الیوی یک طبیعی‌دان فرانسوی برای صعود تلاش کرد، اما نتوانست تا قله پیش برود.

او در سال 1837 تیلور تامپسون توانست تا قله صعود کند. اولین گروه ایرانی نیز در سال 1854 میلادی به سرپرستی سرهنگ محمدصادق خان قاجار توانستند قله را فتح کنند. البته با توجه به داستان‌های اساطیری ایرانیان و سفرنامه‌هایی چون سفرنامه ناصرخسرو، به نظر می‌رسد کوهنوردانی بیش از هزار سال قبل، نیز موفق به صعود به این قله شده‌ بودند.

در گزارش صعود به قله دماوند، می‌توانید گزارش صعود جانباز عزیز آقای علی توکلی را مطالعه بفرمایید. عکس زیر ایشان را با وجود قطع یک پا بر فراز قله دماوند نشان می‌دهد.

دسترسی

مسیر دسترسی به این کوه از روستاهای پلور، رینه و ناندل می‌گذرد. برای رسیدن به این قله از تهران، ابتدا باید وارد جاده هراز شده و بعد از 65 کیلومتر به سمت پلور حرکت کرد.

مسیرهای کوهنوردی

16 مسیر کوهنوردی به سمت قله وجود دارد که از این بین، 4 مسیر اصلی و مابقی فرعی هستند. از بین این 4 مسیر، جبهه جنوبی آسان‌ترین و جبهه شمالی سخت‌ترین راه است.

مسیر جنوبی از میانه جاده رینه به پلور آغاز شده و به مسجد، گوسفندسرا، پناهگاه بارگاه سوم، آبشار یخی، تپه گوگردی و قله منتهی می‌شود.

راه جبهه شمالی از جنوب غربی روستای ناندل آغاز و با گذر از مراتع آلمیون، نسیکه، جان‌ پناه یال شمالی در 4000 متری، یخچال دبی‌سل، پناهگاه 4700 متری، در نهایت به قله می‌رسد.

مسیر شمال شرقی از روستای حاجی دال شروع شده و با عبور از گوسفندسرا، دشت ‌چمن، پناهگاه تخت فریدون و یخچال عروسک‌ها، به مسیر شمالی پیوند می‌خورد.

در مسیر شرقی، روستای گزانه مبدا حرکت است. بعد از مراتع استله‌سر و پنکوه به تخت فریدون ختم شده و با مسیر شمال شرقی ادغام می‌شود.

برای صعود به قله بایستی همراه با گروه کوهنوردی، داشتن راهنما، تجهیزات مناسب و انتخاب زمان درست اقدام نمود. دماوند با داشتن گازهای گوگردی و طوفان‌های بسیار سخت، هر ساله مرگ کوهنوردان بی‌پروا را رقم می‌زند.

فصل مناسب برای کوهنوردی

بهترین فصل برای صعود، ماه‌های خرداد، تیر و مرداد است. زیرا در این زمان طوفان‌های بهاری کاهش یافته و ثبات در وضعیت جوی منطقه مشاهده می‌شود. شادابی و رنگ سبز محیط در کنار بازدید از یخچال‌ها، از جذابیت‌های کوهنوردی در این زمان است. به طور معمول کوهنوردان در تابستان این قله را طی 3 روز صعود می‌کنند.

در سایر ماه‌ها، ناپایداری جوی، ریزش برف سنگین و جاری شدن آب‌های سطحی، کوهنوردی در این کوه را با چالش جدی روبه‌رو می‌سازد. هر چند کوهنوردان حرفه‌ای با برنامه‌ریزی دقیق و تجهیزات لازم در زمستان نیز این قله را فتح می‌کنند.

مرتفع ترین آبشار ایران

در ارتفاع 5100 متری قله، در جبهه جنوبی آبشاری وجود دارد که آبشار یخی نامیده می‌شود. این آبشار با بلندی 7 متر، به علت سرمای زیاد در تمام طول سال یخ‌زده است. قرار گرفتن در ارتفاع بالا، سبب شده تا آن را مرتفع‌ترین آبشارهای ایران و خاورمیانه بنامند.

پوشش گیاهی

دامنه دماوند با افزایش ارتفاع، دچار دگرگونی‌های بسیاری در پوشش گیاهی و جانوری می‌شود. افزایش ارتفاع با کاهش دما همراه است. از این رو گیاهانی که در دماهای مختلف رشد می‌کنند را می‌توان در این منطقه یافت. در این کوه تعداد 370 گونه گیاهی شناسایی شده‌ است.

پوشش گیاهی این منطقه تا ارتفاع 3500 متری، شامل بوته‌ها و گیاهانی چون درمنه، خارپشتی، گون، اسپرس، افسنتین، کاج، یاسمن، پیربهار، شبدر، ترشک، ماشک، ملیکای بی زبانک، کتانی و گز است. در ارتفاع‌های بالاتر به دلیل سرمای هوا و طوفان‌ها در برخی از فصول سال، از پوشش گیاهی کاسته می‌شود. در این ارتفاع گونه‌های گیاهان آلپی می‌رویند که مختص البرز هستند و در سایر نقاط ایران دیده نمی‌شوند.

در دامنه این کوه انواع گیاهان دارویی مانند بومادران، خاکشیر، بادرنجبویه، جعفری، کاسنی، آویشن، شیرین ‌بیان، شنگ، چای کوهی و خشخاش به وفور یافت می‌شود. برخی از گونه‌های گیاهی این منطقه، اولین بار در دماوند شناخته شده و به ثبت رسیده‌اند. به همین علت نام دماوند در نام علمی آنان درج شده ‌است. از این میان می‌توان به ریش قوش دماوندی، کلاه میرحسن دماوندی، کزل دماوندی و پیرگیاه دماوندی اشاره کرد.

دشت شقایق؛ یکی از جاذبه‌های گردشگری منطقه

دامنه دماوند زیستگاه گل‌های متعددی مانند نسترن، یاسمن، آفتابگردان، شب‌بو، میخک، رز، زنگوله‌ای و گل فراموشم‌مکن است. اما مهم‌ترین گل این منطقه که گردشگران را به این منطقه فرامی‌خواند، شقایق است. دشت شقایق در ارتفاع 2000 متری در دامنه کوه که بخشی از پارک ملی لار محسوب می‌شود، در فصل بهار و تابستان پوشیده از گل‌های شقایق، آلاله، مریم‌گلی و راعی زرد است. شقایق‌های این دشت به عنوان گونه خاصی از این گل با نام شقایق لار و رینه در کتاب‌های گیاه‌ شناسی به ثبت رسیده ‌است. برای رسیدن به این دشت از تهران بایستی حدود 70 کیلومتر به سمت پلور و جاده رینه حرکت کرد.

جانوران بومی دماوند

بسیاری از حیوانات حیات وحش ایران از پستانداران، خزندگان و پرندگان، که بومی مناطق کوهستانی و نیمه ‌کوهستانی هستند، در البرز مرکزی و اطراف کوه زندگی می‌کنند. حیواناتی مانند روباه، شغال، گرگ، گراز، قوچ، بزکوهی، خرگوش و بزمجه به وفور اطراف این کوه دیده می‌شوند.

از سایر حیوانات ایران که گاهی در این نواحی مشاهده می‌شوند، می‌توان به خرس قهوه‌ای، انواع موش، مار، عقرب و گورکن اشاره کرد. پرندگانی مانند خفاش، جغد، طوطی، دارکوب، تیهو، کبک، بلدرچین و سینه‌سیاه نیز ساکن این کوه و البرز مرکزی هستند. گاهی دیده شده ‌است که کل و قوچ و بز کوهی تا ارتفاع‌های نزدیک به قله هم بالا رفته‌اند.

گونه‌های کمیابی مانند عقاب طلایی، پلنگ، گربه جنگلی، کفتار و کاراکال یا سیاه گوش نیز در زیستگاه‌های اطراف، بومی هستند. در دشت‌های پایین دامنه مانند دشت لار، آهو یا جبیر نیز زندگی می‌کند. از این رو این منطقه و دشت لار به یک منطقه حفظت ‌شده تبدیل شده ‌است.

ارزش دماوند در اکوسیستم ایران

تنوع زیستی در این ناحیه، نوعی خزانه ژنتیکی برای ایران محسوب می‌شود. این منطقه با داشتن ظرفیت بسیار برای پذیرایی از انواع گیاهان و جانوران، در اکوسیستم طبیعت ایران، جایگاه شاخص و منحصر به فردی دارد. وجود بیش از 370 گونه گیاهی و 159 گونه جانوری خود گویای این مطلب است.

چشمه‌های آب گرم

در مناطق اطراف دماوند چشمه‌های آب گرم لاریجان، اسک، بایجان و وانه وجود دارد.

دما

در گذشته دمای قله دماوند در ارتفاع 5000 متری به طور میانگین بین منفی 60 درجه سانتی‌گراد در زمستان تا منفی 2 درجه در تابستان متغیر بوده‌ است. اما با تغییرات اقلیمی دهه اخیر، دمای بالاتر نیز مشاهده می‌شود. به عنوان نمونه در تابستان 1397، دمای 7 درجه بالای صفر ثبت شد که برای این ارتفاع بی‌سابقه بود. البته در ارتفاع کم‌تر از 3000 متر، دما بین 8 تا 15 درجه قرار دارد. در ارتفاع حدود 4000 متری درجه حرارت حداکثر به حدود 6 درجه در تابستان می‌رسد.

باد

سرعت باد در کوهستان اطراف قله، به بیش از 150 کیلومتر در ساعت می‌رسد. در دامنه، سرعت باد در بیشترین حالت 70 کیلومتر در ساعت است. باد این منطقه به طور معمول از غرب به شرق می‌وزد.

بارندگی

بارندگی سالانه در این کوه به طور متوسط 1400 میلی‌متر گزارش شده ‌است. البته حداکثر ریزش جوی در ارتفاع حدود 4000 متر، 775 میلی‌متر است. در این منطقه در ارتفاعات بالای 3000 متر، بارندگی بیشتر به صورت برف دیده می‌شود.

فشار هوا

فشار هوا با افزایش ارتفاع، کاهش می‌یابد. بنابراین کم‌ترین فشار هوا در کوه دماوند را در راس قله می‌توان لمس کرد که به نصف فشار در سطح دریا می‌رسد.

یخچال های دماوند

در سمت شمال و غرب کوه، یخچال‌های متعددی وجود دارد که توجه کوهنوردان را به خود جلب می‌کند. این یخچال‌ها با نام‌هایی نظیر سیوله، دوبی‌سل، عروسک‌ها، دره‌ بخار و خوراب‌سر شناخته می‌شوند.

ذوب شدن یخچال‌ها

با تغییرات اقلیمی که از سال 1388 آغاز شده، دمای کوه به طور محسوسی افزایش یافته ‌است. از پیامدهای این افزایش دما، ذوب شدن برف‌های قله و یخچال‌های اطراف کوه است. در تابستان 1398 بخشی از دیواره یخی دره بخار در اثر گرما ریزش کرده و سبب ایجاد سیل و آسیب به روستاهای منطقه شد.

فرضیه‌ای مطرح شده که جابه‌جایی مواد مذاب در عمق زمین سبب گرم شدن این اقلیم و ذوب یخچال‌ها می‌شود. این فرضیه تا به حال رد یا تایید نشده ‌است.

آسیب‌ها

دماوند با داشتن جایگاه ویژه در بین پدیده‌های طبیعی ایران، با مخاطرات و آسیب‌هایی نیز روبه‌رو است. به عنوان نمونه، اکو سیستم و پوشش گیاهی آلپی این قله در ارتفاع بالا، ممکن است با کم‌ترین حضور انسان به سهولت از بین برود. با اینکه گردشگری کوهنوردی در دماوند، می‌تواند با سودآوری همراه باشد، اما باید تدابیر لازم برای حفظ اکو سیستم ویژه این کوه اندیشیده شود.

آمارها حاکی است که سالانه حدود 20 تا 25 هزار نفر کوهنورد، راهی دماوند می‌شوند که حدود 2 هزار نفر از این تعداد را کوهنوردان خارجی تشکیل می‌دهند. حضور این تعداد از افراد که 3 برابر ظرفیت این قله است، فرسایش کوه را به دنبال خواهد داشت. طرحی برای این منظور مطرح شده تا برای کوهنوردان محدودیت‌هایی قائل شوند.

جاده‌کشی و معدن‌کاوی نیز از دیگر آسیب‌های پیش روی دماوند است. این تغییرات، سبب رانش زمین، تکه شدن زیستگاه حیوانات بومی و سهل شدن دسترسی شکارچیان به زیستگاه حیات وحش ایران شده ‌است. جاده‌ای در دامنه جنوبی قله وجود دارد که تا ارتفاع 4000 متری کشیده شده ‌است. این جاده بدون هماهنگی سازمان محیط زیست احداث شد.

همچنین تبلیغات برای بازدید از دشت شقایق و استفاده از گیاهان دارویی سبب شده تا تعداد کثیری از مردم به این منطقه هجوم آورده و با برداشت بی‌رویه گیاهان دارویی و خوراکی و گل‌ها، بعضی از انواع گونه‌های گیاهی را با انقراض در این منطقه مواجه کنند.

در ضمن انباشت زباله و آلودگی خاک و آب از پیامدهای افزایش گردشگر در این منطقه است که به مدیریتی مسئولانه نیاز دارد. استفاده دامداران از دامنه دماوند به عنوان مرتع برای دام‌ها نیز از مشکلاتی است که باعث از بین رفتن منبع تغذیه گونه‌های جانوری بومی منطقه خواهد شد.

رودخانه‌های اطراف

در محدوده کوه دماوند رودخانه‌هایی جریان دارند که سبب رشد گیاهان در این منطقه شده‌اند. از رودخانه‌های حواشی این قله می‌توان از رود هراز در جنوب، رود دلیچای، لار، دیو آسیاب در غرب، رود تینه در شمال و رود پنج او در شرق نام برد.

قلل مجاور

دماوند در مجاورت قلل دیگری همچون قله گل زرد، کاعون، میان‌رود، سه ‌سنگ و ورارو قرار دارد که اختلاف ارتفاع آن‌ها با دماوند سبب شده تا نام هیچ کدام برای مردم ایران آشنا نباشد.

نقش دماوند در فرهنگ ایران

در فرهنگ ایران زمین از گذشته‌های دور، دماوند به نماد ایستادگی، شکوه، عظمت، سرافرازی و پایندگی بدل شده است. در بسیاری از آثار ادبی، هنری و ملی می‌توان ردی از این قله را مشاهده کرد. حتی در دوران معاصر، همواره دماوند یکی از اولین نمادهایی بوده که بر روی اسکناس‌های رایج کشور نقش بسته است.

جایگاه دماوند در ادبیات فارسی

دماوند بیش از هر عنصر طبیعی دیگر، در ادبیات فارسی تکرار شده و همواره الهام‌ بخش شعرای ایران از روزگاران دور بوده ‌است. موید این مطلب حضور پر رنگ این کوه در اشعار شاعران نامی ایران است. قصیده دماوندیه اول و دوم از ملک الشعرای بهار یکی از شعرهای معروف در مورد این قله است که قصیده دوم با مطلع

ای دیو سپید پای در بند‌‌‌            ای گنبد گیتی ای دماوند

از سیم به سر یکی کله‌خود      ز اهن به میان یکی کمربند

در کتب درسی ادبیات فارسی ذکر شده و برای بیشتر مردم ایران، شعری آشنا است. احمد شاملو پدر شعر سپید فارسی، در شعری دارای وزن و قافیه از این کوه بدین شکل یاد کرده ‌است:

بگشای دل و دیده به دیدار دماوند

وز هر چه به جز اوست، دمی دیده فروبند

دماوند در شاهنامه

اما یکی از مهم‌ترین شاعرانی که به دماوند هویت بخشید، حکیم فردوسی بود که در شاهنامه بارها به این کوه اشاره کرد. در داستان فریدون و ضحاک مار به‌ دوش، در پایان داستان، فریدون، ضحاک را برای ابد در دماوند زندانی می‌کند. این ماجرا، پایه شکل‌گیری افسانه‌هایی می‌شود که باور دارند ناله‌های ضحاک به شکل صداهای مهیب از کوه به گوش می‌رسد.

همچنین در داستان هفت خوان رستم، هنگامی که کیکاووس به مازندران لشکر می‌کشد، دیو سپید با ایجاد ابری سیاه و بارش سنگ بر سر لشکریان کاووس، از حمله آنان به مازندران جلوگیری می‌کند. این ماجرا می‌تواند اشاره‌ای به فوران آتشفشانی دماوند باشد. همین مسئله نیز سبب شده تا ملک الشعرای بهار، دماوند را دیو سپید بنامد.

اما غرورآمیزترین داستان مرتبط با این قله در شاهنامه، داستان آرش است. در این داستان آرش برای تعیین مرز ایران و پایان دادن به تهاجم‌های همیشگی دشمن به مرز کشور، از دماوند بالا رفته و از بلندای بام ایران زمین تمام نیرو و توان خود را به زه کمانش می‌سپارد تا تیری را به دورترین نقطه ممکن پرتاب کند. بدین ترتیب مرز ایران مشخص می‌شود و آرش در دماوند جان می‌سپارد.

در شاهنامه حضور دماوند در ماجراهای متعددی به تصویر کشیده شده تا در ذهن ایرانیان، این قله با غرور و افتخار گره بخورد. این مسئله را باید از زیرکی‌های فردوسی دانست که مفاهیم ذهنی را به یک پدیده عینی و طبیعی مرتبط ساخته تا هر بار هر ایرانی، دماوند را از دور مشاهده می‌کند، تصاویر متعددی از تاریخ، افسانه‌ها و اساطیر را به یاد آورد.

نمای قله دماوند از تهران

شاید یکی از دلایلی که دماوند در فرهنگ و ادب ایران ریشه دوانده، منظره خارق ‌العاده و جذاب این قله از فواصل دور است. بسیاری از کوه‌ها به صورت انفرادی از فاصله دور قابل تشخیص نیستند. اما از ویژگی‌های دماوند این است که به صورت تک از کیلومترها دورتر مشاهده می‌شود. در گذشته‌های نه چندان دور که هوای تهران با معضل آلودگی هوا آشنا نبود و ساختمان‌ها سر به فلک نکشیده بودند، از میدان‌های مرکزی تهران مانند میدان ولیعصر هم این قله به وضوح دیده می‌شد.

اکنون با پاک بودن هوای تهران، در مکان‌های مرتفع می‌توان این قله زیبا را دید. عکس‌هایی که برج میلاد و قله دماوند را در یک قاب نشان می‌دهد، با به تصویر کشیدن نماد دیرین ایران و سمبل تهران مدرن، گذر از اعصار و پایندگی ایرانیان را به رخ می‌کشد.

اولین میراث طبیعی ایران

در سال 1387 قله دماوند به عنوان اولین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. همچنین در سال 1381 این قله به عنوان یکی از مناطق ارزشمند، تحت حمایت سازمان محیط زیست قرار گرفت. دومین میراث طبیعی ایران یعنی باداب سورت نیز در استان مازندران واقع است.

روز ملی دماوند

روز 13 تیر ماه روز ملی دماوند نامیده می‌شود و علاقمندان با گردهمایی در شهر رینه از توابع لاریجان، جشنی به این مناسبت برگزار می‌کنند.

آب و هوای دماوند

در بخش پایین پیش‌بینی وضع آب و هوای شهر دماوند را در 5 روز آینده می‌توانید مشاهده می‌نمایید. همچنین اطلاع از شرایط جوی قبل از سفر به دامنه دماوند یا کوهنوردی تا قله، ضروری است.

دماوند آب و هوای

لوکیشن قله دماوند

در بخش زیر موقعیت این قله اساطیری را در نقشه می‌توانید ملاحظه بفرمایید. مسیرهای مختلف کوهنوردی در نقشه مشخص شده اند.

عکس‌های این پست را جنابان آقایان حسین رحمانی و محمد صادق سمندی زاده عزیز ثبت نموده‌اند.