قنات زارچ یزد یکی از طولانی‌ترین و قدیمی‌ترین قنات های ایران و جهان می‌باشد. در سال 1384 به عنوان یکی از آثار تاریخ ملی کشور به ثبت رسیده است. نام دیگر قنات، کاریز است و از همینرو نام دیگر این مجاذبه معماری کاریز زارچ یزد است. سالانه تعداد زیادی از گردشگران از نواحی مختلف ایران و جهان به شهر زیبای یزد مسافرت می‌کنند تا این جاذبه طبیعی شگفت‌انگیز را از نزدیک مشاهده کنند. مقطع این قنات به شکل مربع است. آبدهی این قنات تا بیش از نیم قرن بسیار بالا بوده است. در سال‌های اخیر حفر بیش از حد چاه باعث شده است تا آبدهی این قنات تا حد بسیار زیادی کاهش پیدا کند.
آبدهی این قنات در گذشته بیش از 150 لیتر در ثانیه بوده است. امروزه علاوه بر حفر چاه‌های مختلف، احداث ساختمان‌های مختلف در حریم این قنات باعث شده است. تا میزان آبدهی آن تا حد بسیار زیادی کاهش پیدا کند. از دیگر مشکلات این قنات که در صورتی که پیشگیری‌های لازم انجام نگیرد باعث می‌شود. در مدت زمان کوتاه از بین برود نشست فاضلاب‌ها به درون قنات می‌باشد. در ادامه قصد داریم تا تاریخچه، موقعیت، آدرس و روش‌های دسترسی به قنات زارچ را مورد بررسی قرار دهیم.
قنات زارچ در کجا قرار گرفته است؟
اگر قصد بازدید از قدیمی‌ترین قنات جهان که همان قنات باغ زارچ است را دارید باید به شهر زیبای یزد سفر کنید. این قنات در ۱۸ کیلومتری شهر یزد واقع شده است. می‌توان گفت آدرس دقیق طولانی‌ترین قنات جهان شهر زارچ و قنات باغ زارچ می‌باشد. برای رسیدن به شهر یزد باید از روستاهای خویدک، دهنو و اکرمیه عبور کنید. قنات در مسیر خود از محله‌های مختلف زیادی عبور می‌کند. محله‌های امیر چخماق و مسجد جامع مهم‌ترین مکان‌هایی هستند که این قنات در طول مسیر خود از آن‌ها عبور می‌کند. قنات پس از این که از این مناطق عبور کرد از شهر یزد خارج شده و به سوی زارچ حرکت می‌کند. دسترسی به این مسیر برای گردشگران بسیار راحت است از این رو بهتر است نگران دستیابی به آن نباشید.
طول این قنات به بیش از ۱۰۰ کیلومتر می‌رسد از این رو به عنوان طولانی‌ترین قنات جهان مشهور می‌باشد. قدمت قنات زارچ به بیش از ۳۰ هزار سال می‌رسد. بررسی‌های انجام شده بیانگر این موضوع است که قدمت قنات زارچ به قبل از ورود اسلام بازمی‌گردد. برخی از میله‌های این قنات در مسجد جامع یزد پیدا شده است که این امر حاکی از آن است که مسجد جامع یزد در حریم این قنات احداث شده است. از آب این قنات برای گرفتن وضو استفاده می‌شده است که امروزه نیز این پایاب‌ها دارای کارایی هستند.
معماری قنات زارچ
اهمیت این سازه تاریخی و بسیار با ارزش در سال ۱۳۸۴ در نظر گرفته شد و همین امر باعث شد در این سال این قنات زیبا به عنوان یکی از آثار ملی کشور عزیزمان ایران ثبت گردد. از سال ۱۳۸۴ به بعد سعی شد تا برای نگهداری از آن اقدامات لازم به صورت گسترده انجام گیرد. همچنین از سال ۱۳۸۴ برای بازسازی بخش‌های مختلف آن بدون این که تغییرات زیادی در این سازه ایجاد شود اقدامات گسترده‌ای صورت گرفت.
در ساخت این سازه حدود ۲۱۱۵ حلقه میله مورد استفاده قرار گرفته است. میزان آبدهی این قنات باشکوه در حال حاضر حدود 25 لیتر در ثانیه می‌باشد. حدود ۸۰۰ خانوار کشاورز مالک این قنات هستند. سطح زیر کشت باغی این قنات به حدود ۲۵ هکتار و سطح زیر کشت زراعی آن به حدود ۴۰۰ هکتار می‌رسد. عمق چاه مادر این قنات حدود ۸۵ متر است.
تاریخچه قنات زارچ
اهمیت تأسیس و ساخت این قنات به این موضوع بازمی‌گردد که دستیابی به آب به عنوان مهم‌ترین مایه حیات به ویژه در مناطق کویری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کمبود آب در مناطق کویری باعث شد تا ساکنان این مناطق قنات و کاریزهای زیادی احداث کنند. جالب است بدانید ایده ساخت قنات به مردم کشور عزیزمان تعلق دارد. ایرانیان با درایت خود سعی کردند تا از نابودی حیات در مناطق کویری پیشگیری کنند. در آن زمان برای رفع مشکل کم آبی سازه‌های مختلفی احداث شد. این سازه‌ها امروزه به عنوان آثار تاریخی به یادماندنی مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است.
مراقبت‌های ویژه از این سازه‌ها در سال‌های اخیر به صورت جدی در نظر گرفته شده‌اند؛ اما امروزه برای گسترش مناطق شهری بخش‌هایی از آن نابود شده‌اند که این امر به یک نگرانی جدی تبدیل شده است.
قنات زارچ چندین شاخه دارد؟
به طورکلی می‌توان گفت قنات زارچ دارای سه شاخه اصلی می‌باشد. شیرین، شور و ابراهیم خویدکی شاخه‌های اصلی قنات زارچ را تشکیل می‌دهند. لازم به ذکر است که این سه شاخه اصلی این قنات که به طولانی‌ترین قنات جهان مشهور است به طور کامل از یکدیگر جدا هستند. شاخه شور این قنات از مسجد جامع یزد می‌گذرد. آب شاخه شور به این دلیل شور است که چاه مادر آن در منطقه‌ی آب‌های شور قرار گرفته است. شما می‌توانید با طی کردن حدود ۶۰ پله به این شاخه طولانی‌ترین قنات جهان دسترسی پیدا کنید. شاخه‌های شیرین و ابراهیم خویدکی نیز به طور کامل خشک شده‌اند. تنها شاخه فعال این قنات در حال حاضر شاخه شور آن است. آبدهی شاخه شور این قنات حدود ۷۲ کیلومتر است. بیشترین میزان آبدهی شاخه شور در بالا دست است که حدود ۶۰ لیتر در ثانیه می‌باشد.
جالب است بدانید که کمتر از ۵۰ سال پیش آبدهی قنات زارچ بیش از ۱۵۰ لیتر در ثانیه بوده است. مهم‌ترین دلایل کاهش آبدهی این قنات شامل حفر چاه به صورت بی رویه، احداث ساختمان در حریم قنات، نشست و هدایت فاضلاب به داخل قنات هستند. این دلایل تا حدی باعث شده است تا این معجزه تاریخی به سمت مرگ کشیده شود.
از مهم‌ترین پایاب‌های شاخه شیرین طولانی‌ترین قنات جهان می‌توان به جوی ربانی، جوی قدمگاه، جوی امام حسین، جوی وقت الساعت، جوی سید رکن‌الدین، جوی کلیمیان و جوی محل تل اشاره کرد.
یکی از نکات بسیار مهم در رابطه با قنات زارچ این است که در مسیر آن بیش از ۲ هزار حلقه چاه احداث شده است. قنات زارچ از این لحاظ نه تنها در ایران بلکه در جهان منحصربه‌فرد و بی‌نظیر است.
ویژگی های مهم طولانی ترین قنات جهان
از عجیب‌ترین ویژگی‌های قنات زارچ می‌توان به وجود چاه‌هایی با مقطع مربع شکل اشاره کرد. این ویژگی باعث شده است این قنات با دیگر قنات‌ها تفاوت داشته باشد. زمان احداث چاه‌های مربعی شکل این قنات طولانی به دوره حکومت زرتشتیان بازمی‌گردد.
اکوسیستم قنات شگفت‌انگیز زارچ
ویژگی‌های متنوع اکوسیستم این قنات باعث شده است تا گردشگران داخلی و خارجی علاقه‌مند به بازدید از این قنات شوند. طبیعت این قنات چندگونه و کاملاً متفاوت است و این امر این قنات زیبا را به یکی از جاذبه‌های دیدنی استان یزد تبدیل کرده است. شما می‌توانید در این جاذبه گردشگری و دیدنی به پخت نان مشغول شوید و پس از گذشتن از پایاب به مسیر آبی بروید که محل آسیاب کهن بوده است.
متأسفانه این قنات تاریخی و مهم از یکسو در معرض آلودگی‌های ناشی از فاضلاب و احداث ساختمان‌های مختلف به صورت غیراصولی در شهر یزد قرار گرفته است و از سوی دیگر خشک‌سالی‌های اخیر این جاذبه طبیعی را تحت تأثیر قرار داده است. این موضوعات باعث کاهش کمیت و کیفیت آب این قنات شده است.
دانستنی های جالب در رابطه با قنات زارچ
در امتداد سه شاخه اصلی قنات زارچ بیش از هزار حفره ایجاد شده است، که مردم بومی همواره از آن‌ها استفاده می‌کنند. فرصت‌های بی‌نظیری برای بازدید از تمامی قسمت‌های آن برای گردشگران ایجاد شده است. همان‌طور که بیان شد در گذشته بیش از ۱۰ نفر مالک اصلی این قنات بودند. اما امروزه این ناحیه زیر نظر شهرداری یزد نگهداری و حفاظت می‌شود. قبل از خشک شدن بخش‌های مختلف آن از آب این قنات برای آبیاری زمین‌های کشاورزی بسیار زیادی استفاده می‌شد. مراقبت‌های خاصی از طولانی‌ترین قنات جهان در سال‌های پیش می شده است اما با گذشت زمان تخریب‌های ایجاد شده مورد بازسازی قرار نگرفتند. و این امر باعث شد بخش‌های مختلف آن به طور کامل از بین بروند.
بهترین زمان جهت بازدید از قنات زارچ
بهترین زمان برای بازدید از طولانی‌ترین قنات جهان فصل بهار است. البته آب‌وهوای گرمسیری شهر یزد باعث شده است گردشگران بتوانند در تمام ایام سال از این جاذبه گردشگری بازدید کنند. در صورتی که قصد بازدید از این جاذبه گردشگری منحصربه‌فرد را دارید. توصیه می‌کنیم زمان کافی را به این کار اختصاص دهید. مردم شهر یزد نیز مردمانی خونگرم و مهربان هستند. از این رو بدون شک با سفر به این شهر زیبا می‌توانید آثار تاریخی و طبیعی زیادی را ببینید. و بهترین خاطرات را برای خود ثبت کنید. توصیه می‌کنیم همین حالا اقدامات سفر و بازدید از زیبایی‌های شهر یزد را برای خود در اولویت قرار دهید. شهر یزد و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی آن نه تنها بین گردشگران بلکه بین باستان شناسان و تاریخدان‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
خوشبختانه در سال‌های اخیر مسئولان میراث فرهنگی استان یزد تمام تلاش‌های خود را به کار برده‌اند تا بخش‌هایی از این قنات را احیا کنند. این امر باعث شده است که طولانی‌ترین و قدیمی‌ترین قنات جهان دوباره زنده شده و بتوان آن را ثبت جهانی کرد.
دیدنی های یزد
جاهای دیدنی یزد در واقع قابل شمارش نیستند. همچنين از بهترين دیدنی های یزد مي‌توان به مسجد جامع شهر یزد، مجموعه خان شهر یزد، برج خاموشان یزد، موزه آب يزد، آتشکده یزد، زندان اسکندر(مدرسه ضیائیه)، موزه نور، خانه‌ي آقازاده ابركوه و خانه‌ي لاري ها يزد، تالاب پساب یا دریاچه کویر یزد، باغ دولت آباد، آب انبار شش بادگیر، دخمه زرتشتيان و غيره اشاره نمود.
آب و هوای شهر یزد
در بخش‌های بالا ویژگی‌های گوناگون این قنات تاریخی آورده شده است. در این بخش به شرایط جوی این شهر تاریخی اشاره شده است.
با مراجعه به این بخش از آب و هوای این شهر در هر روز آگاهی یابید.
نقشه شهر یزد
در بخش زیر نقشه شهر یزد قرار گرفته است. با مراجعه به این بخش و با کمک نرم افزار گوگل مپ گوشی همراه هوشمندتان تا رسیدن به این قنات تاریخی را مسیریابی کنید.
اگر روش استفاده از گوگل مپ را نمی‌دانید، بر روی این لینک کلیک کرده تا شما را در روش استفاده از این نرم افزار راهنمایی کند.
امتیاز شما به این صفحه:
قنات زارچ یزد
قنات زارچ یزد از طولانی ترین قنات های ایران و جهان از جاهای دیدنی یزد است. در مطلب بالا به معرفی، معماری، تاریخچه، آب و هوای یزد و آدرس قنات زارچ یزد پرداختیم.