قوچ اوریال

قوچ اوريال گوسفند غول پیکر بومی جنوب آسیا است، كه در راسته جفت ‌سم ‌سانان، در تیره گاوسانان و سرده گوسفندسانان قرار گرفته است. اين قوچ‌ها به عنوان اصلی‌ترین نژادهای گوسفند خانگی فعلی، از جمله گوسفندهای آفریقا و آسیا در نظر گرفته مي‌شوند. در واقع اين قوچ ها اجداد گوسفندان اهلي هستند. بطورکلی در تمام قوچ‌ها به نرها قوچ و ماده‌ها را میش می‌گویند. در واقع قوچ اوريال، گوسفند وحشی با نام علمی Ovis orientalis vignei است. گوسفند وحشی به دو گروه زیرگونه‌ای تقسیم می‌شوند: که گروه غربی را گوسفند وحشی ارمنی و گروه شرقی را گوسفند وحشی اوریال (در زبان لاتین به معنی شرقی) می‌نامند.در ادامه مقاله به معرفی، مشخصات ظاهری، عکس قوچ اوریال، فیلم قوچ اوریال، رفتارشناسی، گله، تاثیر در آئین و فرهنگ و ادبیات آن می‌پردازیم.

قوچ و میش اوريال نماد قدرت و باروري

قوچ اوريال از نظر تکامل و سیستماتیک یکی از پیچیده‌ترین جنس‌های پستانداران حیوانات ایران است. این حیوانات داراي موهاي بلند قهوه ای مایل به قرمز است. نرها شاخ های بزرگی دارند که به سمت خارج منحنی و قوس دارد اما شاخهاي ماده‌ها کوتاهتر است.

مشخصات قوچ اوريال

شاخهای نر حدود 100 سانتیمتر (39 اینچ) طول دارد و به شکل حلزونی شکل پیچ و تاب خورده است. از ویژگی‌های دیگر این قوچ‌ها که از جمله مشخصه بارز آنها نیز محسوب می‌شود، وجود موهای بلند و سفید رنگ در ناحیه زیر گردن و سینه این حیوان است. موهای پشت اين پستاندار در تابستان کوتاه و به رنگ زرد شنی در می‌آید. در زمستان این موها بلند و قهوه‌ای رنگ می‌شوند. این یکی از مکانیسم‌های بدن اوریال است در پاسخ به تغییر فصول. موها در زیر شکم و کفل‌ها سفید رنگ می‌شوند.

ظاهر قوچ و میش اوریال

از لحاظ ظاهری گوسفند اوریال همانند دیگر حیوانان مانند بز کوهی (کل)، در جنس نر و ماده تفاوت‌هایی دیده می‌شود. نرهای اوریال دارای ریش سفید رنگی در زیر دهان هستند. در حالی که ماده ها تقریباً به استثنای پاهای نزدیک به  سمشان، به طور کلی یک رنگ هستند.

ارتفاع از شانه در نر بالغ بین 80 تا 90 سانتیمتر (31 تا 35 اینچ) است. وزن آنها در حدود 90 كيلوگرم است. بطور میانگین طول سر و تنه این حیوان حدود 150 سانتیمتر، ارتفاع 100 سانتیمتر و وزن 25 تا 85 کیلوگرم است. صورت آنها به طور کلی با پوزه سفید، سوراخ بینی و داخل گوش ها، خاکستری رنگ است.

قوچ اوريال به عنوان حیوانات اجتماعی در گله ها زندگی می کند. این امر از بسیاری جهات به آنها کمک می کند. زيرا اولا در گله بودن باعث می شود که شکارچیان از شكار و کشتن یک گوسفند بترسند، ثانیاً در شب گله ها، بدن همديگر را گرم نگه مي‌كنند و سوم این که به مرتب سازی چراگاهها کمک می‌کنند. بیشتر گله ها توسط یک نر مسن هدایت می‌شود.

 نژادها و گونه‌های گوسفند وحشی در ایران

حیات وحش ایران یکی از غنی‌ترین زیستگاه‌های خاورمیانه است.در ایران چندین نوع گوسفند وحشی زندگی می‌کنند. این دسته حیوانات هم در شکل ظاهری و هم در تعداد کروموزم‌هایشان با یکدیگر متفاوت اند.  گوسفند وحشی اوریال یکی از پنج نژاد گوسفندهای وحشی ایران اند. البته ناگفته نماند در ایران نژادهای بسیاری وجود دارد که ناشناخته مانده‌اند. از جمله این نژادهای گفته شده عبارت اند از:

قوچ و میش ارمنی

این گوسفندان وحشی ارمنی را آلاکمر نیز می‌خوانند. این حیوان زیبا به دلیل داشتن لکه سفید رنگ در کمر، به این نام خوانده می‌شوند. آلاکمرها در بیشتر در ناحیه استپی شمال غربی و جنوب غربی ایران دیده می‌شوند. قوچ اراک یکی دیگر از زیرگونه‌های قوچ ایرانی است.

قوچ و میش اصفهان

یکی دیگر از گوسفندان وحشی در قسمت جنوب اصفهان و بخشی از چهار محال و بختیاری زندگی می‌کنند. به این نژاد قوچ اصفهانی می‌گویند. آنها دارای بدنی تیره‌تر از سایر نژادهای دیگر اند.

در مقاله‌ای تحت عنوان قوچ اصفهان، بطور خاص و کامل به این گونه پرداخته‌ایم. برای مشاهده آنبر روی عنوان کلیک(لمس) نمایید.

قوچ و میش لارستانی

این نژاد قوچ‌ها کوچکترین قوچ و میش  ایرانی اند. در این دسته از گوسفندان وحشی جنس ماده نیز شاخ دارد. آنها در هرمود فارس زندگی می‌کنند.

قوچ و میش البرز مرکزی

در بین این نژادها، دسته‌ای وجود دارند که دو رگه محسوب می‌شوند. آنها از آمیزش دو نژاد دیگر بوجود آمده اند. از جمله‌ آنها می‌توان به قوچ و میش البرز مرکزی اشاره کرد. این حیوانات از آمیزش گوسفندهای اوریال و گوسفند ارمنی بوجود می‌آیند.

قوچ و میش کرمان

این گروه نیز همانند قوچ و میش البرز مرکزی دو رگه هستند. آنها از آمیزش گوسفند لارستانی و اوریال بوجود آمده اند. تفاوت آنها در این است که در ناحیه گردن این گوسفند موهای سیاه و نسبتا بلند دیده می‌شود.

در مقاله قوچ و میش کرمان، بصورت خاص و کامل به این گونه پرداخته‌ایم.

زيستگاه قوچ اوريال

زیستگاه قوچ اوريال  از دامنه های مرتفع و کوه های صخره ای تشکیل شده است. اين قوچ به طور کلی در ارتفاعات پایین تر از کوهستانهای منطقه و در قسمتهاي  شیبدار زمين، زیر درختان زندگی می کند و زمینهای بازتر را نیز ترجیح می‌دهد.

تغذيه و غذاي قوچ اوريال

در حقیقت قوچ اوريال گیاهخوار است و طیف وسیعی از گیاهان نامشخص، احتمالاً علف و درختچه ها را می‌خورد. آنها همچنين غلات نيز علاقه مند هستند. قوچ اوريال از نشخوارکنندگان هستند كه معده های آنها داراي حجره‌هاي متعدد برای کمک به هضم غذا است. در معده‎‌های چند وجهی، غذا قبل از هضم با سلولز تخمیر می‌شود. برای هضم کامل غذا، گوسفندان مواد غذایی خود را دوباره به دهان خودشان بر می‌گردانند. به این عمل نشخوار کردن می‌گویند. اگرچه اين  گوسفندان بیشتر آب بدنشان را از خوردن گیاهان دریافت می‌کنند،

اما به آب براي براي تامين آب بدنشان نیاز دارند. قوچ اوريال بیشتر صبح ها و بعد از ظهرها فعاليت غذايي دارد. آنها در گرم ترین دوره روز  آنها در پوشش گیاهی بلند و يا زير درختان در حال استراحت و نشخواري هستند.

توليد مثل قوچ اوريال

فصل جفت‌گیری قوچ اوريال در ماه سپتامبر آغاز می‌شود. این زمان مصادف با اواخر پاییز است. قوچ‌ها که در زمانهای دیگر جداگانه زندگی می‌کنند، چهار یا پنج میش را براي جفت‌گيري انتخاب می‌کنند.

طول بارداری در اين گونه گوسفندان وحشی بین 150 تا 180 روز متغیر است، حاملگی اين ميش حدود 6 ماه طول مي‌كشد( ۵.۵ ماه). در اکثرا زايمانها در فصل بهار ،يك گوسفند به دنيا مي‌آيد اما ممكن است در میش‌های قدیمی دوقلو يا حتی سه قلو نيز به دنيا بيايد.

بره‌ها میتوانند فقط چند دقیقه پس از به دنیا آمدن راه بروند، با اين وجود، آنها اغلب به مدت چهار تا شش ماه اول زندگی‌ به مادرشان وابسته هستند. ميش‌هاي اين گوسفندان، قبل از زایمان‌، از گله جدا می‌شوند. پس از زایمان، ميش‌ها و بره‌های آنها به مدت 3 الي 7 روز از گله دور می‌شوند. این زمانی است که بره‌ها قوي مي‌شوند و مادر و کودک یکدیگر را با بو مي‌شناسند.

آنها سپس به گله خودشان باز میگردند. مادران از بره‌هايشان به مدت 5-6 ماه پرستاري و مراقبت مي‌كنند، احتمالاً آنها در طی یک ماه پس از تولد ميتوانند گیاهان را بخورند. میش‌ها در سن 1.5 سالگی از نظر جنسی بالغ می‌شوند و میتوانند اولین بره خود را در 2 سالگی به دنيا بياورند.

پراكندگي جغرافيايي قوچ اوريال در جهان

قوچ اوریال از حیوانات بومی وحشي غرب آسیای مرکزی از شمال و شمال شرقی ایران، ترکمنستان، ازبکستان و غرب قزاقستان تا پاکستان و هندوستان است. همچنین در بخش‌های غربی آسیای میانه نيز اين قوچ‌ها يافت مي‌شوند. در مناطق آسیایی و خاورمیانه در ارتفاعات مرتفع با ارتفاع 19.690 پا ( 60000 متر) نيز یافت می‌شوند.

پراکنش قوچ اوريال در ایران

قوچ اوريال از شرق و شمال خراسان تا مناطق واقع در شرق استان‌های سمنان و مازندران در ايران پراكندگي جغرافيايي دارد.

اندازه گیریهای مشخصات فيزيكي  قوچ اوريال در شمال شرقی ایران به صورت زير است:

 طول سر- بدن: 135-160 سانتیمتر – نر؛ 120-134 سانتیمتر – ماده

 ارتفاع شانه: 94-97 سانتیمتر – نر؛ 82-88 سانتیمتر – ماده

 پای عقب: 37-40 سانتیمتر – نر؛ 34-37 سانتیمتر – ماده

 وزن: 62-66 کیلوگرم نر ، 36-42 کیلوگرم ماده

 دم: 12-13 سانتیمتر – نر؛ 11-13 سانتیمتر – ماده

طول شاخ: 106 ، 113 ، 118 سانتیمتر

ويژگي هاي و عادات قوچ اوريال

نرهاي قوچ اوريال معمولا انفرادی هستند، اما ماده‌ها، گله‌هايي با ماده‌هاي ديگر، با قوچ‌هاي جوانتر، بره‌ها و نوجوانان تشكيل مي‌دهند. تعداد آنها از 5 تا 100 عضو مي‌رسد. قوچ‌های قدیمی گروههای جداگانه ای تشکیل می‌دهند که اعضای همه‌ي آنها نرها هستند. این گله‌ها معمولاً حاوی 5 تا 50 قوچ هستند.

معمولا در تمام سال قوچ‌ها در گله‌های جدا از میش‌ها و قوچ‌های نابالغ زندگي مي‌كنند. ولی در اواخر پاییز این گله‌ها مخلوط شده و قوچ‌های بالغ به تشکیل حرمسرا پرداخته و گهگاهي درگیری‌هایی در بین قوچ‌ها مشاهده می‌شود. نرها در سن ۳ تا ۴ سالگی از گله ماده‌ها و بره‌ها جدا می‌شوند و در گروه‌های جداگانه زندگی می‌کنند.

قوچ اوريال برای سلطه و جفت‌گیری با شاخهای خود می‌جنگند. این رفتار معمولاً در اوایل پاییز اتفاق می‌افتد. طبق گزارش National Geographic، برخی از آنها با سرعت حداکثر 20 مایل در ساعت (32 کیلومتر در ساعت) یکدیگر را محاصره می‌کنند. جنگ هنگامی پايان مي‌يابد  که یکی از نرها تسلیم شود. این روند می‌تواند ساعت ها طول بکشد. قوچ پيروز 3 الي 6 ميش را به خود اختصاص می‌دهد. معمولاً پس از اين اتفاق، نیمی از گوسفندان گله متولد می‌شوند.

ساختار گله در قوچ اوريال

در گله‌هاي قوچ اوريال ساختار اجتماعی حفظ می‌شود، اين ساختار در ساير حيوانات براساس تسلط بر اندازه بدن حیوان استوار است. اما در قوچ اوريال تسلط آن تا حد زیادی بر اندازه شاخ استوار است؛ هر چه شاخ بزرگتر باشد، حيوان رتبه بالاتری دارد. معمولا گوسفندان اوريال سرزمین و زيستگاه‌شان را حفظ نمی‌کنند. قوچ و ميش‌ها روز گرد هستند اما گاهي شبها نيز به چرا مي‌پردازند. میش‌ها و بره‌ها بر اساس رایحه و ارتباط بویایی یکدیگر را می‌شناسند.

قوچ‌ها هنگام بیماری می توانند با خوردن گیاهان خاصی بیماریشان را درمان کنند. اين گوسفندان حس بويايي و بينايي بسيار قوي دارند. در موقع احساس خطر صداي فيش مانندي سر مي‌دهند و با سرعت زياد به تپه‌ها فرار مي‌كنند.

در گله‌هاي قوچ اوريال،قوچ‌هاي نر مسن نیرویی تثبیت کننده غالب برای جامعه گوسفندان هستند. قوچ رهبر از طريق جنگیدن با قوچ هاي ديگر در صورت شكست آنها، به اين مقام مي رسد. قوچ‌هاي مسن مانع آزار ماده‌ها توسط قوچ‌های جوان مي‌شوند. نرهای جوان اين نوع قوچ‌ها نسبت به نرهای مسن‌تر به ماده‌ها قلدري و پرخاشگري مي‌كنند. فعل و انفعالات تهاجمی بین قوچ‌ها  با اندازه مشابه معمولاً شامل لگد‌های جلویی و سرشاخ شدن شاخ‌های سر است. سلسله مراتب سلطه احتمالاً در میان میش‌ها نیز رخ می دهد.

شاخ‌هاي قوچ اوريال

نرهاي قوچ اوريال شاخ‌های بلندی دارند و شكل آنها حلزوني و قوسي شکل هستند و به طرف پهلوی صورت و روبه جلو خمیدگی دارند. سطح جلویی شاخ‌ها پهن، با زاویه‌ای تند به طرف لبه پشتی است، به طوری که مقطع شاخ‌ها مثلثی به نظر می‌رسد. ماده‌ها شاخ‌های کوتاهتر و فشرده‌ای دارند. شاخ‌های مجعد از کراتین ساخته شده است.با افزايش سن به تعداد حلقه‌هاي شاخ‌ها اضافه مي شود.

طول عمر قوچ اوريال

حداکثر طول عمر قوچ اوريال به مدت 13 سال و 10 ماه است و متوسط طول عمر اين قوچ 8 الي 12 سال است.

شكارچيان قوچ اوريال

دشمن طبیعی میش و قوچ اوريال، گرگ،  پلنگ، یوزپلنگ، سگهای اهلی و وحشي هستند. اين حيوانات به اندازه کافی برای فرار از شکارچیان طبیعی شان مانند گرگها و پلنگ ها، سریع مي باشند. در سالهای اخیر در ايران به علت اشغال زیستگاه و آبشخورها توسط انسان، شکار بی رویه براي به دست آوردن شاخ‌ها و گرفتن بره ها، نسل آنها به شدت رو به کاهش نهاده و در بعضی از مناطق به کلی نابود شده اند.در واقع بزرگترين شكارچيان آنها در ايران، انسانها هستند.

وضعیت حفاظتی قوچ اوريال

وضعیت حفاظتي و زيستگاه‌هاي قوچ اوريال در كل پراكنش اين حيوان در جهان مورد تهدید است. زیرا زیستگاه‌هاي آنها کاملاً مناسب برای رشد انسانها است. عواملي مثل تبديل شدن زيستگاه‌ها به زمینهای کشاورزی، تغییرات دیگر در زیستگاه‌هاي اين حيوان توسط انسانها  و شکار بی رويه نرها برای فروش شاخ ها، باعث کاهش جدی جمعیت اين قوچ‌ها شده است. این قوچ‌ها به دلیل اینکه در کشورهایی با دامداری کم و زیاد زندگی می‌کنند، بسیار آسیب پذیر به نظر می‌رسند. به این معنی که اين قوچ ها  برای تهیه مواد غذایی باید با دام‌های خانگی نيز رقابت کنند.

با این حال جمعیت اين قوچ در سالهای اخیر در برخي كشورها داراي زيستگاه اين حيوان رو به بهبود است. اما هیچ تخمینی از جمعیت جهانی آنها در دسترس نیست. آب و هوا، به طور خاص دما و سطح بارش، به احتمال زیاد بر مناطقی که اين حيوانات زندگي مي كنند،تاثیر گذار است.

مهمترين زیستگاه‌های قوچ اوریال در ايران

این گونه وحشی یکی از گونه‌های قديمي قوچ در ایران است که خراسان‌شمالی، زیستگاه خالص‌ترین گونه آنها در کشور ايران است. مهم‌ترین زیستگاه گوسفند وحشی اوریال تپه ماهورها و دامنه کوهستانهای مناطق حفاظت شده این استان شامل پارک ملی سالوک و ساریگل، مناطق حفاظت شده ساریگل، سالوک، قرخود،گلول، سرانی و پناهگاه حیات‌وحش جاجرم است. در پارک ملی گلستان نیز این قوچ زیبا زندگی می‌نماید.

مهمترين مناطق حفاظتي قوچ اوريال در ايران

قوچ اوریال اصيل ايراني در محدوده شهرستان نیشابور واقع در غرب مشهد از پیش از انقلاب مورد حفاظت قرار گرفته بود.  پس از انقلاب نیز در سال 1373 به عنوان منطقه شكار ممنوع و سپس طی مصوبه شماره 228 خرداد 1381 شورای عالی محیط زیست با مساحت حدود پنج هزار هكتار به عنوان پناهگاه حیات وحش به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست اضافه شد. این منطقه در مجاورت رشته كوه بینالود و در فاصله حدود 70 کیلومتری شهر نیشابور واقع است.

نام آن از دره و روستای حیدری گرفته شده است. پناهگاه حیات وحش حیدری دارای سیمای کوهستانی و صخره‌ ای، تپه‌ ماهورهای فراوان و دره‌های نسبتا عمیق، دارای تراکم گیاهی و جانوری مناسب است.

در واقع پناهگاه حیدری یکی از زیستگاه‌های اصلی گونه خالص قوچ اوریال و میش اوريال در كشور ايران محسوب می‌شود. شهرت قوچ این منطقه به قدري زياد است كه برخی شکارچیان كهنه‌كار و قدیمی این منطقه را بهشت قوچ دنیا نام گذاشته ‌اند. به دليل خشكسالي، شكار بي رويه و خسارتهای وارده به اين منطقه، جمعیت اين نوع قوچ شدیدا در اين منطقه كاهش يافته بود.

به طوري كه از سوی سایت دیده بان حیات وحش اعلام شد كه بهترین زیستگاه قوچ ایران و دنیا از بین رفته است.در سالهاي اخير به دليل مديريت بهينه بر اساس آخرین سرشماری سال 96 جمعیت این گونه با 4.5 برابر افزایش نسبت به پنج سال پیش به 2700 راس افزایش یافته است.

قوچ اوريال در منطقه حفاظت شده گلستان

منطقه حفاظت شده و پارك ملي گلستان واقع در شرق استان گلستان و غرب استان خراسان شمالی است. مساحت اين منطقه به وسعت ۹۰۰ کیلومتر مربع است كه نیمی از پستانداران ایران را می‌توان در این منطقه حفاظت شده پیدا کرد. هم چنين اين منطقه حفاظت شده از سوی میراث جهانی یونسکو بعنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره زمين انتخاب شده است.در اين منطقه علاوه بر پستانداران بزرگی مانند پلنگ، خرس قهوه‌ای، گرگ، آهوی ایرانی و گراز مي توان قوچ اوريال اصيل ايراني را نيز مشاهده كرد.

قوچ اوريال به نماد اين منطقه حفاظت شده تبدیل است.سفر به این منطقه، در فصل جفت‌گيري قوچ‌ها، براي علاقمندان حيات وحش تجربه‌ای شگفت انگيز خواهد بود.

نام قوچ اوريال

در واقع قوچ كلمه‌اي تركي است، كه به گوسفند نر شاخدار جنگی گفته مي شود. اما كلمه Urial از پنجابی مشتق شده است. در واقع نام قوچ اوريال،گوسفند وحشی هیمالیا را بازگو مي كند.

قوچ اوريال در فرهنگ و ادبيات ايران زمين

قوچ به دليل گوشت،پوست، مو و حتي شاخ در نزد مردم ايران باستان و ايران بعد باستان حيواني مهم و پركاربردي بود. سابقا قوچ جنگي مانند قوچ اوريال را مردم در خانه هایشان نگهداری می کردند.عبارت سر قوچ به سلامت بودن يا سر قوچ فلان به سلامت باشد (فرهنگ فارسی معین ) اشاره به سلامتي فرد دارد. از قوچ بازي، از قوچي كه برای جنگیدن و مسابقه گذاردن استفاده مي شد، گرفته شده است.

چو بنشست شاه اورمزد بزرگ

به آبشخور آمد همی میش و گرگ

(حکیم فردوسی)

*****************************

وعده هستی غیر ار به قیامت باشد /سر قوچ تو الهی به سلامت باشد

چه خواهند از جان هم این دو قوچ / که جنگیده با هم سرِ هیچ و پوچ

قوچ يا قوچ اوريال در گورستانهاي ايران باستان

قدمت قوچ‌های سنگی به دوران اساطیری ايران برمي گردد. در آن زمان قرار دادن قوچ‌ها در گورستانها برای راندن ارواح خبیثه و شیاطین از آن محل‌ها و حفاظت از ارواح پاک مردگان بوده است. قوچ‌ها عمدتا روی به شرق و محل طلوع خورشید قرار می گرفت که احتمالا با کیش مهر پرستی بی ارتباط نبوده است.

قوچ در گورستانهاي بعد ايران باستان

قوچ‌های سنگی در دوره سلجوقیان و یا دوره آق قویونلوها به عنوان نماد قدرت و شکست ناپذیری بود. به همین دلیل مردم در برخي از شهرهاي ايران اين قوچ‌هاي سنگي را روی مزار پهلوانان و جنگاوران بزرگ قرار می‌دادند. در بیشتر روستاهای آذربایجان اين مجسمه‌هاي سنگی قوچ به صورت فراوان در گذشته‌هاي نه چنان دور دیده می‌شد. از آنجا كه از گوشت قوچ و ساير اعضاي بدن اين حيوان وسايل معیشتی مانند قالیچه و لباس‌ تهيه مي‌شد.

به همين علت اين حيوان مورد توجه واقع مي‌شد. هم چنين قوچ اوريال سمبل فراوانی و قدرت نيز بود، بنابراین در بیشتر گورستان‌ها مجسمه‌ هاي قوچ بر سر قبر پهلوانان گذاشته می‌شد و نام قهرمانان نیز با قوچ برده مي‌شد مثل قوچ کوراوغلی، قوچ نبی، قوچ کوراوغلو یا قوچ ایگید.

قوچ در باورهاي مردم  ايران

در آخرین چهارشنبه‌ی هر سال مراسمی آیینی در اکثر گورستان ها از جمله گورستان بناب در آذربايجان شرقي برگزار می‌شد. این مراسمات عمدتا برای باروری و در امان ماندن از هر نوع بیماری تا سال بعد سه بار از زیر شکم قوچ رد می شدند. هم چنين قوچ نماد قدرت و باروری شمرده می شد که این امر در داستان ها و فولکلور اقوام ترک زبان به وضوح مشهود است. مجسمه هاي قوچ‌ها، در بعضي روستاهاي ايران بین زنان مقدس شمرده می شدند و زنانی که بی‌فرزند بودند روی آن سوار می‌شدند و نذر می‌کردند که صاحب اولاد شوند.باور مردم کنونی از نصب شاخ‌هاي قوچ بخصوص قوچ اوريال بر سر در منازل‌شان، براي دور كردن چشم زخم است.

آیین قوچ گدار (باروری و زایش) از آیین های کهن ایرانی هنوز هم در در شهر نیم ور از توابع شهرستان محلات برگزار مي‌شود. این آیین كهن در اوایل پاییز و زماني كه گله های گوسفند از چراگاه به آغل باز میگردند، در فصل زاد و ولد اين حيوانات توسط دامداران اين شهر برگزار مي‌شود. قوچ گدار از دو واژه قوچ به معنای گوسفند نر و واژه گدار به معنای سینه كش تشکیل شده است. قوچ گدار نمادی از فراوانی، افزایش نعمت، ازدیاد نعمت پروردگار برای بندگان و آفریده ها است.

در این آیین، قوچ‌ها رنگ می‌شوند و آنها را با نوارهای مشکی در حضور تماشاگران آراسته می کنند. بعد از این آیین دامداران انتظار دارند تا در اسفندماه بره های میش‌ها زاده شوند و درهاي رزق و روزی بر روی آنها گشوده شود. این آیین در منابع زرتشتی به آن اشاره شده است. شهر باستانی نیم ور در بخش مرکزی شهرستان محلات از توابع استان مرکزی در 25 کیلومتری محلات و در حد فاصل راه ارتباطی شهرهای دلیجان و محلات قرار گرفته است.

اشياي قوچي شكل شبيه قوچ اوريال باقي مانده از ايران باستان

صورتک زرين قوچ تپه حصار دامغان- در 2 کیلومتری جنوبی شرقی شهر دامغان در استان سمنان- به شكل صورتک طلایی قوچ با شاخ‌های بلند و پیچیده كه به نظر مي رسد قوچ اوريال باشد. اين صورتك از ورقه بسیار نازکی از طلا ساخته شده است كه در موزه ملی ایران نگهداري مي‌شود. هم چنين مي توان به بشقاب شکار قوچ از آثار باستانی دوران ساسانیان اشاره كرد که در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود. در اين بشقاب نقره‌ای تصویر شاه ساسانی در حال شکار قوچ است.

 نماد قوچ در هنر شرق و غرب

اولین علامت منطقه البروج (ماه فروردین)، نماد قوچ، سمبل افکار نو و طلوع دوره جدید است. در نشان های نجابت خانوادگی، علامت رهبر می باشد. در ایران نماد قوچ بخصوص قوچ اوريال، نشان امپراتوری ایران، سمبل مردانگی و یکی از ده حیوان در بهشت مسلمانان است. شاخ قوچ نیز نماد آفرینش، شعاع نور، جنگ و خشونت می باشد. قوچ یکی از شکل‌های عمده جانوری مورد پرستش بوده است كه خدایان وابسته به زایش و باروری در خاورمیانه بخصوص ايران، یونان، مصر باستان بوده است.

نقش گوسفندهای وحشی اوریال در طبیعت

هر جانداری که بر روی زمین زندگی می‌کنند و در چندین نسل بقا یافته‌اند، دارای نقش و مراوده با طبیعت و محیط زندگی خویش است. این مهم درمورد گوسفند وحشی اوریال نیز صدق می‌کند. درواقع این حیوانات در چرخه و هرم غذایی اکوسیستم اطراف خویش نقشی اساسی ایفا می‌کنند. این جانوران طعمه بسیار مناسبی برای دیگر گوشتخواران از جمله پلنگ، یوزپلنگ و دیگر گوستخواران است.

اگر جمعیت این حیوانات به هر دلیلی در طبیعت کم شود به شکل مستقیم و غیر مستقیم بر جمعیت دیگر جانوران محیط اطراف خویش اثر می‌گذارند. این یکی از عوامل مهم انقراض گوشتخواران در ایران و دیگر نقاط دنیاست.

میش و قوچ در ضرب المثل‌های ایرانی

ارزش و مقام این حیوان در اعتقاد، باور و فرهنگ ایرانیان تا آنجایی رسوخ کرده است که در مثل‌های ما آمده است. به عنوان مثال:

• میش که گرگ بخورد، گرگ می‌شود.
• میش را به گرگ سپرده اند.

 عکس و فیلم‌های این پست را جناب آقای جعفر پناه‌پور و جناب آقای حسین ایجادی عزیز ثبت نموده‌اند.