مسجد تاریخانه دامغان یکی از بهترین نمونه‌های مساجد اولیه و بناهای قدیمی پس از اسلام در ایران است. پس از مسجد فهرج، این مسجد به‌عنوان قدیمی‌ترین مساجد ایران شناخته می‌شود. از آنجا که شهر دامغان یکی از قدیمی‌ترین مناطق ایران محسوب می‌شود از نظر وجود اماکن تاریخی در آن صاحب امتیاز است. یکی از این اماکن تاریخی مسجد تاریخی تاریخانه می‌باشد. در ادامه قصد داریم تا تاریخچه مسجد تاریخانه دامغان، معنای لغوی تاریخانه دامغان، ساعات بازدید، عکس مسجد تاریخانه دامغان، قیمت بلیت و آدرس این مسجد بپردازیم.
تاریخچه مسجد تاریخانه دامغان
مسجد تاریخی تاریخانه دامغان نمونه‌ای بسیار زیبا و کامل از مساجد قرون اولیه اسلامی در کشور عزیزمان ایران است. این مسجد یکی از قدیمی‌ترین مسجدهای ایران است. همان‌طور که گفتیم این مسجد پس از مسجد فهرج به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین مساجد ایران شناخته می‌شود. تاریخ ساخت این مسجد به تاریخ صدر اسلام بازمی‌گردد. از نظر قدمت این مسجد در بین مساجد قدیمی ایران جایگاه دوم را دارا می‌باشد.
بر اساس پژوهش‌های انجام شده توسط اداره کل باستان‌شناسی ایران قبل از این‌که اعراب بر ایران تسلط پیدا کنند این مسجد یک آتشکده بوده است که بعدها به مسجد تاریخی تبدیل شده است. ساختمان این بنا نیز به سده دوم هجری مربوط می‌شود و نحوه ساختن ساختمان آن نیز به شیوه ساختمان‌های دوران ساسانی انجام‌گرفته است.
معنی تاریخانه از لحاظ لغوی
در رابطه با معنی تاریخانه از لحاظ لغوی بین محققان باستان‌شناس نظر واحدی وجود ندارد، در ادامه برخی از احتمالات صحیح دررابطه‌با معنی تاریخانه از لحاظ لغوی را بیان خواهیم نمود.
نخستین نقل‌قول در رابطه با معنای این ساختمان این است که مکان این ساختمان پیش از تسلط اعراب بر ایران مکانی مقدس بوده است، در این مکان در آن زمان آتشکده‌ای به نام ناری خانه احداث شده است که معنای لغوی آن خانه آتش بوده است. در زمان ساخت این مسجد به‌منظور صرفه‌جویی در نیرو، وقت و هزینه از آنجا که ساختمان این آتشکده استحکام خوبی داشته است از بقایای آن برای ساخت مسجد استفاده شده است. البته برای ساخت مسجد در ساختمان آتشکده تغییراتی همچون ساخت محراب و شبستان در این بنا ایجاد شده است. بر این اساس می‌توان گفت نام این مسجد از نام همان آتشکده گرفته شده است و نام تاریخانه نیز برای این مسجد انتخاب شده است.
بر اساس روایتی دیگر در زبان ترکی، ترکمنی و مغولی تاری به معنای خدا می‌باشد، ازاین رو معنای لغوی تاریخانه خانه خدا می‌باشد.
البته لازم به ذکر است که نام دیگر این مسجد، مسجد چهل‌ستون است. در زمان‌های قدیم به مکان‌هایی که در ساخت آن‌ها از ستون‌های زیادی استفاده می‌شده است چهل‌ستون گفته می‌شد. نام‌گذاری یک بنا به نام چهل‌ستون بیانگر این موضوع است که در ساخت آن از ستون‌های بسیار زیادی استفاده شده است نه این که این بنا صرفه چهل ستون داشته باشد. به این دلیل مسجد تاریخانه به مسجد چهل‌ستون نیز شهرت دارد زیرا در ساخت آن از ستون‌های بسیار زیادی استفاده شده است.
سبک معماری مسجد تاریخانه دامغان
بنای اولیه مسجد تاریخانه دامغان اواسط قرن دوم هجری و بین سال‌های 130 تا 170 هجری قمری بنا شده است، لازم به ذکر است این تاریخ به اواخر حکومت بنی‌امیه و اوایل حکومت عباسی بازمی‌گردد. نقشه اصلی ساختمان این مسجد از نمونه‌های نقشه‌های رایج مساجد در حکومت بنی‌امیه است. ساخت این مسجد از لحاظ مصالح مورد استفاده و سبک چینش نیز به سبک بناهای دوران ساسانی و در نهایت آجرچینی‌های آن مشابه آجرچینی‌های ساختمان‌های بناشده در دوران اشکانیان می‌باشد. در ادامه به بررسی سبک معماری بخش‌های مختلف این مسجد خواهیم پرداخت.
سبک معماری صحن یا حیاط مرکزی مسجد تاریخانه دامغان
صحن یا حیاط مرکزی این مسجد مربع شکل است که طول و عرض آن مساوی و تقریباً برابر 27 متر است. در صحن مرکزی این مسجد حوض وجود ندارد و رواق‌های سرپوشیده اطراف آن را با استفاده از طاق‌های ضربی و ستون‌های مدور احاطه کرده‌اند. امروزه تنها تعداد اندکی از این رواق‌ها سالم هستند و بقیه آن‌ها به‌صورت کامل تخریب شده، تعدادی نیز تنها از لحاظ طاق تخریب شده‌اند. با گذشت زمان ورودی‌های مسجد نیز که به این رواق‌ها باز می‌شدند به طور کامل تخریب شده‌اند. بر اساس پژوهش‌ها و تحقیقات معماری صورت‌گرفته روی پلان مسجد تاریخانه دامغان تعداد این ورودی‌ها 8 عدد بوده است. سه مورد از این ورودی‌ها در ضلع شمال غربی و 5 مورد از آن‌ها در بخش شمال شرقی این مسجد قرار داشتند.
بررسی سبک معماری شبستان مسجد تاریخانه دامغان
در بخش جنوب غربی مسجد تاریخانه دامغان یک شبستان به‌صورت تالاری ستون‌دار واقع شده است. تعداد ستون‌های این تالار به 26 عدد می‌رسد. حدود 18 مورد از آن‌ها به‌صورت سه ردیف شش‌تایی در داخل شبستان قرار گرفته‌اند و تنها 8 ستون در بخش ورودی این شبستان و درست مقابل شش ردیف قرار دارند. تمامی این ستون‌ها به‌صورت مدور هستند و همانند کاخ‌های دوران ساسانی به‌صورت آجرچینی احداث شده‌اند. جالب است بدانید که قطر هر یک از ستون‌ها حدود یک و نیم متر و محیط آن به 5 متر می‌رسد. به جز دو ستون موجود در دهانه وسطی ارتفاع بقیه ستون‌ها از بخش کف شبستان تا محلی که طاق‌ها در آن استوار شده‌اند حدود سه متر می‌باشد.
این مسجد به‌گونه‌ای احداث شده است که ارتفاع کف شبستان تا پشت‌بام آن به 6 متر می‌رسد. در ورودی این شبستان 7 دهانه قرار دارند که تمام آن‌ها روبه‌قبله قرار گرفته‌اند. شش دهانه ورودی این شبستان هم‌اندازه هستند اما دهانه میانی با ناو میانی شبستان متناسب می‌باشد و از بقیه دهانه‌ها بزرگ‌تر است. طاق‌های آجری سقف این شبستان را پوشانده‌اند ازاین‌رو معماری این بنا به معماری دوران قبل از اسلام شباهت دارد. طاق میانی واقع در مرکز شبستان نسبت به دیگر طاق‌ها عرض و طول بیشتری دارد.
لازم به ذکر است که سقف این شبستان در قرن سیزده هجری قمری به‌طورکلی خراب شد و تنها بخش‌هایی که در آن زمان توسط میرزا عاملی با کمک مردم شهر ترمیم شدند باقی‌مانده‌اند. در اثر این ترمیم طاق‌های بیضی‌شکل که به سبک معماری عهد ساسانی مربوط می‌شود به طاق‌هایی نوک‌تیز جناغی با خشت خام تبدیل شدند. ساخت طاق‌های نوک‌تیز جناغی یکی از ویژگی‌های بارز سبک معماری زمان میرزا عاملی می‌باشد. به دلیل تغییرات ایجاد شده طاق‌های ابتدایی تنها در بخش‌هایی از سقف مشاهده می‌شود.
سبک معماری مناره مسجد تاریخانه دامغان
در بخش غربی مسجد تاریخانه دامغان مناره اولیه آن قرار گرفته است. ساخت این مناره تحت تأثیر مناره‌های مساجد عراقی قرار گرفته است ازاین‌رو به‌صورت خشت گلی چیده شده است. در نخستین مساجدی که در دوران پس از اسلام ایران ساخته شده‌اند مناره‌ها روی پلان‌های چهارضلعی و یا شش‌ضلعی قرار می‌گرفتند. مناره این مسجد نیز از این قاعده مستثنی نیست ازاین‌جهت مناره اولیه دارای سطح مقطع چهارگوش به مساحت 6 مترمربع می‌باشد. متأسفانه مناره اولیه این مسجد به دلیل زلزله در سال 241 هجری قمری به طور کامل از بین رفته است. نکته قابل‌توجه دررابطه‌با مسجد تاریخانه دامغان از لحاظ تاریخی این است که این مسجد به همراه مساجد جامع نائین و فهرج یزد از نخستین مساجدی محسوب می‌شوند که در آن‌ها مناره ساخته شده است.
مناره کنونی این مسجد که در بخش شمالی آن قرار گرفته است در قرن پنج هجری به همت بختیار ابو حرب احداث شده است. بدنه این مناره آجرکاری شده و ارتفاع آن حدود 26 متر است. این مناره به‌صورت مدور احداث شده است. این مناره در زمان قدیم دارای ارتفاع بیشتر بوده و یک کلاهک نیز روی آن وجود داشته است که به دلیل زلزله سال‌ها بعد این کلاهک از بین رفته است.
محیط مناره کنونی در بخش پایین حدود 13 متر است و با افزایش ارتفاع محیط آن کاهش می‌یابد، به صورتی که محیط مناره در بالاترین بخش آن حدود 8.5 متر می‌باشد. جالب است بدانید که دسترسی به بخش بالایی مناره کنونی از بخش داخلی آن امکان‌پذیر است. برای رسیدن به بخش فوقانی این مناره باید حدود 86 پله را بالا روید. کتیبه‌ای به خط کوفی و با عرض یک و نیم متر یکی دیگر از ویژگی‌های این مناره می‌باشد که ارتفاع آن حدود 6 متر است.
ساعات بازدید از مسجد تاریخانه دامغان و آدرس آن
برای رسیدن به مسجد تاریخانه دامغان باید ابتدا به استان سمنان سفر کنید. سپس به بخش جنوبی شهرستان دامغان بروید. پس از این‌که به خیابان ایستگاه راه‌آهن رسیدید می‌توانید ساختمان این مسجد عظیم را مشاهده کنید. بازدید از این مسجد تاریخی که به‌عنوان یکی از بناهای تاریخی مهم دامغان محسوب می‌شود از ساعت 9 تا 13 و 16 تا 18 امکان برای گردشگران ایرانی و خارجی امکان‌پذیر می‌باشد.
بهای بلیت مسجد تاریخانه دامغان
گردشگران ایرانی می‌توانند تنها با پرداخت 4 هزار تومان از این بنای تاریخی بازدید کنند اما اتباع خارجی باید بلیت به بهای 30 هزار تومان را تهیه کنند تا بازدید از این مسجد زیبا و عظیم برای آن‌ها امکان‌پذیر شود.
مسجد جامع دامغان
از دیگر بناهای تاریخی شهر دامغان که در نزدیکی و مجاورت مسجد تاریخانه قرار گرفته است مسجد جامع می‌باشد. در سبک معماری این مسجد نشانه‌هایی از سبک معماری دوران غزنوی و سلجوقی مشاهده می‌شود اما بنای اولیه این مسجد به قبل از قرن چهارم هجری مربوط می‌شود. این مسجد دارای چهار شبستان و یک مناره می‌باشد. ارتفاع مناره آن به حدود 32 متر می‌رسد که امروزه بخشی از آن تخریب شده است. زیرزمین این مسجد جالب‌ترین بخش آن را تشکیل داده است.
زیرزمین مسجد جامع دامغان دارای هوای خنک می‌باشد ازاین‌رو از آن در فصل تابستان استفاده می‌شود. این مسجد به‌گونه‌ای طراحی شده که صدای سخنران در سراسر مسجد به‌صورت یکنواخت و آکوستیک پخش می‌شود. از دیگر نکات جالب این مسجد می‌توان به طاق‌های آن اشاره کرد که با طراحی هندسی و به‌صورت جالب بنا شده‌اند. در این مسجد درصورتی‌که فردی در کنار یک ستون صحبت کند فرد دیگر می‌تواند در کنار ستون روبرویی ایستاده و صدای او را بشنود.
مسجد جامع دامغان در محله قیصریه واقع شده است و بازدید از آن کاملاً رایگان است. درصورتی‌که با ماشین شخصی برای بازدید از این مسجد بروید می‌توانید خودروی شخصی خود را در خیابان پشتی مسجد پارک کنید.
دیدنی های استان سمنان
جاهای دیدنی استان سمنان با توجه به موقعیت جغرافیایی و تاریخی استان کم نیستند. از جاهای دیدنی سمنان می‌توان به کاروانسرای شاه عباسی سنگی آهوان، معدن نمک گرمسار، آبشار ابرسج شاهرود، دشت آفتابگردان کالپوش، آبشار مجن، آبشار نگارمن، بازار سمنان، جنگل ابر و پارک ملی گلستان اشاره کرد. از جاهای دیدنی دامغان هم می‌توان به دریاچه نمک حاج علیقلی (دریاچه نمک دامغان)، مسجد جامع دامغان، امامزاده جعفر دامغان، کاروانسرا شاه عباسی دامغان، آرامگاه یا برج پیر علمدار دامغان و برج مهماندوست دامغان اشاره کرد.
آب و هوای شهر دامغان
شهر دامغان یکی دیگر از شهرهای تاریخی و دیدنی استان سمنان است که به سبب موقعیت جغرافیایی خود، دارای آب و هوای گرم است. برای سفر به این شهر تاریخی بهتر است از آب و هوا و شرایط دمایی این شهر زیبا آگاهی داشته باشید.
در این بخش شرایط دمایی این شهر آورده شده است. با مراجعه به این بخش از شرایط دمایی و جوی این شهر در هر روز آگاه شوید.
لوکیشن دقیق مسجد تاریخانه
در بخش‌های بالا به آدرس و مسیرهای دسترسی به این مسجد تاریخی اشاره شده است. در این قسمت برای دستیابی بهتر و ساده‌تر به این مسجد، لوکیشن دقیق این مسجد آورده شده است. با مراجعه به این بخش و با کمک نرم افزار گوگل مپ تا رسیدن به این مسجد دیدنی را مسیریابی کنید.
اگر روش استفاده از گوگل مپ را نمی‌دانید، بر روی این لینک کلیک کرده تا از روش استفاده از این نرم افزار آگاهی یابید.
امتیاز شما به این صفحه:
مسجد تاریخانه دامغان
مسجد تاریخانه دامغان از بهترین نمونه‌های مساجد اولیه در ایران است. در مقاله بالا به معرفی، تاریخچه، ساعت بازدید، پیشبینی وضع آب و هوای دامغان، لوکیشن دقیق و آدرس مسجد تاریخانه پرداختیم.