مسجد جامع اردستان یکی از قدیمی‌ترین مسجد جامع های ایران می‌باشد. این مسجد جامع در شهر اردستان استان اصفهان واقع‌شده است. در این نوشته ضمن آشنایی با این مسجد در خصوص قدمت و سبک معماری این مسجد، بخش‌های مهم و ویژگی‌های آن و همچنین مسیر دسترسی و بهترین زمان بازدید از مسجدجامع اردستان اطلاعاتی را به دست خواهید آورد.
در خصوص مسجد جامع‌های قدیمی چه اطلاعاتی دارید؟ آیا می‌دانید نخستین مسجد جامع دوطبقه در کدام شهر و استان قرار دارد؟ در خصوص مسجدهای چهار ایوانی چه اطلاعاتی دارید؟ اگر می‌خواهید بیشتر در خصوص مسجد جامع اردستان اصفهان بدانید تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.
معرفی مسجد جامع اردستان
مسجد جامع اردستان بنایی تاریخی در شهر اردستان اصفهان است. این مسجد در دوره سلجوقی بنانهاده شده است. این مسجد یکی از کهن‌ترین مسجد های ایران است که با ویژگی‌های خاص خود توانسته هرساله گردشگران زیادی را به خود جلب کند. مسجد جامع اردستان در کنار بناهای تاریخی استان اصفهان قرار می‌گیرد. این مسجد حتی از بناهای معروف اصفهان مانند نقش‌جهان و عالی‌قاپو نیز قدیمی‌تر است.
تاریخچه و قدمت مسجد جامع اردستان
مسجد جامع اردستان مانند دیگر مسجد جامع‌های ایران در سال‌های بعد از ورود اسلام به ایران بنانهاده شده است. قبل از ورود اسلام به ایران در محل این مسجد یک مکان مذهبی قرار داشته است، که با ورود اسلام آن تخریب می‌شود. طبق برخی نظریه‌ها این آتشکده بر اساس نام اردستان به نام آتشکده مهر اردشیر نام‌گذاری شده بود.
بعد از تخریب یک بنای اولیه روی آن احداث می‌شود. در قرن سوم هجری بنای قدیم مسجد تخریب و یک مسجد دارای گنبد به سبک معماری خراسانی بنا می‌شود. از ویژگی‌های بارز این بنا شبستان آن بوده است؛ که در آن زمان احداث‌شده است.
در قرن چهارم این مسجد گسترش داده‌شده و از مسجد دارای شبستان به یک بنای دارای کوشک تبدیل شد. در این دوره مسجد دارای یک صحن در مرکز و شبستان‌هایی در چهار طرف حیاط بوده است. دیوار مسجد از خشت تشکیل‌شده بود و دارای سردر مخصوصی بوده است. این مسجد به دست هلاکوخان مغول به‌صورت کامل تخریب شد و تمام اشیای داخل آن به غارت برده شد.
در قرن ششم هجری و در دوره سلجوقیان این مسجد مجدد بنانهاده شد. در این نوسازی مسجد به‌صورت یک مسجد با چهار ایوان بزرگ احداث می‌شود. بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده از کتیبه‌های برجای‌مانده از مسجد معماری اولیه این مسجد به شکل امروزی استاد محمد اصفهانی است.
در داخل مسجد دو کتیبه وجود دارد، که یکی تاریخی احداث شبستان گنبدی را نشان می‌دهد. این شبستان در سال 553 هجری قمری تکمیل‌شده است و دو سال بعد شبستان جنوبی تکمیل می‌شود و روی کتیبه آن تاریخ تکمیل مسجد یعنی سال 555 هجری قمری ثبت می‌شود.
در این سال بر اساس موقعیت مسجد و سبک معماری خاص، این مسجد را به‌صورت چهار ایوانه بنا می‌کنند و همین امر باعث می‌شود، که این مسجد از دیگر مسجدهای ساخته‌شده در ایران متمایز شود. در واقع مسجد جامع اردستان دومین مسجد جامع چهار ایوانی در جهان اسلام است، که احداث‌شده است.
سبک معماری مسجد جامع اردستان
سبک معماری مسجد جامع اردستان در نوع خود بسیار جالب و منحصربه‌فرد است؛ و این مسجد اولین مسجد دوطبقه قدیمی در جهان اسلام است، که دارای چهار ایوان است. در خصوص معماری این مسجد باید گفت که این مسجد دارای فرم شبستانی بوده و در صحن مرکزی دارد. هرکدام از شبستان‌ها در 4 سمت حیاط قرارگرفته‌اند و دارای سردر مخصوص به خود می‌باشند. دیوارهای مسجد خشتی بوده و تمامی بخش‌های مسجد را پوشش می‌دهد.
کاشی‌کاری‌های استفاده‌شده در این مسجد در نوع خود بی‌نظیر بوده اما نکته مهم این است که کاشی‌های جدید روی کاشی‌های قدیمی مسجد قرارگرفته‌اند و با کاوش‌هایی که صورت گرفته است باستان شناسان توانسته‌اند، به هر دو بخش کاشی‌کاری شده دست پیدا کنند.
سبک اصلی مسجد جامع اردستان از سبک رازی پیروی می‌کند. این سبک در قرن هفتم هجری مورد استفاده قرار می‌گرفته است. بانی اصلی این مسجد مشخص نیست، اما در کتیبه‌ها به‌دست‌آمده نام عمر بن عبدالعزیز آل ابی دُلَف درج‌شده است و نفرات دیگری نیز بانی و تکمیل‌کننده این مسجد بوده‌اند. نام‌های آن‌ها در کتیبه‌های مختلف مسجد قرارگرفته است، افرادی مانند سلطان بیک، میر محمد سعید اردستانی و علی بن احمد طباطبائی و محمدمهدی حکیم الملک. همچنین نام استاد محمود بن محمد اصفهانی و حیدر علی معمار اردستانی، به ترتیب به‌عنوان معماران ایوان جنوبی با ملحقات و ایوان شمالی قیدشده است.
در بررسی‌ها و کاوش‌های صورت گرفته مشخص‌شده است، که این مسجد به درواقع الگوبرداری شده از مسجد زواره در اصفهان است (مسجد زواره اولین مسجد 4 ایوانه در تاریخ اسلام است). مسجد زواره نیز در قرن ششم هجری قمری احداث و بناشده است.
بخش‌های مختلف و مهم مسجد جامع اردستان
مسجد جامع اردستان دارای چهار بخش اصلی که درواقع 4 ایوان اصلی را تشکیل می‌دهند.
این بخش‌ها عبارت‌اند از:
-
صفة صاحب‌الزمان
ایوان جنوبی که دارای یک ایوان و گنبد می‌باشد، به صفه صاحب‌الزمان مشهور شده است. این ایوان از قدیمی‌ترین ایوان‌های این مسجد است. گنبد قرارگرفته روی ایوان از نوع گنبدهای چندضلعی است. این گنبد روی گوشواره‌ها در ابتدا 8 ضلعی بوده و سپس به 16 ضلعی تبدیل می‌شود. روی این 16 ضلعی بخش دایره‌ای گنبد قرارگرفته است. نوع معماری این گنبد و نحوه طاق بندی آن را می‌توان یکی از زیباترین معماری‌های دوره سلجوقی نامید. این گنبد درواقع شاهکار معماری در این مسجد است. در این گنبد گچ‌بری‌های زیادی وجود دارد که با خط ثلث منقش شده‌اند. این کتیبه‌ها و گچ‌بری‌ها توسط استاد محمد اصفهانی بازنویسی و ترمیم‌شده است.
-
ایوان شمالی یا صفه صفا
ایوان شمالی مسجدجامع اردستان که با نام صفحه صفا معروف است. این ایوان در دوران پادشاهی شاه‌طهماسب صفوی و به کوشش استاد معمار حیدر علی بن ذوالفقار اردستانی ایجادشده است. درب قرارگرفته روی این ایوان در نوع خود بسیار جالب‌توجه می‌باشد. همچنین در بالای درب ورودی، یک فضای خالی برای عبور نور و هوا ایجادشده است، که به‌اندازه ابعاد خود درب می‌باشد.
-
ایوان شرقی
ایوان شرقی مسجد جامع اردستان که با نام صفحه امیر مشهور است، نام دیگر این ایوان امام حسین است. این ایوان در قرن یازدهم هجری قمری و با تلاش میر محمد سعید ملقب به «امیر جمله الملک السادات عظام حسینی اردستان» بناشده است.
نکته قابل‌توجه در خصوص این ایوان درب اصلی آن است. این درب به‌صورت دو لنگه بوده است اما در حال حاضر تنها یک لنگه از آن وجود دارد. از لنگه دیگر درب خبری نیست و معلوم نیست چه بلایی بر سر آن آمده است؛ اما همین لنگه درب نیز ویژگی جالبی دارد. روی این درب یک بیت شعر حک‌شده و احتمالاً روی لنگه دیگر درب نیز یک بیت شعر متفاوت نوشته‌شده است، که از مضمون آن اطلاعاتی در دسترس نیست. مضمون این شعر عبارت است از:
ساخت رکن این مسجد به صفا… جمله الملک آن سعید لقا
-
ایوان غربی
ایوان غربی که بانام ایوان امام حسن شناخته می‌شود. نام دیگر این ایوان حکیم‌الملک است. نکته قابل‌توجه در خصوص این ایوان وجود نقاشی‌های خاص در سقف این ایوان است. روی سقف این ایوان نقاشی‌هایی وجود دارد، که برخی از آن‌ها آیاتی از قرآن هستند. در بالای این ایوان نیز مناره‌ای قرار دارد، که بر اساس کاوش‌های صورت گرفته، مشخص‌شده که این مناره روی بقایای همان آتشکده قدیمی ایجادشده است.
در این ایوان کتیبه‌ای وجود دارد که با خط نستعلیق روی آن عباراتی نوشته‌شده است. متأسفانه به دلیل عدم نگهداری صحیح در طول سال‌ها بخش‌هایی از این کتیبه ویران‌شده و متن روی کتیبه به‌درستی قابل‌خواندن نیست. در روی کتیبه‌های موجود در هر چهار ایوان مسجد نام افراد و بانی‌های این مسجد ذکرشده است.
ویژگی‌های مسجد جامع اردستان
- مسجد جامع اردستان یکی از معدود مسجدهایی است که دارای ورودی‌های متعدد است. در ابتدا و با بررسی دقیق این مسجد مشخص شده که مسجد جامع اردستان در ابتدا دارای 6 ورودی بوده اما بنا به دلایل خاصی دو ورودی آن مسدود شده و تنها 4 ورودی باقی‌مانده است.
- ورودی اصلی این مسجد دارای یک دالان طویل است. این دالان در بخش جنوبی مسجد واقع‌شده که نزدیک ایوان صاحب‌الزمان است. دالان به همراه ایوان از قدیمی‌ترین بخش‌های این مسجد به شمار می‌روند.
- این دالان به دو منطقه در بیرون از مسجد وصل می‌شود. یکی از این بخش‌ها محله فهره و بخش دیگر دشت محال است. نمای ورودی این دالان دارای دو طاق نمای محرابی شکل است که با دو لچکی، دونیم ستون و دو قاب تزئینی تشکیل‌شده است.
- در قسمت ورودی شمالی مسجد نیز دو ورودی قرارگرفته است. ورودی اول به یک مدرسه علمیه متصل است و دیگری بافاصله اندکی به گذر شمالی مسجد منتهی می‌شود. این ورودی‌های متعدد در بخش‌های مختلف شمالی و جنوبی مسجد باعث ارتباط زیاد مسجد با فضای بیرونی آن شده‌اند.
- همان‌طور که گفته شد ایوان جنوبی قدیمی‌ترین بخش مسجد است و خشت‌های قدیمی در این بخش پیداشده است که مربوط به بناهای اولیه این مسجد و شاید بنای آتشکده است.
- صحن اصلی مسجد به‌صورت مستطیل شکل است و در هر چهار طرف آن ایوان‌ها قرارگرفته‌اند.
- در صحن جنوبی مسجد شبستان، نمازخانه، گنبد خانه، محراب و منبر قرار دارد. این ایوان در امتداد قبله قرارگرفته است.
- قدیمی‌ترین کتیبه موجود در مسجد در گنبد خانه موجود در ایوان جنوبی مسجد قرار دارد. این کتیبه مربوط به سال 553 هجری قمری است.
- ارتفاع گنبد اصلی مسجد از سطح زمین در حدود 19 متر است. جداره داخلی این گنبد از گچ پوشیده شده که روی آن ظریف‌کاری‌های انجام‌شده است.
- موقعیت جغرافیای مسجد به نحوی است که از جنوب به آب‌انبار قدیمی، از مغرب به باغ از شمال به سمیر و معبر ورودی باغ، از غرب به حمام عمومی شهر و کاروانسرا محدود می‌شود.
- مسجد جامع اردستان در سال 1311 در فهرست آثار ملی ایران ثبت‌شده است.
- در قسمت شرقی مسجد حسینیه‌ای احداث‌شده است که در ماه‌های محرم و صفر محلی برای عزاداری است. در روز عاشورا از صحن این مسجد نیز برای عزاداری استفاده می‌شود.
- شبستان‌های ایجادشده در مسجد جامع اردستان از نوعی معماری خاص بهره‌مند بوده به‌نحوی‌که در طول تابستان هوای اطراف آن‌ها خنک و مطبوع بوده و در زمستان‌ها نیز به‌راحتی آن‌ها را گرم شوند.
- بنای مسجد در طول سال‌ها مورد مرمت و بازسازی قرارگرفته و در حال حاضر تقریباً مسجد به‌صورت کامل و سالم قابل بازدید و مشاهده است.
- با توجه به موقعیت جغرافیایی و هوای گرم این منطقه، این مسجد به‌گونه‌ای طراحی‌شده که در تمام فصول سال امکان حضور نمازگزاران در آن فراهم است، به شکلی که در فصل گرم سال هوای داخلی آن خنک و در فصل سرد سال هوای داخلی آن گرم است.
- این مسجد همچنان فعال بوده و نمازهای جمعه و برخی از نمازهای یومیه در این مسجد برپا می‌شود. همچنین در ایام عزاداری از صحن و بخشی از این مسجد برای عزاداری استفاده می‌شود.
مسیر دسترسی به مسجد جامع اردستان
برای بازدید از این مسجد باید به آدرس زیر بروید:
استان اصفهان، اردستان، محله محال اردستان – خیابان مسجد جامع اردستان – مسجد جامع اردستان
بهترین زمان بازدید از این مسجد
بهترین زمان بازدید از استان اصفهان فصل بهار می‌باشد. البته در 13 روز تعطیلی عید نوروز می‌توانید از این استان زیبا بازدید کنید. شهر اردستان به دلیل هوای نسبتاً گرمی که دارد در فصل بهار بهترین مقصد برای گردشگران است. شما می‌توانید به‌راحتی در ماه اردیبهشت از این مسجد بازدید کنید. مدت‌زمان لازم برای بازدید از این مسجد در حدود یک ساعت و نیم می‌باشد.
عکس‌برداری از بخش‌های مختلف مسجد جامع اردستان آزاد است، اما نزدیک شدن به کتیبه‌ها و مجراها امکان‌پذیر نبوده و نرده‌های محافظ برای آن‌ها قرار داده‌اند. شما همچنین می‌توانید در محیط و فضای صحن مسجد و شبستان‌هایی که دارای فرش هستند استراحت کنید.
قطعاً نمازخواندن در فضای ملکوتی این مسجد حس و حال دیگری خواهد داشت. شما می‌توانید برای ثواب بیشتر در هنگامی‌که نمازهای یومیه در این مسجد برقرار می‌شود از این مسجد دیدن کرده و نماز را به جماعت بخوانید.
ساعات بازدید از این مسجد:
همه روز از ساعات همه‌روزه 9:00- 19:30
با توجه به اینکه این مسجد همچنان مورداستفاده است در زمان‌هایی که نماز در این مسجد اقامه می‌شود بخشی‌هایی از مسجد غیرقابل بازدید می‌شود. همچنین این مسجد در روزهای خاصی از سال تعطیل است.
روزهای تعطیل:
تاسوعا و عاشورای حسینی، رحلت پیامبر (ص)،سالروز شهادت امام جعفر صادق (ع)،سالروز شهادت حضرت علی (ع)، رحلت امام خمینی (ره)، در این روزها مراسم‌های عزاداری در مسجد برگزار می‌شود و بخش‌های تاریخی مسجد غیرقابل بازدید است. روزهای صبح جمعه نیز این مسجد تعطیل است و برای بازدید از آن باید تا پایان اقامه نماز جمعه صبر کنید.
برای ورود به این مسجد باید بلیت تهیه شود. برای کودکان زیر 7 سال نیاز به تهیه بلیت نمی‌باشد. قیمت بلیت ورودی این مسجد در سال‌های گذشته در حدود 4 هزار تومان برای گردشگران داخلی و حدود 20 هزار تومان برای گردشگران خارجی است.
امکانات رفاهی نزدیک مسجد جامع اردستان
این مسجد در محله‌ای قدیمی و تقریباً در مرکز شهر اردستان واقع‌شده است. شما می‌توانید در این مسجد از امکانات رفاهی و گردشگری کاملی استفاده کنید. امکاناتی همچون دسترسی به وسایل نقلیه عمومی، دستشویی و سرویس بهداشتی، پارکینگ، اقامتگاه، رستوران، بوفه و کافی‌شاپ قرار دارد. همچنین در خیابان مسجد جامع اردستان نیز انواع رستوران‌ها و فست فودها وجود دارد. در این خیابان داروخانه نیز در دسترس بوده و شما می‌توانید از آن استفاده کنید. فضای داخلی مسجد جامع اردستان دارای پوشش دهی شبکه تلفن همراه و اینترنت پرسرعت تلفن همراه است.
مسجدهای جامع ایران
از دیگر مساجد جامع ایران می‌توان به مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع یزد، مسجد جامع ارومیه، مسجد جامع گلپایگان، مسجد جامع فهرج، مسجد جامع نایین، مسجد جامع ورامین، مسجد جامع اردکان، مسجد جامع قائن، مسجد جامع عتیق شیراز، مسجد جامع کاشان و مسجد جامع ابرکوه اشاره کرد.
آب و هوای اردستان
برای اجرا و برنامه‌ریزی هرچه بهتر یک سفر، اطلاع از وضع آب و هوایی لازم است. بدین منظور در این قسمت پیشبینی وضع آب و هوایی شهر اردستان در پنج روز آینده آورده شده است.
لوکیشن مسجد جامع اردستان
در بخش بالا آدرس مسجد جامع اردستان آورده شد. در این بخش لوکیشن دقیق قرار گرفته شده، تا با کمک گوشی همراه هوشمندتان بتوانید به راحتی تا رسیدن به این مسجد تاریخی مسیریابی نمایید.
عکس‌های مرتبط با این مطلب را سرکار خانم مهدیه زمان خوانپور عزیز ثبت نموده‌اند.
امتیاز شما به این صفحه:
مسجد جامع اردستان
مسجد جامع اردستان یکی از قدیمی‌ترین مساجد جامع ایران می‌باشد. در مقاله بالا به معرفی، تاریخچه، معماری، ساعت بازدید، پیشبینی وضع آب و هوای ارسدتان و آدرس مسجد جامع اردستان پرداختیم.