مسجد جامع زواره یکی از بناهای شاخص دوره سلجوقیان و از دیدنی های زواره به حساب می‌آید. این مسجد جلوه‌ای درخشان از معماری دوره اسلامی محسوب میشود. مسجدی که احتمال می‌رود بر روی آتشکده‌ای مخروبه بنا گشته باشد. از این مسجد به عنوان اولین مسجد چهار ایوانی ایران نام می‌برند. محراب این مسجد یکی از زیباترین بخشهای آن محسوب میشود که تزئینات آن چشم‌ها را به خود خیره می‌کند. در ادامه به شرح تاریخچه مسجد جامع زواره، معماری و پلان آن، بخشهای مختلف مسجد، اسراری که در مورد این مسجد وجود دارد و مسیر دسترسی به آن خواهیم پرداخت. همچنین نگاهی گذرا به دیدنی های زواره و آب و هوای آن خواهیم داشت.
تاریخچه مسجد جامع زواره
طبق مطالعات انجام شده توسط آندره گدار، گفته میشود که مسجد زواره اولین مسجد چهار ایوانی ایران شناخته میشود. وی بیان میدارد قدمت این مسجد به دوران سلجوقیان می‌رسد. ساخت و بنای این مسجد در سال 530 هجری قمری به پایان می‌رسد.
تاریخ ساخت بنا به صورت کتیبه‌ای در بخش بالای نمای رو به صحن حک شده است. این کتیبه به خط کوفی و با آجر تراشیده شده است و جلوه بسیار خوبی دارد. روی این کتیبه نام بانی ساخت این مسجد و نام پادشاه آن دوران نگاشته شده است. بنا بر نوشته این کتیبه، مسجد جامع زواره در زمان حکومت معزالدین ابو الحارث سلطان سنجر سلجوقی و به دستور احمد بن علی، حاکم وقت زواره بنا گشته است.
اما متاسفانه بخشهای زیادی از کتیبه از بین رفته و خواندن کامل آن ممکن نیست. همین موضوع نیز باعث شده تا در مورد سال ساخت این مسجد اختلاف نظرهایی به وجود آید. بعضی معتقد هستند که کتیبه به درستی توسط گدار خوانده نشده است و تاریخ ساخت مسجد سال 564 هجری قمری است.
البته در مورد بانی این مسجد نیز نظرات مختلفی وجود دارد. برای مثال استاد پیرنیا معتقد است که بانی این مسجد محمد ابن ابراهیم زواره‌ای در قرن اول و یا دوم هجری قمری بوده است. اما عده‌ای دیگر نیز می‌گویند این مسجد در قرن سوم و به دستور مجیرالدوله از آل بویه یا عمربن عبدالعزیز از آل ابی دلف ساخته شده است.
این مسجد بسیار زیبا در سال 1315 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
معمار مسجد جامع زواره
معمار این مسجد استاد محمود اصفهانی بوده است که به غازی معروف گشته بود. او بنای این مسجد را بر روی بنایی کهنه‌تر ساخته است. به گفته برخی محققان آن بنای کهنه یک آتشکده بوده است. آتشکده کهنی که این بنا را بر روی آن ساختند در زیرزمین بخش شمالی مسجد فعلی قرار دارد.
کتیبه های مسجد جامع زواره
به جز کتیبه‌ای که در بالای نمای رو به صحن دیده میشود، کتیبه‌ای دیگر در این مسجد وجود دارد. این کتیبه در قسمت گردن گنبد شبستان محراب واقع شده است. مانند کتیبه قبلی این کتیبه را نیز با خط کوفی نگاشته‌اند.
اما تفاوت آنها در این است که کتیبه گنبد شبستان به صورت گچ بری است و با گل و برگ مزین گشته است. البته با کمال تاسف بخش زیادی از این تزئینات آسیب دیده و از بین رفته‌اند. اما از آثاری که از کتیبه‌ها باقی مانده میتوان فهمید که متن کتیبه آیاتی از سوره آل عمران است.
در محراب نیز کتیبه‌هایی به خطوط کوفی و نسخ حک شده‌اند. هر کدام از این کتیبه‌ها مربوط به آیاتی از قرآن هستند.
معماری مسجد جامع زواره
مساحت مسجد زواره به 1200 متر مربع می‌رسد. مصالح استفاده شده در ساخت این بنا سنگ، خاک، گچ و آجر است. تزئیناتی که در این مسجد به کار رفته است بسیار متنوع است. تزئینات با استفاده از مصالح مختلفی همچون گچبری، کاشی کاری و آجرکاری انجام شده است.
برجسته ترین اثر معماری در این مسجد محراب آن است که از زیباترین بخشهای مسجد به حساب می‌آید. محراب مسجد جامع زواره چندین سال پس از ساخت بنای اصلی و در سال 551 هجری قمری بنا می‌گردد. خوشبختانه این محراب به خوبی حفظ شده و جزو سالم‌ترین بخشهای مسجد محسوب میشود.
این محراب در ضلع جنوبی گنبدخانه واقع شده است. محراب از دو حاشیه و دو طاق نما تشکیل شده است. این حاشیه‌ها و طاق نماها با هلالی تیزه‌دار بر روی همدیگر قرار گرفته‌اند. طاق نماها روی دو ستون قرار گرفته‌اند که سرستون‌های زیبایی دارند.
در تزئینات محراب این مسجد جامع اسلیمی‌های درشتی همراه با نقوش پرکار هندسی به کار رفته است. به این نقوش و آرایه‌ها آژده کاری می‌گویند. آژده کاری‌ها در بعضی از بخش‌ها به تنهایی و گاهی همراه با کتیبه‌ها به کار رفته‌اند.
در نقشهای گچبری که زیر طاق ایوان‌ها اجرا شده است نیز اسلیمی‌هایی دیده میشود که شباهت زیادی به اسلیمی‌ها دوره ایلخانی دارد. در اواخر دوره سلجوقی سبک متفاوتی از اسلیمی‌ها رواج پیدا می‌کند که در دوره ایلخانی به تکامل می‌رسد. این نقوش اسلیمی در زیر طاق ایوان‌ها به زیبایی تمام به کار رفته‌اند.
آژده کاری چیست؟
آژده کاری به نقوشی هندسی می‌گویند که به جز جنبه تزئینی روابط میان عناصر تصویری را تنظیم می‌کند. به طور کلی نقوش هندسی به طور ذاتی این خاصیت نظم بخشی را دارند. این فرم‌های هندسی در بخشهای میانی اسلیمی انداخته شده‌اند. این نقوش فضاهای منفی باقیمانده در اسلیمی‌ها را منفعل کرده‌اند.
در حاشیه محراب و کتیبه‌های ساقه گنبد مسجد جامع زواره آژده کاری‌های بسیار پرکار و مفصلی دیده میشود. میزان آژده کاری‌ها آنقدر گسترده است که در بعضی جاها طرحهای اسلیمی تحت تاثیر آنها قرار گرفته‌اند و کمتر به چشم می‌آیند.
پلان مسجد جامع زواره
پلان این مسجد مستطیلی شکل است و با نقشهای چهار ایوانه بنا گشته است که شامل بخشهای مختلفی میشود. سردر، مناره، گنبدخانه، شبستان، رواق و محراب بخشهای تشکیل دهنده مسجد هستند.
بخشهای مختلف مسجد جامع زواره
ورودی‌های مسجد
ورودی‌های مسجد در دو ضلع شرقی و غربی قرار دارد. سردرهای آنها با طاق نماها و آجرکاری‌های بسیار زیبایی تزئین گشته‌اند. ورودی‌های مسجد، شما را به سمت یک دالان طاق دار هدایت می‌نمایند. شما از طریق این دالان می‌توانید وارد صحن مسجد شوید.
اما دلیل اینکه مساجد جامع همچون مسجد زواره دارای دو در ورودی هستند، علت‌های مختلفی بیان شده است. یکی از دلایل تفکیک مردان و زنان هنگام ورود به مسجد می‌باشد. دلیل بعدی نزدیک بودن و راحت وارد شدن به مسجد از طریق محله‌های مهم شهر و مراکز مهم فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی بوده است.
صحن مسجد
اولین بخشی که در ورود به مسجد با آن مواجه می‌شوید، صحنی چهارگوش است .که اطراف آن را ایوان‌هایی چهارگانه فرا گرفته‌اند. کف ایوان با سنگ و آجر پوشیده شده است.
ایوانهای مسجد
اما سطوح ایوان‌ها آجری است. پوشش آنها را رسمی بندی بسیار مفصلی تشکیل داده است. ایوان جنوبی از سمت ضلع جنوبی به گنبدخانه وصل میشود. از سمت اضلاع خاوری و باختری نیز به شبستان‌های هر دو طرف خاتمه پیدا می‌کند.
شبستانها
این مسجد دارای دو شبستان می‌باشد. اولین شبستان در داخل مسجد قرار گرفته و شبستان اصلی آن به حساب می‌آید.
ابعاد هر ضلع از شبستان این مسجد 45/8 متر می‌باشد. این شبستان دارای گنبد آجری بسیار پر شکوهی است که توسط گوشه سازی‌ها روی طرحی مربعی قرار داده شده است. گوشه سازی این گنبد از نوع پوشش پتکانه است که با ارتفاع زیادی انجام شده است.
گنبد شبستان از نوع دو پوسته پیوسته است که دهانه‌ای 8 متری دارد. دو پوسته گنبد نیز از ارتفاع شکرگاه از یکدیگر جدا گشته‌اند. نوع و شکل پوسته درونی بیضوی می‌باشد. اما پوسته خارجی به نوع شب دری تند ساخته شده است.
آجرکاری گنبد نشان‌دهنده حرکت از کثرت به سمت وحدت است. به این صورت که چیدمان آجرها به صورتی است که آجرها با رسیدن به مرکز به یک آجر ختم می‌شوند. این شیوه نمادی از بازگشت همه به سوی خدا می‌باشد.
شبستان ضلع غربی مسجد معروف به شبستان زمستانی می‌باشد. این شبستان خارج از فضای اصلی مسجد بنا گشته است. میر محمدعلی طباطبایی در قرن 13 این شبستان را بنا می‌کند. معماری آن شباهت زیادی به حسینیه زواره دارد که به نظر می‌آید در ساخت آن از همان حسینیه الگو گرفته باشند.
مناره مسجد جامع زواره
مناره مسجد خارج از بنای اصلی و در ضلع غربی مسجد واقع شده است. یک پلکان مارپیچی از داخل مسجد به مناره راه پیدا می‌کند. ارتفاع این مناره 11 متر و قطرش حدود 4.5 متر می‌باشد. ارتفاع این مناره در گذشته بیشتر بوده است.
اما احتمالا به خاطر تهاجم‌ها و حملات مختلف و البته شرایط جوی بخشی از آن فروریخته است. البته بخش بالایی مناره مرمت گشته است. این مرمت آشکارا ناشیانه و نامناسب انجام شده است. بر فراز مناره یک محفظه چوبی دیده میشود. در گذشته وقتی که موذن بر بالای مناره میرفته در این محفظه چوبی قرار می‌گرفته و اذان می‌گفته است. این محفظه وی را از بارش‌ها، گرمای شدید تابستان و سرمای زمستان حفظ می‌کرده است.
اسرار مسجد جامع زواره
در مورد این مسجد روایت‌های عجیبی بیان میشود که صحت هیچکدام از آنها مشخص نیست. چرا که این روایت سینه به سینه میان مردم نقل شده و امروزه هم میتوان این روایات را از دهن اهالی زواره شنید.
به گفته اهالی، معمار این مسجد با شکوه در زمان مغول و به دست یکی از سربازان مغولی در محراب همین مسجد گردن زده میشود. خون این معمار بر روی زمین زیباترین اثری که آفریده بود، جاری میشود.
یا روایتی دیگر که طبق آن برخی از اهالی زواره معتقدند که گنجی گران‌بها در این مسجد نهفته است. به گفته آنها در یکی از ستون‌های این مسجد جامع گنجی پنهان شده که یک مار بزرگ از آن نگهبانی می‌کند. در آینده زلزله‌ای مهیب در زواره رخ می‌دهد که این مسجد را ویران می‌کند. در آن زمان گنج پیدا خواهد شد و باید پول آن را صرف مرمت این مسجد نمود. که این داستان‌ها مشابه دیگر داستان‌ها می‌تواند مورد بررسی جامعه شناسی قرار گیرد.
مسیر دسترسی به مسجد جامع زواره
این مسجد در مرکز شهر و بین بازار و بازارچه‌ای در شهر زواره واقع شده است. مسجد زواره در خیابان امامزاده یحیی و در کوچه پامنار قرار دارد.
مساجد جامع ایران
از دیگر مساجد ایران میتوان از مسجد جامع یزد، مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع ورامین، مسجد جامع اردستان، مسجد جامع فهرج، مسجد جامع نایین، مسجد جامع کاشان، مسجد جامع قائن، مسجد جامع ارومیه، مسجد جامع گلپایگان و مسجد جامع ابرکوه نام برد.
دیدنی های زواره
زواره یکی از شهرهای حاشیه جنوبی دشت کویر ایران به حساب می‌آید که در استان اصفهان قرار گرفته است. میتوان معماری اصیل ایرانی را در این شهر تاریخی مشاهده کرد. این منطقه به زادگاه کاوه آهنگر معروف گشته است. دیدنی ها و جاذبه های تاریخی و طبیعی زیادی در این شهر و مناطق اطراف آن وجود دارد. از جمله جاهای دیدنی زواره میتوان به قلعه سنگ بست، بازار تاریخی زواره، مسجد پامنار زواره، کاخ امیرآباد، خانه هشت بهشت نیری، یخچال سنتی زواره(یخدان زواره) و کویر دق سرخ اشاره نمود.
آب و هوای زواره
همسایگی و مجاورت با کویر مرکزی ایران باعث شده تا زواره دارای آب و هوایی کویری، خشک و گرم باشد. در بخش زیر پیشبینی وضع آب و هوای زواره را در پنج روز آینده مشاهده می‌نمایید.
لوکیشن دقیق مسجد جامع زواره اضفهان
برای دسترسی بهتر و راحت‌تر و بازدید از جاهای دیدنی زواره نقشه شهر و لوکیشن لازم است. به همین خاطر در اینجا لوکیشن دقیق مسجد جامع زواره و نقشه زواره آورده شده است.
اگر در مسیریابی و استفاده از گوگل مپ مشکل دارید، مقاله راهنمای استفاده از گوگل مپ را از اینجا مشاهده بفرمایید.
امتیاز شما به این صفحه:
مسجد جامع زواره
مسجد جامع زواره اولین مسجد چهار ایوانی ایران و از جاهای دیدنی زواره است. در مطلب بالا به تاریخچه، معماری، اسرار، دیدنی های زواره و آدرس مسجد جامع زواره پرداختیم.