مسجد جامع زواره یکی از بناهای شاخص دوره سلجوقیان و از دیدنی­ های زواره به حساب می­‌آید. این مسجد جلوه‌­ای درخشان از معماری دوره اسلامی محسوب می­‌شود. مسجدی که احتمال می­‌رود بر روی آتشکده‌­ای مخروبه بنا گشته باشد. از این مسجد به عنوان اولین مسجد چهار ایوانی ایران نام می‌برند. محراب این مسجد یکی از زیباترین بخش­‌های آن محسوب می­‌شود که تزئینات آن چشم‌­ها را به خود خیره می‌­کند. در ادامه به شرح تاریخچه مسجد جامع زواره، معماری و پلان آن، بخش­‌های مختلف مسجد، اسراری که در مورد این مسجد وجود دارد و مسیر دسترسی به آن خواهیم پرداخت. همچنین نگاهی گذرا به دیدنی­ های زواره و آب و هوای آن خواهیم داشت.

تاریخچه مسجد جامع زواره

طبق مطالعات انجام شده توسط آندره گدار، گفته می­‌شود که مسجد زواره اولین مسجد چهار ایوانی ایران شناخته می­‌شود. وی بیان می­دارد قدمت این مسجد به دوران سلجوقیان می­‌رسد. ساخت و بنای این مسجد در سال 530 هجری قمری به پایان می­‌رسد.

تاریخ ساخت بنا به صورت کتیبه‌ای در بخش بالای نمای رو به صحن حک شده است. این کتیبه به خط کوفی و با آجر تراشیده شده است و جلوه بسیار خوبی دارد. روی این کتیبه نام بانی ساخت این مسجد و نام پادشاه آن دوران نگاشته شده است. بنا بر نوشته این کتیبه، مسجد جامع زواره در زمان حکومت معزالدین ابو الحارث سلطان سنجر سلجوقی و به دستور احمد بن علی، حاکم وقت زواره بنا گشته است.

اما متاسفانه بخش‌­های زیادی از کتیبه از بین رفته و خواندن کامل آن ممکن نیست. همین موضوع نیز باعث شده تا در مورد سال ساخت این مسجد اختلاف نظرهایی به وجود آید. بعضی معتقد هستند که کتیبه به درستی توسط گدار خوانده نشده است و تاریخ ساخت مسجد سال 564 هجری قمری است.

البته در مورد بانی این مسجد نیز نظرات مختلفی وجود دارد. برای مثال استاد پیرنیا معتقد است که بانی این مسجد محمد ابن ابراهیم زواره‌­ای در قرن اول و یا دوم هجری قمری بوده است. اما عده‌­ای دیگر نیز می­‌گویند این مسجد در قرن سوم و به دستور مجیرالدوله از آل بویه یا عمربن عبدالعزیز از آل ابی دلف ساخته شده است.

این مسجد بسیار زیبا در سال 1315 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

معمار مسجد جامع زواره

معمار این مسجد استاد محمود اصفهانی بوده است که به غازی معروف گشته بود. او بنای این مسجد را بر روی بنایی کهنه­‌تر ساخته است. به گفته برخی محققان آن بنای کهنه یک آتشکده بوده است.  آتشکده کهنی که این بنا را بر روی آن ساختند در زیرزمین بخش شمالی مسجد فعلی قرار دارد.

کتیبه­ های مسجد جامع زواره

به جز کتیبه‌­ای که در بالای نمای رو به صحن دیده می‌­شود، کتیبه‌­ای دیگر در این مسجد وجود دارد. این کتیبه در قسمت گردن گنبد شبستان محراب واقع شده است. مانند کتیبه قبلی این کتیبه را نیز با خط کوفی نگاشته‌­اند.

اما تفاوت آنها در این است که کتیبه گنبد شبستان به صورت گچ بری است و با گل و برگ مزین گشته است. البته با کمال تاسف بخش زیادی از این تزئینات آسیب دیده و از بین رفته­‌اند. اما از آثاری که از کتیبه­‌ها باقی مانده می­‌توان فهمید که متن کتیبه آیاتی از سوره آل عمران است.

در محراب نیز کتیبه­‌هایی به خطوط کوفی و نسخ حک شده‌­اند. هر کدام از این کتیبه­‌ها مربوط به آیاتی از قرآن هستند.

معماری مسجد جامع زواره

مساحت مسجد زواره به 1200 متر مربع می‌­رسد. مصالح استفاده شده در ساخت این بنا سنگ، خاک، گچ و آجر است. تزئیناتی که در این مسجد به کار رفته است بسیار متنوع است. تزئینات با استفاده از مصالح مختلفی همچون گچبری، کاشی کاری و آجرکاری انجام شده است.

برجسته ترین اثر معماری در این مسجد محراب آن است که از زیباترین بخش‌­های مسجد به حساب می­‌آید. محراب مسجد جامع زواره چندین سال پس از ساخت بنای اصلی و در سال 551 هجری قمری بنا می‌­گردد. خوشبختانه این محراب به خوبی حفظ شده و جزو سالم‌­ترین بخش‌­های مسجد محسوب می­‌شود.

این محراب در ضلع جنوبی گنبدخانه واقع شده است. محراب از دو حاشیه و دو طاق نما تشکیل شده است. این حاشیه‌­ها و طاق نماها با هلالی تیزه‌دار بر روی همدیگر قرار گرفته‌­اند. طاق نماها روی دو ستون قرار گرفته‌­اند که سرستون­‌های زیبایی دارند.

در تزئینات محراب این مسجد جامع اسلیمی­‌های درشتی همراه با نقوش پرکار هندسی به کار رفته است. به این نقوش و آرایه‌­ها آژده کاری می­‌گویند. آژده کاری­‌ها در بعضی از بخش‌­ها به تنهایی و گاهی همراه با کتیبه­‌ها به کار رفته‌­اند.

در نقش­های گچ­بری که زیر طاق ایوان­‌ها اجرا شده است نیز اسلیمی­‌هایی دیده می­شود که شباهت زیادی به اسلیمی­‌ها دوره ایلخانی دارد. در اواخر دوره سلجوقی سبک متفاوتی از اسلیمی­‌ها رواج پیدا می­‌کند که در دوره ایلخانی به تکامل می­‌رسد. این نقوش اسلیمی­ در زیر طاق ایوان­‌ها به زیبایی تمام به کار رفته‌­اند.

آژده کاری چیست؟

آژده کاری به نقوشی هندسی می­‌گویند که به جز جنبه تزئینی روابط میان عناصر تصویری را تنظیم می‌­کند. به طور کلی نقوش هندسی به طور ذاتی این خاصیت نظم بخشی را دارند. این فرم­‌های هندسی در بخش­های میانی اسلیمی انداخته شده‌­اند. این نقوش فضاهای منفی باقیمانده در اسلیمی­‌ها را منفعل کرده­‌اند.

در حاشیه محراب و کتیبه‌­های ساقه گنبد مسجد جامع زواره آژده کاری­‌های بسیار پرکار و مفصلی دیده می­‌شود. میزان آژده کاری­‌ها آنقدر گسترده است که در بعضی جاها طرح­های اسلیمی تحت تاثیر آنها قرار گرفته‌­اند و کمتر به چشم می­‌آیند.

پلان مسجد جامع زواره

پلان این مسجد مستطیلی شکل است و با نقش‌ه­ای چهار ایوانه بنا گشته است که شامل بخش­‌های مختلفی می­‌شود. سردر، مناره، گنبدخانه، شبستان، رواق و محراب بخش‌­های تشکیل دهنده مسجد هستند.

بخش­های مختلف مسجد جامع زواره

ورودی­‌های مسجد

ورودی­‌های مسجد در دو ضلع شرقی و غربی قرار دارد. سردرهای آنها با طاق نماها و آجرکاری­‌های بسیار زیبایی تزئین گشته‌­اند. ورودی­‌های مسجد، شما را به سمت یک دالان طاق دار هدایت می­‌نمایند. شما از طریق این دالان می­‌توانید وارد صحن مسجد شوید.

اما دلیل اینکه مساجد جامع همچون مسجد زواره دارای دو در ورودی هستند، علت­‌های مختلفی بیان شده است. یکی از دلایل تفکیک مردان و زنان هنگام ورود به مسجد می­‌باشد. دلیل بعدی نزدیک بودن و راحت وارد شدن به مسجد از طریق محله­‌های مهم شهر و مراکز مهم فعالیت­‌های اقتصادی و اجتماعی بوده است.

صحن مسجد

اولین بخشی که در ورود به مسجد با آن مواجه می­‌شوید، صحنی چهارگوش است .که اطراف آن را ایوان‌­هایی چهارگانه فرا گرفته‌­اند. کف ایوان با سنگ و آجر پوشیده شده است.

ایوان­های مسجد

اما سطوح ایوان­‌ها آجری است. پوشش آنها را رسمی بندی بسیار مفصلی تشکیل داده است. ایوان جنوبی از سمت ضلع جنوبی به گنبدخانه وصل می‌شود. از سمت اضلاع خاوری و باختری نیز به شبستان­‌های هر دو طرف خاتمه پیدا می‌­کند.

شبستان­ها

این مسجد دارای دو شبستان می­‌باشد. اولین شبستان در داخل مسجد قرار گرفته و شبستان اصلی آن به حساب می­‌آید.

ابعاد هر ضلع از شبستان این مسجد 45/8 متر می­‌باشد. این شبستان دارای گنبد آجری بسیار پر شکوهی است که توسط گوشه سازی­‌ها روی طرحی مربعی قرار داده شده است. گوشه سازی این گنبد از نوع پوشش پتکانه است که با ارتفاع زیادی انجام شده است.

 گنبد شبستان از نوع دو پوسته پیوسته است که دهانه‌­ای 8 متری دارد. دو پوسته گنبد نیز از ارتفاع شکرگاه از یکدیگر جدا گشته­‌اند. نوع و شکل پوسته درونی بیضوی می­‌باشد. اما پوسته خارجی به نوع شب دری تند ساخته شده است.

آجرکاری گنبد نشان­‌دهنده حرکت از کثرت به سمت وحدت است. به این صورت که چیدمان آجرها به صورتی است که آجرها با رسیدن به مرکز به یک آجر ختم می­‌شوند. این شیوه نمادی از بازگشت همه به سوی خدا می‌­باشد.

شبستان ضلع غربی مسجد معروف به شبستان زمستانی می‌­باشد. این شبستان خارج از فضای اصلی مسجد بنا گشته است. میر محمدعلی طباطبایی در قرن 13 این شبستان را بنا می­‌کند. معماری آن شباهت زیادی به حسینیه زواره دارد که به نظر می­‌آید در ساخت آن از همان حسینیه الگو گرفته باشند.

مناره مسجد جامع زواره

مناره مسجد خارج از بنای اصلی و در ضلع غربی مسجد واقع شده است. یک پلکان مارپیچی از داخل مسجد به مناره راه پیدا می­‌کند. ارتفاع این مناره 11 متر و قطرش حدود 4.5 متر می­‌باشد. ارتفاع این مناره در گذشته بیشتر بوده است.

اما احتمالا به خاطر تهاجم‌­ها و حملات مختلف و البته شرایط جوی بخشی از آن فروریخته است. البته بخش بالایی مناره مرمت گشته است. این مرمت آشکارا ناشیانه و نامناسب انجام شده است. بر فراز مناره یک محفظه چوبی دیده می­‌شود. در گذشته وقتی که موذن بر بالای مناره می­رفته در این محفظه چوبی قرار می­‌گرفته و اذان می‌­گفته است. این محفظه وی را از بارش­‌ها، گرمای شدید تابستان و سرمای زمستان حفظ می­‌کرده است.

اسرار مسجد جامع زواره

در مورد این مسجد روایت‌­های عجیبی بیان می­‌شود که صحت هیچ­کدام از آنها مشخص نیست. چرا که این روایت سینه به سینه میان مردم نقل شده و امروزه هم می­‌توان این روایات را از دهن اهالی زواره شنید.

به گفته اهالی، معمار این مسجد با شکوه در زمان مغول و به دست یکی از سربازان مغولی در محراب همین مسجد گردن زده می­‌شود. خون این معمار بر روی زمین زیباترین اثری که آفریده بود، جاری ­می­‌شود.

یا روایتی دیگر که طبق آن برخی از اهالی زواره معتقدند که گنجی گران‌بها در این مسجد نهفته است. به گفته آنها در یکی از ستون‌­های این مسجد جامع گنجی پنهان شده که یک مار بزرگ از آن نگهبانی می­‌کند. در آینده زلزله‌­ای مهیب در زواره رخ می‌­دهد که این مسجد را ویران می­‌کند. در آن زمان گنج پیدا خواهد شد و باید پول آن را صرف مرمت این مسجد نمود. که این داستان‌ها مشابه دیگر داستان‌ها می‌تواند مورد بررسی جامعه شناسی قرار گیرد.

مسیر دسترسی به مسجد جامع زواره

این مسجد در مرکز شهر و بین بازار و بازارچه­‌ای در شهر زواره واقع شده است. مسجد زواره در خیابان امامزاده یحیی و در کوچه پامنار قرار دارد.

مساجد جامع ایران

از دیگر مساجد ایران می‌توان از مسجد جامع یزد، مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع ورامین، مسجد جامع اردستان، مسجد جامع فهرج، مسجد جامع نایین، مسجد جامع کاشان، مسجد جامع قائن، مسجد جامع ارومیه، مسجد جامع گلپایگان و مسجد جامع ابرکوه نام برد.

دیدنی­ های زواره

زواره یکی از شهرهای حاشیه جنوبی دشت کویر ایران به حساب می­‌آید که در استان اصفهان قرار گرفته است. می­‌توان معماری اصیل ایرانی را در این شهر تاریخی مشاهده کرد. این منطقه به زادگاه کاوه آهنگر معروف گشته است. دیدنی­ ها و جاذبه­ های تاریخی و طبیعی زیادی در این شهر و مناطق اطراف آن وجود دارد. از جمله جاهای دیدنی زواره می­توان به قلعه سنگ بست، بازار تاریخی زواره، مسجد پامنار زواره، کاخ امیرآباد، خانه هشت بهشت نیری، یخچال سنتی زواره(یخدان زواره) و کویر دق سرخ اشاره نمود.

آب و هوای زواره

همسایگی و مجاورت با کویر مرکزی ایران باعث شده تا زواره دارای آب و هوایی کویری، خشک و گرم باشد. در بخش زیر پیشبینی وضع آب و هوای زواره را در پنج روز آینده مشاهده می‌نمایید.

زواره آب و هوا

لوکیشن دقیق مسجد جامع زواره اضفهان

برای دسترسی بهتر و راحت‌تر و بازدید از جاهای دیدنی زواره نقشه شهر و لوکیشن لازم است. به همین خاطر در اینجا لوکیشن دقیق مسجد جامع زواره و نقشه زواره آورده شده است.

اگر در مسیریابی و استفاده از گوگل مپ مشکل دارید، مقاله راهنمای استفاده از گوگل مپ را از اینجا مشاهده بفرمایید.

عکس‌های این محتوا را جناب آقای احسان گنابادی، سرکار خانم آتوسا زردشتی، سرکار خانم نسترن علوی و جناب آقای بهشاد حسینی عزیز ثبت نموده‌اند.