مسجد جامع قزوین، به عنوان بزرگ ترین مسجد چهار ایوانی ایران شناخته می‌شود. این مجموعه بنای با شکوه نمایان گر شگفتی‌های معماری در دوران‌های مختلفی از تاریخ است. این مسجد با نام مسجد جامع کبیر قزوین یا مسجد جامع عتیق قزوین نیز شناخته می‌شود. هر روز جمعیت زیادی از اهالی شهر قزوین برای اقامه نماز جماعت به این مسجد از مساجد جامع ایران رجوع می‌کنند و در بنایی عبادت می‌کنند که از دوران بنی عباس تا هم اکنون قصه‌های زیادی برای گفتن دارد. در ادامه این متن به معرفی مسجد جامع عتیق قزوین، تحلیل، تاریخچه، معماری، بخش‌های مختلف این مسجد از مسجدهای ایران، روایات و افسانه‌ها، مسیر دسترسی، قیمت بلیط ورودی و ساعات بازدید از مسجد جامع قزوین خواهیم پرداخت. سپس توضیحات مختصری در مورد مقصوره، دیدنی های قزوین و آب و هوای آن ارائه خواهیم نمود.
معرفی مسجد جامع عتیق قزوین
از آنجا که دین اسلام تاکید خاصی بر روی اتحاد امت مسلمانان داشته است، مساجد جامع بنا می‌شدند تا این امت را دور هم جمع کند. به همین خاطر نیز مساجد جامع در کنار مساجد محلی رواج پیدا کردند.
مساجد جامع یا جمعه، بزرگتر از دیگر مساجد ساخته می‌شدند. این مساجد علاوه بر اینکه مرکزی برای عبادت مسلمانان به حساب می‌آمدند، جایی برای تجمع‌های این مردم بوده و هستند. این مساجد از چنان اهمیتی برخوردار بودند که ما در دوره‌های بعدی شهرهای اسلامی شاهد شکل گیری شهر در اطراف این مساجد هستیم. در واقع مسجد جامع به عنوان هسته اصلی شهرهای اسلامی محسوب می‌شد.
مسجد جامع نیز از این قاعده مستثنا نبوده است. این مسجد به عنوان هسته مرکزی شهر بوده است که تمامی عناصر شهری در اطراف آن شکل گرفته است. شما می‌توانید این موضوع را به راحتی در نقشه قدیم قزوین مشاهده کنید. در طول دوره‌های مختلف تاریخی، این مسجد جامع، مرکزیت خود را حفظ نموده است.
مسجد جامع عتیق با وسعتی برابر 3500 متر مربع و هشت شبستان در زمره بزرگترین مساجد ایرانی به حساب می‌آید. البته باید گفت که این مسجد تا پیش از عصر صفویان وسعت کمتری داشته است.
تحلیل مسجد جامع قزوین
بنای اولیه مسجد جامع قزوین بر روی یک آتشکده ساخته می‌شود. در ابتدا این مسجد به سبک مساجد اولیه اسلامی ساخته می‌شود و تنها یک ایوان داشته است. در واقع مساجد اولیه اسلامی الهام گرفته از بنای اولیه مسجد النبی واقع در مدینه بودند. اما در گذار زمان و در دوره‌های بعدی این مسجد گسترش پیدا میکند و به مسجدی چهار ایوانی تبدیل می‌شود.
در بخش‌های مختلفی از مسجد کتیبه‌های متنوعی حک شده‌اند. مضمون هر کدام از این کتیبه‌ها با هم فرق دارد. برخی از این کتیبه‌ها از بین رفته‌اند. برخی دیگر آسیب دیده‌اند و بعضی از آنها کاملا سالم باقی مانده‌اند. سر در مسجد یک کتیبه وجود دارد که بخش زیادی از آن از بین رفته است. بر روی هشتی ورودی اصلی مسجد نیز کتیبه یک رباعی حک شده است.
اما زیباترین کتیبه‌ها را میتوان در گنبدخانه دید. در گنبدخانه مسجد پنج کتیبه نگاشته شده است. در یکی از این کتیبه‌ها نام سازنده و مدت زمان ساخت این گنبد به خط ثلث نگاشته شده است. یکی دیگر از کتیبه‌ها سوره قرآن است که با خط کوفی حکاکی شده است. کتیبه‌های دیگر نیز شامل نام روستاها، مزارع، موقوفات، وقف نامه و شرح تقسیم آب قنات خمارتاش می‌شوند که با خط کوفی نوشته شده‌اند.
تاریخچه مسجد جامع قزوین
قدمت اصلی این بنا را به پیش از اسلام نسبت می‌دهند. گفته می‌شود که شالوده این مسجد را بر یک آتشکده ساسانی بنیان نهاده‌اند. آتشکده در بخش ایوان جنوبی مسجد قرار داشته است. اما بنای اصلی این مسجد در سال 192 هجری قمری به دستور هارون الرشید، خلیفه عباسیان بنا گشته است.
هنگامی که مغولان به قزوین حمله کردند، بخش زیادی از ایوان جنوبی مسجد را تخریب کردند و سوزاندند. اما این بنا در دوران صفویان مرمت و بازسازی می‌گردد. در آن دوره مسجد گسترش پیدا میکند و بزرگتر می‌شود. در دوران قاجاریان نیز بخش‌های از بنا مرمت و بازسازی می‌گردد. شکل امروزی که ما از بنای مسجد مشاهده می‌کنیم، بازمانده مرمت‌های دوران قاجاریان میباشد.
معماری مسجد جامع عتیق قزوین
مسجد جامع قزوین دارای وسعتی بیش از 3500 متر مربع میباشد. پلان این مسجد چهار ایوانی است و به شکل مربع مستطیل میباشد. سبک معماری بنا از سبک معماری عصر سلجوقیان و صفویان تبعیت میکند. در واقع این مسجد تلفیقی از معماری‌های دوران مختلف از دوره بنی عباس تا قاجار میباشد. تجلی هر کدام از سبک‌های معماری این دوره‌ها در بخش‌های مختلف مسجد دیده می‌شود.
گنبد با عظمت مسجد و مناره‌های اطراف آن تجلی گر معماری اسلامی و سنتی می‌باشند. این گنبد با شکوه و بزرگ از دور خودنمایی میکند. این گنبد از نوع گنبدهای دوپوش است. گنبد فیروزه‌ای رنگ مسجد با کاشی کاری‌های بسیار ظریف و زیبایی تزئین شده‌اند.
گنبد اصلی و مقصوره داخل شبستان مسجد از آثار دوران سلجوقی می‌باشند. پنج کتیبه گچبری دور تا دور گنبد دیده می‌شود که به خط کوفی نگاشته شده است. این کتیبه که از شاهکارهای خط کوفی تزئینی است، سوره بقره را به طور کامل به نمایش می‌گذارد.
در بخش جنوبی مسجد یک محراب دیده می‌شود که از سنگ مرمر ساخته شده است. اطراف این محراب مزین به کاشی‌های رنگارنگ میباشد. کمی آن طرف تر یک منبر از جنس سنگ مرمر دیده می‌شود که بسیار ماهرانه ساخته شده است. مقصوره خمار تاشی نیز در همین بخش قرار دارد. این مقصوره در سال 500 هجری قمری به دستور وزیر سلطان ملکشاه سلجوقی به نام امیر خمار تاش بن عبدالله عمادی ساخته شده است.
مقصوره چیست؟
مقصوره در لغت به معنای حجره کوچک میباشد.
اما در معماری مقصوره اتاقک یا غرفه بسته‌ای است که در نزدیک محراب قرار می‌گیرد. این اتاقک محل قرارگیری امام مسجد یا حکام است که به هنگام برگزاری نماز جماعت در آن جای می‌گیرند. بدیهی است که به علت جایگیری اشخاص والا مقام در این اتاقک، تزئینات این غرفه کاملا مفصل و مجلل باشد. وجود مقصوره در مساجد جامع بیانگر حضور مقام حاکم یا شخصیت مهمی در مسجد بود. به همین خاطر این سازه، حالتی تشریفاتی نیز داشته است.
مقصوره‌های که در مساجد ساخته می‌شد، وام گرفته از مقصوره‌های موجود در کلیسا بودند. در واقع مقصوره‌ها برای محافظت از حاکمان ساخته می‌شدند. به باور برخی نیز این اتاقک‌ها خلوت خاصی برای عبادت حاکم فراهم می‌کردند. معاویه به عنوان نخستین فردی شناخته می‌شود که در اسلام برای خود مقصوره ساخت. چرا که او یک بار در مسجد زخم خورده و از آن جان سالم به در برده بود. به همین خاطر برای محافظت از خود دستور داد تا برای وی مقصوره بسازند.
برخی از مقصوره‌ها از جنس آجر ساخته می‌شدند. اما اکثر آنها با چوب و به صورت مشبک کاری بنا می‌گشتند و بعضی نیز از جنس فلز ساخته می‌شدند.
بخش های مختلف مسجد جامع قزوین
مسجد جامع قزوین متشکل از چهار ایوان است. هر کدام از این چهار ایوان دارای معماری منحصر به فردی هستند و برای خود هویتی جداگانه دارند.
ورودی های مسجد جامع عتیق قزوین
مسجد جامع عتیق قزوین چهار صحن دارد که در چهار جهت مختلف بنا قرار دارند. چهار ورودی مسجد نیز به این صحن‌ها راه دارند. هر کدام از صحن‌های چهارگانه مسجد دارای ایوان بسیار بزرگی میباشد. در حال حاضر از این چهار درب ورودی، تنها دو درب باقی مانده‌اند.
درب اصلی در بخش شرقی بنا قرار دارد و از شکوه زیادی برخوردار است. سازنده این ورودی مشخص نمی‌باشد. اما طبق کتیبه‌های که در بنا دیده می‌شود، این ورودی در سال 1191 هجری قمری به وسیله شخصی به نام محمد صادق مرمت گشته است. علاوه بر آن، این ورودی دو مرتبه دیگر نیز در سال‌های 1353 و 1251 مرمت و بازسازی شده است. اما ورودی دوم و فرعی بنا نیز در جبهه شمال غربی مسجد قرار دارد.
حیاط مسجد جامع عتیق قزوین
ورودی اصلی به حیاط مسجد راه دارد که حیاطی باریک و نسبتا طولانی است. به طوری که عرض آن به 20 متر می‌رسد. دور تا دور حیاط را حجره‌های مختلفی فرا گرفته‌اند. این حجره‌ها تا چند دهه پیش مسکن فقرا و بیمارانی بودند که به این مسجد پناه می‌آوردند. در دوره پهلوی دستور می‌دهند تا این حجره‌ها مسدود گردند.
یک حوض بزرگ در قلب حیاط قرار گرفته است که جلوه زیبایی به محیط بخشیده است. این حوض برای گرفتن وضو هم استفاده می‌شده است.
در وسط حیاط، بین حوض و ایوان شرقی یک آبخوره دیده می‌شود. این آبخوره یا آب انبار به وسیله ده پله به قنات خمارتاش متصل می‌شود. آب قنات از اینجا و از میان آبخوره گذر میکند و به سمت جنوب شهر حرکت میکند. عبور این قنات از درون این مسجد و تقسیم شدن آب از این محل، نشان از اهمیت مسجد در آن دوران می‌دهد. چرا که آب، عنصری آباد کننده و زندگی بخش است. وجود این آبخوره در مسجد باعث افزایش رونق و اهمیت مسجد جامع می‌شده است.
به نظر می‌رسد این حیاط بازمانده یک مدرسه قدیمی باشد. در انتهای حیاط یک در قرار دارد که به حیاط بزرگ مسجد منتهی می‌گردد.
طاق هارونی
در بین رواق‌های جنوبی دو صفه وجود دارد. در واقع صفه به ایوان یا تالاری اطلاق می‌شود که با طاق پوشیده شده باشد.
یکی از این صفه‌ها منسوب به طاق هارونی میباشد. قدیمی‌ترین بخش این مجموعه طاق هارونی یا گنبد هارونی است. این طاق بخش اصلی مسجدی است که در دوران هارون الرشید بنا گشته است. و این طاق، یک بنای ساده گنبددار است که به دهلیز ورودی مسجد متصل گشته است. این طاق با استفاده از مصالحی مانند خشت خام بزرگ و گل ساخته شده است.
طاق احمدیه یا طاق حلاج
صفه دومی که میان رواق‌های جنوبی قرار دارد، معروف به طاق احمدیه یا طاق حلاج است.
معروف است که در سال 1312 هجری قمری، زمانی که باقرخان سعدالسلطنه به دستور صدراعظم وقت به مرمت بنای مسجد مشغول بود، هنگام کندن ستون‌های شبستان غربی، قبری پیدا کردند که دارای سنگ بسیار بزرگی بود.
به همین خاطر مجبور شدند تا سنگ قبر را بشکنند. هنگامی که سنگ قبر شکسته شد، در زیر آن جسدی را پیدا کردند که صورت آن هنوز متلاشی نشده بود. اما به محض تماس هوا صورت جسد نیز متلاشی شد و از بین رفت.
بالای سر جسد یک طاقچه کوچک قرار داشت. که چندین شی قدیمی مانند گلاب پاش، لگن و ظروفی شبیه به منقل در آن قرار داده شده بود. پس از کشف این گور و جسد داخل آن به سعدالسلطنه اطلاع دادند. وی خود در محل حاضر گردید و آن اشیا را به دارالحکومه برد.
ایوان شمالی مسجد جامع عتیق قزوین
به نظر می‌رسد که ایوان شمالی مسجد جامع قزوین از بناهای دوره شاه طهماسب باشد. اما این ایوان تا به حال بارها مورد مرمت قرار گرفته است. از آنجایی که در گذر زمان برخی از کتیبه‌های موجود در مسجد از بین رفته است، نمی‌توان در مورد قدمت این بخش با قطعیت سخن گفت.
این ایوان قدری از کف حیاط مرتفع تر میباشد. گلدسته‌های مناره‌ها، کاشی کاری آن و ایوان و گنبد به دستور سعدالسلطنه فرماندار وقت قزوین در اواخر دوران حکومت ناصرالدین شاه بازسازی و احیا گشته است.
عرض این ایوان یازده و نیم متر است. ارتفاع دهانه ایوان نیز حدود 110 متر میباشد. ارتفاع مناره‌ها نیز 25 ذرع است. در واقع هر ذرع معادل 104 سانتی متر میباشد. و در گذشته در بالای ایوان شمالی، میان دو مناره یک موذنه بزرگ قرار داشته است. در حال حاضر این موذنه به خاطر فرسودگی برچیده شده است.
ایوان جنوبی مسجد جامع قزوین
مهمترین ایوان مسجد و البته زیباترین آنها، ایوان جنوبی محسوب می‌شود. این ایوان از لحاظ اسلوب ساختمان، عظمت و رفعت بنا و همچنین تزئینات متناسب از جمله بناهای کم نظیر به حساب می‌آید. اسلوب ساختمان ایوان به گونه دو اشکوبه میباشد. اصطلاح اشکوب در معماری به معنای طبقه و سقف است. میان اشکوب اول و دوم ایوان کتیبه‌ای به خط نستعلیق بر روی کاشی لیمویی رنگی حکاکی شده است. در بالای اشکوب دوم سوره جمعه را بر روی کاشی‌های لاجوردی رنگ حک نموده‌اند.
دهانه ایوان 14 ذرع و عرض آن 12 ذرع است. ارتفاعش 20 یا 21 ذرع میباشد. قطر دیواری که ایوان را از طرف جنوب به گنبد متصل کرده است، شش آجر است. برخی از ازاره‌های ایوان جنوبی با سنگ ساخته شده و بقیه آنها با آجر تراش بنا گشته‌اند. در فواصل آجرهای این ایوان به جای اینکه از بند کشی با گچ استفاده شود، از کاشی‌های باریک لاجوردی رنگ استفاده نموده‌اند که زیبایی زیادی به آنها داده است.
بر روی دیواره سمت راست ایوان یک لوحه دیده می‌شود که بر روی هشت قطعه سنگ مرمر حک شده است. تاریخ این لوحه به سال 1081 هجری قمری باز می‌گردد و به شاه سلیمان صفوی نسبت داده می‌شود. اما لوحه سمت چپ ایوان مربوط به دوره فتحعلیشاه و حکومت علی نقی میرزا رکن الدوله میباشد. که در تاریخ 1238 هجری قمری حک شده است. بر روی این لوحه‌ها قوانین وضع شده در مورد مسجد بیان گشته‌اند.
در طرفین ایوان جنوبی دو گوشواره قرار دارد که طاق نماهای اشکوب اول را با آجر پوشانده‌اند و در وسط آن جای یک پنجره گذاشته‌اند و روی آن را سفید کرده‌اند. طبقه فوقانی گوشواره‌ها که به حیاط مسجد مشرف است، فاقد هرگونه در و پنجره‌ای میباشد.
ایوان غربی مسجد جامع عتیق قزوین
این ایوان در برابر ایوان شرقی قرار گرفته است. ایوان غربی از آثار دوران صفوی میباشد که در دوران سلطنت شاه سلیمان صفوی ساخته شده است.
در طرفین ایوان دو راهرو شمالی و جنوبی وجود دارد. دهنه ایوان 8 ذرع و طول آن 11 ذرع میباشد. این ایوان در گذشته با کاشی‌های بسیار زیبا و رنگارنگی تزئین شده بود. اما امروزه از آن همه شکوه و زیبایی دیگر خبری نیست. تمام آن کاشی کاری‌ها یا ریخته‌اند یا به سرقت رفته‌اند.
ایوان شرقی
از وضعیت ایوان شرقی در گذشته اطلاعات زیادی در دست نیست. اما میان سال‌های 1313 تا 1312 هجری قمری، فرماندار وقت قزوین باقرخان سعدالسلطنه به دستور میرزا علی اصغرخان اتابک، این ایوان را از نو بنا کرد. اما روسازی این ایوان به اتمام نرسید و ناقص مانده است.
شبستان غربی
در حال حاضر این شبستان به موزه سنگ و سفال تبدیل شده است. انواع مختلفی از سنگ نگاره، کاشی کاری، گچ بری، ارسی و سفالینه در این موزه به نمایش گذاشته شده‌اند.
زیرزمین یا سرداب
زیرزمین یا سرداب مسجد جامع عتیق قزوین نیز یکی دیگر از بخش‌های مسجد است. که به دستور سعدالسلطنه و به هزینه میرزا علی اصغرخان اتابک در سال 1313 بنا شده است. این سرداب در تابستان‌ها محل اقامه نماز جماعت و مجالس شادی بوده است.
در حال حاضر این زیرزمین بخش بزرگی از کتابخانه مسجد را شامل می‌شود.
روایات و افسانه های مسجد جامع قزوین
در مورد این مسجد روایات و داستان‌های مختلفی بیان می‌شود. اما در مورد هیچکدام از این روایات بیان شده، سند معتبری ارائه نگشته است. بر اساس یکی از روایات، گفته می‌شود که حضرت عیسی در این مسجد با چهار پیامبر از بنی اسرائیل ملاقات نموده است.
علاوه بر این در مورد سنگ‌های ریزی سخن گفته شده است. که افرادی که حاجتی داشتند، آنها را به دیوار گچی کنار منبر مرمرین مقصوره می‌زدند. چنانچه آن سنگ به دیوار می‌چسبید، نشانه روا شدن حاجت آن فرد بوده است.
از دیگر روایاتی که در مورد این مسجد گفته می‌شود این است، که امام حسن مجتبی بر بالای منبر این مسجد خطبه خوانده است.
مسیر دسترسی به مسجد جامع قزوین
این مسجد در محله دباغان واقع شده است. در ورودی اصلی مسجد جامع قزوین در خیابان سپه که امروزه خیابان شهدا نام گرفته است، قرار دارد. شما می توانید با استفاده از تاکسی‌های خطی موجود در شهر خود را به این مسجد زیبا برسانید.
قیمت بلیط ورودی مسجد جامع قزوین
هزینه ورودی مسجد جامع قزوین برای گردشگران داخلی 4000 تومان میباشد. گردشگران خارجی نیز برای بازدید از این مجموعه باید 30 هزار تومان پرداخت نمایند. البته این بها برای بازدید از موزه سنگ و سفال است. ورود به خود مسجد و بازدید از آن کاملا رایگان میباشد.
ساعات بازدید از مسجد جامع قزوین
بازدید از این مسجد همه روزه بین اذان صبح تا اذان مغرب برای علاقه مندان امکان پذیر میباشد. این مسجد هنوز کارایی گذشته خود را دارد و هر روز نماز جماعت در این مجموعه برگزار می‌گردد. از همین رو شلوغ ترین ساعات برای بازدید از موزه، ساعات اقامه نماز میباشد.
دیدنی های قزوین
شهر قزوین یکی از مهمترین شهرهای ایران به حساب می‌آید که در دوره‌های مختلف تاریخی دچار تغییر و تحولات مختلفی گشته است. روزگار تلخ و شیرین زیادی بر این منطقه گذشته است. قزوین یکی از شهرهای بین راهی مهم در مسیر جاده ابریشم بوده است و از لحاظ اقتصادی رونق بسیار زیادی داشته است. این شهر در دوران صفویان به پایتخت ایران تبدیل می‌شود و طلایی ترین روزگار خود را سپری میکند.
از جمله جاهای دیدنی قزوین میتوان به کاخ چهلستون یا همان عمارت کلاه فرنگی قزوین، بازار قزوین و سرای سعدالسلطنه، کلیسای کانتور، عمارت باغ سپهدار، سردر عالی قاپو، سرای وزیر، سرا سعدیه، سرا حاج رضا، سرای ضرابخانه، دروازه تهران قدیم، خانه محصص، موزه مردم شناسی قزوین، موزه قزوین، آب انبار تک گنبدی قزوین، حسینیه امینی ها، دریاچه اوان، قلعه الموت، روستای نیاق و پارک جنگلی باراجین اشاره نمود.
آب و هوای قزوین
توصیف کردن آب و هوای استان قزوین کمی مشکل است. این استان دارای سه منطقه متمایز میباشد که هر کدام از آنها به واسطه موقعیت جغرافی شان دارای آب و هوای متفاوتی هستند. بخشی از مناطق استان قزوین کوهستانی هستند، بخشی دیگر در دشت‌ها واقع شده‌اند و برخی از آنها در کوهپایه قرار دارند. به همین خاطر طیف آب و هوای این استان شامل هوای سرد و معتدل کوهستانی، آب و هوای بیابانی و هوای گرم و نیمه مرطوب می‌گردد.
با این تفاسیر برای بازدید از دیدنی های قزوین اطلاع از وضع آب و هوا لازم است. به همین خاطر در این بخش پیشبینی وضع آب و هوای شهر قزوین را در پنج روز آینده مشاهده می‌کنید.
لوکیشن دقیق مسجد جامع قزوین
در بخش بالا آدرس و عکس مسجد جامع قزوین را مشاهده کردید. برای سهولت در مسیریابی در این قسمت لوکیشن مسجد جامع قزوین را ملاحظه می‌نمایید. اگر در مسیریابی با گوگل مپ سوال یا مشکلی دارید، مقاله راهنمای استفاده از گوگل مپ را نیز مطالعه بفرمایید.
امتیاز شما به این صفحه:
مسجد جامع قزوین
مسجد جامع قزوین، به عنوان بزرگ ترین مسجد چهار ایوانی ایران و از دیدنی های قزوین شناخته می‌شود. در مطلب بالا به معرفی، تاریخچه، عکس و آدرس مسجد جامع قزوین پرداختیم.
