مسجد جامع کاشان را می‌توان از قدیمی‌ترین مسجد های ایران به‌حساب آورد. این مسجد در شهر کاشان واقع‌شده است. شما در این نوشته ضمن معرفی مسجد جامع کاشان از مساجد جامع ایران در خصوص تاریخچه این مسجد، ارزش‌های خاص آن، سبک معماری مسجد، مسیر دسترسی، وضع آب و هوای کاشان، لوکیشن دقیق و امکانات رفاهی آن اطلاعات لازم را کسب خواهد کرد.

معرفی مسجد جامع کاشان

مسجد جامع کاشان که به مسجد جمعه کاشان نیز معروف است، یکی از معروف‌ترین و خاص‌ترین مسجد های ایران است. این مسجد در 30 خرداد سال 1315 به شماره ثبت 252 به‌عنوان ‌یکی از آثار ملی ایران ثبت‌شده است. قدمت تاریخی مسجد جامع کاشان به دوره سلجوقیان بازمی‌گردد بااین‌حال بنای اصلی مسجد در دوره‌های اولیه اسلامی بنانهاده شده است. در خصوص تاریخچه این مسجد نظریه‌ها و داستان‌های زیادی وجود دارد.

تاریخچه مسجد جامع کاشان

مسجد جامع کاشان در ابتدا و قبل از ورود اسلام به ایران (در سال 30 هجری قمری ایران کاملاً به دست مسلمانان فتح شد) به‌عنوان ‌یک آتشکده و مکان مذهبی برای آیین زرتشتی استفاده می‌شده است. بنای آتشکده این مسجد نیز همانند مسجد جامع اردبیل بعد از ورود اسلام به ایران، توسط مسلمانان تخریب شد. طبق گفته برخی افراد و مورخان بنای اولیه مسجد روی خرابه‌های همین آتشکده احداث‌شده است.

برخی روایات و نظریه‌ها اعلام می‌کنند که این مسجد به دستور صفیه خاتون دختر مالک اشتر احداث‌شده است. بااین‌حال بنای اصلی مسجد در زمان سلجوقیان ساخته و احداث‌شده است. بعدها و با لایه‌برداری از گچ‌بری‌های محراب مسجد مشخص شد که بخشی از محراب مسجد در دوران آل‌بویه ساخته‌شده است. این به این معنی است که مسجد در بین سال‌های 330 تا 447 هجری قمری ساخته‌شده است.

بعدها کاوش‌هایی در شبستان اصلی مسجد انجام شد و تاریخچه جدیدی از این مسجد را به ما نشان داد. در این کاوش‌ها کوره‌های پخت ظروف چینی کشف شد. قدمت این کوره‌ها به قرن اولیه هجری قمری بازمی‌گردد یعنی به سال‌های 100 تا 150 هجری قمری. به همین دلیل این مسجد یکی از قدیمی‌ترین مسجد های ایران است. به‌این‌ترتیب نظریه ساخت مسجد توسط صفیه خاتون دختر مالک اشتر ممکن است حقیقت داشته باشد. بااین‌حال تفاوت‌های زمانی زیادی دراین‌باره وجود دارد.

گنبد مسجد جامع

گنبد مسجد جامع کاشان از نوع آجری است، که با معماری‌های اولیه اسلامی تفاوت دارد و دلیل آن‌هم این است که در سال 1192 هجری قمری زلزله‌ای بزرگ در این منطقه رخ‌داده است و احتمالاً باعث تخریب این گنبد شده است. این گنبد توسط عبدالرزاق خان کاشی حاکم کاشان به‌صورت اساسی تعمیر و مرمت‌شده است. درواقع این موضوع نیز در کتیبه مسجد که به خط ثلث نوشته‌شده ثبت‌شده است. این کتیبه در سال 1207 هجری قمری در این مسجد قرارگرفته است.

با توجه به موارد ذکرشده در خصوص تاریخچه این مسجد می‌توان گفت که مسجد جامع کاشان ‌یکی از قدیمی‌ترین مسجد های ایران است. به همین دلیل نیز ارزش تاریخی و مذهبی این مسجد بسیار بالا است. در خصوص ارزش‌های خاص مسجد جامع کاشان روایات و آثار تاریخی زیادی است که آن را حتی مهم‌تر از بعضی مساجد ایران می‌کند.

ارزش‌های خاص مسجد جامع کاشان

مسجد جامع کاشان به دلیل داشتن مناره خاص خود، یکی از مهم‌ترین مسجد های ایران است. با کاوش‌های صورت گرفته و کتیبه نصب‌شده روی مناره مسجد جامع کاشان، این مناره در سال 466 هجری قمری ایجادشده است. بر اساس همین تاریخ این مناره و این مسجد را می‌توان کهن‌ترین و قدیمی‌ترین بنای تاریخ‌دار در استان اصفهان نام برد. مناره مسجد جامع کاشان بعد از مناره‌های مسجد میدان ساوه (احداث در سال 453 هجری قمری) و مناره مسجد زواره (احداث در سال 461 هجری قمری) سومین مناره قدیمی و تاریخ‌دار در ایران است.

مسجدی با دو محراب (دو قبله)

 یکی از مهم‌ترین مواردی که باعث شده است این مسجد از ارزش خاصی برخوردار شود وجود دو محراب (دو قبله) در این مسجد است. بر اساس بررسی‌ها و کارشناسی‌های صورت گرفته محراب اولیه به دلیل رعایت نشدن جهت دقیق قبله تخریب‌شده است و در نزدیکی آن‌یک محراب جدید با زاویه دقیق‌تر نسبت به قبله ایجادشده است.

در بررسی‌های صورت گرفته روی محراب اولیه آثار نفیس گچ‌بری پیداشده است که قدمت آن را به قرون اولیه و دوران آل‌بویه بازمی‌گرداند. بااین‌حال مردم محلی اعتقاددارند که دلیل دو محراب بودن این مسجد به خاطر تغییر قبله مسلمانان از بیت‌المقدس به مسجدالحرام بوده است.

یعنی محراب اول به سمت بیت‌المقدس بوده و محراب دوم به سمت کعبه قرارگرفته است. البته واضح است، که این اعتقاد و نظریه کاملاً رد است. چرا که درواقع زمان تغییر قبله مسلمین در سال دوم هجرت و در زمان حیات پیامبر بوده است. این در حالی است که در زمان عثمان و تقریباً در سال 30 هجری قمری ایران به دست مسلمانان فتح شد. پس این نظریه که محراب اول مربوط به تغییر قبله مسلمین است تنها اعتقادات محلی افراد است و سندیت و واقعیت ندارد.

چالش‌های تاریخی

با این‌ حال از نظر تاریخی و آثار برجای‌مانده این دو محراب یکی از آثار نفیس دوره اولیه اسلامی است، که هنوز پا برجا مانده‌اند. البته باید به این نکته اشاره کرد، که در محراب دوم آیه‌ای در خصوص تغییر قبله مسلمانان از مسجدالاقصی به مسجدالحرام ذکرشده است، که به‌عنوان منبع استدلال افراد محلی به کار می‌رود. متن این آیه عبارت است از:

((قد نری تقلب وجهک فی السما فلنولینک قبله ترضیها فول وجهک شطر المسجد الحرام و حیث ما کنتم فولو وجوهکم شطره و آن الذین اوتو الکتاب لیعلمون انه الحق من ربهم و مالله بغافل عما یغلمون.))

دلیل اینکه این آیه روی محراب دوم این مسجد نوشته‌شده است مشخص نیست. یکی دیگر از مواردی که باعث باارزش شدن این مسجد می‌شود وجود آیه‌ای خاص در بخشی دیگر از محراب اول این مسجد است. در قسمت تخریب‌شده محراب اول آیه‌ای از سوره جمعه به چشم می‌خورد و متن این آیه عبارت است از:

(… رحیم یا ایها الذین آمنو اذا نودی … ذکر الله …)

این آیه اشاره به فضیلت و ارزش نماز جمعه دارد و درواقع نشان می‌دهد که در ابتدا این مسجد برای اقامه نماز جمعه در این شهر بنانهاده شده است.

اقامه‌های تاریخی

بر اساس روایات تاریخی و نوشته‌هایی که در کتب تاریخی به‌دست‌آمده است یکی از فرزندان امام محمدباقر (ع) در این مسجد نماز اقامه کرده است. حضرت سلطان‌علی ابن محمدباقر (ع) که به دلیل درخواست مردم کاشان به این شهر سفرکرده بود، سه سال در این شهر اقامت داشته و در این مسجد نماز خوانده است. بعدها ایشان به همراه چند نفر از یارانش موردحمله افراد حکومتی قرارگرفته و از کاشان خارج شدند، اما در 30 کیلومتری کاشان به دست مأموران حکومتی محاصره و شهید می‌شوند. پیکر ایشان در امامزاده مشهد اردهال در 30 کیلومتری کاشان دفن شده است.

بر همین اساس و طبق برخی روایات اقامه نماز در این مسجد از فضیلت بسیار بالایی برخوردار است. شما می‌توانید ضمن بازدید از این مسجد، به‌راحتی در نزدیکی محراب اصلی این مسجد نماز خود را اقامه کرده و از فضیلت‌های آن استفاده کنید.

 با توجه به موارد فوق، مسجد جامع کاشان بین مردم ملی و همچنین تاریخ شناسان دوره اسلامی ایران دارای ارزش بالایی است. یکی دیگر از ارزش‌های مسجد جامع کاشان نوع معماری و سبک معماری این مسجد است. در این خصوص شبستان‌های مسجد و مناره مسجد ازلحاظ سبک معماری بسیار موردتوجه قرارگرفته است.

معماری مسجد

معماری مسجد جامع کاشان همانند تاریخچه آن دارای ارزش و اعتبار بالایی است. این مسجد از آجر ساخته‌شده است و دارای گنبد و ایوان بزرگی است که صحن وسیعی را ایجاد کرده‌اند. همچنین این مسجد دارای دو شبستان است که یکی بزرگ و دیگری کوچک‌تر است. در وسط این مسجد یک حوض‌خانه قرارداد.

نکته جالب‌توجه در خصوص شبستان‌های این مسجد این است که شبستان تابستانه در زیر شبستان زمستانه قرارگرفته است به‌احتمال‌زیاد دلیل این کار در امان بودن از گرمای تابستان است. گنبد اصلی مسجد روی همین شبستان قرارگرفته است. وجود نورگیرها روی گنبد نشان می‌دهد که از آن‌ها برای ایجاد روشنایی در طول روز در مسجد استفاده می‌شده است.

 در گنبد این مسجد کتیبه‌ای قرار دارد که نام ملکشاه و وزیر وی نظام الملک طوسی در آن قیدشده است. ملکشاه از حاکمان سلجوقی بوده است و به همین دلیل گفته می‌شود که بنای اصلی و فعلی این مسجد در دوره سلجوقی ایجادشده است. ایوان اصلی مسجد در قسمت غربی مسجد قرارگرفته است و این ایوان در بلندترین نقطه 13.8 متر ارتفاع و در قسمت هم‌سطح با پشت‌بام 11.2 متر ارتفاع دارد.

مناره مسجد جامع کاشان

مناره مسجد که درواقع یکی از سه مناره تاریخ‌دار کهن در ایران است، در قسمت شرقی مسجد قرارگرفته است. این مناره به‌صورت تک مناره بوده که در نوع خود در بین قدیمی‌ترین مسجد های ایران خاص و جالب‌توجه است. درواقع می‌توان گفت که قدیمی‌ترین بنای کاشان ‌همین مناره است. ابعاد این مناره 32 * 32 *7 متر است که با استفاده از خشت ساخته‌شده است. ازلحاظ معماری این مناره یکی از سه مناره در دنیای اسلام است که با استفاده از خشت خام ایجادشده است و همین مسئله ارزش معماری این مناره را چند برابر کرده است.

کتبیه مسجد

در قسمت پایین مناره یک کتیبه تاریخی از جنس آجر قرار دارد که روی آن در سه سطر در خصوص تاریخچه و زمان احداث مناره اطلاعات مناسبی نوشته‌شده است. مهم‌ترین نوشته در این کتیبه تاریخ ساخت این مناره است. این نوشته عبارت است از:

((أمر ببنائها القاضی الجلیل مجد البنا حمد بلد … فی شهور سنه ست و ستین و اربعمائه ـ ۴۶۶ ـ.))

 که نشان می‌دهد این مناره در سال 466 هجری قمری ایجادشده است.

با توجه به قدمت این مسجد، بنای اصلی آن بارها و بارها مورد مرمت و بازسازی قرارگرفته است. بیشترین دوره بازسازی در زمان کریم‌خان زند رخ داد و حاکم کاشان به نام عبدالرزاق خان به کمک کریم‌خان زند اقدام به بازسازی مسجد بعد از زلزله مهیب سال 1192 کرد.

تزئینات بنا

گچ‌بری‌ها و کاشی‌کاری‌های انجام‌شده در این مسجد در طول قرن‌های گذشته به‌خوبی نشانگر اهمیت و بازسازی این مسجد را به گردشگران نشان می‌دهند. در این مسجد کتیبه‌های زیادی نصب‌شده است که نشان از اهمیت مسجد جامع کاشان است. در کتیبه‌های نصب‌شده در محراب این مسجد نام‌های عبدالکریم ابن محمدحسین محمدکاظم کاشانی به‌عنوان خطاط و نام باقر اصفهانی به‌عنوان استاد گچ‌بری نیز ثبت‌شده است.

 این مسجد در کنار دیگر بناهای تاریخ و قدیمی کاشان می‌تواند هرساله پذیرای گردشگران زیادی باشد. نکته جالب‌توجه در خصوص این مسجد این است که مسجد جامع کاشان تقریباً در مرکز کاشان قرارگرفته و دسترسی به آن بسیار راحت است.

مسیر دسترسی به مسجد جامع

مسجد جامع کاشان در خیابان افضل کاشان و در محله‌ای به نام میدان کهنه قرارگرفته است. شما به‌راحتی می‌توانید از طریق اتوبوس و یا دیگر وسایل نقلیه عمومی مانند تاکسی به این مسجد دسترسی داشته باشید. همچنین استفاده از خودروی شخصی نیز امکان‌پذیر است.

مسجد جامع کاشان در خیابان بابا افضل و در کوچه شهیدان دقیقی قرار دارد. آدرس این مسجد به‌صورت زیر است:

استان اصفهان، شهرستان کاشان، خیابان بابا افضل، محله میدان کهنه، کوچه شهیدان دقیقی

 شما به‌راحتی می‌توانید از میدان کمال‌الملک به سمت این مسجد در خیابان بابا افضل حرکت کنید. همچنین این مسجد به بازار کاشان نیز نزدیک می‌باشد.

امکانات رفاهی در مسجد جامع کاشان

مسجد جامع کاشان تقریباً در مرکز شهر کاشان قرارگرفته است. خیابان بابا افضل نیز یکی از خیابان‌های مهم کاشان است. ازلحاظ امکانات رفاهی مانند فروشگاه و رستوران شما می‌توانید به‌راحتی در این خیابان انواع رستوران و فست فود را پیدا کنید. خود مسجد نیز دارای سرویس بهداشتی بوده و شما می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید. در بیرون از مسجد و در کوچه شهیدان دقیقی محل‌های زیادی برای پارک خودرو وجود ندارد اما ازلحاظ پارک خودروی مشکلی برای شما به وجود نخواهد آمد.

مسجد جامع کاشان در سال‌های اخیر مورد مرمت و بازسازی قرارگرفته است. به همین دلیل ممکن است در برخی از روزهای سال درب‌های آن به روی گردشگران بسته باشد. بهتر است قبل از اینکه به سمت مسجد حرکت کنید از باز بودن آن مطمئن شوید. متأسفانه شماره تماس مستقیم برای اطلاع از وضعیت مسجد موجود نیست.

بازدید از این‌که مسجد برای گردشگران داخلی و خارجی رایگان بوده و شما می‌توانید هرروزه از ساعت 8 صبح الی 8 شب از این مسجد بازدید کنید.

 در دهه اول محرم این مسجد به‌عنوان محل عزاداری هیئت ابوالفضل کاشان-مشتی مورداستفاده قرار می‌گیرد. این هیئت را می‌توان قدیمی‌ترین هیئت کاشان با بیش از یک قرن سابقه نامید. اگر در محرم به این مسجد مراجعه کنید می‌توانید در آیین و مراسم‌های عزاداری این هیئت شرکت کنید.

 بهترین فصل بازدید از مسجد جامع کاشان

بهترین فصل برای بازدید از مسجد جامع کاشان در فصل بهار و در فصل گلاب‌گیری است. همان‌طور که می‌دانید کاشان شهر گل و گلاب ایران است. این شهر در فصل بهار پذیرای تعداد زیادی گردش گر از تمامی نقاط ایران است.

در فصل بهار و آیین گلاب‌گیری در کاشان شما می‌توانید در کنار شرکت در این مراسم‌ها از دیگر مکان‌های تاریخی این شهر نیز بازدید کنید. کاشان شهری تاریخی بوده و بناهای قدیمی بسیاری در این شهر وجود دارد از حمام معروف فین کاشان تا مسجد جامع کاشان که درواقع قدیمی‌ترین بنای تاریخی این شهر است.

مسجدهای جامع ایران

از دیگر مساجد جامع ایران می‌توان به مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع یزد، مسجد جامع ارومیه، مسجد جامع گلپایگان، مسجد جامع ورامین، مسجد جامع فهرج، مسجد جامع نایین، مسجد جامع اردکان، مسجد جامع اردستان، مسجد جامع عتیق شیراز و مسجد جامع ابرکوه اشاره کرد.

دیگر دیدنی های کاشان

از دیگر جاهای دیدنی کاشان می‌توان به خانه عباسیان، خانه طباطبایی ها، خانه بروجردی ها، خانه عامری ها، مسجد آقابزرگ کاشان، بازار کاشان، سرا و تیمچه بخشی کاشان، مقبره محتشم کاشانی، باغ فین، حمام سلطان احمد، مقبره خواجه تاج الدین، حمام باغ فین کاشان و تپه سیلک اشاره کرد.

آب و هوای کاشان

برای یک سفر عالی و ایده‌آل لازم است، تا از شرایط آب و هوایی منطقه مطلع شویم. بدین منظور در بخش پایین پیشبینی وضع آب و هوای شهر کاشان را در پنج روز آینده می‌توانید مشاهده نمایید.

کاشان آب و هوا

لوکیشن مسجد جامع

در بخش‌های بالا مسیر دسترسی و آدرس مسجد جامع آورده شد. در این قسمت لوکیشن دقیق مسجد جامع کاشان آورده شده، تا با کمک گوشی همراه هوشمندتان براحتی بتوانید مسیریابی نمایید.

عکس‌های این پست را جناب آقای حسین واثقی عزیز ثبت نموده‌اند.