مسجد شیخ لطف الله اصفهان یا مسجد صدر و مسجد فتح الله،‌ یکی از آثار تاریخی ارزشمند به جای مانده از دوران حکومت صفویه در شهر اصفهان و از زیباترین مسجدهای ایران است. این بنای زیبای تاریخی در قلب شهر اصفهان، در قسمت شرقی میدان نقش جهان از دیدنی های اصفهان و درست در مقابل کاخ زیبای عالی‌قاپو قرار گرفته است. در ادامه این مطلب نخست به معرفی و تاریخچه مسجد شیخ لطف الله اصفهان می‌پردازیم و از زیبایی خیره کننده آن می‌گوییم. سپس دلیل نام گذاری مسجدرا شرح می‌دهیم و از عجایب مسجد شیخ لطف الله می‌گوییم. در ادامه از چگونگی دسترسی و آدرس مسجد شیخ لطف الله، بهای بلیط و همچنین ساعات بازدید از مسجد شیخ لطف الله می‌پردازیم. در نهایت جاذبه‌های دیدنی اطراف مسجد شیخ‌لطف‌الله را معرفی می‌کنیم.

در ادامه به بررسی پلان و معماری مسجد می‌پردازیم. از فضاهای مختلف مسجد شیخ لطف الله می‌گوییم. به شرح جزییات ورودی می‌پردازیم. گنبد مسجد شیخ لطف الله را بررسی می‌کنیم و سپس گنبدخانه و شبستان را تشریح می‌کنیم. همچنین از شکوه محراب مسجد شیخ لطف الله می‌گوییم و راه زیر زمینی مسجد به عالی قاپو را شرح می‌دهیم.

تاریخچه مسجد شیخ لطف الله اصفهان

مسجد شیخ لطف الله اصفهان که به نام‌های دیگری از جمله مسجد صدر و مسجد فتح الله هم مشهور است، یکی از شاهکارهای معماری صفویه در ایران و شهر اصفهان است. این مسجد تاریخی در کنار کاخ و عمارت عالی‌قاپو، مسجد شاه، بازار قیصریه و سردر زیبایش و دروازه چوگان، جلوه و شکوه خاصی به میدان نقش جهان بخشیده و به یکی از جاذبه‌های بی‌همتای اصفهان مبدل شده است. بر اساس کتیبه‌های تاریخی موجود در مسجد، ساخت این بنای تاریخی به دستور شاه عباس اول در سال 1011 هجری قمری آغاز و در سال 1028 خاتمه یافته است. در واقع مدت زمان احداث مسجد شیخ لطف الله اصفهان 18 سال به طول انجامیده است. بر اساس روایات، به نظر می‌رسد شاه عباس تا پایان عمرش، هر روز در این بنای مذهبی به عبادت می‌پرداخته است.

مسجد شیخ لطف الله اصفهان توسط استاد محمدرضا اصفهانی معمار مشهور دوران صفویه و به سبک اصفهانی ساخته شده است. استاد محمدرضا اصفهانی از نخبه‌های معماری ایران در زمان خود به شمار می‌رود. همچنین خطاطی‌های زیبای مسجد هم مانند دیگر بناهای تاریخی میدان نقش جهان، به دستان هنرمند استاد علی رضا عباسی و همچنین استاد باقر بنا انجام شده است. مسجد شیخ لطف الله اصفهان در دی ماه 1310 به فهرست آثار ملی ایران افزوده شده است.

کلیپ ورودی مسجد شیخ لطف الله

در ویدیوی کوتاه زیر ورودی مسجد را در پاسی از شب ملاحظه می‌نمایید.

 

زیبایی خیره کننده مسجد شیخ لطف الله

هر بازدید کننده‌ای که با حوصله و سر ذوق این مسجد را می‌بیند. با مشاهده این همه زیبایی و حس آرامش در این محیط مقدس لذت می‌برد. حتی اگر زمانی به این مسجد می‌روید، که مملو از جمعیت است، باز هم چیزی از شکوه آن کم نمی‌کند. شاید بد نباشد ساعاتی چند را در این مسجد زیبا بگذرانید و سر فرصت از زیبایی‌های آن لذت ببرید. آرتور پوپ آمریکایی مورخ کتاب هنر ایران، در وصف شگفتی‌ها و زیبایی‌های مسجد شیخ لطف الله اصفهان اینگونه می‌نویسد:

“به سختی می‌توان این اثر را محصول دست بشر دانست“

گویا آرتور پوپ آن‌چنان شیفته این مسجد تاریخی شده است، که بعدها از رضا شاه پهلوی درخواست مرمت این مسجد زیبا را می‌کند. بر همین اساس هم برخی قسمت‌های مسجد از جمله تزیینات و کاشی‌کاری‌های منحصر به فرد گنبد و سردر بازسازی می‌شوند. کوچکترین نقطه ضعفی در طراحی این مسجد تاریخی دیده نمی‌شود.

همه ابعاد و اندازه‌ها با یکدیگر متناسبند. همچنین رعایت تناسبات طلایی ایرانی هم در طراحی آن به وضوح به چشم می‌خورد. پلان مسجد بسیار قوی طراحی شده است. اگر بخواهیم مسجد شیخ لطف الله اصفهان را تفسیر کنیم، دنیایی از شور و هیجان است که با سکوت و آرامشی باشکوه احاطه شده است. مسجد شیخ لطف الله نماینده ذوق سرشار زیباشناسی بوده و نمی‌تواند منبعی جز ایمان و الهام آسمانی داشته باشد.

دلیل نام‌گذاری مسجد شیخ لطف الله

مسجد شیخ لطف الله اصفهان در قرن یازدهم هجری به دستور شاه عباس اول و به افتخار شیخ لطف الله احداث شده است. شیخ لطف الله جبل عاملی یکی از عالمان نامی زمان و از اهالی لبنان بوده است.

به علاوه این شیخ عالم، پدر یکی از همسران شاه عباس هم بوده است، که توسط شاه عباس برای تدریس به ایران و شهر اصفهان دعوت شده بود. شاه عباس برای اقامت و تدریس شیخ، دستور ساخت مسجد و بنایی زیبا و باشکوه داد.

این مسجد که بر روی مسجدی قدیمی بنا شد، در نوع خود بی بدیل است. شیخ لطف الله تا آخر عمر خود امامت نماز را در مسجد شیخ لطف الله بر عهده داشته است. اگرچه امروزه پس از گذر سالها از کلاس‌ها و محل تدریس شیخ در این مسجد اثری نیست. همچنین در اسناد تاریخی گردشگران خارجی هم مطالب زیادی از این مسجد به دست نیامده است که احتمال می‌رود به دلیل شخصی بودن محل، اجازه بازدید نداشته‌اند.

عجایب مسجد شیخ لطف الله

مسجد شیخ لطف الله اصفهان ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که در مساجد دیگر بی‌سابقه بوده است. این بنای تاریخی تنها مسجد بدون صحن و بدون مناره در جهان است، که همین ویژگی منجر به تمایز فاحش آن از مساجد دیگر شده است. دیگر ویژگی متمایز این بنای تاریخی، چرخش 45 درجه آن است. درب ورودی این بنا به سمت شرق میدان نقش جهان باز می‌گردد. معمار خبره مسجد شیخ لطف الله به دلیل جهت‌یابی آسان و بهتر قبله، راهرویی به نام پاشنه ساخته است. در واقع نمازگزاران با ورود به راهرو طی چرخشی 45 درجه از آن عبور کرده و  به سمت راست متمایل می‌شوند. همین چرخش 45 درجه از عمده‌ترین دلایل نبود صحن در این مسجد تاریخی به شمار می‌رود.

در حقیقت معمار به دلیل جهت یابی آسان قبله برای عموم مردم راهرویی ساخته، که چرخشی از چپ به راست داشته باشند و رو به محراب به مسجد وارد شوند. به علاوه قرینگی طراحی نسبت به میدان نقش جهان هم عامل موثر دیگری در این انتخاب است. این عوامل ناچارا معمار را مجبور به حذف صحن در این مسجد تاریخی کرده است. این ورودی چرخیده و تو رفته اساس کلی طراحی پلان مسجد شیخ لطف الله شده است. در این طراحی آکس ورودی و گنبدخانه بر یکدیگر تطابق ندارد و گنبدخانه کمی به راست متمایل شده است. این مسجد فاقد صحن و مناره با گنبدی به رنگ زمین و دیوارهایی به رنگ آسمان، گویی تجلی حوزه اشراق و رابط آسمان‌ها و زمین است.

معماری مسجد شیخ ‌لطف ‌الله اصفهان

طراحی معماری مسجد شیخ لطف الله اصفهان، ساده و در عین حال باشکوه است. این مسجد دارای فضاهای مختلفی از جمله شبستان زیر گنبد، شبستان زمستانی، گنبدخانه عالی و بی نقص، راهرو و سر در ورودی است. تزیینات زیبا، کاشی‌کاری‌های معرق منحصر به فرد و دقیق و رنگ آمیزی قطعات معماری و ساختمانی، از جمله نمونه‌های بی‌نقص در این مسجد تاریخی به شمار می‌روند. بهترین نمونه‌های شکنج در مسجد شیخ لطف الله به چشم می‌خورند. طراحی پلان مسجد شیخ لطف الله اصفهان بر اساس یک باور سنتی صورت پذیرفته، که طراح را ملزم می‌کند ورودی را در مقابل محراب باز کند. همین موضوع ساده منجر به ایجاد دو دالان کشیده پیچ دار، در کنار گنبدخانه شده است.

این دالان‌ها که سراسر از کاشی‌کاری‌های متمایز پوشیده شده‌اند، نمازگزاران را وادار می‌کنند، با طواف حول مسجد، ابتدا به پیش‌سرا وارد شوند و بعد قدم به گنبدخانه بگذارند. در میانه راهروها دری به چشم می‌خورد که به شبستان زمستانی منتهی می‌شود. شبستان زمستانی در زیر زمین مسجد به منظور رعایت حال نمازگزاران در ایام سرد سال ساخته شده‌ است. پوشش زیرزمین از طاق چهار بخش و هشت بخش با ارتفاع کم ساخته شده است. احداث شبستان‌های زمستانی در مساجد سنتی، قدمتی طولانی دارد.

ورودی مسجد بدون مناره اصفهان

مسجد شیخ لطف الله اصفهان نسبت به میدان کمی عقب نشینی کرده و با یک جلوخان تو رفته و عبور از چهار پله، نمازگزاران را به داخل مسجد هدایت می‌کند. دیوارهای پایینی محوطه سردر و همچنین سکوهای کناری آن همه از سنگ مرمر زرد پوشیده شده‌اند. در ورودی از جنس چوب چنار و دو لنگه است. این درب چوبی هنوز هم در ورودی مسجد به چشم می‌خورد. در گذشته روبروی مسجد حوضی هشت ضلعی قرار داشته، که بعدها برداشته شده است. سردر مسجد با کشی‌کاری‌های معرق آراسته شده و کتیبه‌ای با خط ثلث سفید علیرضا عباسی بر این سردر باشکوه و با مضمون زیر می‌درخشد:

“عمل فقیر حقیر محتاج برحمت خدا محمدرضا بن استاد حسین بنا اصفهانی ۱۰۲۸“

 بالای سردر هم تزییناتی با کاشی‌کاری‌های هفت رنگ و معرق و نقوش گل آراسته شده است. طاق آن هم مقرنس کاری شمسه با رنگ‌های آبی دارد، که با کاشی‌های فیروزه‌ای مارپیچ احاطه شده است.

شبستان مسجد شیخ لطف الله

شبستان مسجد تاریخی شیخ لطف الله، از جمله ویژگی‌های متمایز آن است که با طراحی خاص خود بیننده را سرمست می‌کند. در فضای داخلی شبستان، کاشی‌کاری‌های معرق به وضوح دیده می‌شود. پلان شبستان به فرم مربعی با ضلع 19 متر طراحی شده که طی دو مرحله ابتدا به هشت ضلعی و سپس به دایره تبدیل می‌شود. ویژگی تبدیل پلان از مربع به دایره در معماری سنتی ایرانی، یادگاری از زمان حکومت ساسانیان است، که به پایداری بیشتر بنا می‌انجامد.

هشت طاق جناغی شبستان گنبد را به شکل معلق در فضا نگه داشته‌اند، که با مقرنس‌های هنرمندانه‌ای تزیین شده‌اند. این شبستان با پیچ و تاب‌های فیروزه‌ای و نقش و نگارهای گل و بته از کاشی‌کاری‌های هفت رنگ و معرق، هر بیننده‌ای را مبهوت زیبایی‌هایش می‌کند.  یکی دیگر از زیبایی‌های این شبستان، طاووس طراحی شده در میانه آن است، که با ورود نور از حفره‌ها رخ می‌نماید. قسمت زیرین گنبدخانه از نگاره‌های ترنج کنگری و درهم برخوردار است.

گنبد مسجد شیخ لطف الله

کل معماری و بنای مسجد شیخ لطف الله اصفهان و به خصوص گنبد باشکوه آن، از زیبایی بی نظیری برخوردار است. گنبد مسجد شیخ لطف الله از نوع دو پوسته پیوسته طراحی شده و دارای کاشی‌کاری‌هایی کرم رنگ و خاکی است. این گنبد با شکوه با ارتفاع 32 متر و دهانه 12 متر بر روی یک کاربندی ساده و اربانه قرار گرفته است. دیواره‌های اطراف گنبد برای تحمل بار سازه این گنبد عظیم، قطورتر از همیشه ساخته شده‌اند. این گنبد تاریخی با قطر بیرونی 22 متر بر روی هشت طاق جناغی واقع شده است، که 16 پنجره مشبک یا همان گلجام با استفاده از سنگ و کاشی و نگاره‌های اسلیمی در زیر آن به چشم می‌خورند. این پنجره‌ها در فواصل 170 سانتیمتری از یکدیگر واقع شده‌اند و به تامین نور و تهویه فضای زیرین گنبدخانه و شبستان کمک می‌کنند. همچنین این امر به روحانی شدن فضای داخلی مسجد می‌انجامند.

گلجام‌ها یا پاچنگ‌های مشبک کاشی‌کاری شده بر بدنه گنبد باعث شده‌اند، که این گنبد عظیم تاریخی در فضا معلق به نظر برسد. خطوط اسلیمی به کار رفته در گنبد کم ارتفاع این مسجد، هارمونی بی نظیری در رنگ و خطوط برای بینندگان به وجود آورده است. کتیبه‌های خط ثلث که با رنگ سفید بر زمینه لاجوردی طراحی شده‌اند، اثر خوشنویس بنام عصر صفوی علیرضا عباسی است. تزیینات گنبد آبی رنگ مسجد یکی از برجسته‌ترین کاشی‌کاری‌های دوران صفویه به شمار می‌روند.

محراب مسجد شیخ لطف الله

با ورود به مسجد شیخ لطف الله اصفهان در نگاه نخست با محرابی زیبا روبرو می‌شوید، که با کاشی‌کاری‌های معرق و مقرنس‌های زیبا پوشیده شده است. کتیبه‌ها و الواحی در این محراب دیده می‌شوند، که همه به خطاطی هنرمندانه استاد رضا عباسی آراسته شدند. روی یکی از لوح‌ها نام معمار این بنا استاد محمدرضا اصفهانی نوشته شده است. محراب دارای طاقی دندانه‌دار است، که با خطوط اسلیمی آراسته شده است.

رقص نور و رنگ‌ها در مسجد شیخ لطف الله اصفهان

معمار مسجد شیخ لطف الله اصفهان، مهندسی نور و رنگ را چنان خوب بلد است. که شاید طراحان مدرن امروزی هم آن را این چنین نشناسند. رقص نور و هارمونی رنگ‌های فریبنده این مسجد به واقع یکی از شاهکارهای خلقت است. گلجام‌های مشبک شبستان چنان هنرمندانه طراحی شده‌اند. که با وجود آفتاب شدید اصفهان، فضایی مقدس و آرامش بخش در زیر گنبدخانه ساخته‌اند. فضایی سرشار از نور و رنگ که اصلا چشم‌هایتان را از تابش آفتاب به درد نمی‌آورد. شاید اگر طراحی متناسب دالان‌های ورودی نبود، بینندگان با وارد شدن از فضای پر نور میدان به شبستان تاریک مسجد، هرگز این همه زیبایی را نمی‌دیدند. اما دالان‌ها آن‌چنان هنرمندانه طراحی شده‌اند، که به مرور چشم‌ها را به تاریکی خو می‌دهند.

به همین سبب با ورود به این گنبدخانه با نور ملایمش، همه جزییات استادانه بنا به چشم می‌خورد. اما این طراحی استادانه به همین جا ختم نمی‌شود. آیات قرآنی حک شده بر دیواره‌های خارجی مسجد هم در هارمونی کامل با زوایای تابش خورشید نگاشته شدند. در واقع در هر ساعت از شبانه روز یکی از آیات به چشم می‌خورند. از شگفتی‌های دیگر این مسجد، تغییر رنگ گنبد آن در زمان‌های مختلف شبانه روز است. این گنبد زیبا سپیده دمان صورتی می‌شود و به اذان ظهر که می‌رسد، کرم رنگ به نظر می‌آید. غروب آفتاب هم رنگ و روی نارنجی به گنبد باشکوه مسجد شیخ لطف الله اصفهان می‌بخشد. این همه هماهنگی و چیدمان نمی‌تواند تصادفی باشد. بی شک در پس این طراحی هنرمندانه، اندیشه استادانه معماران هنرمند ایرانی نهفته است.

راه زیر زمینی مسجد شیخ لطف الله

مسجد شیخ لطف الله اصفهان برای استفاده عموم احداث نشده است. در واقع این مسجد در گذشته فقط در انحصار خاندان صفوی بوده است. شیخ لطف الله در این مسجد علاوه بر آموزش‌های دیگرش، مسئولیت آموزش زنان دربار صفوی را هم بر عهده داشته است. به همین سبب راهرویی زیرزمینی در زیر میدان نقش جهان احداث می‌کنند، که ارتباط میان کاخ عالی قاپو و مسجد شیخ لطف الله را فراهم کنند. به این ترتیب زنان دربار برای دسترسی به مسجد از این راه زیرزمینی استفاده می‌کردند. امروزه این راهروی زیرزمینی با احداث حوض بزرگ میان میدان نقش جهان، مسدود شده است. اگرچه بسیاری از متخصصان مرمت بر این باور هستند، که می‌توان این راه زیرزمینی را مرمت کرد. اما به این منظور باید حوض بزرگ میدان نقش جهان از میان برداشته شود.

مسجد شیخ لطف الله کجاست ( آدرس مسجد شیخ لطف الله )

بنای تاریخی و زیبای شیخ لطف الله در شهر زیبای اصفهان و در بخش شرقی میدان نقش جهان است. این بنا در کنار مسجد امام اصفهان ( مسجد شاه ) و روبروی کاخ عالی قاپو در نزدیکی بازار قیصریه قرار گرفته است. برای دسترسی به این مسجد تاریخی راه‌های مختلفی پیش رو دارید. اگر با خودروی شرقی برای بازدید این مسجد به شهر اصفهان می‌روید، باید از کنارگذر شرقی اصفهان به سمت بزرگراه فرودگاه بروید. سپس به جنوب اتوبان آقا بابایی وارد شوید و به سمت غرب خیابان هشت بهشت بروید. پس از رسیدن به تقاطع نشاط، به سمت شمال پیش بروید تا به چهار سوق مقصود برسید. مسجد بیت الحسین، مدرسه ناطق اصفهانی و کافه اسپادانا را که رد کنید به مسجد شیخ لطف الله اصفهان می‌رسید.

 اما اگر برای بازدید از مسجد شیخ لطف الله اصفهان قصد استفاده از وسایل نقلیه عمومی دارید، باید ابتدا خود را به شهر اصفهان برسانید. سپس با اتوبوس یا تاکسی به میدان نقش جهان اصفهان بروید. این مسجد تاریخی را در شرق میدان مشاهده می‌کنید.

بهای بلیط مسجد شیخ ‌لطف ‌الله

برای بازدید از مسجد شیخ لطف الله اصفهان، همانند دیگر آثار تاریخی نیاز به تهیه بلیط و ورودی خواهید داشت. بهای ورودی مسجد برای گردشگران داخلی ۳۰۰۰ تومان و برای گردشگران خارجی ۲۰۰۰۰ تومان است.

ساعات بازدید از مسجد شیخ‌ لطف ‌الله

مسجد شیخ لطف الله اصفهان در نیمه اول سال همه روزه از ساعت 9 تا 12:30 ظهر است. و 14 الی 18 و در نیمه دوم سال از ساعت 9 الی 11:30 و 13 الی 16:30 درهای خود را به روی بازدیدکنندگان باز می‌کند.

دیگر دیدنی های اصفهان

در نزدیکی مسجد شیخ لطف الله اصفهان آثار زیادی از دوران صفویه دیده می‌شود. میدان نقش جهان زیبا به همراه عمارت عالی‌قاپو، بازار قیصریه، مسجد شاه (امام)، تیمچه ملک التجار ، سردر بازار قیصریه و عصارخانه شاهی قرار دارد. قبل و بعد بازدیدتان می‌توانید به کافه‌های اطراف میدان نقش جهان نیز سری بزنید. کافه‌های بسیاری همچون حاج میرزا و کافه گالری قیصریه در نزدیکی این بنا قرار دارند. البته این مسجد تاریخی با دیدنی‌های تاریخی دیگری هم احاطه شده است. در غرب میدان نقش جهان عمارت کلاه فرنگی قرار دارد که بازدید از آن هم خالی از لطف نیست. این عمارت تاریخی در کوچه استانداری واقع شده است که به موازات ضلع غربی میدان نقش جهان است.

کمی بالاتر از عمارت کلاه فرنگی، به حمام تاریخی خسرو آقا می‌رسید. در ضلع شمالی میدان هم حمام تاریخی شاه قرار دارد. که با چند دقیقه پیاده روی از مسجد شیخ لطف الله به آن می‌رسید. عمارت میرزا سلیمان راه نجات در جنوب غربی میدان نقش جهان است. همچنین مزار بابا بدلا یا همان بابا عبدالله هم به فاصله اندکی از جنوب شرقی میدان و مسجد شیخ لطف الله واقع شده است. البته که دیدنی های اصفهان بدون بازدید از منارجنبان، سی و سه پل، رود زاینده رود، کلیسای وانک، پل خواجو، محله جلفا و همچنین چهلستون تکمیل نمی‌شود. بنابراین اگر به شهر تاریخی اصفهان سفر کردید، سعی کنید از تمام آثار دیدنی و تاریخی آن بازدید کنید.

پیشبینی وضع و آب وهوای اصفهان

طبیعتا برای بازدید از هر جاذبه طبیعی یا تاریخی، می‌بایست وضع آب و هوایی شهر یا منطقه آن را بررسی نمود. تا هم بتوان برنامه‌ریزی مناسبی کرد، هم این که با لباس مناسب بازدید و سفر را آغاز نمود. بدین منظور در زیر می‌توانید دمای فعلی و پیش‌بینی وضع آب و هوایی شهر اصفهان را در پنج روز آینده مشاهده نمایید.

شهر اصفهان آب و هوای

لوکیشن دقیق و گوگل مپ مسجد شیخ لطف الله

در قسمت بالا به آدرس دقیق مسجد شیخ‌لطف‌الله اشاره شده است. برای مسیریابی بهتر در قسمت پایین لوکیشن دقیق این بنا آورده شده است. شما می‌توانید با استفاده از گوشی همراه هوشمندتان تا پای بنا مسیریابی کنید.

بخشی از عکس‌های این پست را خانم‌ها پرستو عطرسایی، مهدیه زمان‌خانپور، الناز افتخاری و امیرحسین میرمعینی و میرسعید هادیان عزیز گرفته‌اند.