مقبره شیخ اندقانی جاجرم متعلق به يكي از عرفا پير طريقت و تصوف در شهرستان جاجرم استان خراسان شمالی است. در اين محتوا سعي شده است تا به موقعيت جغرافيايي بقعه شیخ اندقانی از مقابر ایران، معرفي روستاي اندوقان يا اندقان، زيارت آرامگاه شیخ اندقانی، معماري مقبره شیخ اندقانی خراسان شمالی، ساير جاذبه‌هاي گردشگري در شهرستان جاجرم و صنايع دستي شهرستان جاجرم پرداخته شود.

قدمت مقبره شیخ اندقانی جاجرم به قرن هفتم هجري مي‌رسد. اطلاعات زيادي در مورد نحوه‌ي زندگي و مشخصات اين شيخ موجود نيست. آنچه این آرامگاه را در ميان مردمان روستاي اندقان و ساير روستاهاي اطراف آن حائز اهميت كرده است، پيرو بودن اين شيخ به حضرت مولانا است. اين آرامگاه، در نقش خانقاه نيز در زمان خودش كاربرد داشت.

موقعيت جغرافيايي مقبره شیخ اندقانی خراسان شمالی

مقبره شیخ اندقانی در روستای اندوقان يا اندقان از توابع بخش سنخواست شهرستان جاجرم در خراسان شمالي واقع شده است. اين آرامگاه با شماره‌ي ۲۲۲۰۹ در سال 1386 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.

معرفي روستاي اندوقان يا اندقان

روستاي اندوقان در استان خراسان شمالي در پنجاه و پنج كيلومتري شهرستان جاجرم از توابع دهستان چهارده سنخواست، بخش جلگه سنخواست واقع شده است. شهرستان جاجرم از سمت شمال با شهرستان مانه و سملقان، از سمت شمال شرق با شهرستان بجنورد، از سمت شرق به شهرستان اسفراین، از سمت غرب با شهرستان گرمه، از سمت جنوب‌شرق با شهرستان جوین و از سمت جنوب و غرب با استان سمنان و شهرستان شاهرود احاطه شده است.

 اين روستا، درست در جاده جاجرم واقع شده است. همچنين اين روستا به پمپ بنزین سنخواست و مسجد حضرت زهرا (س) نزديك است. مردم اين روستا به كار کشاورزی و دامپروري مشغول هستند و به زبان تاتي- گويش رايج در شمال خراسان از سلسله گويش‌هاي بسيار قديم ايران – سخن مي‌گويند. محصولات كشاورزي در روستاي اندقان چغندر قند، زیره، گندم، جو، پنبه، یونجه، زعفران، هندوانه، خربزه، انگور، زردآلو، گردو، انار و غيره است.

 مردمان اين روستا بيشتر آداب رسوم ايراني و جشن‌هاي مهم ايرانيان را پاس نگه داشته‌اند. يكي از اين جشن‌ها، جشن سده یا جشن سرسره است كه در در دهم بهمن ماه يا پنجاه روز مانده به عيد نوروز برگزار مي‌شود. جشن سده روستاي اندوقان بسيار پرشور برگزار مي‌شود. مردمان اين روستا جمع شده و آتش روشن مي‌كنند و شاهنامه مي‌خوانند. شب سده را با موسيقي و شادي سپري مي‌كنند. جشن شب سرسره يا سده دهم بهمن ماه روستاي اندقان به ثبت معنوی میراث فرهنگی ايران رسيده است.

روستاي اندوقان علاوه بر داشتن مقبره شيخ اندوقاني، داراي آب‌انبار تاريخي است كه آن نيز در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.

زيارت بقعه قبره شیخ اندقانی

مقبره شیخ اندقانی خراسان شمالی در روز سيزدهم فروردين محل برگزاري يكي از مراسمات عيد نوروز است. به طوري كه مردمان ديار روستای اندقان و ساير روستاهاي دور و نزديك براي زيارت مقبره شیخ اندقانی خراسان شمالی با دف و دايره در دست در روز سيزده بدر به اين آرامگاه مي‌آيند. زيارت اين عالم با شادي و رقص همواره است. آمدن با آواز و دف براي زيارت اين عارف تصوف از شعر حضرت مولانا منشا گرفته است.

اگر بر گور من آیی زیارت / تو را خرپشته‌ام رقصان نماید

میا بی‌دف به گور من برادر / که در بزم خدا غمگین نشاید.

البته حرمت این مقبره تاریخی تماما مربوط به آرامگاه و مقبره نیست. این آرامگاه حرمتش از زيارت كنندگانش نيز هم است. جمع شدن مردماني با قلب‌های صاف به اين مكان، تبرک خاصي به آن مي‌دهد.

به نظر مي‌رسد منظور از رقص، رقص سماع ‌باشد كه در ايران كم كم رو به فراموشي سپرده شده است. در اين رقص، سماع‌زن‌ها، لباسي سفيد رنگ شبيه كفن به نام تنوره مي‌پوشند. كلاهي كه نماد سنگ قبر بر سر مي‌گذارند. روي تنوره سفيد، خرقه‌ي سياه مي‌پوشند كه در اصل قبر سماع‌زن است. سماع‌زن براي رقص، ابتدا خرقه سياهش را بيرون مي‌آورد، گويي كه از قبرش بيرون آمده است. سپس شروع به سماع مي‌كند تا به خدا برسد.

از باورهاي ديگر اين مردمان در مورد آرامگاه شیخ اندقانی گرفتن حاجت است. مردمان روستاي اندقان و روستاهاي اطراف اين منطقه براي گرفتن حاجت‌هايشان بر شاخه های بوته گزی که مقابل درب ورودی آرامگاه است، نخ و رشته‌‌هایي از پارچه‌هاي رنگي می بندند. از مراسمات ديگر در روز سيزدهم فروردين ماه در اين مكان پختن آش است كه در ميان زائران پخش مي‌شود. پختن آش توسط بانوان اين روستا صورت مي‌گيرد.

معماري مقبره شیخ اندقانی خراسان شمالی

آرامگاه شیخ اندقانی با پلان هشت ضلعي به صورت مدور و گنبدي شكل بنا شده است. آرامگاه از خشت خام و گل در قرون مياني اسلام بنا شده بود. اين سازه داراي ديواره‌هاي بسيار محكمي است كه توانسته است تا به حال دوام بياورد. در سال‌هاي اخيرا مرمت و بازسازي اين مقبره آغاز شده است.

از نظر شكل ظاهري گفته مي‌شود، اين آرامگاه شبيه كلاه صوفيان است. اما در اصل اين مقبره مثل بيشتر آرامگاه و مقبره‌هاي ايران، الهام گرفته از آتشكده‌هاي چهارتاقی يا چهار گوش با سقف گنبدي كوچك و دهانه های طاق‌دار رو به چهار جانب است. اين ‌آرامگاه‌ها بعد از ورود اسلام به ايران در سراسر ايران بنا شده‌اند.

درب ورودي طاق شكل مقبره شیخ اندقانی جاجرم در ضلع شرقي و به سمت باغستان اندقان واقع شده است. در اصل بناي اين مقبره درب ورودي داراي گچ‌بري‌ها زيبا و كتيبه بود كه با مرور زمان تخريب و از بين رفته است. در داخل مقبره هفت اتاق كوچك يا خرپشته كه در ضلع‌هاي مختلف آن قرار دارد. به نظر مي‌رسد كاربرد چله‌خانه داشته است. در واقع اين آرامگاه،‌ محل خانقاه يا محل اجتماع صوفيان نيز به شمار مي‌رفت كه صوفيان در آن به چله مي‌نشستند. در زاويه شمال‌شرقي، پلكان‌هايي براي دسترسي به گنبد و پشت بام نيز تعبيه شده است.

جاهای دیدنی جاجرم

از ساير جاذبه‌هاي گردشگري در شهرستان جاجرم مي‌توان به مسجد جامع جاجرم، آرامگاه خواجه خاموش، درق، ایور، قلعه جلال الدين، رباط قلي، موزه مردم شناسی جاجرم، آرامگاه خواجه علي مهزيار، روستاي قره بيل، رباط عشق و روستاي عشق، کوشک جاجرم، حمام قديمي جاجرم، رباط قره بيل، سردابه جاجرم، نارین قلعه جاجرم و تپه پهلوان اشاره كرد.

از جاذبه‌هاي طبيعي شهرستان جاجرم مي‌توان به پناهگاه حیات وحش میاندشت را اشاره كرد. اين منطقه از بهترين زيستگاه‌هاي يوزپلنگ ايراني، عقاب شاهي و آهو است. از ساير جاذبه‌هاي طبيعي نزديك به روستاي اندقان مي‌توان به كوه بهار، تنگه‌ي گزي، كوه بابا و كوير نمك اشاره كرد.

صنايع دستي شهرستان جاجرم  

از مهمترين صنايع دستي شهرستان جاجرم مي‌توان به فرش دستباف، نمد، ساز سنتي، گليم، البسه محلي، سوزن دوزي و غيره اشاره كرد.

آب و هوای جاجرم

برای بازدید دیدنی های جاجرم و آرامگاه شیخ اندقانی اطلاع از وضع آب و هوایی مفید است. به همین خاطر در بخش زیر پیشبینی وضع آب و هوای شهر جاجرم را در پنج روز آینده قرار داده‌ایم.
جاجرم آب و هوا

نقشه جاجرم

برای بازدید از جاهای دیدنی جاجرم نیاز به نقشه و موقعیت سنجی است. بدین منظور در بخش زیر نقشه جاجرم استان خراسان شمالی را آورده ایم.

منابع

• گونه شناسی بناهای آرامگاهی معماری ایران دوران اسلامی، محمد حسین عابدی، حسن ابراهیمی، همايش ملي معماري و شهرسازي بومي ايران، يزد، بهمن 1394
• سند توسعه شهرستان جاجرم 4 ( 1400-396  )، سازمان برنامه و بودجه کشور سازمان مدیریت و برنامه ریزی خراسان شمالی،
•  عکس‌های این مطلب را جناب آقای احسان گنابادی عزیز ثبت نموده‌اند.