موزه آب یزد یا خانه تاریخی کلاهدوز از جمله جاهای دیدنی شهر یزد و خانه های تاریخی ایران است. تنوع آثار تاریخی یکی از ویژگی‌های شهر یزد است، که این شهر را از نظر بناهای تاریخی در لیست شهرهای مهم و تاریخی ایران قرار داده است. یکی از جالب‌ترین نکات در مورد این خانه‌ها، معماری منحصر به فرد آنها است. در این محتوا به معرفی تاریخچه ساختمان موزه اب یزد، علت انتخاب خانه کلاهدوز یزد به عنوان موزه، پلان خانه‌ی کلاهدوز، تزیینات به کار رفته در این خانه قدیمی، هدف و کارکرد، مهمترین اشیا به نمایش گذاشته در این خانه و اطلاعات بازدید این بنا پرداخته شده است.
موزه اب یزد
این بنا از جاهای دیدنی یزد است، که به دلیل معرفی سیستم آبراه‌های زیرزمینی، ابزارها استفاده شده در حفر و استفاده از آب دارای اهمیت تاریخی و علمی زیادی است. موزه آب از نادرترین جاذبه‌های گردشگری یزد است، که نحوه تامین و استفاده از آب را در دوره‌های گذشته‌ی یزد، به عینه به نمایش گذاشته است. تعریف موزه در ایجاد این جاذبه تاریخی تا مقداری رعایت شده است.
تاریخچه ساختمان موزه آب یزد
خانه تاریخی کلاهدوز در قلب یزد، قرار دارد. این بنا در یک خانه بیش از صد و سی ساله، از با ارزش‌ترین آثار معماری شهر یزد واقع شده است. این عمارت در مساحتی در حدود هفتصد و بیست متر مربع در نزدیکی میدان امیرچخماق، به دستور علی اکبر کلاهدوز تاجر معروف ساخته شده است. زمان ساخت خانه در سال 1266هجری شمسی در دوره قاجاریه است. طبیعی است معماری و سبک دوره قاجاریه در آن چشمگیر باشد. از ویژگی‌های مشخص این خانه، وجود راهرو‌هایی با معماری زیبا که مناسب با تناسبات فرهنگ سنتی در شهر یزد است.
این خانه در سال ۱۳۷۹ و همزمان با همایش بین المللی قنات، تبدیل به موزه شده است. مالکیت آن در حال حاضر، در اختیار شركت آب منطقه‌ای يزد است. در این موزه، بیش از دویست اشیا و وسایل قدیمی مختلف مربوط به احداث قنات و هر چیز مرتبط با مصرف آب موجود است. ازجمله این اشیا می‌توان به وسایل احداث قنات، چرخ چاه، ابزار‌های اندازه‌گیری حجم آب، لباس چاه‌کن‌ها، کلنگهای ویژه کندن قنات وسایل مربوط به روشنایی در کاریزها، ظروف نگهداری و حمل آب، اسناد مربوط به آب و عکس‌های مربوط به آب در این منطقه اشاره کرد. در عکس‌ها و پوسترهای به نمایش گذاشته شده در این موزه، لباس احداث کننده قنات‌ها کلاهی پنبه‌ای و لباس سفید رنگ بود تا در تاریکی دالان‌های باریک قابل شناسایی باشند. همچنین در صورت ریزش قنات و دفن وی، کفن شخص نیز باشد.
اشیا به نمایش گذاشته در این جاذبه برخی اهدایی توسط مردم یزد، برخی خریداری شده و تعدادی از آنها به صورت امانت در این موزه هستند.
علت انتخاب خانه‌ی کلاهدوز به عنوان موزه آب
مهمترین دلیل انتخاب این خانه به عنوان موزه، عبور معروف‌ترین قنات یزد یعنی زارچ از زیر این خانه است. حفاری قنات زارچ تقریبا به سال 1300 میلادی بر می‌گردد. زارچ از قدیمی‌ترین و طولانی‌ترین کاریزهای جهان محسوب می‌شود. این قنات صد کیلومتر طول و 2115 حلقه چاه دارد. سایر دلایل انتخاب این خانه به عنوان موزه، سطوح طبقات مختلف خانه عبارتند از آب انبار، چاه آب، پایاب را می‌توان اشاره کرد. موزه آب یزد به دلیل جریان این قنات تا به امروزه در آن، برجسته‌ترین موزه آب کل کشور است.
پلان موزه آب (خانه کلاهدوز)
پلان موزه به شکل حیاط مرکزی و مستطیل شکل است. حیاط در وسط خانه به علاوه حوض و باغچه نیز در آن قرار دارد که اتاق‌ها و انبارها در اطراف حیاط واقع شده‌اند. این عمارت در پنج طبقه بنا شده است که به ندرت در معماری خانه‌های قدیمی و تاریخی یزد دیده می‌شود.
طبقه اول خانه کلاهدوز
پایینترین طبقه این عمارت، جریان عبور دو قنات رحیمآباد و زارچ است. از بین این دو قنات، قنات زارچ با بیش از هزار سال قدمت و با طول هفت و پنج کیلومتر، همچنان جریان دارد. دسترسی به این طبقه از طریق راه پله‌ها امکان پذیر است.
طبقه دوم خانه کلاهدوز مکان قرارگیری موزه آب
این طبقه از خانه پایاب نام دارد. پایاب فقط در معماری خانه‌های ثروتمندان وجود داشت. اهالی خانه کلاهدوز در پایاب به آب تازه همواره دسترسی داشتند. از این آب، برای شستن لباس و ظرف استفاده می‌نمودند. همچنین در پایاب مواد غذایی به صورت خاص و تازه نگهداری می‌شد.
پایاب خانه کلاهدوز از آجر و گچ ساخته شده است، که شامل طاق و درگاه و حوض چند ضلعی است. پایاب این خانه در عمق ده متری و به صورت هشت ضلعی بنا شده است. دسترسی به این مکان در زیرزمین از طریق پله‌های متعدد آجری امکان‌پذیر است. عمق زیاد پایاب منجر به خنک شدن آن می‌شود، به طوری که دما درآن ثابت و چهارده درجه باقی می‌ماند. در بالای حوض چند ضلعی آویز قرار دارد که سرداب نام داشت از این آویز جهت نگهداری گوشت استفاده می‌شد.
طبقه سوم موزه آب عمارت کلاهدوز
در طبقه سوم این عمارت اتاق‌ها و دالان‌های زیادی وجود دارد، که در چهار طرف حیاط واقع شده است. از این اتاق‌ها در تابستان‌‌های گرم کویر یزد استفاده می‌کردند. به دلیل قرار گرفتن این طبقه در زیرزمین، هوای اتاق‌های آن، خنک و دلپذیر بود. در حال حاضر در این قسمت موزه، وسایل اندازه‌گیری حجم آب، وسایل احداث کاریزها، وسایل قدیمی روشنایی در قنوات، مدارک توزیع آب، اسناد مربوط خرید و فروش آب و وقف‌نامه‌های مربوط به آب، کتابچه میراب‌ها و انواع ظروف نگهداری و حمل آب به نمایش گذاشته شده است.
قدیم‌ترین وسایل تامین روشنایی در کاریزها پیه‌سوز یا روغن‌سوز است، که روغن گیاهی داخل آن می‌ریختند و فیتله‌ی پنبهیی را جلوی آن می‌گذاشتند و روشنایی ایجاد می‌شد. همچنین احداث کنندگان قنات، از چراغ‌های کاربید نوعی سنگ معدنی نیز استفاده می‌نمودند. این وسایل در موزه به نمایش گذاشته شده است. البته در موزه آیینه و روشنایی واقع در خیابان آیت الله کاشانی، روبروی پارک هفتم تیریزد، انواع وسایل قدیمی تامین روشنایی به طور کامل به نمایش گذاشته شده است. این موزه از جاهای دیدنی یزد است که فقط در ارتباط با نور و روشنایی است.
طبقه چهارم موزه آب عمارت کلاهدوز
طبقه چهارم همان طبقه همکف درب چوبی ورودی خانه است و محل زندگی اهالی خانه بود. در این طبقه اتاق‌های پنج دری، تالار، اتاق ارسی، آشپزخانه و محل زندگی خدمتکاران بنا شده بود. تالار آیینه از زیباترین قسمت‌های این خانه است.
اتاق ارسی، به عنوان اتاق مهمان خانه مورد استفاده قرار می‌گرفت.پنجره‌های اتاق ارسی جلوه خاصی به این اتاق داده‌اند. اتاق پنج دری شامل خیاط خانه و اتاق خدمتکاران است. در زیر اتاق پنج دری اتاقی است که خانواده کلاهدوز در فصول گرم سال در آنجا نهار و شام صرف می‌کردند. اتاق دیگر طبقه چهارم دالان است که اتاقی در کنار پنج دری که محل سکونت شخص آقای کلاهدوز بود. همچنین تالار نیز در این طبقه، با سقف بلند و قوسی شکل که خنک جای نام داشت، قرار دارد. خنک جای محل استراحت در روزهای گرم تابستان بود.
طبقه پنجم موزه آب
طبقه پنجم این بنا، پشت بام خانه را شامل می شود که چرخ چاهی در آن دیده می‌شود. از این چاه، آب مورد نیاز خانه تامین می‌شد.
حیاط موزه آب
حیاط بنا که طبقه سوم و چهارم را در بر دارد. این حیاط دارای حوض بزرگی است. پنجره‌های چوبی متعدد خانه به این حیاط جلوه خاصی داده است. همچنین وجود گچ‌بری‌های زیبا با طاق‌های فراوان در هر طرف حیاط شکوه ویژه‌ای به این موزه داده است. در حیاط، کوزه‌های بزرگ به نمایش گذاشته شده است.
تزیینات به کار رفته در موزه آب خانه کلاهدوز
از تزیینات بنا می‌توان به گچ‌بری‌های بسیار زیبا در تزیینات داخلی ساختمان و حیاط خانه نام برد. این گچ‌بری‌ها دارای نقوش گیاهان و جانوران است. جانوران موجود در گچ‌بری‌ها، حیوانات طبیعت خشک کویر هستند. در طبقه چهارم این خانه، گچ‌بری‌ها شامل کاهگل با نقش‌های ریز هنرمندانه است. از تزیینات دیگر این خانه می‌توان به پنجره‌های ارسی با شیشه‌های رنگی و طاق‌های غالبا قوسی و گنبدی اشاره نمود.
هدف از موزه آب خانه‌ی کلاهدوز
در یزد سیستم مکمل آب زیرزمینی به نام کاریز یا قنات هزاران سال است که مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سیستم، در سال 2016 توسط یونسکو به عنوان میراث جهانی ثبت شده است. این موزه که سیستم آبیاری 2000 ساله را به نمایش می‌گذارد. همچنین موزه، اطلاعات مفیدی در مورد سیستم آب‌رسانی سنتی شهرهای کویری ایران را ارائه می‌دهد و اهمیت حیاتی آب را در این شهر کویری به نمایش می‌گذارد.
مهمترین اشیا به نمایش گذاشته در موزه آب
مشربی از جنس فلز مسی به عنوان حمل آب که زرتشتیان از آن استفاده می‌کردند. اولین زمان سنج یا ساعت آبی دنیا که شامل دو ظرف مسی که ظرف کوچک مسی، سوراخ کوچکی در زیر آن قرار دارد و به آرامی آب از ظرف مسی بزرگ داخل آن می‌شود. این زمان سنج، در تقسیم زمانی مصرف آب در زمین‌های کشاورزی کاربرد داشت. این زمان سنج در زبان محلی سبوکشی نام دارد. هر کاسه مسی پر شده یک واحد سبو یا تشتک در نظر گرفته می‌شود. مسئول شمارش واحد سبوها شخصی به نام میراب بود. آب قنات با دستور میراب باز و بسته می‌شد.
ساعات بازدید از موزه آب یزد
زمان بازدید این جاذبه همه روزه از ساعت ۸ الی ۱۹ می‌باشد که بین ساعات ۱۴:۳۰ تا ۱۵:۳۰ تعطیل می‌باشد. در تعطیلات رسمی، این جاذبه گردشگری بسته است.
آدرس و شماره تلفن موزه آب یزد
این جاذبه در میدان امیر چخماق، خیابان قیام واقع شده است. نزدیکترین جاذبه گردشگری یزد به این مکان، میدان امیرچخماق و بازار خان است. شماره تماس موزه آب 36268340-035می‌باشد.
نکات مهم بازدید از موزه آب یزد
بازدید از موزه آب بیش از یک ساعت طول خواهد کشید. بازدید از این عمارت برای کودکان جذابیت زیادی ندارد. همچنین به دلیل وجود پله‌های زیاد بین طبقات ممکن است، بازدید آن برای سالمندان گزینه مناسبی نباشد.
دیدنی های یزد
جاهای دیدنی یزد با توجه به تاریخچه غنی این شهر کم نیستند. از دیدنی های یزد می‌توان به آتشکده یزد، مجموعه میدان امیرچخماق، مقبره دوازده امام، خانی لاری ها، زندان اسکندر(مدرسه ضیائیه)، ساعت مارکار، دخمه زرتشتیان یزد، قنات زارچ، تالاب پساب یزد، موزه نور و مسجد جامع یزد اشاره کرد. از اقامتگاه های یزد هم می‌توان به هتل داد، هتل فهادان و هتل کاروانسرای مشیر اشاره کرد. بعد از بازدید از جاهای دیدنی یزد دمی استراحت در کافه‌ها و رستوران های یزد مثل کافه هنر یزد خستگی بازدید را از تن میزداید. در این بین بازدید از حناسابی سنتی در یزد خالی از لطف نیست.
آب و هوای شهر یزد
شاید یکی از نکات مهم در بازدید از دیدنی‌های شهر یزد، آب و هوای این شهر است. در این بخش شرایط جوی و دمایی این شهر آورده شده است. با مراجعه به این بخش از دما و شرایط آب و هوایی این شهر در لحظه آگاه شوید.
لوکیشن دقیق موزه آب یزد
دربخش‌های بالاب این مقاله به آدرس موزه و آب وهوای شهر یزد اشاره شده است. در این بخش برای دستیابی بهتر به این موزه، لوکیشن دقیق این موزه دیدنی آورده شده است. با مراجعه به این بخش و با کمک گوشی همراه هوشمندتان تا رسیدن به این موزه دیدنی را مسیریابی کنید.
امتیاز شما به این صفحه:
موزه آب یزد
موزه آب یزد یا خانه تاریخی کلاهدوز از جاهای دیدنی یزد بشمار می‌آید. در مقاله بالا به معرفی، تاریخچه، ساعت بازدید، آب و هوای شهر یزد و آدرس موزه اب یزد پرداختیم.
