موزه ملی ملک یکی از بناهای محوطه سردر باغ ملی و میدان مشق شهر تهران است. موزه و کتابخانه ملک به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه موزه وقفی ایران معرفی می‌شود. در این متن به معرفی، موقعیت، سبک معماری، موسس، تاریخچه موزه، انتقال موزه به باغ ملی، بخش‌های موزه، بخش‌های کتابخانه، نحوه اداره، دسترسی، ساعات بازدید، قیمت بلیط، وبسایت موزه و خانه ملک می‌پردازیم.

معرفی موزه ملک

مجموعه موزه ملی و کتابخانه ملک یکی از ارزشمندترین موزه‌های ایران و شهر تهران است. این مجموعه موزه خود به 7 بخش مجزا تقسیم می‌شود. این موزه حاصل یک عمر فعالیت فرهنگی حسین ملک است، که به آستان قدس رضوی وقف شد. تشکیل و وقف این موزه، بیان درست و مناسبی از تعریف موزه در کشور است.

موقعیت موزه ملک تهران

در واقع موزه ملی ملک در خیابان امام خمینی تهران، محوطه باغ ملی، جنب ساختمان شماره 3 وزارت امور خارجه قرار دارد. این موزه در نزدیکی سردرباغ ملی، موزه آبگینه، موزه پست، موزه ملی ایران، موزه عبرت، موزه سکه بانک سپه، خانه موزه مقدم و آثار بسیار زیادی در این محدوده است. ضمنا مجموعه کاخ گلستان در فاصله نسبتا کمی از این موزه نیز قرار دارد. در بخش پایین لوکیشن دقیق موزه آورده خواهد شد.

سبک معماری بنای موزه

نمای خارجی موزه به سبک معماری اسلامی اماکن مقدس طراحی شده ‌است. با توجه به اینکه این ساختمان توسط آستان قدس رضوی بنا نهاده‌ شد، مشابهت بسیاری بین سردر ورودی موزه ملک و طاق‌های ورودی رواق‌های حرم امام‌ رضا علیه ‌السلام دیده می‌شود. استفاده از رنگ فیروزه‌ای و لاجوردی، کاشی‌کاری، مقرنس و طاق‌های هلالی از المان‌های مشخص معماری اسلامی بنای موزه است.

طراحی داخلی موزه

در داخل موزه با توجه به اینکه این ساختمان از ابتدا برای کاربری موزه طراحی شده، سالن‌های مختلف در ابعاد گوناگون به سبک معماری مدرن، به چشم می‌خورد. طراحی سالن‌ها با یکدیگر متفاوت است و طرح سقف هر سالن، به زیبایی آن می‌افزاید. نورپردازی با لامپ‌های هالوژن و لوسترهایی به سبک چلچراغ‌های عمارت‌های عصر قاجار هر دو به درستی استفاده شده و ترکیب چشم‌ نوازی را در طراحی دکوراسیون داخلی موزه ایجاد کرده ‌است.

موسس مجموعه کتابخانه و موزه ملک

موسس کتابخانه ملک، حسین ملک متولد سال 1250 در شهر تهران است. وی در خانواده‌ای ثروتمند و متدین با اصالت تبریزی به دنیا آمد. پدربزرگش محمدمهدی تبریزی از افسران قشون قاجار و تاجری صاحب‌ اعتبار بود که به دلیل خدماتش، لقب ملک‌التجار را از سوی خاندان سلطنتی دریافت کرد.

پدر حسین ملک، محمدکاظم ملک‌التجار از تاجران برجسته تهران بود؛ که خانه خود را در محله بین‌الحرمین بازار به سبک معماری آن دوران بنا نهاد. حسین ملک در همان خانه به دنیا آمد و راه و روش تجارت و دین‌داری را از پدر آموخت.

در دوران جوانی طی بازدید از کتب نسخ خطی حرم امام ‌رضا علیه‌ السلام، فکر اولیه تاسیس کتابخانه در ذهن او جرقه زد. به این ترتیب او بعد از ساکن شدن در مشهد، شروع به خرید کتابخانه‌های شخصی افراد نمود. از کتابخانه‌هایی که به تملک حسین ملک در آمد، می‌توان به کتابخانه عبدالحسین بروجردی، صدرالافاضل، هدایت‌الله باشی، منشی کنسولگری روسیه در مشهد میرزا ارسطو، حسام‌السلطنه و قوام‌الدوله اشاره کرد.

تاریخچه

حسین ملک بر خلاف برخی بزرگ‌زادگان و اشراف‌زادگان که ثروت اجدادی خود را بر باد می‌دهند، ثروت برجا مانده از پدر و پدربزرگش را صرف خرید کتاب‌های نفیس و آثار هنری و کلکسیون‌های ارزشمند نمود. وی با خرید کتب قدیمی در مشهد، در سال 1278 قدم اول در راه تاسیس کتابخانه ملک را برداشت. وی سپس کتب را به تهران منتقل کرده و بخشی از خانه پدری را به کتابخانه بدل نمود.

ملک بخش اندرونی خانه را تخریب و سازه‌ای جدید در 3 طبقه احداث کرد تا بتواند برای ساختمان کتابخانه از آن استفاده کند. برای گسترش فضای کتابخانه، وی سایر زمین‌های اطراف را نیز که در تملک خانواده ملک بود، به کتابخانه ملحق کرد. به عنوان نمونه زورخانه‌ای که توسط محمدکاظم ملک تاسیس شده‌ بود، در این بازه زمانی تخریب شد.

بدین شکل اولین کتابخانه و موزه خصوصی ایران در خانه ملک در بازار تهران افتتاح شد. این موزه در سال 1316 وقف آستان قدس رضوی شده و تا سال 1375 در همان ساختمان به فعالیت خود ادامه داد تا در نهایت به ساختمان فعلی واقع در محوطه باغ ملی انتقال یافت.

انتقال موزه ملک به باغ ملی

ملک با افزایش تعداد کتب و آثار هنری موزه و مشکل کمبود فضا، در سال 1323 اقدام به خریداری زمینی در باغ ملی تهران کرد. وی این زمین را نیز برای احداث موزه در اختیار آستان قدس گذاشت. وقتی حسین ملک در سال 51 در سن 101 سالگی از دنیا رفت، هنوز کلنگ احداث ساختمان جدید موزه زده نشده ‌بود.

در نهایت در سال 64 آستان قدس ساخت بنای موزه ملک را آغاز نمود که این پروژه تا سال 75 به طول انجامید. در آن سال تمام کتب و آثار هنری به ساختمان جدید منتقل شده و موزه ملک با فضایی مناسب‌تر خدمات‌دهی به پژوهشگران و علاقمند به تاریخ را شروع کرد.

خوشبختانه این موزه برخلاف اکثر موزه‌های کشور، دارای تجهیزات مناسب الکترونیکی است. همین موضوع باعث افزایش جذابیت این موزه بین بازدیدکنندگان می‌شود.

آثار موجود در موزه ملک

حسین ملک گنجینه شگفت‌آوری از آثار هنری در رشته‌های گوناگون را گرد هم آورد. او برای خرید هر یک از آثار از کارشناسان خبره مشاوره می‌گرفت تا اشیایی را به موزه خود اضافه کند که در عین زیبایی، ارزش هنری و تاریخی نیز داشته‌ باشد.

بخش‌های مختلف موزه ملک

با توجه به تنوع آثار هنری موجود در موزه، سالن‌های مختلفی برای هر بخش در نظر گرفته‌ شد تا بازدید از اشیا برای مراجعان به سهولت امکان‌ پذیر باشد. به همین منظور، موزه ملک به 7 بخش اصلی تقسیم می‌شود که هر بخش شامل آثار و اشیائی ایرانی و خارجی است. بخش‌های تمبر، سکه، تابلوهای نقاشی، هنر لاکی، خوشنویسی، آثار اهدایی بانو عزت‌الملک دختر حسین ملک و فرش، سالن‌های اصلی این موزه را شکل می‌دهد.

تالار تمبر

در این تالار تمبرهای قدیمی از کشورهای مختلف دنیا و اولین تمبرهای چاپ شده در ایران جمع‌آوری شده‌ است. هر ساله تمبرهای جدیدی نیز به این مجموعه افزوده می‌شود.

در مجموع بیش از 100 هزار قطعه تمبر در دارایی‌های موزه ملک وجود دارد.

تالار سکه

بیش از 10 هزار سکه، نشان و مدال‌هایی از دوره‌های مختلف تاریخی ایران از 6 قرن قبل از میلاد مسیح تا دوران پهلوی را می‌توان در این سالن مشاهده کرد.

همچنین سکه‌هایی باستانی از حکومت بیزانس، یونان، عثمانی و خلفای اسلامی نیز در این موزه وجود دارد.

تابلوها

آثار متعددی از نقاشی هنرمندان مطرح ایران مانند کمال‌الملک، هادی تجویدی و لطفعلی صورتگر و تابلوهای نگارگری در این موزه و در بخش نمایشگاه آثار خاندان غفاری و کمال الملک در موزه ملک‎ نگهداری می‌شود.

لوسترها و مبلمان را نیز به همین بخش الحاق کرده‌اند.

هنر لاکی

این بخش به اشیایی از قبیل قلمدان و قاب آیینه‌های طراحی‌شده با هنر لاکی و یا گل‌ومرغ از عصر صفویه تا قاجاریه اختصاص دارد. حدود 100 شی در این بخش به نمایش در آمده ‌است.

خوشنویسی

خوشنویسی از هنرهای قدیمی ایرانی است که اساتید بسیاری در این رشته هنرنمایی کرده‌اند. سالن خوشنویسی موزه ملک از تالارهای پربار این مجموعه است. آثاری از خوشنویسان برتر ایران مانند میرعماد، احمد نیریزی، عبدالمجید طالقانی، غلامرضا اصفهانی، علیرضا عباسی و یاقوت مستعصمی در این بخش در معرض نمایش قرار داده شده‌ است.

موزه فرش

بخش منسوجات و فرش در این موزه از سالن‌های چشم‌گیر است. 44 تخته فرش و قالیچه و پارچه‌هایی که در این بخش به نمایش در آمده، در نوع خود بی‌نظیر محسوب می‌شود.

آثار اهدایی بانو عزت‌الملک

حسین ملک صاحب 5 دختر بود که یکی از آنان عزت‌الملک نام داشت. وی به تبعیت از پدر 47 اثر از سرقلیان و قلمدان گرفته تا کتب خطی و تابلوهای نقاشی را خریداری و در سال 85 به موزه پدر تقدیم کرد. متاسفانه ایشان نیز فوت کردند و امسال، دومین سالگرد فوت ایشان برگزار شد.

کتابخانه ملک

این کتابخانه اکنون دارای 19 هزار عنوان کتاب خطی نفیس، 3568 کتاب چاپ ‌شده به روش سنگی و حدود 100 هزار کتاب چاپی در موضوعات مختلف است. کتابخانه ملک در شمار 6 کتابخانه‌ای قرار دارد که دارای کتب خطی در ایران هستند. البته مجموعه کتب خطی کتابخانه ملک از لحاظ ارزش هنری و نفیس بودن، سرآمد سایر کتابخانه‌ها است.

بخش‌های کتابخانه ملک

کتابخانه ملک با داشتن گنجینه‌ای غنی دارای چند بخش گوناگون است. کتب خطی، چاپ سنگی، چاپی، کتب عربی، روسی، انگلیسی، فرانسه، نشریات، اسناد تاریخی، عکس‌های قدیمی، نقشه‌های کهن و آرشیو دیداری و شنیداری، بخش‌های این کتابخانه را تشکیل می‌دهد. همچنین خدمات‌دهی این کتابخانه به سه نوع عمومی، مطبوعات و محققان تقسیم می‌شود.

نسخ خطی

کتاب‌های خطی این مجموعه بیشتر شامل قرآن‌های نفیس قدیمی، نهج‌البلاغه، مفاتیح ‌الجنان، صحیفه‌ سجادیه و کتب ادعیه و احادیث است که به خط‌های کوفی، ثلث و نسخ نگاشته شده‌اند.

قدمت این کتب به زمان حکومت خاندان‌هایی چون امویان، صفاریان، سامانیان، سلجوقیان، ایلخانان، تیموریان، افشاریه، زندیه، قاجار و پهلوی برمی‌گردد.

کتب چاپی

هر چند مدیریت کتابخانه ملک به افزایش کتب چاپی این مرکز همت گمارده و اکنون تعداد بسیار زیادی کتاب چاپی با موضوعات گوناگون در این کتابخانه وجود دارد، اما بیشتر کتب چاپی کتابخانه ملک به سال‌های قبل از 1320 تعلق دارد. از این جهت اولین نسخه‌های کتب چاپی در ایران را می‌توان در این مکان یافت.

نشریات

بخش مطبوعات و نشریات کتابخانه ملک از 548 عنوان نشریه در 6 هزار مجلد شکل یافته ‌است.

تالارهای مطالعه

با توجه به اینکه حسین ملک در وقف‌نامه خود تاکید داشته که کتب را نمی‌توان از کتابخانه خارج کرد، تالارهای مناسبی برای مطالعه در فضای کتابخانه در نظر گرفته شد تا پژوهشگران امکان استفاده از منابع موجود را داشته ‌باشند.

بخش‌های دیگر

مجموعه کتابخانه و موزه ملک سالن‌هایی برای مرمت نسخه‌های خطی، تهیه میکرو فیلم از آن‌ها، صحافی و جلدسازی نیز دارد. در این سالن‌ها امور فنی کتب به شکل تخصصی انجام می‌شود.

سایر فعالیت‌های کتابخانه و موزه ملک

مدیریت مجموعه کتابخانه و موزه ملی ملک، تنها به نگهداری اشیا موجود در این مکان بسنده نکرده و علاوه بر خرید آثار و کتب جدید، اقدام به برگزاری نمایشگاه‌های دوره‌ای و موقت، کارگاه‌های آموزشی مرتبط، جلسات هم‌اندیشی در حوزه‌های تخصصی و تبادل تجربیات با موزه‌های خصوصی سایر کشورها می‌کند.

انتشارات موسسه ملک نیز از سال 48 چاپ و انتشار نسخه‌های خطی را آغاز کرد. از کتب چاپ‌شده این انتشارات می‌توان به کتاب شناسی امام رضا علیه ‌السلام و کتاب شناسی رسول اکرم صل‌الله علیه و آله اشاره داشت. از دیگر فعالیت‌های مجموعه موزه ملک باید از همکاری با نهادها و سازمان‌ها یاد کرد. به عنوان نمونه این موزه با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ارتباطی نزدیک دارد و زمینه‌های همکاری‌ مشترک فراهم شده ‌است.

نحوه اداره موزه ملک

حسین ملک برای تامین منابع مالی کتابخانه و موزه، در سال‌های متوالی املاک وسیعی را برای این منظور به آستان قدس وقف نمود. وی فقط در سال 1330 تعداد 20 قطعه زمین کشاورزی در خراسان و تعدادی مغازه در بازار تهران را اهدا کرد؛ تا درآمد حاصله از آن‌ها صرف امور جاری موزه شود.

مدیریت موزه نیز از درآمد املاک وقفی، سالیانه 5 درصد را صرف خرید کتاب و اشیا جدید کرده و مابقی را برای هزینه‌های معمول موزه و برپایی مراسم‌های فرهنگی و دینی به مصرف می‌رساند. لازم به ذکر است حسین ملک به دلیل تعداد زیاد موقوفات در استان تهران و خراسان، جایگاه اول بین وقف‌کنندگان در تاریخ معاصر ایران را دارا است.

دسترسی

از آنجا که خیابان امام خمینی در محدوده طرح ترافیک واقع شده، برای دسترسی به موزه ملک بهتر است از خط 1 و 2 مترو استفاده کرد.

برای این منظور بایستی در ایستگاه امام خمینی از مترو خارج شده و تا سردر باغ ملی در ضلع شمالی خیابان امام خمینی پیاده‎‌روی کرد. بعد از عبور از سردر و ساختمان شماره 3 امور خارجه، ورودی موزه ملک در سمت چپ دیده می‌شود.

ساعات بازدید

این موزه همه روزه به جز جمعه‌ها و ایام تعطیل از ساعت 8 تا 16 پذیرای مراجعه‌کنندگان است.

قیمت بلیط

استفاده از کتابخانه ملک رایگان بوده و تنها بایستی به عضویت آن در آمد. بازدید از موزه نیز با تهیه بلیط 3000 تومانی امکان‌پذیر است. این مبلغ برای دانش‌آموزان و دانشجویان با ارائه کارت شناسایی معتبر نیم‌بها حساب خواهد شد. البته گروه‌های دانش‌آموزی و دانشجویی می‌توانند با هماهنگی با روابط عمومی موزه، به صورت رایگان بازدید داشته‌ باشند.

وب سایت موزه

وب سایت موزه ملک ضمن اعلام برنامه‌های آموزشی و تاریخ جلسات هم‌اندیشی، خدمات متعددی همانند امکان بازدید مجازی از موزه، عضویت و دسترسی به منابع کتابخانه را ارائه می‌دهد.

خانه ملک

از آنجا که حسین ملک خانه و اموال آن را وقف کرده بود، بعد از انتقال کتب و اشیا به ساختمان فعلی موزه، این خانه بی‌استفاده ماند. از این رو با توجه به ارزش بنا، تصمیم گرفته شد تا به عنوان یک اثر تاریخی در معرض دید قرار گیرد. اکنون تورهای تهرانگردی بازدید از این خانه را در برنامه‌های خود قرار می‌دهند.

خانه ملک بیش از 150 سال قدمت دارد. این خانه دارای دو بخش قاجار و پهلوی است. مساحت بنا حدود 2500 متر مربع تخمین زده می‌شود. بنا از تزئیناتی مانند آجرکاری، کاشی‌کاری، سنگ‌تراشی و گچ‌بری، دیوارپوش و منبت‌کاری، بهره وافری برده‌ است.

بخش قاجار این ساختمان که محل زندگی خانواده ملک بوده، از اتاق‌ها، پذیرایی، زیرزمین، آب‌انبار و سرداب تشکیل شده ‌است. بخش پهلوی که برای تاسیس کتابخانه ساخته شد، دارای مخزن کتاب، تالار مطالعه و سالن پژوهش است. خانه ملک در سال 76 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

جاهای دیدنی تهران

از دیگر دیدنی های تهران می‌توان به سردر باغ ملی، محوطه باغ ملی یا میدان مشق سابق، موزه ملی ایران، موزه پست و ارتباطات، موزه ملک، موزه علوم و فناوری، موزه سکه بانک سپه، موزه عبرت، خانه موزه مقدم تهران، موزه استاد صنعتی، موزه گمرک، کلیسا مریم مقدس، آتشکده آدریان، موزه علوم و فناوری ایران، کنیسه حیم، موزه مردم شناسی ارامنه و موزه آبگینه یاد کرد که ظرف چند دقیقه با پای پیاده می‌توان به آن‌ها رسید.

پیش‌بینی هوای تهران

برای برنامه ریزی و اجرای یک برنامه و بازدید مناسب، بهتر است تا از وضع هوای شهر مطلع شویم. بدین سبب، در قسمت پایین پیش‌بینی وضع هوای شهر تهران را در پنج روز آینده مشاهده می‌نمایید.
تهران آب و هوای

لوکیشن دقیق موزه ملک تهران

در بخش بالا آدرس و راه دسترسی به این مجموعه آورده شد. در این قسمت آدرس دقیق و لوکیشن این مجموعه آورده شد، تا بتوانید با کمک گوشی همراه هوشمندتان مسیریابی نمایید. نکته حایز اهمیت این است، که این مجموعه در محدوده طرح ترافیک تهران است. پس یا باید در روزهای تعطیل، یا با خرید طرح با خودروی شخصی به این مجموعه برسید. البته وسایل حمل نقل عمومی همچون مترو و اتوبوس در نزدیکی این مجموعه قرار دارند.