نارنجستان قوام شیراز یکی از زیباترین جاهای دیدنی شیراز است که از زمان قاجار در شهر شیراز به یادگار مانده است. در عکسهای نارنجستان قوام شیراز طراوت و سرسبزی یک باغ ایرانی و شکوه و عظمت یک عمارت قاجاری خودنمایی می‌کند. ما در این مطلب ابتدا تاریخچه ساخت این بنا و مالکان آن را بیان می‌کنیم. پس از آن به بررسی معماری باغ نارنجستان قوام می‌پردازیم. در ادامه بخش‌های مختلف خانه قوام شیراز را معرفی می‌کنیم. سپس به بررسی تزئینات به کار رفته در این بنای تاریخی می‌پردازیم. در بخش پایانی به سؤالاتی چون شهر نارنجستان کجاست؟ و باغ نارنجستان قوام در کدام شهر است؟ پاسخ می‌دهیم. در این بخش اطلاعات ضروری اعم از شماره تماس و ساعت بازدید نارنجستان قوام را نیز بیان می‌کنیم.

قوام که بود؟

سابقه خاندان قوام به حاج ابراهیم خان کلانتر باز می‌گردد. حاج ابراهیم خان کلانتر کسی بود که به لطفعلی خان زند خیانت کرد. با خیانت او سلسله زند منقرض شد و آقا محمد خان قاجار به حکومت رسید. پاداش ابراهیم خان کلانتر حکومت شیراز بود. او تا زمان فتحعلی شاه قاجار در این منصب باقی ماند. اما در این زمان کودتا علیه فتحعلی شاه سبب شد او به ابراهیم خان کلانتر مشکوک شود. به همین دلیل دستور قتل او و همه خانواده‌اش را صادر کرد. تنها فردی که از این خانواده باقی ماند پسری به نام علی اکبر بود که در آن زمان گرفتار بیماری سل بود.

خانه قوام شیراز

نارنجستان قوام شیراز مجموعه‌ای از باغ و بناهای تاریخی است که از دوران قاجار به یادگار مانده است. این مجموعه توسط قوام الملک، یکی از حاکمان فارس و برای سکونت حاکم شهر احداث شد. افراد مختلف خاندان قوام این مجموعه را مقارن با حکومت ناصر الدین شاه در فاصله سالهای 1262-1257 شمسی احداث و تکمیل کردند. قوام السلطنه اول تنها بازمانده خانواده ابراهیم خان کلانتر یعنی همان علی اکبر بود که بعدها بیماریش درمان شد. فتحعلی شاه بعدها در سال 1252 هجری قمری برای دلجویی، او را به عنوان والی شیراز منصوب کرد و به او لقب قوام الملک اعطا کرد. پس از او پسرش، علی محمد خان قوام الملک دوم والی شیراز شد و طرح ساخت خانه قوام الملک را ارائه کرد. اما ساخت این عمارت توسط محمد خان قوام الملک سوم تکمیل شد.

 

این مجموعه تا اوایل دوره پهلوی در اختیار خاندان قوام قرار داشت. وارث چهارم این بنا ابراهیم قوام بود که این مجموعه را برای برنامه‌های فرهنگی و هنری در اختیار دانشگاه شیراز قرار داد. دانشگاه شیراز ابتدا این مجموعه را در اختیار موسسه آسیایی دانشگاه پهلوی قرار داد. در آن زمان پروفسور آرتور پوپ سرپرست این مؤسسه بود. این مجموعه توسط کارشناسان این مؤسسه مرمت شد و تغییراتی در آن ایجاد شد. پروفسور پوپ مجموعه اشیاء عتیقه‌ای نیز به این مجموعه اهدا کرد که هم‌اکنون در موزه نارنجستان نگهداری می‌شود. پس از انقلاب یک حادثه آتش سوزی بخش‌هایی از این مجوعه را نابود کرد. سکونت مردم جنگ زده در خانه زینت الملوک نیز آسیب‌هایی به آن وارد ساخت. بعدها این مجموعه توسط دانشگاه شیراز مرمت شده و به یک مجموعه گردشگری تبدیل شد.

 

معماری باغ نارنجستان قوام

عمارت نارنجستان که حدود 940 متر مربع وسعت دارد در زمینی به وسعت 3500 متر مربع احداث شده است. نارنجستان قوام شیراز از بناهای مختلفی تشکیل شده بود. حسینیه قوام، مکتب‌خانه قوام (خانه عرقیها)، حمام گچینه، دیوان‌خانه قوام (نارنجستان)، اندرونی قوام (خانه زینت الملک)، حمام قوام، اصطبل، زنجیرخانه و بازارچه اجزای مختلف این مجموعه بودند. البته بازارچه قوام در جریان احداث خیابان لطفعلی خان زند تخریب شد و اثری از زنجیرخانه نیز باقی نمانده است.

عمارت اصلی نارنجستان به صورت متقارن با یک ایوان اصلی احداث شده است. اتاق‌های عمارت در طرفین ایوان اصلی احداث شده و دسترسی به طبقه دوم از مسیر پلکانی است که در دو طرف ایوان احداث شده است. معماری این عمارت به گونه‌ای است که اتاق‌هایی برای سکونت حاکم و مهمانان نزدیک او و اتاق‌هایی برای سایر مهمانان دارد. در واقع در این مجموعه امکان پذیرایی از گروه‌های مختلف مهمانان به صورت هم‌زمان فراهم بوده است. در گذشته مجموعه باغ و ساختمان‌های آن با عنوان “بیرونی” و عمارتی که در غرب آنها قرار دارد و امروزه با عنوان خانه زینت الملک شناخته می‌شود با عنوان “اندرونی” شناخته می‌شد. اندرونی محل سکونت خانواده و بیرونی محل کار و پذیرایی از مهمانان حاکم بود. اندرونی و بیرونی این مجموعه از طریق یک تونل با یکدیگر ارتباط داشتند.

ویژگی شاخص این مجموعه بکارگیری هفت شاخه هنر اصیل ایرانی در ساخت و تزئینات بناهای این مجموعه است. آثار نقاشی، آیینه کاری، کاشی‌کاری، گچبری، حجاری، معرق و منبت کاری اجرا شده در این مجموعه زیباترین نمونه هنرهای اصیل ایرانی است.

بخش‌های مختلف نارنجستان قوام شیراز

ورودی نارنجستان قوام

سردر ورودی خانه قوام با آجرکاری بسیار زیبایی آراسته شده است. کتیبه‌ای از سنگ مرمر سرخ فام بر پیشانی این سردر نصب شده که آیاتی از قرآن بر روی آن درج شده است. در دو طرف کتیبه نیز ابیاتی در مورد بانی و تاریخ ساخت بنا حجاری شده است. تاریخ ذکر شده در سردر سال 305 هجری قمری است که احتمالاً زمان تکمیل مجموعه بوده است. دو طرف درگاه ورودی نقش حجاری شده دو سرباز قاجاری دیده می‌شود. در ورودی نیز دربی چوبی از جنس چوب ساج است که با منبت‌کاری آراسته شده است.

هشتی ورودی خانه قوام شیراز

پس از درگاه ورودی یک هشتی قرار دارد. این هشتی با تزئینات زیبایی اعم از مقرنس کاری، آجرکاری و کاشی‌کاری آراسته شده است. در این هشتی دو راهرو ورودی برای ورود به باغ طراحی شده است. در سه ضلع شمالی، شرقی و جنوبی باغ قوام عمارت‌هایی وجود دارد.

عمارت اصلی نارنجستان قوام شیراز

عمارت اصلی نارنجستان قوام شیراز در ضلع شمالی باغ قرار دارد. این عمارت دارای دو طبقه و یک طبقه زیرزمین است. طرح کلی بنا با معماری دوران زندیه تطابق دارد ولی تزئینات آن بهترین نمونه هنرهای دوره قاجاریه محسوب می‌شود. زیباترین بخش این عمارت ایوان بزرگ آن است که دو ستون سنگی یکپارچه و تزئینات سقف آن بی‌نظیر است. ستون‌های ایوان به شکل استوانه است و سرستون‌های آن با مقرنس‌کاری زیبایی آراسته شده است. سقف ایوان نیز دارای نقاشی‌های بسیار زیبایی است.

عمارت شرقی نارنجستان قوام شیراز

ساختمان شرقی از یک حیاط کوچک با چندین اتاق تشکیل شده است. این ساختمان ظاهراً آشپزخانه و محل سکونت خدمه بوده است.

عمارت جنوبی نارنجستان قوام شیراز

عمارت جنوبی دارای دو راهرو در میانه است و در طرفین هر راهرو یک ایوان سراسری وجود دارد. هریک از این ایوان‌ها دارای چهار ستون چوبی منبت‌کاری شده است. در اصل این ساختمان دفتر کار حاکم بوده و ایوان‌ها سالن انتظار مراجعین بودند. در میانه این ساختمان یک طاق‌نمای بزرگ و دو طاق‌نمای کوچک نیز احداث شده است. طاق‌نماهای ساختمان جنوبی با کاشی‌کاری بسیار زیبایی آراسته شده است.

باغ نارنجستان

حد فاصل ساختمان جنوبی و عمارت اصلی نارنجستان قوام شیراز، باغ وسیعی است که به خاطر وجود درختان نارنج به باغ نارنجستان معروف شده است. البته انواع درختان و گلها و گیاهان دیگر نیز در این باغ وجود دارد. از همان دوران قاجار محدوده این باغ با نرده‌های فلزی معین شده است. برای طراحی این باغ ابتدا حوض بزرگی روبروی عمارت اصلی و چندین باغچه در اطراف آن احداث شده است. گذرگاه اصلی باغ از همین حوض آغاز شده و تا ساختمان جنوبی ادامه دارد. در وسط این گذرگاه آبنمایی سراسری وجود دارد که اطراف آن نیز گلکاری شده است. یکی از زیباترین عکسهای نارنجستان قوام شیراز تصویری است که در آن آبنمای سراسری و گلهای اطراف آن همراه با نمایی از عمارت اصلی نمایان باشد.

خانه زینت الملک

یکی از بناهای نارنجستان قوام شیراز عمارتی است که با نام خانه زینت الملک شناخته می‌شود. این عمارت دو طبقه دارای تزئینات زیبایی اعم از گچ‌کاری، کاشی‌کاری، نقاشی، آیینه‌کاری، حجاری و منبت کاری است.

مکتب خانه قوام (خانه عرقیها)

یکی از بناهای مجموعه نارنجستان قوام شیراز عمارتی است که در شرق خانه قوام قرار دارد. در اصل بخش شمالی این عمارت به عنوان مکتب خانه و بخش جنوبی آن به عنوان مطبخ قوام استفاده می‌شد. اما در دوره‌های بعدی افرادی در این خانه‌های ساکن می‌شوند که شغل آنها عرق‌گیری بوده است. به همین خاطر این عمارت به عنوان خانه عرقی‌ها معروف می‌شود. این خانه سالها متروکه بوده و نیاز به مرمت اساسی دارد.

حمام گچینه

حمام گچینه یکی از بناهای نارنجستان قوام شیراز و از حمام های قدیمی شیراز است. تاریخ ساخت این حمام 1300 شمسی ذکر شده است. این حمام از طریق یک تونل به خانه قوام متصل است. ظاهراً بخشی از این حمام که به طور مجزا احداث شده حمام اختصاصی خاندان قوام بوده است.

تزئینات خانه قوام

در بخش زیر به جزئییات مربوط به تزئینات خانه قوام شیراز بطور مفصل می‌پردازیم.

نقاشی و آیینه کاری

در سقف ایوان عمارت اصلی نارنجستان قوام شیراز یک مدال بزرگ در میانه و شش منظره در قاب‌های بیضی شکل در پیرامون آن نقاشی شده است. نقاشی رنگ روغن که در این عمارت به کار رفته به سبک نقاشی در دوران زندیه است. این سبک از نقاشی مختص هنرمندان شیرازی است. گفته می‌شود این نقاشی‌ها اثر نقاش معروف شیرازی، لطفعلی خان صورتگر، است. علاوه بر نقاشی از هنر آیینه‌کاری نیز برای آراستن این سقف استفاده شده است. البته این تزئینات در سقف و دیوارهای سایر اتاق‌های عمارت نیز اجرا شده است. در تالار آینه یا شاه‌نشین عمارت نیز اوج هنر آیینه‌کاری به نمایش گذاشته شده است. دیوارها و سقف این تالار تماماً با هنر آیینه کاری آراسته شده است. ظرافت و زیبایی این تزئینات به گونه‌ای است که گویا در سقف فرشی از آینه پهن شده است.

در و پنجره‌های چوبی

درها و ارسی‌های چوبی با شیشه‌های رنگی از دیگر تزئینات این مجموعه است. تمام درهای عمارت از جنس چوب گردو است و با هنر خاتم‌کاری، معرق و منبت کاری آراسته شده است. منبت‌کاری این درهای چوبی به سبک هندی انجام شده است.

حجاری

بخشی از زیبایی این عمارت به خاطر استفاده از سنگ مرمر در آن است. ازاره تمام اتاق‌های عمارت و بخاری‌های دیواری از جنس سنگ مرمر است. بر روی بخاری مرمرین شاه‌نشین نقش داریوش هخامنشی و نیز نقش محمدرضا خان قوام الملک حجاری شده است. ازاره بخش‌هایی از بنا نیز با تصاویری چون سربازان قاجاری، شیر، گور و پنجره سنگی حجاری شده است.

کاشی‌کاری

بخشی از تزئینات نارنجستان قوام شیراز را کاشی‌کاری های زیبا و هنرمندانه تشکیل می‌دهد. به عنوان نمونه در بالای عمارت اصلی سه هلال وجود دارد که با کاشی‌کاری آراسته شده است. در هلال میانی تصویر دو شیر و کتیبه “نصر من الله و فتح قریب” کاشی‌کاری شده است. در کاشی‌های هلال‌های طرفین نیز صحنه شکار آهو توسط پلنگ را به تصویر کشیده شده است. طاق‌نماهای ساختمان جنوبی نیز کاشی‌کاری‌های زیبایی اجرا شده است. در این بخش تصاویری از خدمتکاران دوره زندیه، داستان‌هایی از رستم، منظره شکارگاه یا تصاویر مینیاتوری از شیرین در قالب کاشی به نمایش گذاشته شده است.

وضعیت فعلی نارنجستان قوام شیراز

خانه قوام شیراز یکی از زیباترین جاهای دیدنی شیراز است. باغ سرسبز و عمارت باشکوه این مجموعه بسیار تماشایی است. علاوه بر محوطه زیبا امروزه تمهیداتی برای این مجموعه اندیشیده شده که به یک مجموعه گردشگری تبدیل شده است. در طبقه زیرین عمارت موزه‌ای برپا شده و مجموعه ارزشمندی از اشیاء عتیقه در آن نگهداری می‌شود. در عمارت اصلی یک فروشگاه صنایع دستی وجود دارد که گردشگران می‌توانند صنایع دستی و سوغات شیراز را از آن تهیه کنند. و در گوشه‌ای از محوطه باغ یک شربت خانه و چای خانه سنتی برپا شده است. در گوشه‌ای دیگر یک غرفه عکاسی وجود دارد. گردشگران می‌توانند با کرایه و پوشیدن لباس‌های سنتی شیرازی در محوطه باغ نارنجستان عکس‌های خاطره‌انگیزی از این مکان به یادگار داشته باشند.

نارنجستان قوام کجاست؟

نارنجستان نام آشنایی است که در مناطق مختلف ایران به کار می‌رود. ممکن است تصور کنید برای رفتن به خانه قوام باید ابتدا بدانید شهر نارنجستان کجاست؟ در حالی که شهر نارنجستان ارتباطی با باغ نارنجستان قوام ندارد. پس سؤال اول این است که باغ نارنجستان قوام در کدام شهر است؟ این باغ تماشایی در شهر شیراز قرار دارد و ارتباطی به شهر نارنجستان ندارد. شهر نارنجستان در شهرستان سوادکوه استان مازندران قرار دارد. خانه قوام در خیابان لطفعلی خان زند در شیراز قرار دارد.

برای دسترسی به خانه قوام شیراز با ماشین شخصی باید از چهارراه نمازی وارد خیابان لطفعلی خان زند شده و به سمت شرق برانید. در نظر داشته باشید معمولاً باغ نارنجستان بسیار شلوغ است و پیدا کردن جای پارک خالی نزدیک آن بسیار دشوار است. ترمینال ولیعصر شهر شیراز هم به باغ نارنجستان بسیار نزدیک است. بنابراین با مترو و اتوبوس به راحتی می‌توان به خانه قوام رفت. کافی است با اتوبوس خود را به ترمینال ولیعصر رسانده و باقی مسیر را پیاده طی کنید. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به خانه قوام ایستگاه مترو ولیعصر شیراز است.

تلفن: 07132227381

ساعت بازدید نارنجستان قوام

این جاذبه دیدنی در شیراز نیز شامل ساعت بازدید است. خانه قوام شیراز را می‌توانید همه روزه از ساعت 8 صبح تا 9 شب بازدید کنید.

جاهای دیدنی شیراز

از دیدنی های شیراز می‌توان به تخت جمشید، پاسارگاد، حافظیه، سعدیه، مسجد نصیرالملک، باغ ارم شیراز، دروازه قرآن و مسجد جامع عتیق شیراز نام برد.

آب و هوای شیراز

برای بازدید از دیدنی های شیراز و اقامت در شیراز اطلاع از وضع آب و هوای شهر الزامی است. به همین خاطر در ادامه پیشبینی وضع آب و هوای شهر شیراز را در پنج روز آینده ملاحظه می‌نمایید.

لوکیشن دقیق نارنجستان قوام

در بخش بالا به آدرس خانه قوام شیراز پرداختیم. برای سهولت بیشتر در مسیریابی در این قسمت لوکیشن دقیق نارنجستان قوام شهر شیراز را مشاهده می‌کنید. اگر در استفاده از گوگل مپ سوال یا ابهامی دارید، مقاله راهنمای استفاده از گوگل مپ را مطالعه بفرمایید.

عکس‌های این محتوا را جناب آقای صادق میری و امین فداکار عزیز ثبت نموده‌اند.