هوبره

هوبره نماد استان یزد است. در این پست معرفی هوبره، تولید مثل، قاچاق، پراکنش، عکس، تغذیه و توضیحات تکمیلی دیگر راجع به هوبره ایرانی داده شده است. پرنده بمب انداز يا هوبره يكي از پرندگان زيباي ايران است. اين پرنده دونده خاكي رنگ به جاي پرواز كردن بر روي زمين مي‌دود و راه مي‌رود. پرنده هوبره گردن دراز ايراني از تيره درناسانان است. در ادامه عکس هوبره در موقعیت‌های مختلف از عکاسان بزرگواری را نیز مشاهده می‌نمایید.

شناسنامه و مشخصات پرنده هوبره

نام فارسی هوبره، نام لاتین Houbara Bustard و نام علمی  Chlamydotis undulata می‌باشد.

فیلم هوبره

اندازه و سایز هوبره

چثه این پرنده کمی بزرگ است. بدنی به طول ۶۰ سانتی متر دارد. دو بال آن طولی به پهنای ۱۵۰ سانتی منر یا معادل ۱.۵ متر است.

قدمت هوبره در تاریخ کره زمین

یافته‌های ژنتیکی قدمت این پرنده‌ی خوش خط و خال را 30 میلیون سال پیش در جنوب یا شرق آفریقا نشان می‌دهد، این پرندگان در این مناطق از زمین تکامل یافته‌ است و از آنجا به اوراسیا و استرالیا پراکنده شده‌اند.

محیط زیست و زیستگاه هوبره

این پرنده بیابان دوست است. هوبره‌ها در بیابان‌ها و مناطق کویری، ریگزارها، دشت‌ها و تپه‌های ماهوری با پوشش بسیار کم و پراکنده بوته‌ها زندگی می‌کنند. یکی از زیستگاه‌های این پرنده زیبا سیاه کوه اردکان در استان یزد است.

پراکندگی (پراکنش) و جمعیت هوبره

از جمعیت این پرنده تعداد مشخصی نیست. در جهان این پرنده پرطرفدار در مناطقی چون بیابان‌های سوریه، عراق، جزایر قناری، جزایر شرقی، افغانستان، عربستان، روسیه، جنوب فلسطین، ارمنستان و مغولستان پراکندگی دارد. یکی دیگر از مناطق پرطرفدار هوبره بیابان‌ها و مناطق نیمه بیابانی ایران است. براساس پژوهش‌های صورت گرفته این پرنده در فصل زمستان و پاییز در ایران بسیار دیده می‌شود. بر اساس گزارش و شواهد بدست آمده، آنها در استان‌هایی چون کرمان، یزد، فارس، سیستان و بلوچستان، سمنان، خراسان رضوی و تهران  زندگی و تخم گذاری می‌کنند. در واقع این حیوان از شمال تا کوه‌های البرز و از جنوب تا دریای عمان در کشور عزیزمان زیست می‌گند.

فنوتیپ و ریخت‌شناسی هوبره

این پرنده چثه نسبتا بزرگی در میان پرندگان دارد. پرهایی به رنگ قهوه‌ای روشن و یا خاکی دارد. دسته‌ای پر سفید رنگ در نقاطی از بدنش همچون پیشانی دیده  می‌شود. در جنس نر پرهایی ریشگونه به رنگ سیاه پایین گردنش به چشم می‌خورد. چشمان این پرنده درشت و زرد رنگ است.

از ویژگی‌های شاخص این پرندگان گردن و پاهای دراز آنها است. پاها دارای سه انگشت و از فلس پوشیده شده است و برای دویدن سازگاری بیشتری یافته‌اند. هوبره‌ها سیخک پا و چینه‌دان نیز دارند. منقار این پرندگان کلفت، پهن و به رنگ قهوه‌ای تیره رنگ است.

تفاوت هوبره نر و ماده

هوبره‌ای نر به طور قابل توجهی بزرگتر از ماده‌ها هستند، نرها اغلب حدود 30٪ وزن بیشتر از ماده‌ها دارند. در پرندگان نر بالغ هوبره، در پرهای قهوه‌ای خاکی رنگ، لکه یا خال‌های‌های قهوه‌ای تیره بیشتر دیده است.

پرنده نر بالغ هوبره دارای پوششی از پرهای قهوه‌ای خاکی است در حالی که در ماده بالغ رو تنه خاکستری رنگ است. پرهای سیاه و بلند در دو  طرف گردن هوبره‌های نر بسیار مشخص‌تر از ماده‌ها است و این پرهای سیاه در ماده‌های بالغ کمرنگ هستند. پرندگان نر تقریبا به اندازه ده سانتی‌متر از ماده‌ها بلندتر است.

غذای هوبره

محبوب‌ترین غذای این پرندگان، پوشش گیاهی مناطق صحرایی است. این پرندگان سازگار شده با صحرا مستقیماً آب نمی‌نوشند و آب بدنشان را از طریق خوردن گیاهان و میوه‌ها تامین می‌کنند. هوبره حیوانی همه چیز خوار است. در رژیم غذایی این پرنده گیاهان، حشرات و حیوانان ریز جثه مانند قورباغه به چشم می‌خورد. اجزای گیاهان مانند گل‌ها و آذین‌ها، میوه‌ها، دانه‌ها، جوانه‌ و دانه‌های خشک و برگ‌ها غذای آنها است اما در زمستان در بعضی از مناطق به دلیل نبودن پوشش گیاهی از حشرات، موش، جیرجیرک، سوسک، کرم‌ها، ملخ، مارها ، عقرب و مارمولک‌ها نیز تغذیه می‌کند.

تولید مثل هوبره

هوبره‌ها، پرندگانی وفادار به زندگی زناشویی هستند. آنها بر روی زمین با استفاده از گیاه گون و خاک لانه‌ای می‌سازند، که به سادگی با چشم قابل تشخیص نیست. جنس ماده ۲ تا ۳ تخم به رنگ خاکی در لانه می‌گذارند.

در فصل جفت‌گیری، نرها حرکات نمایشی از پرها و بدنشان به نمایش می‌گذارند. آنها پرهای گردن سیاه رنگ را پف کرده و شروع به رقص می‌کنند. این رقص 10 الی 15 ثانیه با سینه باد به گلو انداخته به صورت نیمه دایره شکل طول می‌کشد. سپس هوا را آزاد می‌کنند و به موقعیت اولیه خود باز می‌گردند. هر بار چند بار تکرار این حرکات صورت می‌گیرد تا جفت‌ی پیدا کنند.

تخم‌گذاری از اواسط اسفند تا اواسط فروردین در زمین با حفره خیلی کم عمق خاک شروع می‌شود. تخم‌های هوبره‌ها رنگ قهوه‌ای متمایل به زیتونی با لکه‌های قهوه‌ای تیره رنگ دارند. تقریبا بیضی شکل و سطح آنها کاملا صیقلی شده است. مراقبت از جوجه‌ها به طور انحصاری توسط ماده‌ها انجام می‌شود. جوجه‌کشی 24 روز طول می‌کشد و در 35 روزگی پرندگان جوان می‌توانند لانه را ترک کنند اما تا زمانی که آنها قوی شوند، در کنار مادر باقی می‌مانند.

علت دویدن هوبره به جای پرواز در حمله شکارچیان

هوبره‌ها به عنوان یکی از سنگین‌ترین پرندگانی هستند که پرواز می‌کنند. وزن برخی از گونه‌ها به بیست کیلوگرم هم می‌رسد اما آنها به طور متوسط حدود 13.5 کیلوگرم وزن دارند. برای پرواز تلاش، انرژی و شتاب بیشتری لازم است اما به محض پرواز سرعت می‌گیرد. در مواجهه با شکارچیان دویدن آسانتر از پرواز برای آنها است.

وضعیت حفاظت و حمایت هوبره

این پرنده در دنیا و ایران از جمله پرندگان حفاظت شده بشمار می‌روند. خطر انقراض این گونه زیبای بیابانی را تهدید می‌کند. این خطر عوامل و دلایل بسیاری دارد. چرای دام یکی از علل تهدید نسل آنهاست. لانه و تخم‌های این پرنده به رنگ خاک و بر روی زمین است. دام‌های اهلی به هنگام چرای روزانه لانه‌های آنها و تخم‌هایشان را در مسیر حرکت تخریب می‌کنند. دلیل عمده و مهم دیگر شکار بی رویه و قاچاق این پرنده نازنین به کشور‌های شیخ نشین اعراب است.

تعداد این پرندگان در پانزده کشور از بیست کشوری که در آن پراکندگی جهانی دارد، به شدت رو به کاهش یافته است. طبق لیست اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) هوبره در لیست حیوانات در رده آسیب‌پذیر(VU ) قرار گرفته است. هوبره‌ها در استا‌ن‌های جنوبی از اواخر مرداد ماه تا اوایل آبان ماه در مناطق دارای شنزار، تپه‌های ماهوری و ریگزار جهت زمستان‌گذرانی و زادآوري وارد ایران می‌شوند و در بهار سرزمین‌مان را به مناطق شمالی ترک می‌کنند. با شروع سرما و برف سنگین، کمبود غذا دلیل اصلی مهاجرت صدها کیلومتر این پرندگان به مناطق کم برف است.

شکار بی‌رویه برای گوشت هوبره ایرانی، تخریب زیستگاه‌های توسط دام‌های اهلی و به خصوص تخریب لانه‌ی این پرندگان، ساخت زیر ساخت‌ها نظیر جاده‌ها، زنده‌گیری و قاچاق آن به کشورهای عربی به خصوص عربستان، خشکسالی‌ها و در استان خوزستان قیرپاشی از مهمترین علل کاهش چشمگیر این حیوان بومی ایران در مناطق توزیع آن است. به طوری که در ایران خطر انقراض این پرنده کهن وجود دارد. به عنوان مثال این گونه از نظر توزیع منطقه‌ای در ترکیه منقرض شده است و این امکان برای ایران نیز دور از ذهن نیست.

زنجیره غذایی هوبره

هوبره قسمت مهمی از زنجیره غذایی است. ایجاد اختلال در هر یک از زنجیره‌های غذایی، تعامل کلی زیست محیطی زندگی حیوانات و انسان‌ها را مختل می‌کند. اثرات پیش بینی شده از کاهش شدید در تعداد هوبره‌ها موجب افزایش تعداد حیوانات از جمله برخی از گونه‌های مزاحم جوندگان، ملخ‌ها و حشرات می‌شود که به عنوان آفات محصولات زراعی و کشاورزی عمل می‌کنند. از طرف دیگر انتظار می‌رود که کاهش جمعیت هوبره‌ها باعث کاهش تعداد حیوانات در سطوح تغذیه‌ای بالاتر نظیر عقاب‌ها شود.

قاچاق هوبره

بر اساس فرهنگ و سنت قدیمی شکار این پرنده که در کشورهای عربی رواج دارد، متاسفانه این پرنده محبوب اعراب است(مخصوصا عربستان). آنها پرندگان شکاری چون شاهین را برای شکار این پرنده تربیت می‌کنند. رواج و تفریط در انجام این سنت در عربستان موجب کم شدن چشمگیر هوبره در این کشور شده است. چندی ست قاچاقچیان حیوانات برای سود بیشتر این پرنده ارزشمند را به طور غیر قانونی از ایران خارج و به کشورهای عربی منتقل می‌کنند.

نقش و وظیفه هوبره در طبیعت

پرنده هوبره در زنجیره غذایی بیابان نقشی چشمگیر دارد. خود پرنده غذای لذیذ برای پرندگان شکاری همجون عقاب و شاهین و خود انسان(که به هیچی رحم نمی‌کنیم!!حتی خودمان) است. این درحالی ست که خود پرنده از دسته همه چیز خواران است. او با خوردن بذر گیاهان و دفع آن در جایی دیگر به پراکنش گیاهان کمک می‌کند.

هوبره ايراني

پرندگان زيباترين جانوران روي زمين هستند. جذاب‌ترين توانايي آنها پرواز كردن است. این پرنده جذاب و پرطرفدار با وجود داشتن توانايي پرواز كردن علاقه بسياري به راه رفتن و دويدن در بيابان را دارد. اين پرنده ريشدار حتي در مواقع خطر دويدن بر روي زمين را ترجيح مي‌دهد.  این پرنده زیبا با آن گردن بلند، در دو جنس نر و ماده به یکدیگر بسیار شبیه اند. تنها موردی که وجه تمایز آنهاست، پرهای ریش مانندی ست که روی گردن نرها قرار دارد. این طناز بیابان‌های ایران، به گونه‌ای شگرف خود را با محیط زندگی خود وفق داده است.

درواقع این همخوانی و همراه شدن با طبیعت تا جایی ست، که رنگ پرهای این پرنده به رنگ خاک و محیط است. همینطور این پرندگان لانه‌ی خود را به رنگ تخم‌های خود (خاکی) می‌سازند. این امر سبب می‌شود، لانه این پرنده به آسانی قابل تشخیص نباشد. وفاداری در زندگی زناشویی یکی دیگر از ویژگی‌ها آنها است.

صدای هوبره

در ویدوی زیر می‌توانید صدای این پرنده زیبا را بشنوید.

هوبره‌ها پرندگان ساکتی هستند. در فصل جفت‌گیری، پرندگان نر هوبره صدای prrt با ریتم آهسته و نرم تولید می‌کنند. این صدا در هر دو ثانیه در 50 متر قابل شنیدن است. این صدا بیشتر شبیه به صداهای کارخانجات مکانیکی است تا صدای یک پرنده. هوبره ماده صدای خندیدن یا صدای تماس واضحی cheeoo را دارد. ماده‌ها برای برقراری ارتباط با جوجه‌ها نیز صدا تولید می‌کنند.

شکارچیان هوبره

شکارچیان زمینی آنها روباه، گرگ، سگ های ولگرد هستند و توسط پرندگانی مثل عقاب‌های صحرایی، عقاب‌های طلایی، عقاب‌های دم سفید، شاهین و غیره مورد حمله قرار می‌گیرند. البته بزرگ‌ترین شکارچیان هوبره‌ها،‍ انسان‌ها هستند. در حمله‌ی روباه به لانه‌ی هوبره‌ برای خوردن جوجه‌ها، پرنده ماده وانمود می‌کند که زخمی شده، در واقع خودش را به موش مردگی می‌زند تا حواس روباه پرت شود و جوجه‌ها و پرندگان جوان فرصت فرار را داشته باشند.

تناسب ویژه این پرندهبا محیط اطراف، پوشش مطمئن برای مخفی ماندن از دید شکارچیان است. این پرنده جذاب و پرطرفدار  دونده ماراتون بیابان است. این پرنده حتی زمانی که احساس خطر می‌کند، ترجیح می‌دهد بر روی زمین بدود. در هنگام پرواز اگر مورد تعقیب و حمله پرندگان شکاری قرار گیرد، مدفوع چسبناک خود را مانند بمب به سمت پرنده شکاری پرتاب می‌کند. چسبناک بودن مدفوع این پرنده باعث چسبیدن پرهای پرنده شکاری و مختل شدن پروازش می‌گردد.

ریشه‌یابی نام هوبره و حضور آن در ادبیات پارسی ایران

نام هوبره به نظر می‌رسد از آهوبره گرفته شده است. این پرنده از نظر جثه و رنگ شبیه بره آهو است. برای همین با این نام، نامگذاری شده است. هوبره در متون ادبی پارسی و میان مردمان مناطق مختلف ایران نام‌های گوناگونی دارد.

در ادبیات و ابیات شاعران با نام‌هایی مانند چرزه، شوات، توقدری، جرز، تغدری، چرز، هوبره، آهو بره و غیره مشاهده می‌شود.

بچنگال قهر تو در خصم بد دل / بود همچو چرزی بچنگال شاهین ( رودکی)

یکی کاروان جمله شاهین و باز / به چرز و کلنگ افکنی تیزتاز( نظامی).

( اشاره به شکار هوبره توسط شاهین و پرندگان شکاری ).

در استان‌ها و مناطق گوناگون ایران نام این پرنده زیبا متفاوت است. در جنوب غربی استان هرمزگان به این پرنده، چرز گفته می‌شود. همینطور در استان خراسان شمالی که هوبره حیوان بومی این منطقه ایران است، مردمان این سرزمین در زبان محلی به آن طقلی تای می‌گویند. در لارستان استان فارس به این پرنده، آوو برا می‌گویند که به کلمه آهو بره تقریبا نزدیک است.

 نام‌های مختلف در فرهنگ و مناطق مختلف به این پرنده می‌گویند. در زبان عربی این پرنده حباری است و در زبان ترکی به آن توغدری می‌گویند.

عکس‌های این پست را جناب آقای حسن مقیمی و جناب آقای مهدی جلال‌پور و جناب آقای حجت تیموری عزیز عکاسی نموده‌اند.