معرفی کاروانسرای سنگی علی‌آباد به همراه تاریخچه و خصوصیات کلی آن

کاروانسرای سنگی علی‌آباد یکي ديگر از کاروان‌سراهاي قسمت شمال‌شرقي استان قم است. این کاروانسرا كه به قلعه علی‌آباد نیز شهرت دارد يكي ديگر از جاذبه‌هاي گردشگري استان قم محسوب مي‌شود. وجود چنین کاروانسرایی برای استراحت با توجه به کویری بودن شهر قم، کاملاً عادی و دارای اهمیت بوده‎است. اين اماكن علاوه بر مصارف جهت استراحت، امنيت كاروانيان را در مسير رسيدن نيز داشته اند. این کاروانسرا در نزدیکی کاروانسرای آجری علی آباد قرار دارد. کاروانسرای سنگی علی‌آباد در 50 کیلومتری شهر قم، حکایت از عبور کاروان‌های زیادی از این معبر دارد.  اين بدين معناست كه زماني اين مسير رونقي ويژه داشته است. در این مطلب به تاریخچه کاروانسرای سنگی علی‌آباد, ساعات بازدید و هزینه بازدید آن، راه‌های دسترسی به کاروانسرا، امکانات، معرفی خصوصیات بنا، شکل ظاهری و … پرداخته‌ایم.

قبل از بازدید لازم است، که بیان کنیم. اگر علاقه خاصی به تاریخ و معماری ندارید، به بازدید از این کاروانسرا نروید. به این خاطر که اینجا بیشتر شبیه به خرابه‌ای رها شده در کویر می‌ماند. هرچند اگر عاشق سفر و معماری و تاریخ باشید، از دیدن و بازدید از اینجا غرق در لذت و تفکر خواهید شد…. در واقع شما زمانی که در جاده به سمت مجموعه علی آباد رهسپار می‌شوید، ابتدا در کنار جاده آسفالت، مجموعه علی آباد و کاروانسرای آجری علی آباد را مشاهده می‌کنید و در فاصله کمی از آن در جاده خاکی می‌توانید کاروانسرای سنگی علی آباد رو مشاهده نمایید.

تاریخچه کاروانسرای سنگی علی آباد

نام دیگر کاروانسرای سنگی علی‌آباد، قلعه علی‌آباد است. این کاروانسرا قدمت زیادی دارد و تاریخ ساخت آن به دوره سلجوقی باز می‌گردد. این مجموعه در جاده قدیم قم-ری واقع شده كه زماين از پراهميت‌ترين جاده‌هاي ايرام بود. اين بناي قديمي كه همچون دژي نظامي و محكم است در محدوده روستای علی‌آباد قرار گرفته‌است. این ساخته قدیمی برای استراحت مسافرانی که در حال سفر بودند، مورد توجه بوده‌است. موقعيت مكاني اين سازه در دل بيابان و در مجاورت شاهراه اصلی(شمال شرق به جنوب غرب کشور) بر اهميت و لزوم اين مكان در زمانهاي دور مي‌افزوده است.

كاربرد كاروانسراي سنگي علي آباد

شكل و ساختار اين بنا نشان از چندكاربره بودن آن مي‌دهد. نقش کاروانی این بنا مربوط به زمان صلح بوده و در زمان جنگ نیز به عنوان دژ مستحکم برای حفاظت مورد توجه قرار می‌گرفته‌است. اين بنا به شكل مستحكم و اقامتي باعث آرامش و امنيت خاطر مسافران مي‌شده است.

كاروانسراي سنگي علي آباد كجاست؟

 بعد از این که از جاده قم-ری حدود 35 کیلومتر سپری شد، در محدوده روستای علی‌آباد و گلوگاه علی‌آباد می‎توان کاروانسرای سنگی علی‌آباد را رویت نمود. در قسمت فوقانی این گلوگاه نیز می‌ توان میل سلجوقی را مشاهده کرد. از این میل سلجوقی برای جهت ‌یابی مسیر کاروان و هدایت مسافران استفاده می‌شده‌است.

با این حال در بخش پایین لوکیشن دقیق این کاروانسرا آورده شده است.

خصوصیات کلی کاروانسرای سنگی علی‌آباد

کاروانسرای سنگی علی‌آباد با دیوارهای بلند ساخته شده و این موضوع به‌دلیل نقش حفاظتی این بنا می‌باشد. مصالح این کاروانسرا از نوع سنگی بوده و دیوارهای ضخیم دارد. روستایی نیز در نزدیکی این کاروانسرای سنگی قرار گرفته و این روستا به‌سبب مجاورت با این کاروانسرا با نام روستای قلعه سنگی شناخته می‌شود.

شواهد و نتایج بررسی‌های باستان شناسان و سایر کارشناسان ابنیه تاریخی نشان می‌دهد که ساخت این بنا به قرن پنجم و ششم قمری مربوط می‌شود.

کاروانسرای سنگی علی‌آباد با نقش استراحتگاهی بین شهرهای قم و ری شناخته می‌شده‌است. این مکان به‌عنوان استراحتگاه معروف دوره سلجوقی و آل‌بویه مطرح بوده‌است.

خصوصیات ظاهری

از نظر خصوصیات ظاهری باید به وجود هفت برج در کاروانسرای سنگی علی‌آباد اشاره کرد. این برج‌ها برای حفاظت و دیده‌بانی کاربرد داشته‌است.

 در این کاروانسرا، رواق دیده می‌شود. دارای یک حیاط مرکزی بوده و پیرامون این حیاط، حجره‌هایی نمایان است. وجود حجره‌ها و رواق‌ها نشان از رونق اقتصادي و تجارت در اين كاروانسرا دارد. در پشت حجره‌ها نیز اصطبل یا باره‌بند وجود دارد. این موضوع حکایت از فرم درونگرای این کاروانسرا دارد.

مصالح و موادی که برای ساخت کاروانسرای سنگی علی‌آباد مورد استفاده بوده شامل سنگ، گچ زبر، آهک و گل می‌باشد. این مصالح در استحکام این بنا نقش بسیار مهمی داشته‎است. برای تزیین قسمت‌هایی از این کاروانسرا نیز از آجر و خشت‌های خام کمک گرفته‌شده‌است.

قلعه علی‌آباد برج‌هایی به ارتفاعی برابر با 10 تا 14 متر دارد. این برج‌های بلند برای پیشگیری از رانش دیواره‌ها مورد توجه  بوده‌است.

کاروانسرای سنگی علی‌آباد چهار ایوانی بوده و مغازه‌های گوناگونی نیز به همراه داشته‌است. محوطه مرکزی و ضخامت دیوارهایی برابر با 2 تا 3 متر از دیگر مشخصات این کاروانسرا می‌باشد.

هر ضلع این بنا بسیار طویل بوده و اندازه‌ای برابر با 67 متر دارد. در مسافرخانه این کاروانسرا حدود 31 اتاق برای ذخیره بار و وسایل مسافران تعبیه شده‌است. این اتاق‌ها در معرض هوای آزاد بوده‌اند. اتاق‌های سمت چپ نیز برای مهمانان خاص مورد توجه‌ بوده‌است.

معرفی میل سلجوقی کاروانسرای قلعه‌آباد

کاروانسرای سنگی علی‌آباد به دلیل اینکه از سنگ تشکیل شده با نام کاروانسرای سنگی نام گذاری شده‌است. میل این کاروانسرا نیز مربوط به دوره سلجوقی است. این میل قاعده‌ای برابر با 4/33 متر دارد و با 8 متر ارتفاع شناخته می‌شود. جایگاه این میل بر روی تپه بوده و به‌گونه‌ای قرار گرفته که مشرف به دشت است. این میل شکل استوانه‌ای دارد و در مسیر راه کاشان به قم قرار گرفته‌است. ارتفاع بالای این میل سلجوقی نقش خوبی را در زمینه حفاظت نشان می‌دهد. این میل برای کنترل امور و دیده‌بانی مورد توجه قرار می‌گرفته‌است.

قدمت قلعه علی‌آباد

از آن‌جایی‌که در این محل چند سکه مغولی با قدمت مربوط به سده هفتم و هشتم هجری قمری کشف شده، احتمالاً موسس این کاروانسرا غازان‌خان بوده و ساخت آن نیز بر پادشاهی مغول‌ها تقدم داشته‌است. کاروانسرای سنگی علی‌آباد در هیجدهم اردیبهشت ماه سال 1380 به‌عنوان آثار ملی کشور ثبت و ضبط شد. این ثبت با شماره 4860 انجام شد و در آثار ملی کشور قرار گرفت.

امکانات و نحوه دسترسی به قلعه علی‌آباد

در منابع و سایت‌ها آمده است که، کاروانسرای سنگی علی‌آباد دارای آبخوری، سرویس بهداشتی، سطل زباله، انتظامات و بخش حفاظتی، غذاخوری مجاور کاروانسرا، آنتن دهی اینترنت و پوشش‌دهی شبکه و پارکینگ می‌باشد. اما وقتی شما به آنجا می‌روید، جز یک متروکه نخواهید دید، در حدی که شاید بترسید، وارد آنجا بشوید. و هیچگونه امکاناتی ندارد. فقط در کنار جاده و مجموعه کاروانسرای علی آباد غذاخوری هست….

موقعیت و دسترسی به این کاروانسرا بسیار راحت و آسان بوده و با گذر از جاده آسفالت قم-ری می توانید به آن برسید. جاده این کاروانسرا کاملاً آسفالت می‌باشد.

جاذبه‌های اطراف قلعه علی‌آباد

افرادی که به کاروانسرای سنگی علی‌آباد می‌آیند، می‌توانند از میل سلجوقی نیز دیدن کنند. این میل بر فراز گلوگاه علی‌آباد و کوه واقع شده  و جلوه باشکوهی دارد. بازدید از کاروانسرای آجری علی آباد و کوشک علی آباد نیز که در نزدیکی این کاروانسرا قرار دارند، خالی از لطف نیست. در مقاله‌ای جداگانه به کوشک علی آباد پرداخته‌ایم. برای مشاهده آن می‌توانید اینجا را کلیک(لمس) نمایید.

دریاچه حوض‌سلطان نیز یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی و مکان‌های نزدیک به کاروانسرای سنگی علی‌آباد می‌باشد. این دریاچه  در سیزده کیلومتری کاروانسرای سنگی علی‌آباد رویت می گردد.

موقعیت و آدرس کاروانسرای سنگی علی‌آباد

آدرس کاروانسرای سنگی علی‌آباد: استان قم، شهر قم، 50 کیلومتری شمال‌شرقی شهر قم، جاده قدیم قم-ری، مجاور روستای علی‌آباد

دیگر کاروانسراهای ایران

از دیگر کاروانسراهای ایران می‌توان از کاروانسرای دیرگچین، کاروانسرای شاه عباسی قاسم آباد، کاروانسرا علی آباد، کاروانسرای شاه عباسی کهک و کاروانسرای سنگی شاه عباسی آهوان اشاره کرد.

ساعات و هزینه بازدید

بازدید کاروانسرای سنگی علی‌آباد تعطیلی ندارد. در واقع شما می‌توانید در هر ساعتی از شبانه‌روز برای بازدید از این بنای تاریخی اقدام کنید. این موضوع بسیار مورد توجه گردشگران و مسافران واقع می‎شود. این موضوع امکان بازدید از کاروانسرا را در هر ساعتی از روز یا شب مقدور می‌سازد. مطلب مهم دیگر اینکه این بنای تاریخی اگر چه در آثار ملی ثبت شده و از این ثبت حدود 20 سال می‌گذرد اما هنوز بسیاری از مردم ایران این بنای تاریخی را نمی‎شناسند. بنابراین در حین بازدید از این بنای تاریخی باشکوه با ازدحام غیر قابل تحمل مواجه نخواهید شد.

هزینه‌ای برای بازدید از این کاروانسرا در نظر گرفته‌نشده‌است. بنابراین بازدید از این کاروانسرا به شکل رایگان برای کلیه هموطنان فراهم می‌باشد.

جاهای دیدنی استان قم

معمولا استان قم و شهر قم با حرم حضرت معصومه شناخته می‌شود. اما دیدنی های قم محدود به اماکن مذهبی نمی‌شود. جاهای تاریخی قم کم نیستند. از دیدنی های قم می‌توان به کاروانسرای شاه عباسی کهک، آب انبار کاج، قلعه روستای دولت آباد، آب انبار طرلاب قم، سرو آفین کهک، خانه زند، خانه یزدان پناه، کوشک علی آباد، محموعه علی آباد، غار کهک و تنگه و دره قاهان اشاره کرد.

آب‌و‌هوای کاروانسرای قلعه علی‌آباد

آب‎و‌هوای این کاروانسرا مشابه آب‌و‌هوای شهر قم می‌باشد. بنابراین برای رفتن به این مکان باید  شرایط  آب‌و‌هوای کویری(گرم و خشک) را مدنظر قرار دهید.

ورود به کاروانسرای سنگی علی‌آباد محدودیت سنی ندارد. ضمن اینکه برای کلیه افراد اعم از مسن، نوجوان و جوان جذاب می‌باشد. بازدید از قلعه علی‌آباد برای خانواده‌های ایرانی گزینه بسیار خوبی بوده و به همین دلیل بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. برای راحتی بهتر شما و برنامه ریزی سهل‌تر در قسمت پایین آب و هوای علی آباد قم را در پنج روز آینده می‌توانید مشاهده فرمایید.

علی آباد قم آب و هوای

لوكيشن دقيق كاروانسراي سنگي علي آباد

براي رسيدن به اين كاروانسرا تاريخي به سبب موقعيت مكاني كه دارد تنها داشتن آدرس كافي نيست.

در قسمت زير لوكيشن دقيق اين بناي تاريخي آورده شده است. شما مي‌توانيد با استفاده از گوشي همراه هوشمندتان تا رسيدن به اين بنا را مسيريابي كنيد.