گرگ به خانواده سگ‌سانان تعلق دارد و بزرگترین عضو اين گروه است. اين حيوان به نام گرگ خاکستری نیز معروف است. در اين محتوا سعي شده است تا به طور جامع به معرفي كامل گرگ شامل زمان آن ظهور در كره زمين، زيرگونه‌هاي اين حيوان از حیوانات ایران، پراكنش و زيستگاه اين حيوان در ايران و جهان، مشخصات ظاهري آن، پاهاي اين حيوان، طعمه و تغذيه گرگ، نحوه شكار طعمه اين حيوانات، كشتار مازاد حيوانات توسط گرگ‌ها، رفتار و عادات اين حيوانات، سلسله مراتب در اين جانوران، راه ارتباط بين اين حيوانات، لانه گرگ ماده، توليد مثل اين حيوانات، روش شکار اين حيوان، گرگ‌هاي هار، حمله اين حيوان به انسان‌ها، گرگاس چیست، جنگ سگ و گرگ، جنگ گرگ و سگ گله و بيماري‌هاي گرگ ها بپردازیم.

و همینطور به شكارچيان اين حيوان، تهدیدات اين حيوانات، نماد اين حيوان، ريشه‌يابي نام اين حيوان، نام اين حيوان در شهرهاي مختلف ايران، حضور اين حيوان در ايران باستان، اين حيوان در ادبيات بين الملل و ايران، حضور پر رنگ اين حيوان در مثل‌هاي ايراني و نام آن در شهر و روستاهاي ايران پرداخته شود.

زمان ظهور گرگ در كره زمين

اين حيوانات در دوره زمين شناسي پلیستوسن میانی در زمین ظاهر شدند و تا امروز در آن زيستگاه دارند. تعداد آنها در زمان‌هاي گذشته بسيار زياد بود. امروزه در برخي از كشورها مثل ايرلند و دانمارك نسل آنها منقرض شده است. مطالعات ژنومی نشان داده است که سگ‌های اهلي اجدادشان اين حيوان است كه بيست هزار سال پيش بوجود آمده‌اند و اهلي شده‌اند. اهلي شده اين حيوان خيلي مشكل است. مگر آن كه توله‌ آن را در سن سه روزگي از مادر جدا شود.

زيرگونه هاي گرگ ها

در اين حيوانات بیش از سی زیر گونه شناسايي شده است. برخي از زيرگونه‌ها عبارتند از گرگ قرمز، ايراني يا هندي، گرگ قطبي، عربي، روسي و غيره هستند. در بين گرگ‌هاي خاكستري ايران، گرگ سياه هم به صورت نادر در مناطق حفاظت شده نيز مشاهده شده است. تفاوت بين زير گونه‌ها با مشاهده عكس گرگ‌ها قابل شناسايي است.

ترسناک ترین گرگ جهان در آمريكاي شمالي زندگي مي‌كند كه به انسان‌ها هم حمله مي‌كند. بزرگترین گرگ جهان، گرگ دره‌ي مکنزی است. در واقع در عرض‌هاي جغرافيايي شمالي جثه‌ي اين حيوانات بزرگ‎تر مي‌شود.

فیلم گرگ ها

پراكنش و زيستگاه گرگ در ايران و جهان

اين موجودات درنده بومی اوراسیا و آمریکای شمالی هستند كه بعد انسان‌ها بيشترين پراكنش را در دنيا دارند. با اين كه گرگ‌ها از حيوانات بومي حيات وحش ايران هستند و پراکندگی و توزیع وسیع در ایران دارند اما نسبتا کمیاب هستند. زیستگاه گرگ در ایران مربوط به جنگل‌های انبوه تا مناطق بیابانی است. البته در مناطق غربی و شمال غربی ایران بيشتر فراوان هستند.

مشخصات ظاهري گرگ

نرهاي اين حيوان به طور متوسط چهل کیلوگرم و ماده‌ها سي و هفت کیلوگرم (82 پوند) وزن دارند. طول آنها 105الي160 سانتی‌متر (41 الي 63 اینچ) است. از شانه اين حيوانات 80 الي 85 سانتی‌متر ( 31الي33 اینچ) ارتفاع دارند.

اندازه و وزن آنها مطابق با قانون برگمن، متناسب با عرض جغرافیایی افزایش می‌یابد. متوسط توده بدن اين حيوان 40 کیلوگرم (88 پوند) است. کوچکترین نمونه ثبت شده در 12 کیلوگرم (26 پوند) و بزرگترین نمونه با 79.4 کیلوگرم (175 پوند) است. وزن ماده‌ها در هر جمعیت آنها 2.3-4.5 کیلوگرم (5-10 پوند) کمتر از مردان است. بزرگترین نژاد گرگ بعد از گرگ دره‌ي مکنزی مربوط به زير گونه اوراسيا است كه همان گرگ روسی یا توندرا است.

اين حيوانات با گوش و پوزه كوچك نوک تیز، تنه‌ي کوتاه‌تر و دم بلند از سایر گونه‌های سگ‌سانان متمایز می‌شوند. گوش‌هاي آنها نسبتاً کوچک و مثلثی شکل هستند. سر اين حيوان بزرگ و سنگین است. آنها دارای پیشانی گشاد، فک‌های محکم و پوزه بلند و صاف هستند. طول جمجمه آنها 230الي280 میلی‌متر است. طول دم 29 الي 50 سانتی متر (11–20 اینچ) است. گوش‌ها 90–110 میلی‌متر است.

اين حيوانات با گونه‌های کوچک‌تر سگ‌سانان مانند کایوت و شغال طلایی ارتباط نزدیکی دارند و با آنها مي‌توانند آمیزش کنند. خزهای نواری اين حيوانات معمولاً سفید، قهوه ای، خاکستری و سیاه خالدار است. البته زیرگونه‎های منطقه قطب شمال يعني گرگ قطبي تقریباً سفید رنگ هستند. خز زمستانی اين حيوان بسیار متراکم است. اما در بهار برخی از موهای محافظ ریخته می‌شوند و در پاییز دوباره رشد می‌کنند. گرگ‌های پیر معمولاً در نوک دم، در امتداد بینی و پیشانی موهای سفید بیشتری دارند.

پاهاي گرگ ها

پاهای اين حيوانات بزرگ و انعطاف پذیر هستند، اين پاها به آنها امکان می‌دهد تا دامنه وسیعی از زمین را طي كنند. پاهای آنها در مقایسه با اندازه بدن‌شان بلند است. اين امر به آنها اين امکان را می‌دهد در مدت 12 ساعت 76 کیلومتر را طی کنند. این سازگاری به اين حيوانات اجازه می‌دهد تا طعمه‌ها را ظرف چند ساعت پیدا کنند اما كشتن طعمه‌ها بدون خطر و آسيب ديدن ممکن است روزها طول بکشد. همچنين اين حيوانات با پاهاي بلندشان مي‌تواند در برف‌هاي عمیق كه بیشتر دامنه جغرافیایی آنها مي‌بارد، غلبه کنند. پاهای عقبی 220–250 میلی‌متر است.

طعمه و تغذيه گرگ

اين حيوانات گوشتخواراني بالقوه هستند و از پستانداران بزرگ و کوچک و ساير حیوانات مانند جوندگان، خرگوش‌ها و گوشتخواران کوچک تغذیه می‌کنند. در صورت کمبود طعمه از مردار و مواد گیاهی مانند توت‌ها نيز تغذيه مي‌كنند.

اين حيوانات با توجه به سازگاری‌های فیزیکی‌شان توانايي شكار طعمه‌های بزرگ‌تر را دارند. اين حيوان‌ تنها یا گروه‌های کوچک معمولاً موفقیت بالاتری در شکار نسبت به گروه‌های بزرگ‌تر دارد. اندازه گروه شکار اين حيوانات به تعداد توله‌هایی که از زمستان گذشته زنده مانده‌اند و زنده ماندن بزرگسالان و میزان پراکنده شدن گرگ‌های خارج شده از گروه مربوط است. اندازه گروه بهینه برای شکار گوزن معمولا چهار گرگ است. گوزن زرد ایرانی از طعمه های دیگر گرگ است.

اين حيوانات به محض كشتن طعمه، با شور و هیجان از آنها تغذیه می‌کنند، آنها لاشه را از همه جهات پاره می‌کنند. شكارچي‌هاي طعمه در اين مدت، پس از شكار طولانی استراحت مي‌كنند و به بقیه اعضای خانواده اجازه مي‌دهند، بدون مزاحمت غذا بخورند. معمولا پس از شكار دسته جمعي ماده‌هاي حامله اول غذا می‌خورند. پس از پایان غذا خوردن آنها، بقیه اعضای خانواده تکه‌های لاشه را پاره کرده و به مناطق خلوت منتقل می‌کنند تا بتوانند با آرامش غذا بخورند.

اين حيوانات به طور معمول با مصرف اندام‌های داخلی بزرگتر مانند قلب، کبد، ریه‌ها و پوشش معده‌ تغذیه خودشان را آغاز می‌کنندو سپس عضلات خورده می‌شود. یک گرگ می‌تواند 15 الي 19 درصد از وزن بدن خودشان در یک وعده‌ي تغذیه كنند.

نحوه شكار طعمه گرگ

اين حيوانات شکارچیان شبانه هستند. در طول زمستان، آنها به صورت گروهي از اوایل شب تا هواي گرگ و میش شروع به شکار می‌کنند. در اين مدت آنها ده‌ها کیلومتر را طی می‌کنند. اما شكار طعمه‌هاي بزرگ‌تر مثل قوچ و ميش در روز رخ مي‌دهد. در طول تابستان، آنها معمولاً طعمه‌شان را تعقيب و گريز نمي‌كنند. بلكه در کمین طعمه‌های خود مي‌نشينند و به ندرت آنها را تعقیب می‌كنند.

اين حيوانات در شكار طعمه‎های متوسط مانند گوسفند، با گزیدن گلو، قطع مسیرهای عصبی و شریان کاروتید، باعث مرگ حیوان در طی چند ثانیه تا یک دقیقه می‌شوند. هنگام شکار طعمه‌های بزرگ‌تر مثل حمله گرگ به آهو و قوچ‌هاي وحشي، اين حيوانات سعی می‌کنند حيواني را از گروه خود جدا کنند. با اين وجود آنها هنگام شکار گاومیش کوهان‌دار، گوسفندان وحشي ( قوچ‌ها) و گوزن آسيب جدي نيز مي‌بينند و حتي مرگ در آنها نيز رخ مي‌دهد. میزان موفقیت آنها در شکار طعمه‌های سم‌دار معمولاً کم است.

 آنها طعمه‌هاي بزرگتر را از طريق دندان‌های نیش شش سانتی‌متری و عضلات قدرتمند با ایجاد نیروی بيست و هشت کیلوگرم در سانتی متر مربع (400 پوند در متر مربع) از پا در مي آورند. یعنی اين حيوانات قادر به باز کردن جمجمه بسیاری از طعمه‌شان هستند. شكار طعمه‌های کوچک مانند موش به اين صورت است كه اين حيوان با یک قوس بلند بر روي طعمه پريده و با پنجه‌های تيزشان آنها را مي‌گيرند.

كشتار مازاد حيوانات توسط گرگ ها

زماني كه طعمه‌ها آسیب پذیر و فراوان باشند، اين حيوانات درنده گاهی اوقات مازاد آنچه نياز دارند را مي‌كشند. چنین مواردی به خصوص در حیوانات اهلی و دامي اتفاق می‌افتد و در مورد طعمه‌های وحشی نادر است.

 در طبیعت معمولا کشتار مازاد عمدتا در اواخر زمستان یا بهار اتفاق می‌افتد. زماني که برف به طور غیر معمول عمیق است. بنابراین مانع حرکت راحت طعمه‌ها می‌شود. به خصوص طعمه‌های با ابعاد متوسط در معرض کشتار مازاد هستند، زیرا اين حيوان با روش گزیدن سریع گلو، به سرعت حيوانات را مي‌کشد و به حیوان دیگر مي‌رود.

اين حيوانات در شكار گوزن به قسمت فوقانی ساق پا اين چهار پا حمله مي‌كنند. زخم های پای عقب شامل سوراخ‌هایي در پوست با قطر بیش از چهار سانتی‌متر است. از دست دادن خون، آسیب عضلانی و تاندون در گوزن رخ مي‌دهد. علاوه بر اين ايجاد زخم در بینی گوشتی، پشت و دو طرف گردن و گوش‌ها، در حمله گروهي به گوزن نيز رخ می‌دهد. آنها پس از زخمي كردن طعمه‌های بزرگتر، استراحت مي‌كنند. سپس منتظر مي‌شوند، طعمه با از دست دادن خون ضعیف شود، در نتیجه خطر آسیب به آنها توسط شاخ‌هاي طعمه کاهش مي‌يابد.

رفتار و عادات گرگ ها

گرگ‌ها حيواناتي قلمرويي و اجتماعی هستند. بیشتر آنها به طور موقت تنها هستند تا اينكه براي خود خانواده‌ي تشكيل دهند و یا به گروه دیگری بپیوندند. جنگ بر سر قلمرو از عوامل اصلی مرگ و میر اين حيوانات است. آنها مي‌توانند با سرعت 56 الي 64 کیلومتر در ساعت (35الي40 مایل در ساعت) بدوند و حداقل مي‌توانند يك کیلومتر (0.62 مایل) طعمه‌شان را دنبال كنند. بیشتر طعمه‌های اين حيوانات درنده تلاش می‌کنند به سمت آب فرار کنند، جایی که بتوانند فرار کنند.

بینایی اين حيوانات به اندازه بینایی انسان‌ها است اما بویای آنها فوق العاده قوي است. آنها می توانند بوی طعمه را حداقل از 2.4 کیلومتر حس كنند. حس بویایی آنها با سگ‌هاي خانگی قابل مقایسه است. اين حس حداقل ده هزار برابر حس بويايي انسان‌ها است. در آب و هوای سرد اين حيوان می‌تواند جریان خون نزدیک پوست خود را کاهش دهد تا گرمای بدنش را حفظ کند.

طول عمر اين حيوان در طبیعت کمتر از ده سال است اما در اسارت بیش از بيست سال است. آنها عاشق خانواده‌شان هستند. به خاطر آنها تا حد مرگ نبرد جنگ مي‌كنند. وفادارترین موجودات نسبت به جفت‌شان هستند.

سلسله مراتب در گرگ ها

اين حيوانات زندگي اجتماعي و گروهي دارند. بين آنها سلسله مراتب براي نظم بخشيدن به زندگي‌شان مثل شكار، تقسيم غذا، حفاظت از قلمرو و غيره وجود دارد. سلسله مراتب در اين حيوانات شامل آلفا، بتا و امگا است. بالاترين سلسله مراتب به گرگ آلفا مربوط است. گرگ آلفا رهبر گله است. گرگ بتا جانشين الفا است. در صورت نبود رهبر گله، دستورات گرگ بتا در گله رعايت مي‌شود.

تفاوت گرگ الفا و امگا، يكي رهبر و ديگري پيرو دستورات رهبر است. در واقع بعد گرگ آلفا و بتا، بقيه امگا محسوب مي‌شوند. اين سلسله مراتب در ماده‌ها هم ديده مي‌شود. در انتخاب رهبر گله سن و قدرت بدني حيوان نقش دارد.

راه ارتباط بين گرگ ها

گرگ‌ها از طریق زوزه و علامت‌گذاری با بو، مناطق قلمرو خودشان را مشخص مي‌كنند. علامت‌گذاری بوی شامل ادرار، مدفوع و رایحه‌های غده مقعد است و اغلب علائم خراش نيز مشاهده می‌شود. تعيين قلمرو بیشتر توسط زوزه مشخص مي‌شود. علاوه بر اين آنها از نزديك با هم از طريق صدا، حالت بدن، رایحه، لمس و چشایی با هم ارتباط برقرار مي‌كنند. برخلاف ساير جانوران، آنها از حالت‌های مختلف در چهره براي برقراري ارتباط بين خودشان استفاده مي‌كنند.

معنی زوزه گرگ اين است تا آنها همديگر را بيابند. اين حيوانات زوزه می‌کشند تا گروه را معمولاً قبل و بعد از شکار جمع کنند، و يا در هنگام طوفان يكجا جمع شوند، همچنين آنها هنگام عبور از قلمرو ناآشنا یکدیگر را نيز بیابند. زوزه گرگ تا 130 کیلومتر مربع (50 مایل مربع) نيز شنیده می‌شود. صداهای دیگر اين حيوانات شامل غرغر، پارس و ناله است. اين حيوان در صورت اهلي شدن نمي‌تواند نگهبان باشد، چون موقع دیدن اشخاص ناشناس پارس نمي‌كند بلكه پنهان مي‌شود.

لانه گرگ ماده

در طول بارداری، گرگ‌های ماده در لانه‌ای قرار مي‌گيرند که دور از منطقه قلمرو خودشان است، جایی که برخوردهای خشونت‌آمیز با گروه‌های دیگر کمتر اتفاق بيفتد. لانه عبارت است گودال، سوراخي در داخل درخت، شکافي در داخل صخره‌ها در کنار رودخانه‌ها و سوراخ‌هایی است که توسط پوشش گیاهی پوشیده و پنهان باشد.

گاهی اوقات حيوان ماده گودالي اختصاصی حیوانات کوچکتر ديگر مانند روباه و گورکن اشغال مي‌كند. لانه اشغال شده، اغلب تعریض و تا حدی هم بازسازی می‌شود. در موارد نادر، گرگ‌های ماده خودشان گودال‌هایی را حفر می‌کنند که معمولاً کوچک و کوتاه با یک تا سه دهانه هستند. گودال معمولاً پانصد متر با منبع آب فاصله دارد. لانه به طور معمول رو به جنوب است تا با قرار گرفتن در معرض نور خورشید بيشتر، بهتر گرم شود و برف با سرعت بیشتری ذوب شود.

توليد مثل گرگ ها

اين حیوانات تک همسر هستند که در طول زندگی‌شان در کنار هم باقی می‌مانند. فقط در صورت مرگ یکی از جفت‌ها، همسر دیگری انتخاب مي‌شود. جفتگیری در زمستان صورت می‌گیرد. با آن كه بيشتر گرگ‌هاي ماده مي‌توانند جفت‌گيري كنند اما معمولا جفت‌گيري بين گرگ‌هاي نر و ماده الفا صورت مي‌گيرد تا نسل قوي به دنيا آيد.

دوره بارداری ماده گرگ 61 الي 75 روز طول می‌کشد. توله‌ها معمولاً در ماه های بهار یا اوایل تابستان با وزن تقریبی سیصد الی پانصد گرم به دنیا می‌آیند. ماده‌هاي جوان چهار تا پنج توله و ماده‌هاي مسن‌تر شش تا هشت توله به دنیا می‌آورند. میزان مرگ و میر توله‌ها 60 الي 80 است. توله‌ها نابینا و ناشنوا متولد می‌شوند. آنها با خزهای نرم قهوه‌ای مایل به خاکستری دارند. پس از نه تا دوازده روز شروع به دویدن می‌کنند.

آنها هفت الی نه هفته از شیر مادر تغذیه می‌کنند. توله‌ها پس از سه هفته لانه را ترک می‌کنند. چشم‌های توله در هنگام تولد آبی رنگ است ولي به تدریج از هشت ماهگی به بعد زرد مي‌شوند. در سن یک و نیم ماهگي، آنها به قدری چابک هستند که از خطر فرار کنند. آنها در دو سالگی بالغ و از سه سالگی به بلوغ جنسی می‌شوند.

گرگ‌های مادر با تکیه بر نرها با تأمین غذای آنها و بچه‌هایشان، چند هفته اول لانه را ترک نمی‌کنند. توله‌ها از سه تا چهار هفته‌گی شروع به خوردن غذاهای جامد می‌کنند. آنها در چهار ماه اول زندگی به سرعت رشد مي‌كنند. در این دوره، وزن توله‌ها می‌تواند تقریباً 30 برابر افزایش یابد. آنها از سه هفته‌گی شروع به مبارزه می‌کنند، البته برخلاف روباه‌های جوان، نیش آنها ملایم‌تر است.

 بيماري‌هاي گرگ‌ها

عوامل بیماری‌زا و انگلی متعددي اين حيوانات را آلوده مي‌کند. اين حيوانات می‌توانند بیش از سي گونه کرم را با خودشان حمل کنند. عفونت کرم‌ها بسته به تعداد کرم‌ها و سن میزبان بستگي دارد. كرم Ancylostoma caninum به دیواره روده اين حيوان متصل می‌شود تا از خون میزبان تغذیه کند. اين كرم‌ میتواند باعث کم خونی هیپوکرومیک، لاغری، اسهال و حتي مرگ آنها نيز شود.

Toxocara canis، کرم قلابدار است كه موجب آلودگی توله‌هاي اين حيوانات در رحم مي‌شود. اين كرم می‌تواند باعث تحریک روده، نفخ، استفراغ و اسهال آنها شود. درواقع اين حيوانات همچنين مي‌توانند بيماري دیوکتوفیمارنال را از راسوها بگیرند. متاسفانه اين بيماري کلیه‌ها را آلوده می‌کند. اين بيماري باعث تخریب کامل بافت عملکرد کلیه می‌شود. در صورت آلودگی هر دو کلیه می‌تواند کشنده باشد.

اين حيوانات همچنين به انواع مختلف بندپایان از جمله کک، کنه و شپش مبتلا می‌شوند. البته آنها به ندرت باعث مرگ اين حيوانات می‌شوند. بیماری‌‌های باکتریایی مانند تولارمی، سل گاو، بروسلوز، بیماری لایم، لپتوسپیروز، لیستریوز و سیاه زخم است. گرگ‌هایی که در نزدیکی مزارع زيستگاه دارند نسبت به آنهايي که در بیابان زندگی می‌کنند، در معرض بیماری بيشتري هستند. بیماری‌های ویروسی اين حيوانات عبارتند از هاری، هپاتیت سگ عفونی، بیماری سگي، پاروویروس سگی، پاپیلوماتوز و ویروس کرونا است.

بلوغ گرگ‌هاي جوان

مبارزات واقعی در گرگ‌هاي جوان برای ایجاد سلسله مراتب معمولاً در سن پنج تا هشت هفتگی اتفاق می‌افتد. این رفتار در تضاد با کایوت‌ها و روباه‌های جوان است که چون كه آنها قبل از شروع رفتار بازی ممکن است شروع به جنگیدن کنند. تا پاییز، گرگ‌‌هاي جوان به اندازه کافی بالغ مي‌شوند و آنها می‌توانند در شكارهاي بزرگ، بزرگسالان را همراهي كنند.

فرزندان معمولاً 10-54 ماه قبل از پراکندگی در گروه می‌مانند. عوامل ایجاد پراکندگی فرزندان شامل شروع بلوغ جنسی و رقابت در گروه غذایی است. مسافت پراکنده شدن گرگ‌هاي جوان بسیار متفاوت است. برخی از آنها در كنار گروه والدین می‌مانند، در حالی که گروه دیگر ممکن است از گروه‌هاي تولد خودشان تا 206 کیلومتر (128 مایل) تا 670 کیلومتر (420 مایل) دور شوند.

گروه جدید معمولاً توسط یک ماده و نر متفرق غیر مرتبط ایجاد می‌شود که در جستجوی منطقه‌ای خالی از گروه‌هاي خصمانه دیگر با هم سفر می‌کنند. گروه‌های گرگ‎ها به ندرت گرگ‌های دیگر را در گروه خودشان قبول می‌کنند و به طور معمول فرد جديد را می‌کشند.

در موارد خيلي نادر گروه، گرگ‌های دیگر را به فرزندی مي‌پذيرند، فرزندخوانده معمولا یک حیوان نابالغ یک تا سه سال است. نرهای پذیرفته شده ممکن است با یکی از ماده‌هاي گروه جفت شوند و سپس گروه خودشان را تشکیل دهند.

روش شکار گرگ

شکار گرگ به دلیل توانایی در فرار سريع، حواس تیز، استقامت بالاي بدني و كشتن سگ‌ها بسيار دشوار است. یک روش محبوب شکار گرگ در روسیه شامل به دام انداختن در یک منطقه گودال کوچک با محصور کردن آن با تیرهای پرندگان است که رایحه انسانی دارند. این روش تا حد زیادی به ترس اين حيوان از بوي انسانی متکی است.

 در قزاقستان و مغولستان، اين حيوانات، به طور سنتی با عقاب و شاهین شکار می شوند. هر چند این روند شكار رو به کاهش است زیرا تعداد شاهین‌های با تجربه براي شكار اين حيوان در حال کم شدن است.

گرگ‌هاي هار

گرگ هار در مقایسه با سایر گونه ها کمتر ديده مي‌شود اما ممكن است كه توسط حیواناتی مانند سگ، شغال و روباه آلوده به اين بيماري شوند. گرگ‌های هار خطرناک ترین حیوانات هار هستند.گزش اين حيوان بيمار پانزده برابر خطرناک‌تر از سگ‌های هار است. اين حيوان مريض معمولاً به تنهایی حمله می کنند. آنها مسافت زیادی را طی می‌کنند و اغلب تعداد زیادی از مردم و حیوانات اهلی را گاز می‌گیرند. بیشتر حملات اين حيوان هار در دوره‌های بهار و پاییز اتفاق می‌افتد.

میزبان اصلی بیماری هاری در اين حيوانات در روسیه، ایران، افغانستان، عراق و هند هستند. در اين حيوانات، دوره انکوباسیون هشت تا بيست و يك روز است. اين حيوانات بيمار تا 80 کیلومتر (50 مایل) روز را طی می‌کند، در نتیجه خطر ابتلا به اين بيماري را در گرگ‌های دیگر افزایش می‌دهند.

 گرگ‌های آلوده به هاري هیچ ترس و وحشتی از انسان ندارند. بیشترین حملات اين حيوانات به انسان‌ها كه مستند شده مربوط به اين حیوانات هار است. گرچه هاري در سگ ها کشنده است اما در اين حيوانات کشتن ثبت نشده است.

حمله گرگ‌ها به انسان‌ها

اگر چه انسان‌ها بخشی از طعمه‌های طبیعی اين حيوانات نیستند. چگونگی واکنش اين حيوانات درنده به انسان‌ها تا حد زیادی به تجربه قبلی اين حيوانات با مردم، بستگی دارد. گرگ‌هایی که فاقد هرگونه تجربه منفی از انسان‌ها دارند، یا به دلیل داشتن غذا، ترس کمی از مردم دارند. اما اين حيوانات در هنگام تحریک واکنش تهاجمی نشان مي‌دهند و حملاتی فقط به گزش سریع اندام‌هاي انسان محدود می‌شود.

حملات كشنده مربوط به زماني ماست که اين حيوانات به تدریج ترس خود را از انسان‌ها از دست می‌دهند. در اين صورت اين حيوان، سر و صورت قربانیان حمله مي‌كند و به طور مکرر آنها را گاز مي‌گيرد. سپس قربانیان را کشیده و تكه پاره مي‌كند و مي‌خورد. حملات به انسان‌ها مي‌تواند در هر زمان از سال اتفاق بیفتد اما اوج اين حمله‌ها در ژوئن تا اوت است. در اين زمان احتمال ورود افراد به مناطق جنگلی برای چرای دام‌ها یا چیدن توت و قارچ افزایش می‌یابد. همچنین توله‌هاي اين حيوانات در این دوره مقدار غذایی بیشتری را طلب می‌کنند.

 اکثر قربانیان حملات اين حيوان درنده، کودکان زیر هجده سال هستند. البته در موارد نادر بزرگسالان نيز کشته و شكار اين حيوانات نيز مي‌شوند و بيشتر قربانیان بزرگسال، زنان هستند.

حمله گرگ به انسان در ايران در بيشتر استان‌هاي ايران به خصوص در لرستان، قزوين، زنجان، آذربايجان شرقي و غربي و غيره گزارش شده است. به خصوص حمله گرگ به انسان در ايران در مناطق كوهستاني و سرما، به دليل كمياب شدن طعمه و غذا صورت مي‌گيرد. حمله گرگ‌ها به شهر بسيار به ندرت اتفاق مي‌افتد، مگر آن كه در زمستان غذا براي خوردن پيدا نكنند. آنها بيشتر در كنار جاده‌ها در زمستان‌ها ديده مي‌شوند.

گرگاس چیست؟

گرگاس یا گرگی جانوري دورگه‌ای است که از آميزش سگ و گرگ بوجود آمده است. گرگاس‌ها از گرگ‌ها خطرناك‌تر هستند. اين حيوانات دورگه به دليل داشتن بوي سگ از گروه گله اين حيوانات طرد شده و تنها مي‌مانند. براي به دست آوردن طعمه نزديك شهر و روستاهاي ايران شده و به انسان‌ها حمله مي‌كنند. آنها از انسان‌ها نمي‌ترسند.

به خصوص در استان آذربايجان شرقي و غربي در زمستان به روستاها و شهرها نزديك مي‌شوند. از آنجا كه بوي سگ مي‌دهند، توسط سگ نگهبان شناسايي نشده و گله گوسفندان را تكه پاره مي‌كنند. در شهر تبريز به عنوان گرگ تبريز به شهر در زمستان نزديك مي‌شوند و دنبال طعمه و غذا مي‌گردند. حمله گرگ شبانه به گله گوسفندان و سگ نگهبان بيشتر شامل گرگاس‌ها است.

جنگ سگ و گرگ

اين حيوانات درنده، سگ‌ها را گاه به گاهي می‌کشند. بعضی از جمعیت اين حيوانات، سگ‌ها را به عنوان منبع مهم غذایی شكار می‌کنند. لذا گرگ قوی‌تر از سگ است. به عنوان مثال در کرواسی، اين حيوانات، سگ‌ها را بیش از گوسفندان می‌کشند. در روسیه جمعیت سگ‌های ولگرد توسط اين حيوانات محدود می‌شوند. به خصوص سگ‌هاي مسن بیشتر در معرض شكار هستند.

جنگ گرگ و سگ گله

سگ‌هایی که برای نگهداری گوسفندان اهلي به کار می روند، به کاهش درگیری‌های بين انسان و اين حيوان کمک می‌کنند. سگ‌های چوپان تهاجي نیستند، اما آنها می‌توانند با نشان دادن رفتارهای واكنشي مانند پارس، پرخاشگری از شکار احتمالی اين حيوان جلوگيري ‌كنند.

 استفاده از سگ‌های چوپان در سراسر اوراسیا در برابر شکار اين حيوانات هم موثر است و هم اين روش تاريخ كهن دارد. اين حيوانات معمولاً در هنگام كم شدن طعمه‌های وحشی به دام‌هاي اهلي و مزارع حمله می‌کنند. معمولا اين حيوانات هوشيار و تيز، اوايل صبح را را براي حمله به گله گوسفندان انتخاب مي‌كنند، موقعي كه سگ نگهبان به خواب رفته باشد.

شكارچيان گرگ‌ها يا گرگ از چه میترسد

شكارچيان اين حيوانات تنها انسان‌ها و ببرها هستند. البته برخی از خرس‌هاي قهوه‌اي توانايي كشتن اين حيوانات را دارند. انسان‌ها از طريق تله‌هاي گودالي اين حيوانات را شكار مي‌كنند.

تهدیدات گرگها

تکه تکه شدن زیستگاه‌ها، تهدیدی مستمر برای زندگي اين حيوانات است. با وجود این تهدیدها، اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست(IUCN) اين حيوانات را به دلیل دامنه و توزيع نسبتاً گسترده و جمعیت پایدار آنها در فهرست قرمز طبقه بندی كرده است. همچنين این گونه توسط کنوانسیون تجارت بین المللی گونه‌های در معرض خطر جانوران وحشی و گیاهان در ضمیمه دوم خود ذکر شده است، اين مطلب نشان می‌دهد كه اين حيوانات رو به تهدید به انقراض نیستند. البته در برخي كشورها مثل دانمارك، انگلستان، ايرلند و فرانسه اين حيوانات منقرض شده‌اند. در ايران آمار دقيقي از اين حيوانات در دسترس نيست ولي در مناطق غرب ايران نسبت به ساير نقاط ديگر ايران بيشتر مشاهده مي‌شوند.

نماد گرگ

اين حيوان به شکل نماد و سمبل نشان‌دهنده‌ي غریز دورني انسان‌ها است که ماهیتی وحشی دارد. گرگ چچنی نمادی از ملت چچن بوده است. در نجوم چین، اين حيوان نماینده سیریوس است و از دروازه آسمانی محافظت می‌کند. در كشور چين، گرگ سمبل حرص و آز و بی رحمی است. از شخصیت‌شناسی و خصوصيات گرگ برای توصیف رفتارهای منفی مانند قساوت، بی اعتمادی و زخم زنی استفاده می‌شود. در آیین هندو و بودا، خدایان محافظ سوار اين حيوان می‌شوند. البته در شاهنامه فردوسی نيز طهمورث، پس از دريافت فر ايزدي بر اهریمن پيروز مي‌شود و اين حيوان را مرکب خویش در مي‌آورد.

 در آیین هندو ودایی، اين حيوان نمادی از شب است. از زمان پیش از مسیحیت، مردمان ژرمنی مانند آنگلوساکسون‌ها، اين حيوان را به عنوان پیشوند یا پسوند در نام انتخاب كرده‌اند. به عنوان مثال می‌توان Wulfhere را ذكر كرد. اجداد ترك‎‌ها بر این باور بودند كه ترك‌ها از كودكي از ماده گرگ خاكستري زاده شده بود، به وجود آمده‌اند. در ميان قوم تركمن افسانه‌ای است كه طایفه گوکلان از نسل زن بارداري بوجود آمده‌ است كه جگر گرگ شكار شده را خورده است. اين حيوانات الهامات زيادي براي ساختن انواع فیلم و يا نام فیلم‌ها شده است كه مي‌توان به فیلم گله گرگ‌ها و سریال گله گرگ‌ها اشاره كرد.

ريشه‌يابي نام گرگ

اين حيوان در پارسی باستان ورکانا، در اوستایی وهرکه و در زبان پهلوی گورگ نام دارد. گرگ در واقع از زبان پهلوي ريشه گرفته شده است.

نام گرگ در شهرهاي مختلف ايران

اين حيوان در مناطق و شهرهاي مختلف ايران، نام‌هاي مختلفي دارد. در آذربایجاني قورد، در مناطق ترکمن ايران موجک، در کردستان ورك، در مازندران ورگ، در مناطق بندري جنوب گرگک، در کاشان ور، ورگ، در بلوچی گورگ، گورک نام دارد. همه‌ي اين نام‌ها به ريشه آن در زبان پارسي باستان و پهلوي نزديك است. اين نام‌ها نشان دهنده پراكندگي اين حيوان در سراسر ايران است.

گرگ در ايران باستان

اين حيوان در اوستا منفور است. تنها سگ، هوم، ايزد ارديبهشت مي‌توانستند آن را بكشند. در ايران باستان دام پرور و گله‌داري بسيار مهم بود و اين حيوان كشنده آنها بود. لذا براي همين منفور بود.

در داستان كودكي زرتشت و كوروش اين حيوان نقش مثبتي دارد. طبق گفـته‌ي ديوان به پدر زرتشت نشان فـره در زرتشت علامت اهریمن است. لذا پدرش مي‌كوشد او را بكوشد. ابتدا مي‌كوشد زرتشت را در آتش بسوزاند، بعد او را جلوي گاوان و اسبان وحشي قرار مي‌دهد. امـا هر بار او نجات مي‌يابد. سپس زرتشت را در بیابان رها می‌کند، اما ماده گرگـی وحشي او را نجات مي‌دهد و یک میش به اين نوزاد تازه به دنیا آمده شیر می‌دهد( سرخوش کرتیس،1376). همچنين چنين داستاني در مورد كوروش نيز ذكر شده است. زماني كه كوروش در جنگل رها مي‌شود. ماده گرگي به او شير مي‌دهد. در دوره‌ی ساسانیان اين حيوان، نماد افراد نظامی بود. اين حيوان در دفينه‌يابي بيشتر علامت مرگ است تا گنج.

گرگ در ادبيات بين الملل

گرگ مانند جغد هم به صورت مثبت وهم منفی در ادبيات جهان مشاهده ‌مي‌شود. نحوه شکار اين حيوانات و حملات آنها به انسان و دام‌ها در ادبیات روسیه بسیار برجسته شده است. در آثار نويسندگان بزرگي مانند لئو تولستوی، آنتون چخوف، نیکولای نکراسوف، ایوان بونین، لئونید پاولوویچ سبانیف و غيره به مواجهه انسان با اين حيوان اشاره شده است. افسانه گرگینه در فرهنگ عامه اروپا وجود دارد.

گرگ در ادبيات ايران

در ادبيات پارسي ايران اين حيوان نماد درندگی، قدرت، كارآزموده، نترس، هوشياري، قساوت قلب و بي‌رحم است. در بيشتر ابيات شاعران پارسي‌گوي ايران به ويژگي‌هاي اين حيوان به وفور اشاره شده است.

گر از چنگال گرگم در ربودی / چو دیدم عاقبت گرگم تو بودی ( سعدي).

 اما در شعرهاي مولوي و عطار يعني در ادبيات عرفاني اين حيوان نمادي از حرص و آز و نفس اماره است. اين حيوان در سپيده دم از خواب سگ نگهبان گله بهره مي‌گيرد، به گله حمله مي‌كند و كل گله گوسفندان را مي‌كشد. مولوي و عطار، ويژگي‍هاي اين حيوان را در مورد نفس اماره انسان به كار برده‌اند كه در صورت غفلت انسان او را به نابودي اخلاقي مي‌كشاند.

تنت چاهی است جان در وی فتاده / ز گرگ نفس از سر پی فتاده ( عطار)

این کالبد جاهل خوشخوار تو گرگی است/ وین جان خردمند، یکی میش نزار است ( مولوی)

اين حيوان در شاهنامه‌ فردوسی یکی از نقش‌آفرینان حماسه‌های ایرانی است. اين حيوان به وفور در شاهنامه در نقش‌هاي متعدد از جمله مي‌توان به هفت خان رستم، توصيف شكل و خصوصيات آن، نام پهلوانان و غيره ظاهر مي‌شود.

چـــه گرگـــان کـــه دیـــوان مازنـدران / خروشان، زمین را بــه دنــدان کَنــان

در داستان‌هاي عاشقانه قوم آذري ايران اين حيوان تصوير مثبت دارد. یکی از معروف‌ترین اين افسانه‌‌ها، داستان دو عاشقي است که به خاطر حسادت جادوگر، آنها توسط وي تبدیل به ماه و گرگ شده‌اند. براي همين گرگ يعني پسر برای دیدن ماه يعني روي دختر در صخره‌ها، بلندترين زوزه‌ها را می‌کشد. اين حيوان در ادبيات مذهبي مسلمانان اشاره به گرگي است كه یوسف را نخورده است.

گرگ در مثل‌هاي ايراني

اين حيوان در مثل‌هاي ايران نيز كاربرد زيادي دارد و نماد پلیدی است. به عنوان مثال مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

• توبه‌ي گرگ مرگ است.
• گرگ در لباس میش.
• دنبه را به گرگ سپردن.
• گرگ دهن آلوده و یوسف ندریده.
• گرگ باران دیده.

نام گرگ در شهر و روستاهاي ايران

نام اين حيوان در شهرهايي مانند گرگتج در ساري، گرگ حيدر در نهاوند، گرگدان در کازرون، گرگدر در همدان و غيره است. گرگان در در متون كهن ايران با نام وهرکانا (vahrkana ) به معني سرزمين گرگ‌ها است. جنگل‌های هیرکانی نيز احتمالا از اين كلمه ريشه گرفته است. در روستاهاي ايران نام اين حيوان مانند گرگ تپه ورامين، ال گرگ در استان سیستان و بلوچستان، کت گرگ در استان كرمان، روستاهاي گرگ در اهواز، زابل، شیراز و غیره وجود دارد.

عکس‌های این مطلب را جناب آقای حسن مقیمی، جناب آقای سعید حیدری، جناب آقای حجت تیموری، جناب آقای محسن اسماعیلی و جناب آقای ابولفضل رهبری زاده عزیز ثبت نموده‌اند.