گلیم سنتی دستبافتهای زیبا و تماشایی است که از رشتههای ارزشمند صنایعدستی بوده و هنری ناب را به ظهور میرساند. البته حسن جمال و زیبایی نگارهها در گلیم سنتی، این فرشینه دوستداشتنی بیشتر از صناعتی بهصورت ذهنی بافی سرچشمه مییابد. باید بدانید دنیای رنگین گلیم با وسعت بسیارش، دیباچهای مفصل دارد که حکایت آن جذاب و گیرا است. بنابراین از درون گنجینه گرانقدر دائرهالمعارف دلپسند سفر در ایران، گلیم سنتی را برمیگزینم تا گفتنیهای لازم را بگوییم. آنگاه از مباحث شیرینی، نظیر گلیم سنتی چیست؟ و از تأثیر نقوش و رنگ سخن میگوییم. بیشک مدلهای این نوع ویژه گلیم را برمیشماریم و از قیمت و صادرات آن نیز بیان میکنیم. حتی به مقولهای چون عکس گلیم سنتی، همراه با نقش و نگار آن و طریقه رنگرزی نیز میپردازیم. خلاصه ما میگوییم تا از زیروبم این فرشینه آگاه شوید و لذتی بی حصر از دانستن را نصیب خود بسازید.
گلیم سنتی چیست؟
شاید از خود بپرسید، اصولاً گلیم سنتی چیست؟
در پاسخ میگوییم زیراندازی زیبا و سنتی که در گذشته، از پشم، پنبه، کرک، موی بز و شتر بافته میشد. آنگاه با بر پا کردن دارهای افقی و عمودی، گلیم سنتی از درگیری تاروپود بر دارها منشاء مییافت. گلیم سنتی از مواد اولیه طبیعی، به طریق دستی و اغلب در مناطق عشایری و روستایی بافته میشود. راستی باید دانست هویت و اصالت این گلیمها، از نقوش و نگارههای دلربا و رنگهای روحانگیز آن منبع مییابد. حتی نقشها با درآمیختن رنگهای گیرا و زیبا، نشانگر نظرات مذهبی و اعتقاداتی ناشی از فرهنگ منطقه بودند. سنت کهن بافت گلیم سنتی توسط زنان روستا و عشایر، با تبحر و تجربه بسیار انجام میگرفت. همچنین در طراحی این گلیم، همواره زیباییها و مناظر طبیعت، حتی گل و گیاه بیارتباط نبودهاند. البته گلیم با قدمت بسیار، دارای سابقه بافتی افزونتر از پارچه میباشد.
بازهم در مورد گلیم سنتی
در این فرشینه سنتی میبینید که اگر نخ نازکتر و از لطافت بیشتری برخوردار باشد، گلیم دارای کیفیت مرغوبتری است. همچنین بگذارید به دوام، استقامت بالا و ویژگی انعطافپذیری نیز در این دست بافته سنتی اشاره داشته باشیم. تازه در اغلب موارد گلیم، دو رو بوده و دارای نگارههای یکسانی در پشت و روی بافته میباشد. با توجه به رنگرزی طبیعی در این کفپوش سنتی، رنگهای گلیم با شست و شوی صحیح بهآسانی از بین نمیرود. البته باید دانست بافت این گلیم دلفریب، زیبا و سنتی بدون نقشه و به طریق ذهنی بافی انجام میشود. بنابراین یکی از زیباترین و با اصالتترین نوع گلیم را، در بافته سنتی کرمانشاه، تبریز، اردبیل و … میبینید. همچنین در این شهرها دست بافته را به استناد نقشهای عشایری، تهیه میکنند. البته این نقوش، طرحها و رنگ، در ارتباط با منطقه محل سکونت بافندگان گلیم میباشد.
گلیم ایرانی
از انواع دیگر گلیم ایرانی میتوان به گلیم قشقایی، گلیم سفره کردی، گلیم هرسین کرمانشاه، گلیم سوزنی تبریز(گلیم ورنی تبریز)، گلیم عنبران، گلیم سیرجان و گلیم نقش برجسته ایلام نام برد. همینطور در مطالبی به معرفی گلیم دستباف، گلیم پشمی، فرق گلیم با گبه، فرق گلیم با جاجیم و تفاوت گلیم و فرش میپردازیم.
نقش رنگرزی
یکی از مواردی که اصالت و هویت گلیم سنتی را هویدا میسازد، رنگرزی طبیعی آن میباشد. رنگرزی گلیم به روش سنتی و با مواد رنگدار گیاهی یا حیوانی، انجام میشود تا از شفافیت خاصی برخوردار شود. در این میان باید به دوام و ثبات بالای رنگ و جلای ویژه آن نیز، اشاره نمود.
جهت رنگرزی باید از گیاهانی نظیر روناس، برای رنگ قرمز و برگ حنا در ایجاد رنگ قرمز قهوهای استفاده کرد. همچنین برگ مو را جهت تجلی رنگ زرد، نیل برای ظاهر شدن رنگ آبی و …. بکار برد. دیده میشود که گاهی در رنگآمیزی گلیم را با چای یا پوست گردو میشویند. آنگاه جلوه گلیم بیشتر نمود داشته و رنگهای آن، کهنهتر به نظر میآیند. البته در رنگرزی بهوسیله منابع حیوانی از قرمز دانه که حشرهای کوچک و بیضیشکل است، استفاده میشود. درواقع از بدن این حشره، مادهای رنگی به نام قرمز دانه گرفته میشود.
مدل گلیم سنتی
گلیم سنتی که فرشینهای صاف و بدون پرز است، در انواع مدلهای زیبا و دلنشین ارائه میشود. بنابراین میتوانیم به مدل گلیم سنتی، نظیر پردههای سنتی گلیمی اشاره داشته باشیم. این مدل گلیم سنتی را، برای استفاده جلوی اتاقخواب یا ورودی منزل و آشپزخانه بکار میبرند. حالا اجازه دهید از مدلهای دیگر این نوع بافته سنتی، نام ببریم. باید دانست کیفهای مجلسی، کولهپشتی از دست بافته سنتی، کیف ویژه مدرسه، پاسپورتی و … از مدل گلیم میباشند.
حتی بهتر است از جامدادی و دیوارکوب که با رعنایی تمام زیبایی خود را عیان میسازد، نیز نام ببریم. راستی امروزه از مدلهای سنتی این گلیم با رنگرزی طبیعی جهت تزیین خانههای مجلل، سنتی و شیک استفاده میگردد. بیشک مدل گلیم سنتی، در انواع کناره، پادری و یا ابعاد گلیمهای معمولی، در نمایی بسیار خوشنقش ظاهر میشود.
نقوش در زیرانداز سنتی
از مناطق بافت این فرشینه سنتی با نقوش دلفریب و گیرا را، در خراسان شمالی میبینید. گلیمی که با پا گذاشتن بر آن یا حتی نوازش آن، احساس شیرین زندگی و سرزندگی انتقال مییابد. در گلیم کهن خراسان شمالی نقشهای گوناگون هندسی، طرحهای گیاهی و حیوانی بیشتر دیده میشود. حتی نگارههای خارخارک، بالون و … نیز به زیبایی تمام بر جان گلیم تجلی دارند. اما از زیراندازهای اصیل و سنتی اردبیل، نقوش اساطیری که نمادی بر نیازها، آرزوها و اهداف هستند، مد نظر است.
حتی طرحهایی نظیر خرچنگ، سماور، سینی و نقش حیوانات، اساس متن گلیم را تشکیل میدهد. حاشیه نیز از نقوش اژدها و گردونه مهر (چلیپا) نقش مییابد. راستی باید از نگارههای سنتی و تزئینی قوم قشقایی که از خلاقیتهای درونی آنان سرچشمه مییابد، نیز بگوییم. البته حاشیه این گلیمهای دستباف، اغلب مداخل و نقوش آن از طرحهای قاب قابی، افشان و خشتی میباشد.
کاربرد گلیم سنتی در گذشته و دنیای مدرن
باید دانست بافت گلیم سنتی در گذشته، نقشی اساسی بهعنوان زیرانداز در بین روستائیان و عشایر ایفاء میکرد، در سابق گلیم دست بافتهای معتبر، برای نشستن بود و از آن برای پوشاندن دیواره چادرهای عشایر نیز استفاده میکردند. اما این کفپوش سنتی زمین، گاهی هم بهعنوان رواندازی برای حیوانات باربر و همینطور در آفرینشی از لباس ظاهر میشد.
بیشک با ورود به دنیای جدید باید اذعان داشت که بافت این زیرانداز سنتی، به گلیمهای مدرن تغییر رویه داد. بهتدریج که گلیم سنتی به منازل شیک و اعیانی شهری انتقال یافت، در کاربری آن نیز تغییراتی حاصل شد. همچنین با حمایت روزافزون صنایع مد و زیبایی، این بافته اعتباری دیگر یافت. آنگاه در تزئین منازل و دکوراسیون خانهها، نقش خود را عیان نمود. اما همواره اصالت گلیم باکیفیت و سنتی در نزد صاحبنظران این فن، محبوبتر و دوستداشتنیتر از گلیمهای مدرن جلوه مینماید.
عکس گلیم سنتی
اگر به تماشای عکس گلیم سنتی بپردازید، بیشک از دیدن آن حظی وافر خواهید برد. گلیمی که گذشته از زیبایی، نمایانگر هویت و فرهنگ مردم و بافندههای گلیم، در منطقه محل زندگی آنها خواهد بود. حتی بیهوده نگفتهاند که با تماشای عکس گلیم سنتی، باورها و عقاید هنرمندان بافنده در آن ملموس است. البته با استفاده از تصویر فرشینه که در مناطق گوناگون با هم متفاوت است، میتوان به محل بافت پی برد. حتی انتقال حس زندگی از عکس گلیم سنتی، هویدا بوده و اصالت را نشان میدهد. همچنین میتوان از عکس گلیم، بهویژه در ارتباط با قوم قشقایی به عدم نظم مشخص نگارههای آن اشاره داشت. همینطور در عکس گلیم بیجار، میتوان حیوانات دوسر و ترنجهای کلونی را که ویژه زینت کردها است، تشخیص داد.
نقش دار در گلیم سنتی
راستی آیا فکر کردهاید که یکی از ابزارهای اساسی در بافت این روانداز سنتی دلربا، دار میتواند باشد؟
البته ما قصد داریم از انواع دار، این وسیله ضروری بافندگان گلیم سخن بگوییم. باید دانست بهطورکلی دو نوع دار در گلیمبافی، مورد استفاده قرار میگیرد. حالا به توضیحات مربوط به هر یک از دارها، میپردازیم.
دار افقی
یکی از موارد استفاده از دار افقی در گلیمبافی، حمل و نقل راحت آن است که باعث جابجایی آسان میشود. بنابراین شاید بتوان گفت دار افقی بیشتر توسط عشایری که دائم در حال تغییر مکان هستند، استفاده میشود. البته طرز کار دستگاه دار خوابیده به این صورت است که دار افقی، ابتدا بر روی زمین قرار میگیرد. سپس چهار گوشه دار، اغلب توسط میخ ثابت و محکم میگردد. بنابراین با تغییر مکان و جابجایی افراد، بهراحتی میتوان دار افقی را نیز انتقال داد.
دار عمودی
دار عمودی برخلاف دار خوابیده بهصورت ایستاده، بکار گرفته میشود. اغلب دار عمودی در روستا و شهرها استفاده شده و در محلی که زیاد رفت و آمد نباشد، برپا میشود. درواقع دار عمودی چهارچوب مستطیلی شکل است که به حالت عمود، بر زمین و در مکانی ثابت قرار میگیرد. اما در تقسیمبندی، دار عمودی با سه نوع آن مواجه میشوید.
-
دار ثابت
راستی میدانید که سادهترین اقسام دار عمودی، نوع ثابت آن است. در این نوع دار اندازه بافت گلیم، به میزان اندازه کادر داخلی دار بستگی دارد. البته در دار ثابت، بافت محل حرکت نداشته و تنها بافنده قادر به جابجایی است. لازم به ذکر است که بافنده توسط نردبانهای بسته شده به دو سوی دار که بالا میروند، جابجا میشود.
-
دار تبریزی
باید دانست رایجترین نوع دار عمودی، دار تبریزی است که در آن جابجایی از طرف بافنده صورت نمیگیرد. این نوع دار، دارای دو چوب تحتانی یا زیر دار و البته چوب فوقانی یا سر دار میباشد. همچنین سر دار مشاهده میشود که بهوسیله پیچ و مهره، قدرت حرکت را دارد. تازه با دار تبریزی، میتوان گلیمی بهاندازه دو برابر دار بافت. البته در موقعیت لازم، دار را شل میکنند و سپس قسمت بافتهشده را به پشت برمیگردانند. آنگاه دوباره برای استقامت و محکم شدن دار، اقدام میکنند.
- دار گردان
اما در ارتباط با دار گردان باید گفت، در مقدمه نخ به سر دار و زیر دار پیچیده میشود. آنگاه با آغاز بافت، بهتدریج از سر دار باز شده و بافت ادامه مییابد. سپس به مکان زیر دار، برمیگردد. همچنین علیرغم اینکه بافته به علت پیچیده بودن قابلمشاهده نیست، ولی میتوان در خاتمه کار آن را دید. البته پس از باز کردن بافته از دار، میتوان آن را مشاهده کرد. حتی در استفاده از این دار ممکن است، طول تار و یا گلیم را به حدی که میتوان رساند.
قیمت گلیم سنتی
آیا تصور میکنید که قیمت گلیم سنتی این گنجینه باارزش و این میراث کهن، به چه عواملی بستگی دارد؟
در رابطه با هزینه و قیمت این فرشینه، باید گفت که عواملی در آن دخالت دارند. ازجمله این عوامل، میتوان به نوع نخ بکار رفته در بافت اشاره داشت. گذشته از طبیعی بودن نخ از پشم حیوانات، مسئله رنگرزی طبیعی آن نیز حائز اهمیت است. اما نگارههای زیباتر و نقوش پیچیدهتر نیز علاوه بر ارزش معنوی، بر قیمت مادی گلیم نیز میافزاید. راستی میدانید که گلیم در ابعاد مختلف بافته میشود، بنابراین ابعاد بافته نیز در قیمتگذاری بیارتباط نمیباشد. تازه به میزان تبحر و مهارت بافنده فرشینه سنتی نیز، باید اشاره کرد. دور از ایراد بودن گلیم نیز، در تعیین هزینه خرید مؤثر میباشد. بنابراین در قیمت گلیم سنتی و خرید آن نکات ذکر شده را در نظر بگیرید. آنگاه از خرید دلپذیر خود، احساس رضایت نمایید.
صادرات ایران درزمینه کفپوش سنتی
هنر زیبا، ارزشمند و سنتی گلیم با توجه به آنچه در درون خود ارمغان دارد، بازار فروشی بسیار دارد. بازار فروشی که در درون و خارج از مرزهای کشور، وسعت دارد و درخشندگی درآمدزایی را تجلی میدهد. صادرات گلیم سنتی جزء صنایعدستی محبوب، است و سرچشمهای از ذوق و سلیقه ایرانی را به ظهور میرساند. حتی میتوان در جان گلیمهای سنتی، نشانهای از هویت و فرهنگ مردمان کشور را دید. هنر ارزندهای که با حس سرزندگی و طراوت بخشی خود، مورد پسند بسیاری از گردشگران خارجی واقع میشود. حتی میتوان آن را یک سوغات سنتی زیبا و همراه با خلاقیت، دانست که نزد کشورهای دیگر بسیار پرطرفدار است. از بازار پررونق در امر صادرات گلیمهای سنتی، میتوان به ترکیه، ایتالیا، امارات متحده عربی و … اشاره داشت. صادراتی که با نقش خیرهکننده و زیبای گلیم از صنایعدستی، در بهبود وضعیت اقتصادی نیز بیتأثیر نمیباشد.
دنیای شاداب و رنگین گلیم سنتی
شاهکار سنتی بینظیری که یادگاری از کهن است و دیدگان را به اسراری از زیبایی، فرامیخواند. بافتهای باشکوه که بر دل مینشیند و نقلقولی از گذشته را، در قالب تصاویری با مفاهیم عرضه میدارد. البته اغلب بافت این کفپوش چشمنواز را دور از هرگونه نقشه، درحالیکه تنها از خوشذوقی بافنده حکایتی دلپذیر دارد، میبینید. آنگاه غرق نگارههای جذاب و نقوشی میشوید که با رنگهای زیبا، درآمیختگی نشاطآوری را به ظهور میرساند. اما در گلیمهای سنتی اشکالی از پرندگان، مناظر زیبای طبیعت، تصاویر هندسی و طرحهای سنتی دیگر را میبینید. آنگاه با نوازش این فرشینه سنتی، حس لطافت و ظرافت بافت از آن جلوه گری نموده و سرمست میشوید. حتی آنقدر جذابیت بافته سنتی، خود را نمودار میسازد که به این میراث کهن کشور افتخار میکنید. بنابراین از دیدن این هنر بدیع و زیبای صنایعدستی، غرق لذت شوید و به معرکه زیبای گلیم سنتی ببالید.
- عکسهای این مطلب ثبت شده و دستبافته های جناب آقای حسن مقیمی و عزیز میباشد.
امتیاز شما به این صفحه:
گلیم سنتی
گلیم سنتی دستبافتهای زیبا و تماشایی از صنایع دستی ایران است. در مطلب بالا به معرفی انواع بافت، دار، رنگرزی، طرح و قیمت گلیم سنتی ایرانی پرداختیم.