گورستان متفقین تهران، گورستان جنگی تهران یا گورستان دولت، یکی از زیباترین و تاریخی­ترین آرامگاه‌­های ساخته شده در شهر تهران است. این آرامگاه دیدنی و سرسبز، محل دفن تعداد زیادی از سربازان و نیروهای متفقین است که در طی جنگ­های جهانی اول و دوم کشته شده‌­اند. قبرستان تاریخی متفقین تهران که در ضلع جنوبی سفارت بریتانیا واقع شده است، یکی از دیدنی‌ترین و جذاب‌ترین جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی محله قلهک شهر تهران است. در ادامه با ما همراه باشید تا به معرفی و تاریخچه قبرستان تاریخی متفقین تهران، جاذبه‌های این قبرستان و موقعیت و مکان قرارگیری آن بپردازیم.

معرفی و تاریخچه گورستان متفقین تهران

تاریخچه گورستان دیدنی متفقین تهران به زمان جنگ جهانی اول باز می­‌گردد. موقعیت جغرافیایی و استراتژیک کشور ایران همان‌گونه که مزیت‌­ها و منفعت‌­های زیادی را برای آن به دنبال داشته است، در طول تاریخ همواره آن را مورد سواستفاده و بهره‌کشی­‌های بسیاری نیز قرار داده است. در جنگ جهانی اول نیز طرف­‌های درگیر جنگ به نوعی کشور ایران را برای برآورده کردن مقاصد نظامی خود وارد جنگ کردند. از استفاده از سربازان ایرانی در میدان‌های جنگ تا انتقال تجهیزات و اسلحه­‌های جنگی از طریق مرزهای آبی و زمینی از بهره‌برداری­‌های نیروهای انگلیسی از کشور ایران در زمان جنگ بود. این گورستان مشابه قبرستان دولاب تهران از جاذبه‌های توریستی بین فرهنگی و بین المللی است.

از آنجا که ایران نیز به نوعی درگیر این جنگ بود، سربازانی که در خلال جنگ جهانی اول یعنی در سال‌های ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ و همچنین در خلال جنگ جهانی دوم یعنی در سال‌های ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۳ کشته شدند و از آنجا که امکان انتقال آن‌ها به کشور و وطن‌شان نبود، گورستانی را به عنوان آرامگاه آنان در نظر گرفتند.

بطور دقیق گورستان تاریخی متفقین تهران در ضلع جنوبی باغ سفارت بریتانیا در محله قلهک منطقه ۳ شهرداری تهران قرار گرفته است. قبل از پرداختن به جاذبه­‌های این قبرستان بهتر است کمی بیشتر به بنای تاریخی و پرخاطره باغ قلهک یا سفارت انگلستان که این گورستان را در خود جای داده است، بپردازیم.

باغ قلهک

در واقع باغ سرسبز و زیبای قلهک از آثار تاریخی است که در دوره قاجار در شهر تهران و در محله قلهک ساخته شد و به عنوان یکی از آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است. باغ قلهک با وسعتی به اندازه ۱۷ هکتار توسط محمدعلی شاه قاجار در اختیار دولت بریتانیا قرار داده شد و چیزی نگذشت که به سفارت این کشور در ایران تبدیل شد. این باغ روزهای پرخاطره و سرنوشت سازی را در تاریخ کشور ایران رقم زد. مکانی بود، که روزگاری محل جلسات و دورهمی­های رجال سیاسی مملکت و افراد سرشناس از استعمارگران بریتانیایی و پادشاهان قاجار و پهلوی بوده است.

به هر گوشه و کنار این باغ که نگاه کنید گویا تاریخ پر فراز و نشیب کشور ایران را به یاد می‌­آ­ورد. گویی هنوز از ساختمان سفارت صدای زمزمه­‌ی وطن فروشان و استعمارگران که هر گوشه از خاک ایران را برای جاه طلبی­‌هایشان خیرات می‌کردند به گوش می­‌رسد. یا صدای مردم بی پناهی که روزی برای آزادی این مملکت به دیوارهای سفارتخانه یک کشور بیگانه پناه آوردند و چه روزها و شب­‌هایی را در حیاط آن و در میان همین درختان به صبح رساندند.

معرفی جاذبه‌­های گورستان متفقین تهران

این گورستان تاریخی تنها یکی از جاذبه‌های باغ قلهک و شاید آرام بخش‌ترین نقطه محله قلهک محسوب می­‌شود. جایی که همانطور که در بالا بیان شد همزمان با جنگ جهانی اول و ضرورت ایجاد مکانی برای به خاک سپردن سربازان کشته شده در جنگ در سفارت بریتانیا و در حقیقت در روبروی کلیسای این سفارت ساخته شد. این آرامگاه برای سربازان کشته شده در جنگ­های جهانی اول و دوم و همچنین سایر افراد خارجی که روزگاری در ایران زندگی می‌­کرده‌­اند، ساخته شد. آنها در همین خاک نیز به خاک سپرده شده‌­اند. گورستان متفقین در جنوب باغ قلهک و در ضلع شمالی خیابان شهید کلاهدوز یا همان دولت قرار گرفته است. این گورستان با وسعت چند هزار متری که دارد علاوه بر کاربری که به عنوان آرامگاه خود را نشان می‌دهد به دلیل داشتن فضای سرسبز و درختان انبوه یک جاذبه طبیعی نیز محسوب می‌شود.

از سرسبزی یک باغ تا آرامش یک گورستان

قبرستان متفقین تهران از درب چوبی تاریخی آن گرفته تا فضای سرسبز آرامبخش، یکی از معدود مکان‌هایی است که حس سرزندگی را در کنار آرامش و اندکی خلوت با خود به شما می­‌دهد. اگر وارد خیابان شهید کلاهدوز شوید اولین چیزی که خود نمایی می‌کند در چوبی و تاریخی گورستان است که پس از عبور از آن، با فضای سرسبز و مملو از درختان که وسعتی به اندازه ۳۰۰۰ متر را در بر گرفته است روبرو می­‌شوید.

در واقع گورستان متفقین در اصل سه درب ورودی دارد. که متاسفانه ورود به این گورستان و همچنین ورود به باغ ممنوع است و برای تماشای آن نیاز به مجوز دارید. درهای جنوبی گورستان در خیابان دولت قرار دارند. از بین این دو درب جنوبی یکی از آن‌ها که سال‌هاست باز نشده چوبی است. اما در آهنی آن فقط در شرایط خاص امکان ورود خدمتکاران و افراد خاص را به گورستان فراهم می‌کند. درب شمالی گورستان در حقیقت ورودی است که گورستان را به باغ سفارت انگلیس متصل می‌­کند.

شاید با خود فکر کنید که این مکان به همه چیز شباهت دارد، به جز گورستان و البته که همینطور است و با گورستان­‌هایی که تا به حال دیدید فرق دارد. دورتا دور گورستان دیوارهای آجری به عنوان حریمی امن و مطمئن آن را از سایر نقاط محله جدا می‌­کند.

بنای یادبود گنبدی شکل ترکیبی دلنشین از معماری ایرانی در فضایی غیرایرانی

از دیگر جاذبه‌های قبرستان، بنای یادبود گنبدی شکلی است که با الهام از معماری ایرانی اسلامی در گورستان بنا شده است. این بنا در حقیقت نوعی ساختمان نمادین است و به نظر می‌رسد که آن را با بهره‌گیری از فرهنگ و معماری ایرانی ساخته­‌اند. چیزی که ایرانی بودن آن را به رخ می­‌کشد، استفاده از رنگ فیروزه‌ای درگنبد آن است. کتیبه­‌هایی که به صورت قرینه بر روی گنبد مشاهده می‌شود، بیش از ۴ هزار اسم را بر روی خود در برگرفته است. این چهار هزار نفری که بر روی این کتیبه­‌ها نام برده شده‌اند، در حقیقت کشته شدگان و مفقود الاثرانی بودند که نشان و اثری از آنها یافت نشده و فقط به ثبت کردن نام آن­ها بسنده شده است.

وجود نظم بصری عاملی در جذابیت و آرامش گورستان

نظم در چیدمان فضای این باغ یا همان گورستان که در طراحی درختان و کاشت آن­ها و همچنین در قرارگیری قبرها مشاهده می‌­شود، نوعی نظم بصری خاصی را به چشمان بیننده منتقل می‌کند. در گورستان تاریخی متفقین تقریباً ۶۰۰ قبر وجود دارد که در چهار ردیف قرار گرفته‌اند. این قبرها متعلق به لهستانی‌ها، بریتانیایی‌ها و آمریکایی­هایی است که در خلال جنگ یا در زمان زندگی در ایران کشته شده‌اند. دو ردیف از این چهار ردیف را ستون‌های هفت تایی و ردیف‌های ۱۸ تایی و دوتای دیگر را ستون‌های ۱۲ تایی که در هر ردیف آن ۱۶ قبر قرار گرفته است، تشکیل می‌دهد.

در انتهای گورستان و دقیقا روبروی گنبد یادبود فیروزه­ای، صلیبی بلند و سفید رنگ به چشم می‌خورد. که نشان نمادینی از دین مسیحیت افراد خاک شده در گورستان است. جالب است بدانید که هر سال در روزی موسوم به روز دی که برابر با ۶ ژوئن است، مراسم یادبودی با حضور سفیران کشورهایی که به نوعی سربازانشان در خلال جنگ­‌های جهانی اول و دوم کشته شدند و در این گورستان به خاک سپرده شدند، برگزار می‌­شود. علاوه بر نظامیان، افراد سرشناس چون دیپلمات‌های انگلیسی، اعضای خانواده آنها و طور کلی کسانی که به نوعی ایران محل زندگی و وطن دوم  آنها شده بود، در این گورستان به خاک سپرده شده‌­اند.

مکان و آدرس دقیق گورستان متفقین تهران

این گورستان تاریخی و دیدنی متفقین در خیابان شریعتی، حدفاصل خیابان دولت و پل صدر در محله قلهک قرار گرفته است. هرچند که امکان بازدید از آن وجود ندارد، اما در صورتی که مجوز ورود به باغ قلهک را پیدا کنید می‌توانید از گورستان که در جنوب باغ قرار گرفته است نیز دیدن کنید.

فیلم گورستان متفقین تهران

ساعات بازدید از گورستان متفقین تهران

شاید روزگاری باغ قلهک و جاذبه‌های آن مثل گورستان متفقین، تنها مکانی برای برگزاری جلسات و استفاده­های مختلف انگلیسی‌‌های ساکن ایران و سفرا و…. بوده است. اما اکنون بیش از یک قرن است که این باغ زیبا در تصرف انگلیسی­‌ها مانده است و با وجود پیگیری­‌های فراوان هنوز به عنوان یک اثر ملی نتوانسته است، آن طور که باید و شاید در معرض تماشای عموم قرار بگیرد. بنابراین اگر قصد بازدید از این باغ زیبا و گورستان تاریخی‌اش را دارید باید با مجوز سازمان گردشگری یا با استفاده از تورهای گردشگری به تماشای این باغ و گورستان به یادماندنی بروید.

آب و هوای شهر تهران

برای تهران‌گردی و دیدن آثار تاریخی و دیدنی شهر تهران، یکی از مهم‌ترین عواملی که کیفیت این سفر را متاثر می‌کند، آب و هوا و شرایط جوی این شهر است. در این بخش آب و هوای شهر تهران آورده شده است. با مراجعه به این بخش از آب و هوا و شرایط دمایی این شهر در لحظه آگاه شوید.

تهران آب و هوا

لوکیشن دقیق گورستان متفقین تهران

در بخش‌های بالایی این مقاله به آدرس و مسیرهای دسترسی این گورستان و باغ دیدنی قلهک اشاره شده است. در این قسمت لوکیشن دقیق این گورستان آورده شده است. با مراجعه به این بخش و با کمک گوشی همراه هوشمندتان تا رسیدن به این باغ زیبا به سادگی مسیریابی کنید.

عکس‌ها و فیلم این پست از صفحه سفرنامه سارا گرفته شده است.