بقعه هارونیه (گنبد هارونیه)

بقعه هارونیه یا گنبد هارونیه یکی از بناهای کمتر شناخته شده ولی ارزشمند در منطقه‌ی توس استان خراسان رضوی است. به این بنا خانقاه هارونیه نیز گفته می‌شود. گنبد هارونیه، بنای بسیار زیبا با آجرکاری‌های دلفریب و داستان‌های رازآلود خود هر بیننده‌ای را ترغیب به بازدید می‌کند. در این محتوا به معرفی، تاریخچه، تلفن و هزینه بلیط، بهترین زمان بازدید، ساعات بازدید، آب و هوای شهر توس، لوکیشن دقیق گنید هارونیه، راه دسترسی و نوع معماری گنبد هارونیه بیشتر می‌پردازیم.

گنبد هارونیه

عظمت و قدمت تاریخی و فرهنگی کشور ما ایران بر کسی پوشیده نیست. کشوری که در کشاکش تاریخ همواره دوران درخشانی را طی کرده است. کشور ایران هرچند در طول تاریخ خویش دچار تلاطم شده اما مام و اصالت خود را همچنان پر‌قدرت، از گزند حوادث حفظ کرده است. پس عجب نیست که در این سرزمین انواع راز و رموز تاریخی را بیابیم.  بناهای آرامگاهی در میان دیگر ابنیه تاریخی کشور ما از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. این نوع از ابنیه پس از مساجد تاریخی که به وفور یافت می‌شوند، رایج‌ترین بناهای تاریخی هستند که در فرهنگ و تاریخ کشورمان ریشه دوانیده‌اند. اما تعداد زیادی از بناها هویت مشخصی ندارند و حتی سال ساخت آن‌ها مشخص نیست. از یکی از انواع این بناهای پر راز و رموز گنبد هارونیه است که در این نوشتار با آن آشنا خواهیم شد.

بقعه هارونیه زیبا

مشهد که در طول تاریخ ایران آماج روزهای تلخ یا درخشان زیادی بوده است. بنایی را در دل خود جای داده است، که چشم هر علاقه‌مند به تاریخ را میخکوب می‌کند. گنبد هارونیه بنایی باستانی که ممکن است مربوط به سده 8 ه.ق باشد. این بنای زیبا و اسرارآمیز در منطقه توس  قرار گرفته و از بقایای توس قدیم محسوب می‌شود. آرامگاه ابوالقاسم فردوسی شاعر بلندآوازه‌ی ایرانی نیز در این منطقه قرار گرفته است. به دلیل وجود سنگ یادبودی منتصب به امام محمد غزالی، به نوعی می‌توانیم توس را انگشتری بدانیم که نگین مشاهیر بزرگی روی آن می‌درخشد. این عارف بزرگ در سده‌های پنجم و ششم هجری می‌زیسته است.

گنبد هارونیه بنای عجیبی است که کارشناسان هنوز موفق به کشف رموز آن نشده‌اند. از همین رو کاربری این بنا نامعلوم باقی مانده است. همین امر نیز این بنا را برای بازدیدکنندگان بسیار جذاب کرده است. شاید همین رازآلود بودن کاربری آن سبب بوجود آمدن داستان‌های جالبی در مورد این بنا شده است. در دهه‌های اخیر تحقیقات بسیار زیادی بر روی این بنای ارزشمند توسط دانشمندان و محققان ایرانی و غیرایرانی انجام شده است. محققانی مانند”ویلبر” و “پوپ” تحلیل جامع‌تری از بنا ارائه دادند. از بین محققان ایرانی نیز “محمد محیط طباطبایی”، “مهدی سیدی”،”رجبعلی لباف خانیکی” و محسن حسینی” به بررسی و تجزیه و تحلیل ابهامات پرداختند

دسترسی به گنبد هارونیه

بسیاری از ما سفری زیارتی و سیاحتی به مشهد داشته‌ و از بارگاه ملکوتی امام رضا دیدن کرده ایم. اگر حدود 25 کیلومتر از مشهد به سمت شمال غرب برویم به شهر باستانی توس خواهیم رسید. توس را همگان با نام ابوالقاسم فردوسی پدر کتاب درخشان شاهنامه می‌شناسیم. در فاصله حدود 600 متری این آرامگاه فردوسی، یعنی نرسیده به بلوار شاهنامه، گنبد هارونیه خودنمایی می‌کند.

تلفن و هزینه بلیط گنبد هارونیه

بازدید از این بنای تاریخی و رازآلود برای همگان آزاد است و هیچ محدودیتی ندارد. بیشتر اماکن دیدنی و تاریخی در سرتاسر دنیا برای بازدید، نیاز به تهیه بلیط و پرداخت مبلغی به عنوان ورودی ست. این قانون و رویه برای بازدید از گنید هارونیه نیز اجرا می‌شود. بهای بلیط ورودی به گنبد هارونیه برای ایرانیان حدود 50000 ریال و برای بازدید کنندگان خارجی ۳۰۰۰۰ تومان می‌باشد. برای هماهنگی بیشتر و اطلاع از اخبار گنبد هارونیه می‌توانید با شماره تلفن‌های زیر تماس حاصل فرمایید.

۳۲۶۶۳۳۳۹ و ۳۲۶۶۳۸۲۵-۰۵۱

تاریخچه گنبد هارونیه

نوشته‌ها و مکتوباتی که امروزه در دست است هر کدام تاریخی جداگانه از این بنا را بیان می‌کنند. برخی از پژوهشگران تاریخ ساخت گنبد هارونیه را قرون هفتم و هشتم می‌دانند. برخی دیگر آن را به زمان پیش از اسلام نسبت می‌دهند. همچنین علاوه بر تمام آن پژوهش ها سفال‌هایی در این بنا یافت شد. آنان را به دوره ساسانیان و تیموریان گره می‌زنند.

پس به طور کلی هنوز مشخص نیست که این بنای پر رمز و راز مربوط به چه زمانی است و یا چه نوع کاربری داشته است. تنها چیزی که در حال حاضر می‌دانیم زیبایی و عظمت این بناست که روزگاری ساخته شده و از گزند انواع حوادث مصون مانده تا به دست انسان‌های این دوران برسد. قسمت بزرگی از این بنا در حدود 100 سال پیش مرمت و احیا شد. به نظر می‌رسد گنبد هارونیه تنها بنای یادبود باقی مانده از شهر قدیمی توس است.

بعضی کاربری هارونیه را به عنوان زندان می‌دانند اما ظاهر این بنا شباهتی به زندان ندارد. برخی آن‌را مسجد می‌دانند، بعضی دیگر نیز ساخت آن را مربوط به هارون‌الرشید می‌دانند. برخی آن را یک صومعه و محل تدریس امام محمد غزالی می‌دانند که قبل از حمله مغول ساخته شده‌است. پس در مورد کاربری آن منبع تایید شده ای وجود ندارد. بنای هارونیه اگرچه به عنوان یک بنای منفرد وجود دارد با توجه به تعدادی سفرنامه‌های سیاحان و سفرنامه‌نویسان دوران قاجار، مانند خانیکف، فریزر و اعتمادالسلطنه می‌توانن دریافت که در گذشته اطراف بنای امروزی آثار معماری دیگری مانند مناره و قلعه وجود داشته‌است که طی مدت زمان به دلایل مختلف از بین رفته‌است و از آن‌ها چیزی باقی نمانده‌است.

ظاهر و نوع ساخت بنا

در ساخت بنای پر رمز و راز گنبد هارونیه تنها از آجر استفاده شده است. بنایی است مستطیل شکل که گنبدی زیبا بر روی آن خودنمایی می‌کند. گنبد از نوع دو پوسته ای است و سبک معماری آن سبکی است که به اصطلاح به آن آذری می‌گویند و از همین روست که این بنا را به دوره تیموریان یا سلجوقیان نیز نسبت می‌دهند. سبک آذری در آن زمان اهمیت ویژه‌ای داشته است. دوره ی تیموری دوره‌ی مقرنس کاری روی گنبدها بوده است که با دقت در گنبد این اثر به یاد ماندنی، می‌توانید نوع ساده‌ای از آن‌هارا ببینید. در دهه‌های اخیر نیز برخی از محققان چون هرتسفلد، هیل و گرابر و هیلن براند بدون ارائه دلایل و مدارک مستند، این بنا را در زمره بناهای دوره سلجوقی قلمداد کرده اند. حال آنکه بین ساخت بنا در دوره حکومت سلجوقیان یا خوارزمشاهیان شک و تردید وجود دارد.

تزئینات بنا

این امر از دو جنبه قابل بررسی است: اول، شباهت معماری گنبد و خانقاه هارونیه به بناهای پس از حمله مغول و به ویژه بناهایی که به شکل آرامگاهی مورد استفاده بوده، است. ویلبر در همین زمینه خصوصیات بسیاری را ذکر می‌کند که نشان از تاریخ ساخت بنا در سده ۱۴ م. (7 ه.ق) دارد. این خصوصیات عبارتند از : راهرو و طاق نمای بیرونی، گنبد دوجداره، روش تقسیم بندی دیوارهای بلند بیرونی با به کاربردن طاق نماها که در گنبد هارونیه به‌کار رفته است.

همچنین ضخامت پایه نیم ستون های طرفین نمای ورودی که تمامی این ویژگی ها در بنای هارونیه به وضوح قابل مشاهده است. شباهت معماری بنا با بناهای بعد از قرن هفتم هجری نشان از ساخت بنا پس از حمله مغول می‌دهد. همچنین گنبد هارونیه در بعضی موارد به بنای سلطانیه شباهت دارد و در بعضی موارد قابل مقایسه با گنبد جبلیه کرمان است. همچنین مغولان در حملات خود مساجد، مدارس و هرچه در توس بود به آتش کشیدند. پس قابل باور نیست که تنها گنبد هارونیه را سالم نگه‌دارند.

معماری ناتمام خانقاه هارونیه

برخی بر این باورند که معماری و بنای خانقاه هارونیه تمام نشده بوده است و ممکن است موارد مختلفی در آن دخیل بوده باشد. دلایل متعددی بر ناتمام بودن معماری این ساختمان می‌توان ارائه کرد. آجر چینی بنا با آجرهایی که به اندازه های مختلف و بدون نظم در کنار یکدیگر قرار گرفته اند. این امر این نکته را تاکید می‌کند که معمار هیچ گاه این نوع آجرچینی را به عنوان نمای پایانی کار در نظر نمی‌گرفته‌است. از سوی دیگر، بررسی دقیق بنا مشخص می‌کند. مقداری از مصالح معماری در زیر طاق و یا قسمت‌هایی که کمتر در معرض عوامل جوی قرار داشتند، وجود دارد.

این امر نشان می‌دهد، معمار قصد داشته از طریق پوشاندن آجرها با مصالح دیگر، بنا را برای تزیین نهایی خود که احتمالاً کاشی کاری بوده آماده کند. اما به دلایلی که دقیقا از آن‌ها اطلاعی در دست نیست. این کار انجام نشده است. گنبد دو پوسته گنبد هارونیه از جمله مواردی است که به علت ارتفاع زیاد و دید مناسب می‌توانست مکان مناسبی برای تزیین و هنرنمایی هنرمندان باشد. اما این قسمت نیز ساده و بدون هیچگونه تزییناتی رها شده است.

درون گنبد هارونیه

وقتی قدم به درون این بنای عجیب می‌گذارید 3 اتاق و شاه نشین‌های زیبایی را پیش چشم خود خواهید دید. در این بنا از کاشی کاری و نقش و نگاری استفاده نشده است و گنبد هارونیه ظاهر بسیار ساده ولی آوازه‌ای بلند بالا دارد. همچنین این اثر دارای آب‌انباری بزرگ است و راه پله‌هایی نیز در ساختمان تعبیه شده است که اکنون بسته است ولی در گذشته مردم از طبقه بالایی بنا نیز بازدید می‌کردند. سنگ یادبودی در کنار ورودی این بنا قرار دارد که آن را به امام محمد غزالی عارف بزرگ منتصب می‌دانند. گنبد هارونیه به وسیله‌ی پایه‌هایی قدرتمند سالیان سال پایدار بوده است و داستان‌های زیادی از دل تاریخ را از سر گذرانده است. در سال‌های اخیر فضای سبز در اطراف این اثر به وجود آمده است و در تاریخ 15 دی 1310 نیز به لیست آثار تاریخی ایران پیوسته است.

زمان بازدید از گنید هارونیه

برای بازدید از این بنای تاریخی می‌توانید همه روزه از ساعت ۸ الی ۱۶:۳۰ (به غیر از تاسوعا، عاشورا، 14 خرداد، 25 شوال، 28 صفر) به این مکان اسرارآمیز مراجعه کنید.

بهترین زمان بازدید از گنبد هارونیه

بهترین زمان بازدید از گنبد یا خانقاه هارونیه و شهر مشهد، بهار است که انواع گل‌های زیبا در این شهر سربرمی‌آورند. اما زمان‌های دیگر نیز برای سفر به مشهد مناسب است.

امکانات رفاهی این بنا شامل:

راهنمای گردشگری، فروشگاه، غرفه و فروشگاه صنایع دستی، تاکسی، سرویس بهداشتی، فضای سبز است.

به طور کلی بازدید این مکان تاریخی و پر رمز و راز خالی از لطف نیست. ممکن است هزاران انسان با مقاصد مختلف در طول تاریخ به این مکان آمده‌اند. و چندین محقق بر روی آن تحقیق و تفحص کرده باشند. گنبد هارونیه متعلق به هر دوره و هر زمانی که باشد چیزی از شکوه و جلوه‌ی آن کم نمی‌کند. بنایی که در عین سادگی داستان‌هایی ناپیدا و پر از راز در دل خود پنهان کرده است.

آب و هوای شهر توس

برای اینکه بتوانید سفری بیاد ماندنی و دلپذیری داشته باشید، قبل از عزیمت خویش حتما دمای هوا و شرایط آب و هوایی شهر مقصد را بررسی نمایید.

در این بخش آب و هوای شهر توس آورده شده است. با مراجعه به این بخش می‌توانید از شرایط آب و هوایی این شهر در لحظه آگاه شوید.

آذربایجان غربی آب و هوای

لوکیشن دقیق گنبد هارونیه

در بخش‌های بالا به آدرس و مسیرهای دسترسی به خانقاه هارونیه اشاره شده است. در این بخش برای دسترسی و دستیابی بهتر به این گنبد تاریخی، لوکیشن دقیق آن آورده شده است. با مراجعه به این قسمت با کمک گوشی همراه هوشمندتان تا رسیدن به این مکان تاریخی را مسیریابی کنید.
عکس‌های این پست را جناب آقای داود رحیمی عزیز ثبت نموده‌اند.