بقعه پیربکران یا بقعه پیر شهر پیربکران یکی از آثار تاریخی است، که در استان اصفهان، شهرستان فلاورجان و در بخش پیربکران قرار دارد. این بقعه محل زندگی، تدریس و دفن “محمد بن بکران” عارف و پارسای بزرگ مکتب تشیع در قرن 7 هجری است. او در سال 703 هجری در زمان پادشاهی”اولجایتو” از دنیا می‌رود. به پاس زحمات فراوان این عارف، آرامگاهی زیبا با الهام از معماری ساسانیان در 3 طبقه و چند بخش اصلی برایش می‌سازند. آرامگاه پیر بکران در طی ادوار مختلف مرمت شده است. در ادامه این مطلب ابتدا آشنایی مختصری با شهر و روستاهای پیربکران خواهیم داشت. سپس محمد بن بکران و آرامگاه پیربکران را معرفی می‌کنیم. در ادامه به معماری بقعه پیر بکران، نحوه دسترسی به پیربکران و دیدنی های پیربکران می‌پردازیم.

اگرچه تا سال 1310 بخش‌هایی از آثار و تزئینات خود را از دست داده است. اما در دی ماه سال 1310 به فهرست آثار ملی کشور اضافه شد.

بقعه پیربکران

بقعه پیربکران یکی از آثار کهن و باستانی به جای مانده از دوره ایلخانان در شهر پیربکران است. به احتمال زیاد دلیل نام گذاری این شهر هم وجود همین بقعه پیربکران است. آرامگاه پیربکران در سال‌های 703 تا 712 قمری، یعنی اوایل قرن 8 هجری، مصادف با قرن 14 میلادی ساخته شده است. بقعه پیربکران بنایی کوچک و ساده‌ است، که توسط محمدبن بکران برای زندگی، عبادت و تدریس او ساخته شده است. با نامدار شدن محمد بن بکران و بقعه پیر بکران، شهر پیربکران هم به شهرت رسید. البته این شهر آثار تاریخی دیگری هم دارد. اما بقعه پیربکران مهم‌ترین آن‌ها است.

محمد بن بکران یا پیربکران که بود؟

با ورود به بقعه پیربکران، کتیبه‌ای کهن با زمینه‌ گلدار و گچ بری‌های ظریف نظرتان را جلب خواهد کرد. این کتیبه که به خط ثلث نوشته شده با متن زیر به معرفی مالک بقعه می‌پردازد:

“هذه العماره المبارکه الشیخ المشایخ المسلمین محمد بن بکران فی ثلث و سبعمائه”

 محمدبن بکران از عالمان صوفیه و پارسایان فاضل اواخر قرن 7 هجری بوده است. او به مذهب تشیع و حفظ مکتب اهل بیت (ع) کمک بسیاری کرده است. محمد بن بکران در زمان حیاتش شاگردان زیادی تربیت کرده است. به همین سبب روز به روز به محبوبیتش افزوده می‌شد. شهرت و آوازه محمد بن بکران، حتی حاکمان وقت را هم به دیدار با او مشتاق کرده بود. او در بنای خود که آن را پیر نامیده بود، زندگی می‌کرد. در بخش خارجی پیر نیز به تدریس شاگردانش مشغول بود. به همین دلیل پلان این بقعه با بقعه‌های معاصرش تفاوت‌های زیادی دارد.

بقعه پیر پس از مرگ محمد بن بکران در سال 703 هجری، توسط یکی از شاگردانش به آرامگاهی سه طبقه با ستون‌ها، گنبد و ایوانی مرتفع تبدیل شد. در این آرامگاه تزئینات زیبایی با استفاده از کتیبه‌ها، گچ بری‌های ظیف و کاشی کاری‌های زیبا به چشم می‌خورد. بر یکی از ستون‌های این بقعه سم اسبی فرو رفته نمایان شده است، که محلی‌ها آن را جای پای دلدل می‌دانند. دلدل اسبی است که توسط پیامبر به حضرت علی اهدا شده است. البته یهودی‌ها نیز آن را جای پای اسب الیاس نبی و محل عروج ایشان از آسمان می‌دانند. خلاصه هنوز بر صحت این موضوع گمانه زنی‌های متفاوتی وجود دارد.

معماری بقعه پیربکران

معماری بقعه پیربکران برگرفته از معماری ساسانیان و به سبک آذری است. در نظر اول ایوان بزرگ آن به چشم می‌خورد که یادآور معماری تخت جمشید است. به طور کلی بقعه پیربکران شامل چند بخش اصلی از جمله ورودی، هشتی و دالان، ایوان بزرگ، اتاق آرامگاه و اتاق پیر است. این بقعه در ادوار مختلف مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. معماری اولیه و اصلی آن با به کارگیری از ملات گچ و مصالحی چون لاشه و خرده سنگ‌ها، چوب، آهک، خشت و آجر ساخته شده است. پوپ جهانگرد معروف در سفرنامه‌هایش معماری این بقعه را به دلیل کاربرد فراوان ملات گچ، الهام گرفته از سبک پیش از اسلام به ویژه ساسانیان می‌داند. البته استفاده از تزئینات گچی هم در ایجاد این نظریه بی تاثیر نبوده است. در واقع نوک تیز بودن طاق‌های بنا به جای فرم هلالی تنها تفاوتی است که با معماری دوران ساسانیان ایجاد کرده است.

تزئینات در بقعه پیربکران

طبقه اول بقعه پیربکران سنگی و طبقات بعدی آن آجری است. البته آجر در این بنا وظایف دیگری چون فرم دادن به طاق‌ها و طاق نماها و چفت‌ها را هم دارد. پس از ورود به بنا نخست از رواقی با تزئینات کاشی کاری فراوان عبور می‌کنید. البته متاسفانه بخش‌هایی از تزئینات آن از بین رفته و در دست مرمت است.

سپس به ایوانی بلند و سراسر گچ بری شده با خطوط نسخ  و ثلث و کوفی می‌رسید، که زیباییش چشمانتان را خیره می‌کند. در دیوارهای شرقی و غربی این ایوان اصلی، دو ایوان کوچک‌تر با کتیبه‌های حکاکی شده منحصر به فرد دیده می‌شوند. پس از عبور از ایوان به صحن کوچک وارد می‌شوید. این صحن از تمام جهات به غیر از بخش جنوبی محصور شده است. در بخش جنوبی آن از طریق محراب زیبای 10 متری و با شکوهش، با خارج مرتبط می‌شود. بر روی این محراب، گچ بری‌هایی به چشم می‌خورد که آیاتی از سوره انسان و آیت الکرسی را نمایان ساخته‌اند.

اتاق پیر در آرامگاه پیربکران

در بخش شمالی این بنا یک اتاق کوچک با 2 قبر دیده می‌شود، که با دیواری مشبک از صحن اصلی جدا شده است. در این آرامگاه، تزئینات گچ‌بری و کاشی‌کاری‌های زیبایی دیده می‌شود. قبر بزرگی با سنگ قبری مرمرین و حجاری شده در این اتاق قرار دارد، که متعلق به محمد بن بکران است. اما مشخص نیست قبر کوچک بی نام و نشان پایین آن متعلق به چه کسی است. برخی آن را قبر یکی از شاگردان محمد بکرانی و برخی به دلیل اندازه کوچکش آن را متعلق به همسر او می‌دانند. بخش نهایی نیز اتاق پیر یعنی همان محل زندگی محقر محمد بن بکرانی است. سقف اتاق پیر تزئیناتی از گچ بری‌های منحصر به فرد دارد. همچنین نقاشی‌هایی به رنگ زرد، آبی و سرخ به همراه کتیبه‌هایی با خط ثلث و کوفی هم به چشم می‌خورد.

آدرس و نحوه دسترسی به بقعه پیربکران

برای رسیدن به بقعه پیربکران از تهران، باید راه جاده قم-کاشان را در پیش گرفته و به سوی اصفهان حرکت کنید. در حوالی اصفهان به کنارگذر شرقی این شهر وارد شوید. در انتهای این آزاد راه به بزرگراه فرودگاه وارد می‌شوید. این بزرگراه را به سمت غرب بروید تا به دوربرگردان اتوبان آقا بابایی برسید. اکنون اتوبان آقا بابایی را به سمت جنوب بروید. از پل غدیر عبور کنید و به اتوبان همت وارد شوید.

اگر این اتوبان را به سمت جنوب ادامه دهید،‌ به اتوبان کشوری می‌رسید. پس از طی مسافتی به سمت غرب، به بزرگراه دستگردی وارد می‌شوید. کمی که به سمت جنوب بروید بزرگراه بعثت و پس از آن گذرگاه غربی اصفهان را مشاهده می‌کنید. در انتهای این گذرگاه از شهرهای ابریشم و افجد و گرده آب نیل عبور می‌کنید، تا به پیربکران می‌رسید. حالا کافیست میدان شهر را به سمت جنوب در خیابان جاده فروش رستان پیش بروید تا به آرامگاه پیربکران برسید.

آشنایی با شهر پیربکران

پیربکران شهری قدیمی و تاریخی است که در فاصله 30 کیلومتری جنوب غربی شهر اصفهان واقع شده است. این شهر  از لحاظ جغرافیایی در ارتفاع 1638 متری از سطح دریا قرار دارد. براساس سرشماری‌های انجام شده توسط مرکز آمار ایران، بخش پیربکران در سال 85 جمعیتی برابر 50349 نفر داشته است. البته ده سال بعد با آخرین سرشماری انجام شده، جمعیت پیربکران به 13469 نفر رسیده است. در واقع در این ده سال جمعیت این شهر کاهش بسیار محسوسی داشته است. نکته جالب در رابطه با شهر پیربکران نام خانوادگی مردمان آن است. در نام خانوادگی اکثر مردم این شهر، پسوند “بالانی” دیده می‌شود؛ چرا که پیش از پیربکران این شهر بالان نام داشته است.

معرفی روستاهای پیربکران

بخش پیربکران دارای 2 روستای مهم با قدمت چند صد ساله است. یکی از این روستاها “طاد” نام دارد. این روستا مانند بسیار دیگر از روستاهای پیربکران و اصفهان، کوهپایه‌ای و دشتی است. آب و هوای روستای طاد، نیمه خشک است. این روستا تابستان‌های بسیار گرم و زمستان‌های سردی دارد. فاصله روستای طاد تا رودخانه زاینده رود 2 کیلومتر است و از سمت شرق به آن مرتبط می‌شود. یکی دیگر از روستای مهم پیربکران، “سهروفیروزان” است. این روستا هم آب و هوایی مشابه با طاد دارد. فقط اندکی از آن سرسبزتر است. سهروفیروزان در گذشته از طریق پل بابا محمود به خوزستان و فارس مرتبط بوده است. به همین دلیل اهمیت زیادی داشته است.

دیدنی های پیر بکران اطراف بقعه پیربکران

بقعه پیربکران در جوار جاذبه‌های تاریخی دیگری است که همه ساله بازدیدکنندگان بسیاری دارند. در کنار این بقعه آرامستان قدیمی یهودی‌های اصفهان قرار دارد. مرکز این آرامستان مقبره‌ی مقدس و تاریخی استراخاتون قرار دارد. اگر به سمت روستای سهروفیروزان در غرب پیربکران بروید، می‌توانید از پل تاریخی بابا محمود هم دیدن کنید. در جنوب این روستا هم روستای طاد واقع شده است.

در این روستا هم آثار تاریخی گوناگونی از جمله برج تاریخی شهر طاد، برج باستانی طاد،‌ قلعه طاد و برج کریم آباد قرار دارند. اگر هم پیربکران را به سمت جنوب بروید، با کوره آجرپزی قدیمی حاج حسین شرافت و برج کبوتر روستای جوشان مواجه می‌شوید. غار و کوه قلعه بزی و خان لانجان هم در همان حوالی هستند. خلاصه این منطقه با آثار باستانی بسیاری احاطه شده، که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست.

معرفی استراخاتون پیربکران

در کنار آرامگاه پیربکران یک بنای مذهبی و تاریخی دیگر به نام استراخاتون قرار دارد. تزئینات و نمادهای به کار رفته در استراخاتون، حاکی از پیشینه تاریخی یهودی این بنا دارد. به نظر می‌رسد این بنا یکی از بناهای مقدس و تاریخی یهودی است، که در جهان شهرت زیادی داشته است. در اطراف آن هم تعداد زیادی گورهای قدیمی یهودیان و یک کنیسه تاریخی چند هزارساله وجود دارد. حتی امروزه هم در برخی روزهای سال در این کنیسه مراسم مذهبی انجام می‎شود.

استراخاتون کلمه‌ای عبری است که در زبان فارسی آن را به نام‌های مختلفی می‌شناسند؛ از جمله: سارا خاتون، ستاره خاتون،  ملکه سوسن دخت ( همسر یزدگرد سوم)، دخت یزدگرد و سارا بت آشر. بر اساس سنگ قبری که در این مقبره قرار داده شده، قدمت این بنا به 1200 سال پیش می‌رسد. طبق باور یهودیان، ابن بنا متعلق به سارا بت آشر (یا سَرَح) است، که نامش 3 بار در عهد عتیق آمده است. سارا دختر آشر و نوه حضرت یعقوب (ع) بوده است. او را در داستان‌ها به عنوان اولین فردی می‌شناسند، که خبر زنده بودن حضرت یوسف (ع) را به پدر بزرگ خود داد. ایشان هم در عوض سارا را دعا می‌کند و از خداوند برای او عمر جاودان طلب می‌کند. سارا خاتون یا ستاره خاتون هم با عمر جاودانش از همان زمان در محلی به همین نام غیب می‌شود.

استراخاتون

استراخاتون در گذشته محلی برای دعا و نیایش یهودیان بوده است. یهودیان از آغاز ماه الول( یکی از ماه‌های عبری) به مدت 40 روز تا دهمین روز از ماه تشیری (یوم کیپور) به خواندن دعاهای توبه و تورات می‌پردازند. همچنین در کف این بنا سفره‌ای سنگ تراش خورده ساخته بودند که روی آن را با مجسمه خوراکی‌ها تزئین کرده بودند. متاسفانه امروزه این مجسمه‌ها به سرقت رفته و اثری از آن‌ها نمی‌باشد. تزئیناتی هم به شکل ستاره 6 پر ( ستاره داوود) و شمعدان در گوشه کنار استراخاتون دیده می‌شود. نکته جالب در رابطه با استراخاتون پیربکران وجود کنیسه بسیار قدیمی و اتاق‌های کوچکی در کنار آن است. یهودیان در سال نو از این کنیسه و اتاق‌هایش برای اقامت و برگزاری آیین‌های مذهبی استفاده می‌کردند. این کنیسه و گورهای مجاورش نزدیک به دو هزار سال قدمت دارند.

پل تاریخی بابا محمود

پل قدیمی “بابا محمود” یکی دیگر از جاذبه‌های مهم شهر پیربکران است. پیشینه ساخت این پل باستانی با بنای بقعه پیربکران مصادف است. پل بابا محمود در روستای “سهروفیروزان” واقع شده است. این پل در سال 704 توسط بابا محمود سهروفیروزانی ساخته شده است. بابا محمود از مشاوران الجایتو عالم و حاکم این شهر بوده است. آرامگاه او در همین روستا در کنار مسجدی زیبا واقع شده است. نام پل تاریخی بابا محمود در لیست آثار ملی ایران هم به چشم می‌خورد.

آب و هوای روستای پیربکران

برای یک بازدید و گشت و گذار عالی اطلاع از شرایط آب و هوایی لازم است. بدین منظور در بخش زیر پیشبینی وضع آب و هوای روستای پیربکران در پنج روز آینده آورده شده است.
پیربکران آب و هوا

لوکیشن دقیق بقعه و آرامگاه پیربکران

در بخش بالا آدرس و مسیردسترسی به آرامگاه پیربکران آورده شده است. در این قسمت برای سهولت بیشتر لوکیشن آرامگاه پیر بکران قرار داده شده، تا بتوانید با کمک گوشی همراه هوشمندتان به راحتی مسیریابی نمایید.

عکس‌های این مطلب را سرکار خانم آذر خلیلیان عزیز ثبت نموده‌اند.