بوچانگا(پرنده بوچانگاه)

بوچانگا از پرندگان مهاجر و حیوانات ایران، نادر و در معرض خطر انقراض ایران است. در اين محتوا سعي شده است تا به خانواده‌ي بوچانگایان، مشخصات ظاهري بوچانگا، زیستگاه و پراکنش بوچانگاه در ايران و جهان، رفتار و عادات بوچانگا، تغذیه و تولید مثل بوجانگاه، صداي بوچانگا، اهميت پرندگان بوچانگاه، بوچانگاه یا بوجانگاه؟، طول عمر پرنده بوجانگا، ريشه‌يابي نام بوچانگا و وضعیت حفاظتي بوچانگا پرداخته شود.

 خانواده‌ي بوچانگایان يا drangos شامل سي گونه و دو جنس هستند كه گونه‌ي Black Drongo در ايران زيستگاه و زمستان‌گذاراني مي‌كند. البته گونه‌ي بوجانگا يا بوچانگای خاکستری يا ashy drongo در جزیره کیش نيز گزارش شده است. در اين محتوا منظور از بوچانگا يا بوجانگا گونه‌ي سياه (Black Drongo) است.

مشخصات ظاهري بوچانگا

این پرنده كاملا سیاه رنگ و داراي جلاي آبي است. این پرنده با دم خیلی بلند چنگال شكل و يا دو شاخه‌ي كاملا متمایز است. طول این پرنده بيست و هشت سانتی‌متر ( یازده اینچ) است. وزن این پرنده چهل الی شصت گرم است. طول بال‌ها این پرنده سيزده تا چهارده سانتی‌متر است. عنبیه اين پرندگان رنگ قهوه‌ای تیره دارد. در پرندگان نابالغ رنگ عنبیه قهوه‌ای روشن است. منقار و پاهای این پرنده سیاه رنگ است.

نر و ماده این پرندگان هم‌شکل هستند و دارای اندکی تغییرات فصلی هستند. پرهای کناری دم خیلی بلند این پرنده در اواخر تابستان می‌ریزد و شكل دوشاخه خودش را از دست می‌دهد.

حاشیه پوش‌پرهای زیر بال‌ها در پرندگان نابالغ سفید است، در حالي كه در پرندگان بالغ كاملا سیاه رنگ است. اين پرندگان سیخک پا و چینه دان ندارند.

زیستگاه و پراکنش بوچانگاه در ايران و جهان

اين پرندگان در مناطق گرمسیری از جنوب آسیا از جنوب غربی ایران تا هند، بنگلادش و از شرق سریلانکا تا جنوب چین و اندونزی پراکنش دارند و به طور اتفاقی در ژاپن نيز ديده مي‌شود.

اين پرندگان در زمين‌ های کشاورزی باز، جنگل‌ها و درختزارهای باز زیستگاه دارند. به طور مشهود بر روی خطوط برق یا تلفن نيز مشاهده مي‌شوند.

اين پرندگان در ایران به صورت زمستان‌گذران‌ در جنوب و جنوب شرقی ایران مشاهده مي‌شوند. در و‌اقع به صورت سرگردان در جزیره کیش، بندر لنگه، قشم، بندر كنگ، جزیره فارور و شهر جاسک در استان هرمزگان و در محدوده تالاب خور باهو، شهرستان کنارک، منطقه چابهار، جنگل‌هاي مانگرو در خليج گواتر در استان سیستان و بلوچستان گزارش شده است.

رفتار و عادات بوچانگا

این گونه به دلیل رفتار پرخاشگرانه، تهاجمی و بی‌باک خود نسبت به پرندگان بسیار بزرگتر مانند کلاغ‌ها و پرندگان شکاری مشهور ‌هستند. در حمله به هر پرنده شکاری که به قلمرو آنها وارد می‌شوند، تردید ندارند، در حالي كه تنها بيست و هشت سانتی‌متر طول دارند. این رفتار باعث شده است تا این گونه با نام غیر رسمی کلاغ پادشاه نامگذاري شود. البته پرندگان کوچکتر اغلب در مجاورت لانه‌ي آنها لانه می‌کنند.

اين پرندگان پرواز قوی دارند و قادر به مانورهای سریعی هستند. سرعت پرواز این گونه بسيار تند و تيز است و سرعت آنها در پرواز ثبت نشده است. به طوري كه عكاسان حرفه‌ي حيات وحش قادر به ثبت آنها در هنگام پرواز نيستند.

این گونه با پاهای کوتاه، روی بوته‌های خاردار، سیم‌های برق به صورت راست می‌نشینند. همچنین ممکن است بر روی حیوانات در هنگام چرای مانند پشت گاو نشسته باشند. اين پرندگان اغلب به تنهایی و گاهی جفت دیده می‌شوند ولی در زمستان گروه‌های کوچکی را تشکیل می‌دهند. اين پرندگان به دلیل رفتار پرخاشگرانه و نترس، حیوان خانگی خوبی نخواهند بود. آنها به طور کلی قلدر و مهاجم هستند.

تغذیه بوچانگاه

بوچانگاها از حشرات تغذیه مي‌كنند. اين پرندگان معمولاً در نزدیکی زمین نشسته و شکار می کنند. البته اين پرندگان شکارچیان هوایی حشرات نيز هستند. آنها عمدتا از حشراتي مانند ملخ، موریانه، زنبورها، مورچه‌ها، کرم‌ها، پروانه‌ها، سوسک‌ها و سنجاقک‌ها تغذیه می‌ کنند.

البته آنها گوشت‌خوار نيز هستند و پرندگان کوچک، خزندگان یا حتی خفاش‌ها را نيز شکار می‌کنند. بوچانگا از شهد گل نیز تغذیه می‌کنند و نقش مهمی در گرده افشانی گیاهان دارند.

تولید مثل بوچانگاه

نرها و ماده‌هاي بوچانگا صبح‌ها در فصل تولید مثل می‌خوانند. خواستگاری شامل تعقیب هوایی و بال و منقار به هم قفل کرده است. گاهی اوقات نيز روی زمین افتادن است.

لانه شبيه فنجان است که با یک لایه نازک از چوب‌ها در شاخه درختان ساخته مي‌شود. اين پرندگان درختان بزرگ برگ براي لانه ترجیح مي‌دهند. لانه گاهی در تیرهای تلفن و برق نيز ساخته می‌شود. درواقع لانه در یک هفته توسط نر و ماده ساخته می‌شود. لانه در حدود 4 تا 10 متر بالاتر از سطح زمین است.

کلاچ معمولا سه یا به ندرت چهار تخم است. تخم‌ها کرم کم رنگ تا قرمز لکه‌‌دار هستند. و تخم‌ها بيست و شش میلی‌متر طول و نوزده میلی‌متر عرض دارند.

تخم‌ها توسط والدین انکوبه و جوجه‌كشي می‌شوند. هر دو والدین وظایف خودشان را انجام می‌دهند و از لانه‌شان محافظت می‌کنند. علت اصلی مرگ و میر جوجه‌ها، ‌‌کمبود غذای حشرات است که به نوبه خود وابسته به بارندگی است. چشم‌هاي جوجه‌ها، در روز هشتم باز می‌شوند.

پرندگان جوان بعد از حدود شانزده تا بيست روز پس از جوجه‌كشي لانه را ترک می‌کنند. پرندگان جوان تا سه هفته چنگال در دم ندارند. والدین به مدت یک ماه به پرندگان جوان غذا می‌دهند و از آنها محافظت می‌کنند. پرندگان جوان ممکن است برای مدت طولانی‌تری غذا از والدین بخواهند، اما اغلب توسط والدین نادیده گرفته می‌شوند. پرندگان بوچانگا در ايران زمستان‌گذراني مي‌كنند و تولید مثل ندارند.

صداي بوچانگا

اين پرندگان قادر به تولید طیف گسترده‌ای از صداها هستند، اما یک صداي معمولی سه تایی شبیه صداي پیغوی کوچک دارند. تولید طیف گسترده‌ و تقليد صداي ساير پرندگان به خصوص تقليد صداي پرندگان شكاري موجب ترس پرندگان مي‌شود.

اهميت پرندگان بوچانگاه

این گونه برای کشاورزی مفید هستند، زیرا انواع زیادی از حشرات را که برای مناطق زیر کشت آفات هستند، از بین می‌خورند. اين پرنده قبل از جنگ جهاني دوم در شرق آسيا وظيفه‌ي كنترل آفات و حشرات را بر عهده داشت.

ريشه‌يابي نام بوچانگا

نام علمي اين پرنده Dicrurus macrocercus و نام انگليسي Black Drongo است. واژه‌‌ي drongo در انگلیسی استرالیایی به صورت خفیف توهین است و به معنای احمق یا همکار احمق است. البته کلمه‌ي drongo اغلب در بین دوستان استفاده مي‌شود. این واژه از نام یک اسب مسابقه استرالیایی در دهه 1920 گرفته شده است. نام علمي آن Dicrurus نيز از کلمات یونان باستان گرفته شده است. dikros به معنی چنگال و Oura دم است.

پرنده بوچانگاه یا پرنده بوجانگاه

نام بوچانگاه از زادگاه اصلي‌اش هندوستان گرفته شده است. كلمه‌ي بوچانگا ريشه گرفته از واژه‌‌ي بوجانگا است. نام بوجانگا با توجه به رفتارهای تهاجمی اين پرنده براي محافظت از قلمروش از پرندگان بزرگتر و نيز لانه‌سازي پرندگان کوچکتر در نزدیکی آشيانه‌‌ي اين پرنده به آن داده شده است. بوجانگا (कोतवाल) به معنی گارد امنیتی است.

در واقع شما هر دو تلفظ بوچانگاه و بوجانگاه را می‌شنوید.

نام فارسي ديگر آن ذوالفقار است. احتمالا نام ذوالفقار يادآور شمشير حضرت علی(ع) است كه از دم دو شاخه‌ي اين پرنده گرفته شده است.

در كشورهاي پراکنش طیف گسترده‌ای از نام‌های محلی را دارد. در بخش‌هایی از پنجاب شمال غربی هند اين پرنده مورد احترام مسلمانان شیعه است، آنها بر اين اعتقادند كه اين پرنده برای حسین بن علی آب آورده است.

طول عمر پرنده بوچانگاه

طول عمر پرنده بوجانگا در طبیعت 15 سال است.

پرنده نادر بوچانگاه یا پر تعداد؟

جمعیت درونگوهاي سیاه در پراکنش آنها به شدت در حال كاهش است و در فهرست اتحادیه بین‌المللی حفاظت طبیعت (IUCN) در کمترین نگرانی قرار دارد. اما وضعیت حفاظتي پرنده بوجانگا در ایران مشخص نيست. در ایران بوچانگا‌ها‌ قبلا در جنوب غربی ایران یافت می‌شدند و در حال حاضر اثري از اين پرندگان در اين مناطق نيست.

 در ساير استان‌هاي جنوبي ايران اين پرنده، نادر و در معرض خطر انقراض قرار دارد. از ميزان دقيق جمعيت بوچانگا‌ها در استان‌هاي جنوبي ایران ‌اطلاعاتي در دست نيست. بوچانگاها از دره سند، بنگلادش، چين و اندونزي به جنوب ايران مهاجرت مي‌كنند.

منابع

• كتاب اطلس پرندگان ایران، محمد کابلی، منصور علی آبادیان، محمد توحیدی فر، علیرضا هاشمی، سید بابک موسوی، كیس روزلار، چاپ اول
• عکس‌های این محتوا را جناب آقای عدنان هاشمی و جناب آقای جاسم تمیمی عزیز ثبت نموده‌اند.